Hoofdstuk 19. Vrijwilligerswerk (en mantelzorg) Samenvatting Ruim een kwart van de Leidenaren verricht op dit moment vrijwilligerswerk. Dit is vergelijkbaar met vorig jaar. De meeste vrijwilligers zijn werkzaam binnen de gemeente Leiden en besteden enkele uren per week aan het vrijwilligerswerk. Dit jaar is extra gekeken naar een specifieke vorm van vrijwilligerswerk: de mantelzorg. Van de Leidenaren zegt 16% in de mantelzorg actief te zijn: 3% geeft aan dit als vrijwilligerswerk te zien (onderdeel van de 27% in onderstaande grafiek). Als Leidenaren wordt uitgelegd wat precies onder mantelzorg wordt verstaan, dan geeft nog eens 13% aan het afgelopen jaar mantelzorg te hebben verricht. Grafiek S19: Percentage Leidenaren dat vrijwilligerswerk doet 2001 21% 2002 22% 2003 23% 2004 26% 2005 27% 13% vrijwilligerswerk mantelzorg De meeste vrijwilligers zijn, evenals in voorgaande jaren, werkzaam bij een sportvereniging. Overige sectoren waarin men veel actief is, zijn het onderwijs, kerkelijke of levensbeschouwelijke organisaties en de zorg- en dienstverlening. De sector verschilt per doelgroep, zo zijn mannen vaker actief bij sportverenigingen en vrouwen vaker binnen het onderwijs. Ruim acht op de tien vrijwilligers verricht uitvoerende taken, eenderde doet bestuurlijke werkzaamheden en bijna een kwart houdt zich bezig met coördinerende of leidinggevende activiteiten. Zoals eerder vermeld, geeft 16% van de Leidenaren aan mantelzorg te verrichten, met name voor ouders of andere familieleden. Gemiddeld genomen heeft de helft van de mantelzorgers hier meer dan 96 uur aan besteed in de afgelopen twaalf maanden. De bezigheden bestaan met name uit boodschappen doen, huishoudelijke hulp en de (dagelijkse) verzorging. Het vrijwilligerswerk in Leiden wordt gecoördineerd door het Steunpunt Vrijwilligerswerk/WAVeS, voorheen ook wel bekend als de Vrijwilligerscentrale. Ruim vier op de tien Leidenaren geeft aan wel eens van deze organisatie te hebben gehoord. Dit is vergelijkbaar met voorgaande jaren. 4% van de Leidenaren heeft wel eens gebruik gemaakt van de diensten van het Steunpunt. 1
Vragenlijst De volgende vragen gaan over vrijwilligerswerk. U heeft hierover in de bijlage van de aankondiging kunnen lezen. Daarin staat o.a. een opsomming van organisaties waar mensen vrijwilligerswerk kunnen doen. 1. Vrijwilligerswerk gaat niet alleen om zorg of dienstverlening, maar ook om bijvoorbeeld bardiensten bij een vereniging, schrijven voor een clubkrantje, lid zijn van een bestuur, hulp op school of activiteiten voor een kerk. Doet u aan vrijwilligerswerk? O ja Bij wat voor type organisatie(s)? (Zie lijst) nr: nr: nr: nr: O nee vraag 5 2. Bent u in deze organisatie(s) meer bestuurlijk, coördinerend of uitvoerend bezig? (meer antw. mog.) O bestuurlijke taken O coördinerende/ leidinggevende taken O uitvoerende taken 3. Hoeveel uur per week besteedt u hier in totaal gemiddeld aan? 4. Verricht u het vrijwilligerswerk in of buiten de gemeente Leiden? O in de gemeente O buiten de gemeente O in en buiten de gemeente 5. Kent u het Steunpunt Vrijwilligerswerk/WAVeS - voorheen de Vrijwilligerscentrale genoemd - en heeft u wel eens gebruik gemaakt van haar diensten? O Steunpunt Vrijwilligerswerk bekend O Steunpunt Vrijwilligerswerk niet bekend, Vrijwilligerscentrale wel O geen van beide bekend Indien bekend: Gebruik: ja/nee De volgende vraag gaat over mantelzorg. Met mantelzorg bedoelen we: zorg voor familie, gezinsleden, kennissen of buren die dat door (al dan niet tijdelijke) lichamelijke of functionele beperkingen nodig hebben. Het kan gaan