Groen Generatieplein Scheveningen Openbare basisschool Het Volle Leven Versie definitief: 18 januari 2017 Stichting Vrienden van het Volle Leven Maaswijkstraat 13 2586 CA Den Haag Contactpersoon Joris Hoogerwerf info@vriendenvanhvl.nl 06 26334507
Inhoud 1 Samenvatting... 3 2 Organisatiegegevens... 4 2.1 Algemeen... 4 2.2 Inzet vrijwilligers... 5 2.3 Samenwerkingspartners... 5 2.4 Looptijd... 5 3 Doelgroepen... 6 3.1 Leerlingen, ouders en personeel... 6 3.2 Buurt en omwonenden... 7 3.3 Sportverenigingen, culturele instellingen en maatschappelijke organisaties... 8 4 Concept ontwerp: natuurlijk spelen centraal... 9 4.1 Beschrijving... 9 4.2 Thema s... 10 5 Verwachte resultaten... 14 5.1 Het belang van dit project... 14 5.2 Bijdrage aan leefbaarheid... 14 6 Financiën... 16 6.1 Kostenraming... 16 6.2 Financiering... 17 2
1 Samenvatting De directe aanleiding voor het project Groen Generatieplein Scheveningen is de sloop en nieuwbouw van het schoolgebouw en schoolplein van Openbare Basisschool Het Volle Leven, gelegen aan de Rijslag 15 21. Op Het Volle Leven zitten ruim 500 kinderen, waarvan het merendeel woonachtig is in de kuststrook van Scheveningen. Nieuwbouw van de school creëert de kans om het schoolplein in te richten als een unieke ontmoetings en activiteitenplek waar natuurlijk spelen centraal staat. Zowel bij de inrichting als programmering zal een nadruk liggen op natuur, cultuur en sport. Er worden activiteiten georganiseerd om het bereik en de programmering van het nieuwe plein te vergroten. Samen met lokale sportverenigingen, cultuurinstellingen en maatschappelijke organisaties wordt een programma opgezet en uitgevoerd binnen de thema s natuur, cultuur en sport. De buren van onder andere de nabijgelegen serviceflat De Thuishaven, zwembad de Blinkerd en het museum Muzee worden hierbij betrokken. Vanuit de huidige middelen voor scholen is er te weinig geld beschikbaar om van het schoolplein meer te maken dan een tegelvlakte. Daarom wordt een bijdrage gevraagd. Dat kan financieel of in natura zijn, beide zijn welkom. Een bijdrage wordt aangewend om het terrein op een duurzame, groene en generatievriendelijke manier in te richten zodat verschillende generaties van Scheveningers er kunnen bewegen, elkaar ontmoeten en genieten van de activiteiten die worden georganiseerd. Dit gebeurt onder andere door: bestrating en flora te kiezen, die aansluiten bij de behoeften en belevingswereld van jong en oud; het aanleggen van een waterloop en opvang die naast een landschappelijke waarde ook een waterretentie functie heeft; een herinrichting van de trappen en pleinen, zodat deze dienst kunnen doen als een openluchttheater. 3
2 Organisatiegegevens 2.1 Algemeen Stichting Vrienden van Het Volle Leven Maaswijkstraat 13 2586 CA Den Haag info@vriendenvanhvl.nl http://www.vriendenvanhvl.nl/ www.facebook.com/vriendenvanhvl/ Bestuur J.J. Hoogerwerf (voorzitter) R.J. Hebben (secretaris) D.J. van der Toorn (penningmeester) Doelstelling organisatie De doelstelling van de stichting Vrienden van het Volle Leven is het bevorderen en (financieel) ondersteunen van activiteiten en voorzieningen ten behoeve van de openbare basisschool Het Volle Leven. De belangrijkste inkomstenbronnen van de stichting zijn donaties, sponsorbijdragen en subsidies. Actieve fondsenwerving en vergroting van de betrokkenheid van ouders van schoolgaande kinderen, oud leerlingen en oud leerkrachten zijn de belangrijke middelen om geld in te zamelen. Belangrijk actueel onderwerp voor de organisatie is de totstandkoming en financiering van het toekomstig schoolplein. Statutair KvK nummer 66262909 RSIN 856468885 Rechtsvorm Stichting Statutaire naam Stichting Vrienden van Het Volle Leven Statutaire zetel s Gravenhage Datum akte van oprichting 17 6 2016 Alternatieve naam Vriendenstichting HVL Inschrijving handelsregister 17 6 2016 Activiteiten (SBI) Beschrijving IBAN Steunfondsen (niet op het gebied van welzijnszorg) Het bevorderen en (financieel) ondersteunen van het onderwijs, projecten en activiteiten aangeboden door de school voor primair onderwijs in Scheveningen, genaamd: Het Volle Leven. NL49INGB0007347470 Sinds 17 juni 2016 is de Stichting Vrienden van Het Volle Leven door de Belastingdienst aangemerkt als een algemeen nut beogende instelling. Aangezien de stichting in 2016 is opgericht, zijn er op dit moment geen jaarstukken beschikbaar. 4
