TSHWANE-WES D15 GRAAD 11

TSHWANE-WES D15 GRAAD 11 LEWENSWETENSKAPPE 2016 JUNIE EKSAMEN PUNTE: 150 TYD: 2½ Ure Hierdie vraestel bestaan uit 17 bladsye. Copyright reserved

INSTRUKSIES EN INLIGTING Lees die volgende instruksies noukeurig deur voordat die vrae beantwoord word. 1. Beantwoord AL die vrae. 2. Skryf AL die antwoorde in jou ANTWOORDBOEK. 3. Begin ELKE vraag bo aan ʼn NUWE bladsy. 4. Nommer die antwoorde volgens die nommeringstelsel wat in hierdie vraestel gebruik word. 5. Indien die antwoorde NIE aangebied word volgens die instruksies van elke vraag nie, sal die kandidaat punte verloor. 6. ALLE sketse moet in potlood geteken word en byskrifte moet in blou of swart ink wees. 7. Teken diagramme of vloeidiagramme SLEGS indien dit versoek word. 8. Die diagramme in hierdie vraestel is NIE noodwendig volgens skaal nie. 9. Die gebruik van grafiekpapier word NIE toegelaat nie. 10. Nie-programmeerbare sakrekenaars, gradeboë en passers mag gebruik word. 11. Skryf netjies en leesbaar. 2

AFDELING A VRAAG 1 1.1 Verskeie moontlike keuses word as antwoorde op die volgende vrae verskaf. Kies die regte antwoord en skryf slegs die letter (A D) langs die vraagnommer (1.1.1 1.1.10), byvoorbeeld 1.1.11 D. 1.1.1 Die kapsied in die virus is ʼn A beskermende proteïenomhulsel B voortplantingsmetode C nukleïensuur D nukleus-ensiem 1.1.2 Alle virusse is A eensellig en siekteveroorsakend B asellulêr en nie-lewend C eukarioties D sellulêr in struktuur 1.1.3 ʼn Bioloog ontdek 'n nuwe lewende sel met 'n duidelike selwand, maar met geen definitiewe kern. Die sel is heel waarskynlik 'n A virus B bakterieë C protista D fungi 1.1.4 Watter van die volgende is staafvormig? A Spirillus B Vibrio C Bacillus D Coccus 3

1.1.5 Briofiete is vir lewe op land aangepas, omdat hulle A vaatweefsel bevat. B risoïede bevat. C kan fotosinteer. D gamete vorm. 1.1.6 In Briofiete is die gametofietgenerasie die A volwasse plant B voet, seta en kapsule C gamete D protonema 1.1.7 Watter een van die volgende is NIE ʼn nadeel van radiale simmetrie nie? A Kefalisasie kan nie ontwikkel nie. B Die dier kan op stimuli reageer in alle rigtings. C Beweging is lukraak. D Gespesialiseerde sensoriese organe kan nie ontwikkel nie. 1.1.8 ʼn Hydra het ʼn A hidrostatiese skelet B eksoskelet C endoskelet D asskelet 1.1.9 Die maag word deur bakteriële indringing beskerm deur A soutsuur. B mukus. C ensieme. D witbloedselle. 4

1.1.10 Deaminasie vind plaas in die A maag. B jejenum. C lewer. D ileum. (10x2=20) (20) 1.2 Gee die korrekte biologiese term vir elk van die volgende beskrywings. Skryf slegs die term langs die vraagnommer (1.2.1 tot 1.2.10) neer in jou ANTWOORDBOEK. 1.2.1 Die tipe nukleïensuur gevind binne-in n bakteriofaag. 1.2.2 Die bakterie wat tuberkulose veroorsaak by mense. 1.2.3 Die deel van 'n blom wat ontwikkel in 'n saad na bevrugting. 1.2.4 Die tipe voortplanting wat versmelting van gamete behels. 1.2.5 Konsentrasie van senuweefsel aan voorkant van ʼn organisme. 1.2.6 ʼn Siekteveroorsakende organisme. 1.2.7 Organismes wat in water lewe. 1.2.8 ʼn Plant sonder ware wortels, stingels en blare. 1.2.9 Alle saaddraende plante. 1.2.10 Die steel van die mosplantjie wat die kapsule in 'n gunstige posisie vir spoorverspreiding hou. (10x1=10) (10) 5