om boodschappen doen voor de buurman die ziek op bed ligt of de zorg voor een zieke moeder. Zorg voor eigen kinderen valt hier niet onder tenzij deze gehandicapt of chronisch ziek zijn. 6. Als mantelzorg op deze manier wordt gedefinieerd, heeft u dan in de afgelopen 12 maanden aan mantelzorg gedaan? O ja Voor wie heeft u mantelzorg verricht? (maximaal 2) Wat voor soort zorg heeft u verleend? Hoeveel tijd heeft u hieraan in totaal besteed in de afgelopen 12 maanden? Heeft de mantelzorg, die u in de afgelopen 12 maanden heeft verricht, voor u persoonlijk problemen opgeleverd op : O financieel gebied O op het gebied van werk, zoals werktijden en relatie met de werkgever O uw eigen gezondheid, vanwege fysieke en emotionele belasting Evt. toelichting: O nee 2
Uitkomsten Ook dit jaar is in de Stadsenquête van de gemeente Leiden weer een vragenblok over vrijwilligerswerk opgenomen. Ten opzichte van de voorgaande jaren is daarnaast ook extra gekeken naar de mantelzorgers. Dit zijn mensen die niet via een organisatie of instelling vrijwilligerswerk verrichten, maar specifieke zorg bieden aan familie, gezinsleden, kennissen of buren die dat door beperkingen nodig hebben. In het nu volgende hoofdstuk wordt onder meer gekeken naar het aantal Leidenaren dat vrijwilligerswerk doet en bij wat voor organisaties zij werkzaam zijn. 19.1 Aantal vrijwilligers en aantal mantelzorgers Ruim een kwart van de Leidenaren verricht op dit moment vrijwilligerswerk. Dit is vergelijkbaar met 2004 en wat hoger dan in voorgaande jaren. Grafiek 19.1a: Percentage Leidenaren dat vrijwilligerswerk en mantelzorg doet 50% 40% 30% 13% 20% 10% 21% 22% 23% 26% 27% 0% 2001 2002 2003 2004 2005 Vrijwilligerswerk (par. 19.1-19.2) Mantelzorg (par. 19.3) Onderstaande tabel geeft een overzicht van het percentage vrijwilligers in enge en brede zin naar enkele segmenten. Vrijwilligerswerk wordt wat vaker gedaan door 35-64 jarigen, inwoners uit stadsdeel Noord en hoger opgeleiden. Vrouwen, 50-plussers en wederom hoger opgeleiden doen relatief wat vaker mantelzorg. Tabel 19.1b: Verrichten vrijwilligerswerk en/of mantelzorg Vrijw. werk + mantelzorg Vrijw. werk + mantelzorg Totaal 27% 13% Stadsdeel Midden 27% 9% Man 27% 11% Noord 32% 14% Vrouw 26% 16% Zuid 23% 14% West 24% 17% 18-24 18% 11% 25-34 24% 6% Opleiding 35-49 31% 14% Lager 19% 13% 50-64 28% 21% Middelbaar 24% 11% 65+ 23% 16% Hoger 32% 18% 3
19.2 Beschrijving omvang en type vrijwilligerswerk Frequentie vrijwilligerswerk Driekwart van de vrijwilligers besteedt per week tot 5 uur aan vrijwilligerswerk. Vergeleken met voorgaande jaren is te zien dat dit jaar het percentage vrijwilligers dat wekelijks minder dan twee uur vrijwilligerswerk verricht is toegenomen. Tabel 19.2a: Aantal uur per week besteed aan vrijwilligerswerk (in % vrijw.) 2002 2003 2004 2005 Minder dan 2 uur 29% 31% 27% 37% 2-5 uur 47% 43% 45% 37% 6-10 uur 14% 15% 18% 16% 10-20 uur 7% 9% 7% 7% 21 uur of meer 2% 2% 3% 2% Totaal 100% 100% 100% 100% Waar vrijwilligerswerk De meeste vrijwilligers zijn werkzaam binnen de gemeentegrenzen van Leiden, toch verricht eenderde (ook) vrijwilligerswerk buiten Leiden. Tabel 19.2b: Plaats vrijwilligerswerk (in % vrijw.) 2002 2003 2004 2005 Binnen gemeente Leiden 75% 72% 69% 67% Buiten de gemeente Leiden 17% 18% 19% 20% Beide 9% 10% 12% 13% Totaal 100% 100% 100% 100% De meeste vrijwilligers zijn actief bij een sportvereniging. Overige organisaties waarin men veelal actief is, zijn het onderwijs, kerkelijke of levensbeschouwende organisaties en de zorgen dienstverlening. Over het algemeen zijn de resultaten vergelijkbaar met voorgaande jaren. Mannen zijn vaker actief bij sportverenigingen en vrouwen binnen het onderwijs. 