Statuten kunnen gedownload worden via http://www.vriendenvanhvl.nl/wpcontent/uploads/2016/06/statuten per 17 juni 2016.pdf. Winst en beloning De stichting beoogt niet het maken van winst; Bestuurders hebben geen recht op beloning doch kunnen recht hebben op vergoeding van de door hen in uitoefening van hun functie (in redelijkheid) gemaakte kosten; De stichting heeft geen betaald personeel in dienst. Obs Het Volle Leven Het toekomstige post en bezoekadres van de openbare basisschool Het Volle Leven is vanaf oktober 2017: Rijslag 15 21 2587 BB Den Haag Het tijdelijke post en bezoekadres van de openbare basisschool Het Volle Leven is tot oktober 2017: Gaffelstraat 85 2584 SJ Den Haag www.hetvolleleven.nl 2.2 Inzet vrijwilligers Het project wordt op dit moment ondersteund door een brede groep van vrijwilligers, voornamelijk ouders van school. Veel initiatieven voor financiering van dit plan worden door de Stichting Vrienden van Het Volle Leven opgezet en/ of begeleid (zie www.vriendenvanhvl.nl, www.facebook.com/vriendenvanhvl). Veel ouders van kinderen zetten zich belangeloos in om de benodigde middelen voor de totstandkoming van het toekomstig schoolplein te organiseren. (zie voor bijdrages paragraaf 6.2 financiering) 2.3 Samenwerkingspartners Er zijn verschillende samenwerkingspartners in dit project: Openbare basisschool Het Volle Leven; De stichting Vrienden van Het Volle Leven; Kinderopvang 2Samen. 2.4 Looptijd De planning voor het schoolplein ziet er in grote lijnen als volgt uit. Augustus 2016 Maart 2017 Start actieve werving financiering Mei 2017 Aanbesteding project Augustus/september 2017 Realisatie schoolplein Oktober 2017 Project gerealiseerd/ingebruikname November 2017 Opzet van programmering van het terrein Vanaf 2018 Uitvoer van programmering 5
3 Doelgroepen Naast de leerlingen en direct betrokkenen rond de school, zal de ruimte ook publiekelijk toegankelijk zijn. Het plein is geen openbaar gebied, dat 24 uur per dag vrij toegankelijk is. Het plein wordt op een optimale manier toegankelijk gemaakt voor programmering, zodanig dat het een actief en toch beschut gevoel uitstraalt. De ruimte zal naast een schoolplein ook een sociaal maatschappelijke functie vervullen voor de buurt en de omwonenden. Ook sportverenigingen, culturele instellingen en maatschappelijke organisaties kunnen gebruik maken van de faciliteiten van het plein. Het schoolplein blijft eigen terrein en de school zal zelf het onderhoud financieren. Het grote aantal bottom up initiatieven (waaronder de totstandkoming van de Stichting Vrienden van het Volle Leven) en steunacties om aandacht en middelen te genereren voor het nieuwe schoolplein geeft aan dat het project leeft onder een brede doelgroep in Scheveningen. Hieronder worden de verschillende doelgroepen en voorziene activiteiten voor deze doelgroepen verder toegelicht. 3.1 Leerlingen, ouders en personeel De eerste doelgroep zijn de ruim 500 kinderen en honderden andere dagelijkse gebruikers van het plein. Onderbouw; Bovenbouw; Ouders/verzorgers; Personeel. In hoofdstuk 4 (Concept ontwerp) wordt verder toegelicht hoe het plein tegemoet komt aan de wensen van deze doelgroep. De spreiding van de leerlingen (en ouders/verzorgers) over heel Scheveningen is typerend voor de school. Het is een brede school waar leerlingen vanuit de hele kuststrook van Scheveningen, maar ook van daarbuiten, naar toe komen. Hieronder is de herkomst van de leerlingen van Het Volle Leven in kaart gebracht. 6