1.3 Dui aan of elk van die beskrywings in KOLOM I van toepassing is op SLEGS A, SLEGS B, BEIDE A EN B of GEENEEN van die items in KOLOM II. Skryf slegs A, slegs B, beide A en B of geeneen langs die vraagnommer (1.3.1 tot 1.3.10) in die ANTWOORDBOEK neer. (Byvoorbeeld 1.3.11. Geeneen). COLUMN I COLUMN II 1.3.1 Bakterieë wat hul eie voedsel vervaardig A. Chemosinteties B. Fotosinteties 1.3.2 Die noue verbintenis tussen twee organismes waar beide voordeel trek A. Parasitisme B. Kommensalisme 1.3.3 Siekte veroorsaak deur ʼn Protis A. Kanker B. Malaria 1.3.4 Hifes bevat geen dwarswande A. Aseptaat B. Tallus 1.3.5 ʼn Saamgestelde blaar met baie pinnae A. Frond (Vaarblad) B. Sorus 1.3.6 ʼn Ondergrondse stingel A. Risoïed B. Risoom 1.3.7 Kenmerkend aan Chordata A. Endoskelet B. Geslote bloedvatstelsel 1.3.8 Ritmiese spiersametrekkings van die spysverteringskanaal wat voedselbolusse A. Peristalse B. Assimilasie laat beweeg 1.3.9 Eliminering van onverteerde voedsel, gewoonlik deur ontlasting A. Ingestie B. Egestie 1.3.10 Kenmerkend aan Arthropoda A. Eksoskelet B. Hidrostatiese skelet (10x2=20) (20) TOTAAL AFDELING A: 50 6

AFDELING B VRAAG 2 2.1 Bestudeer die onderstaande diagram en beantwoord die vrae wat volg. A G B C D F E Gedeelte van die menslike spysverteringstelsel 2.1.1 Benoem organe B, C, E en F. (4) 2.1.2 Benoem: (i) DRIE stowwe wat in G gestoor kan word. (3) (ii) TWEE hormone afgeskei deur B. (2) (iii) Die chemiese stof wat 'n suur ph in A veroorsaak. (1) 2.1.3 Gee TWEE funksies van C. (2) (12) 7

2.2 Die onderstaande sirkelgrafieke illustreer die samestelling van twee voedselsoorte. Beantwoord die vrae wat daarop gebaseer is. Samestelling van twee voedseltipes @@@ +++++ @@@@ ### ** @@@@ +++++++++ @@@@@ ## ****** # @@@@ +++++++++++ @@@@@ # ********** #### @@@ ++++++++++++ @@@@@@@# ************* ####### @ +++++++++++++ $$$ @@ *************** ########## @ +++++++++++++ $$$$$$$$$ ******************* ########### +++++++++++++ $$$$$$$$$$$$$$ ******************* ######## $$ +++++++++++++ $$$$$$$$$$$$$$ ******************* ### $$$$$$ +++++++++++++ $$$$$$$$$$$$ ***************** $$$$$$$$$ ++++++++++++ $$ $$$$$$$$$ **************** $$$$$$$$$$ ++++++++++++ $$$$$$$$$$ ************* $$$$$$$$$ ++++++++++ $$$$$$$$$ ********** $$$$$$ ++++++++ $ $ ****** $$ +++ Sleutel: VOEDSEL X VOEDSEL Y water vesel @@@@ ********* $$$$$$$ @@@@ ********** $$$$$$ koolhidrate ###### +++++++ ##### proteïene +++++++ kalsium 2.2.1 Watter voedsel is die geskikste om hardlywigheid te voorkom? (2) Gee 'n rede vir die antwoord. 2.2.2 Watter persentasie van voedsel Y bestaan uit kalsium? (2) 2.2.3 Noem DRIE funksies van water in voeding. (3) (7) 8

2.3 Bestudeer die diagramme van die voortplantingsiklus van Bakteriofage en beantwoord die vrae wat daarop volg. 2.3.1. Skryf 'n verslag van wat in die bostaande diagram (A tot H) gebeur. Gebruik die letters in die diagram asook die volgende terme in jou antwoord: gasheer, chromosoom, penetrasie (indringing), vrystelling, volwassewording, (8) profaag (probakteriofaag), aanhegting en integrasie 2.3.2 Hoe word die virale infeksie beheer? (2) 2.3.3 Verduidelik waarom antibiotika nie teen gewone verkoue en griep werk nie. (2) (12) 9

Hoeveelheid teenliggaampies in die bloed in arbitrêre eenhede Lewenswetenskappe/Junie Eksamen D15/Junie 2016 2.4. 'n Persoon was ingespuit met dooie cholera bakterieë. 'n Tweede inspuiting is 'n paar weke later gegee. Die persoon se liggaam reageer op hierdie inspuitings deur die vervaardiging van teenliggaampies teen die cholera bakterie. Die grafiek hieronder toon die teenliggaampies voor en na die inspuitings. 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 Tyd in weke 2.4.1 Wanneer was die tweede inspuiting gegee? (1) 2.4.2. Hoe lank na die eerste inspuiting het die persoon immuun geword teen cholera? (2) 2.4.3 Met hoeveel eenhede daal die teenliggaampies tussen week 10 en week 14? (1) (4) 10