55-plussers verrichten wat vaker vrijwilligerswerk voor ouderenorganisaties en in de mantelzorg, terwijl 35-minners weer vaker actief zijn voor jongerenorganisaties. Tabel 19.2c: Meest genoemde sectoren huidig vrijwilligerswerk door vrijwilligers (in % vrijw., meerdere mogelijk) 2002 2003 2004 2005 Sportvereniging 25% 20% 29% 26% School, onderwijs 15% 13% 13% 15% Kerkelijke, levenbeschouwelijke organisatie 14% 14% 12% 14% Zorg en dienstverlening 13% 10% 12% 14% Kunst en cultuur 9% 11% 8% 6% Bewonerscommissie, buurtvereniging 8% 7% 4% 6% Actiegroep/belangenorganisatie 6% 5% 4% 5% Politieke en/of campagneorganisatie 3% 2% 3% 5% Hobby/club 2% 9% 2% 5% Jongerenorganisatie 5% 4% 6% 4% Ouderenorganisatie 3% 7% 5% 3% Club-en buurthuiswerk 4% 3% 4% 3% Mantelzorg 3% 4% 3% 3% Ruim acht op de tien vrijwilligers verricht uitvoerende taken, 35% doet bestuurlijke werkzaamheden en 23% houdt zich bezig met coördinerende of leidinggevende activiteiten. Hoger opgeleiden nemen vaker plaats in het bestuur en verrichten samen met middelbaar opgeleiden vaker leidinggevende of coördinerende werkzaamheden. 4
19.3 Mantelzorg Dit jaar is meer uitgebreid ingegaan op een specifieke vorm van vrijwilligerswerk, namelijk de mantelzorg. Van de Leidenaren zegt 16% in de mantelzorg actief te zijn. Van de Leidenaren geeft 3% aan dit als vrijwilligerswerk te zien (zie paragraaf 19.2). Als Leidenaren wordt uitgelegd wat precies onder mantelzorg wordt verstaan, dan geeft nog eens 13% aan in de afgelopen 12 maanden mantelzorg te hebben verricht. Mantelzorg wordt met name verricht voor ouders of andere familieleden en in veel mindere mate voor buren of vrienden. Gemiddeld genomen heeft de helft van de mantelzorgers hier meer dan 96 uur aan besteed in de afgelopen 12 maanden. De bezigheden bestaan met name uit boodschappen doen, huishoudelijke hulp en de (dagelijkse) verzorging. Van de mantelzorgers heeft 16%, vanwege de fysieke en emotionele belasting van het mantelzorgen, problemen met de gezondheid gekregen, 4% heeft hierdoor problemen op financieel gebied en 6% heeft problemen op het werk, bijvoorbeeld over de werktijden of in de relatie met de werkgever. Tabel 19.3: Mantelzorg Voor wie (meerdere antwoorden mogelijk) Ouders 54% Overige familie 26% Buren/ straatbewoners 14% Vrienden/ kennissen 10% Gehandicapte/ chronisch zieke kinderen 3% Aantal uur in afgelopen 12 maanden 1-48 uur 30% 49-96 uur 23% >96 uur 47% 100% Bezigheden Boodschappen Huishoudelijke hulp (Dagelijkse) verzorging Begeleiden/ ondersteunen/ geestelijke verzorging Financiële zaken/ administratie Socialiseren Vervoer Wandelen Alles 92x 59x 54x 23x 23x 18x 18x 12x 9x Door mantelzorg problemen op gebied van Financieel 4% Eigen gezondheid 16% Werk(tijden) 6% 19.4 Bekendheid en gebruik Steunpunt Vrijwilligerswerk Het vrijwilligerswerk in Leiden wordt gecoördineerd door het Steunpunt Vrijwilligerswerk/ WAVeS, voorheen ook wel bekend als de Vrijwilligerscentrale. Ruim vier op de tien Leidenaren geeft aan wel eens van de organisatie te hebben gehoord. Dit is vergelijkbaar met voorgaande jaren. Vrouwen en 35-64 jarigen zijn relatief vaker met het Steunpunt bekend. Tabel 19.4: Bekendheid Steunpunt Vrijwilligerswerk/ WAVeS 2002 2003 2005 Steunpunt Vrijwilligerswerk/ WAVeS bekend 39% 37% 41% Steunpunt onbekend, naam Vrijwilligerscentrale wel 9% 8% 5% Beide onbekend 52% 56% 54% Totaal 100% 100% 100% Van de Leidenaren heeft 4% wel eens gebruik gemaakt van de diensten van het Steunpunt. 5
6