Folia veterinaria Antimicrobiele geneesmiddelen: gevoeligheid en resistentie Antibacteriële geneesmiddelen zijn dikwijls onmisbaar in de diergeneeskundige praktijk, maar hun efficaciteit kan ernstig aangetast worden door ontwikkeling van resistentie. Ook bij andere geneesmiddelen kan het therapeutisch effect verminderen door veelvuldig gebruik (v.b. gewenning), maar daardoor komt de therapie bij andere patiënten niet in het gedrang. Dit kan wel het geval zijn bij de antibacteriële middelen, waarbij resistente kiemen zich verspreiden naar andere dieren of zelfs mensen. Dit is een fundamenteel onderscheid. Vandaar dat naast de gebruikelijke gegevens voor antibacteriële farmaca ook data over resistentie aangegeven worden. De belangrijkste consequentie van dit resistentiegegeven betreft de keuze van de actieve substantie. In principe zal men zich dienen te beperken tot het toedienen van één enkele substantie per geval (individuele patiënt of groep). Bij het toedienen van meerdere antibacteriële middelen samen, stijgt de kans op resistentieselectie. Bovendien moeten de componenten bij meervoudige therapie steeds toegediend worden aan de dosering die gebruikelijk is bij enkelvoudige toediening. Men kan slechts zelden hopen op additief of synergistisch effect. Het onderscheid tussen gevoelig en resistent dat men bij antibiogrammen maakt, is gebaseerd op de bloedspiegels die bij algemene infecties bereikt worden. Dit is in feite een grove vereenvoudiging van de praktijksituatie. Vandaar dat de voorspellende waarde van antibiogrammen, zeker bij niet-algemene infecties (v.b. darm, bovenste luchtwegen, huid, uro-genitaalstelsel), verre van absoluut is. Bovendien zal men zich in de praktijk zelden kunnen steunen op de identificatie van de oorzakelijke kiem en op het antibiogram. Nochtans kan men zich bij de therapiekeuze in belangrijke mate laten leiden door de volgens de diagnose meest waarschijnlijke oorzakelijke kiemsoort. Dit leidt tot een normaal te verwachten gevoeligheidspatroon waaraan dan ook bewezen klinische effecten, farmacologische eigenschappen en kostprijsoverwegingen van de in aanmerking komende producten kunnen gekoppeld worden. De voornaamste verwachtingspatronen werden in voorgaande tabellen volgens diersoort geklasseerd. Hierna volgen enkele tabellen met resistentiegegevens. Antibioticumresistentie: situatie in de diergeneeskunde in België De gegevens over verworven resistentie, zijn louter indicatief en gebaseerd op bevindingen van het Centrum voor Onderzoek in Diergeneeskunde en Agrochemie (Coda), de Provinciale Laboratoria en de Faculteiten Diergeneeskunde. Voornaamste natuurlijke resistentie Kiemgroepen die relatief weinig gevoelig zijn aan bepaalde antibiotica Kruisresistentie en -gevoeligheden (bijna algemene regels) Producten met weinig of geen verworven resistentie in de diergeneeskunde Veel voorkomende verworven resistentie bij gezelschapsdieren (> 20 % resistent) Veel voorkomende verworven resistentie bij nutsdieren (> 20 % resistent)
1 Voornaamste natuurlijke resistentie Kiemsoort Diersoort waarbij belangrijk Antibioticum Enterobacteriaceae Alle diersoorten Macroliden-lincosamiden Nauwspectrum penicillines Proteus Hond (otitis) Polymyxines Hond Varken Cefalosporines Spectinomycine Mycoplasma species (alle) Diverse Penicillines Cefalosporines Mycoplasma hyopneumoniae Varken Erythromycine Mycoplasma bovis Rund Erythromycine Pathogene staphylococcen Diverse Flumequine Pathogene spirocheten Diverse Penicillines -trimethoprim Chlamydiaceae Siervogels Alle, uitg. tetracyclines fluoroquinolonen en sommige macroliden 2 Kiemgroepen die relatief weinig gevoelig zijn aan bepaalde antibiotica Bacteriegroep Streptococcen Anaëroben Gram-positieven Spirocheten Mycoplasmen Antibioticumgroep Flumequine Polymyxines Pseudomonaceae Alle antibiotica, uitgezonderd sommige aminosiden, fluoroquinolones en de zgn. antipseudomonascefalosporines 2
3 Kruisresistentie en -gevoeligheden (bijna algemene regels) Ampicilline - amoxicilline Bij staphylococcen: penicillinase-labiele penicillines: zoals penicilline G en ampicilline, amoxycilline Bij staphylococcen: penicillinase-stabiele penicillines, cloxacilline, nafcilline en cefalosporines Neomycine, kanamycine, paromomycine Macroliden, met meestal ook lincosamiden Polymyxine - colistine 4 Producten met weinig of geen verworven resistentie in de diergeneeskunde De combinatie amoxicilline-clavulaanzuur (uitgezonderd E coli van kalf) Penicillinase stabiele penicillines en cefalosporines Polymyxines 5 Veel voorkomende verworven resistentie bij gezelschapsdieren (> 20 % resistent) Diersoort Kiemsoort Verworven resistentie Kat Hond Staphylococcus intermedius Penicilline G, ampicilline, amoxycilline Lincosamiden-macroliden Duif E. coli Ampiciline-amoxycilline Typhimurium (05-) Streptococcus gallolyticus (bovis) Konijn E. coli Pasteurella multocida 3
6 Veel voorkomende verworven resistentie bij nutsdieren (> 20 % resistent) Diersoort Kiemsoort Verworven resistenties Rund Staphylococcus aureus (mastitis) Penicilline G, ampicilline, amoxycilline Streptococcus uberis Macroliden-lincosamiden E. coli (mastitis) E. coli (kalveren) Amoxycilline-clavulaanzuur Neomycines Serovar-afhankelijk Mannheimia (Pasteurella) haemolytica Gentamicine (ser. Typhimurium O5-) Trimethoprim Varken E. coli (hemolytisch) Spectinomycine Apramycine Actinobacillus pleuropneumoniae Pasteurella multocida Staphylococcus hyicus Macroliden-lincosamiden, penicilline G, ampicilline, amoxycilline Streptococcus suis Brachyspira (Serpulina) sp. Macroliden-lincosamiden Macroliden, lincosamiden, streptomycines 4
Diersoort Kiemsoort Verworven resistenties Paard E. coli Niet voorspelbaar Soms resistent als bij varken Kip E. coli Flumequine Serovar afhankelijk S. aureus Macroliden-lincosamiden 5