2.5 'n Ondersoek is gedoen om die rol van kroonblare tydens insekbestuiwing in appelblomme te bepaal. Wanneer blomme selfbestuiwend is, groei die stuifmeelbuise 'n bietjie in die stempel en styl af en bevrugting vind nie plaas nie. 10 blomme met kroonblare en 10 blomme sonder kroonblare is gebruik. Na twee dae is die blomme verhoed om verder bestuif te word. Na sewe dae is die omvang van bestuiwing en bevrugting opgeteken. Die diagramme hieronder toon die voorkoms van die blomme met en sonder kroonblare. Die resultate word in die onderstaande tabel getoon. NOMMER Blomme met kroonblare Blomme sonder kroonblare Stuifmeel op stempel 158 25 Stuifmeelbuise in die styl 86 8 Saadknoppe bevrug 38 4 2.5.1 Gee 'n verduideliking vir die teenwoordigheid van meer stuifmeel op die stempels van die blomme met kroonblare as op die blomme sonder kroonblare. 2.5.2 Verduidelik waarom daar meer stuifmeelbuise teenwoordig is in die style van beide soorte blomme as die aantal saadknoppe wat bevrug is. 2.5.3 Noem TWEE maniere waarop hierdie ondersoek verbeter kan word (2) 11 (2) (1) (5) [40]

VRAAG 3 3.1 Bestudeer die volgende diagram van 'n blaar waarin die proses van fotosintese plaasvind en beantwoord die vrae wat daarop volg T (vanaf die atmosfeer) W V (na die atmosfeer) U Blaar waarin fotosintese plaasvind 3.1.1 Identifiseer: (i) Die produkte van fotosintese verteenwoordig deur V en W. (ii) Die anorganiese stowwe T en U wat nodig is vir fotosintese. (2) (2) 3.1.2 Wat is die bron van anorganiese stof U? (1) 3.1.3 Noem die proses waardeur anorganiese stof T geabsorbeer word in (1) die blaar. 3.1.4 Noem die weefsel in die blaar wat hoofsaaklik verantwoordelik is vir fotosintese. (1) (7) 12

3.2 Bestudeer die onderstaande diagram van 'n organel en beantwoord die vrae wat daarop volg: 3.2.1 Gee die letter en naam van die deel: (a) (b) (c) Wat die produk van fotosintese stoor. Waar koolstofdioksied gebruik word. Wat slegs aktief is in die lig. (2) (2) (2) 3.2.2 Beskryf wat sal gebeur met 'n watermolekule tydens die proses van fotosintese, wanneer dit A binnegaan. (4) (10) 13

3.3 Lees die volgende gedeelte en beantwoord die vrae. Sellulêre respirasie Adenosientrifosfaat (ATP) is die onmiddellike bron van energie wat gebruik word deur spiere. Wanneer glukose afgebreek word tydens selrespirasie om energie vry te stel, is die energie oorgedra aan ATP molekules. Die eerste stap in die afbreek van glukose molekule vind plaas in die afwesigheid van suurstof. Dit staan bekend as die anaërobiese fase. Een van die stowwe wat hier geproduseer word, is melksuur wat ophoop in die spierselle. As baie suurstof aanwesig is, vind aërobiese respirasie plaas. Dit lei tot die vorming van koolstofdioksied en water in plaas van melksuur. 3.3.1 Benoem: (a) Die hoofbrandstofmolekuul vir selrespirasie. (1) (b) TWEE produkte van aërobiese respirasie. (2) (c) EEN produk van anaërobiese respirasie in spiere. (1) 3.3.2 Noem EEN verskil tussen anaërobiese respirasie in plantselle en in dierselle. (2) (6) 14

3.4 Die fisiologiese proses in VRAAG 3.3 hierbo vind plaas in die volgende organel. A B C 3.4.1 Identifiseer die organel. (1) 3.4.2 Gee byskrifte vir dele A, B en C. (3) 3.4.3 Verduidelik die belangrikheid van deel C. (2) (6) 15

3.5 Bestudeer die onderstaande tabel van die biodiversiteit van diere met betrekking tot hul liggaamsplan en voltooi die ontbrekende besonderhede. Filum Simmetrie Kefalisasie Embrioniese weefsellae Seloom Dermkanaal Bloedstelsel Porifera 3.5.1 Geen Sellulêre vlak Acoelomaat 3.5.2 3.5.3 kefalisasie van organisasie Cnidaria 3.5.4 3.5.5 3.5.6 Acoelomaat Een opening Geen bloedstelsel Platyhelminthes Bilateraal 3.5.7 Triploblasties 3.5.8 3.5.9 Geen bloedstelsel Annelida Bilateraal Gekefaliseer Triploblasties 3.5.10 Deurlopende spyskanaal Geslote bloedstelsel Arthropoda Bilateraal Gekefaliseer Triploblasties Coelomaat Deurlopende spyskanaal 3.5.11 (11) 16

AFDELING C VRAAG 4 4. Plante het oor die jare ontwikkel en aangepas om beter op land te oorleef. Gebruik die vier plantfilums wat jy bestudeer het om die toenemende spesialisasie van strukture soos wortels, vaatstelsels en sade, wat plante meer geskik maak vir nuwe omgewings, te beskryf. Bespreek ook die geleidelike afname in onafhanklikheid van water vir voortplanting. Inhoud: Sintese: (17) (3) (20) LET WEL: GEEN punte sal toegeken word vir antwoorde in die vorm van vloeidiagramme of diagramme nie. TOTAAL AFDELING C: GROOT TOTAAL: 20 150 17