2012 2013 2013 2014 2014 2015 2015 2016 Postcode % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal 2586 33,7% 141 32,2% 153 34,0% 160 38,2% 184 2584 28,6% 122 28,7% 129 28,7% 124 28,8% 125 2587 6,9% 40 6,2% 36 7,6% 45 7,9% 48 2583 8,4% 65 8,1% 69 7,0% 62 6,9% 63 2581 2,4% 6 3,2% 8 3,0% 8 1,8% 5 2582 1,9% 12 1,6% 11 1,0% 7 1,5% 11 2512 0,6% 5 Bovenstaande tabel toont een postcode niet indien voor alle getoonde schooljaren geldt: voedingsgebied <1% én aantal leerlingen <5. Bron: https://www.scholenopdekaart.nl/basisscholen/6725/61/het Volle Leven/Voedingsgebied 3.2 Buurt en omwonenden Uitgangspunt is dat het plein open is voor de buurt en de buurt het plein ook als haar achtertuin beschouwt. Op die manier is er sociale controle en zijn er altijd wel betrokken buren die mee wil helpen in het onderhoud of de sleutelbewaking. Directe buurtbewoners, variërend van spelende kinderen tot ouderen, die in hun dagelijkse bewegingen langs het schoolplein komen zullen zo optimaal profijt ondervinden van de ruimtelijke en sociale activering van deze plek. De buren en omwonenden zullen op de volgende manier betrokken worden: 7
Gezamenlijk tuinieren, lokale verbindingen creëren, ondersteuning bij het onderhoud van het terrein, bijvoorbeeld de ontdektuin.; Inzet bij de schooltuinlessen. Er zijn veel vrijwilligers nodig, omdat de verantwoordelijke binnen OBS Het Volle Leven het niet alleen kan. Er is een groeiende vraag naar kennis en kunde voor het tuinieren; Dierenwei voor de buurt in het weekend openstellen onder leiding van vrijwilligers. 3.3 Sportverenigingen, culturele instellingen en maatschappelijke organisaties Actieve bewoners en organisaties van Scheveningen kunnen, in overleg met de school, gebruik maken van het plein en helpen bij het onderhoud. De hernieuwde inrichting moet het mogelijk maken om een veelvuldig en veelzijdig gebruik te faciliteren. De school gaat een accent leggen op natuur, cultuur en sport. Het schoolplein kan beschikbaar gesteld worden aan verenigingen of maatschappelijke instellingen die daar een raakvlak mee hebben. Naschoolse sportactiviteiten. De hernieuwde gymzaal bij de school wordt verhuurd aan lokale sportverenigingen, zoals de plaatselijke judo en turnvereniging en de BSO. Hierbij kunnen in de toekomst activiteiten op het schoolplein worden georganiseerd bijvoorbeeld i.s.m. De Blinkerd; Samenwerking met andere scholen voor (voortgezet) onderwijs. HVL wil onder andere meer gaan samenwerken met het Maris College, waarbij ook een nadruk ligt op technische en ambachtelijke vaardigheden. Het technasium was dit jaar een eerste gezamenlijke aanzet daartoe waarbij één van de activiteiten was dat leerlingen van groep 7 en 8 in het technasium atelier ideeën voor het plein hebben omgezet in een prachtige maquette. Het vernieuwde schoolplein kan in de toekomst dienst doen als living lab voor het technasium onderwijs. Tot dit jaar maakten andere scholen gebruik van ons schoolplein voor het praktisch verkeersexamen. Dat is nu niet meer mogelijk, maar andere basisscholen kunnen op aanvraag gebruik maken van het schoolplein als ze bezig zijn met een project (ontdektuin; kleuters; project dieren enzovoort) Culturele activiteiten, bijvoorbeeld in samenwerking met Muzee, Beelden aan Zee, de bibliotheek of lokale theater en dansgezelschappen en muziekverenigingen. Activiteiten gericht op natuur en duurzaamheid. Scouting activiteiten gericht op natuur, ontdekking en onderhoud van het terrein, bijvoorbeeld een activiteit van IVN (Instituut voor Natuureducatie en Duurzaamheid) voor kinderen; Maatschappelijke en sociaal relevante activiteiten. Serviceflat de Thuishaven aan Neptunusstraat 1. De bewoners van deze 130 huurappartementen voor 55+ ers waarvan 15 minder valide woningen zijn de directe buren van de school. Zij zullen actief betrokken worden bij de programmering en onderhoud van het plein; Gezien de (groeiende) toeristische aantrekkingskracht van Scheveningen en de ligging van het schoolplein wordt niet uitgesloten dat dit een internationaler karakter kan krijgen, mede gegeven het aantal omliggende hotels en verzorgingshuizen. De internationaal doorbrekende kunstenaar Arno Coenen, die 8
onder andere de kunst in de Markthal in Rotterdam, heeft ontworpen, zal een groot kunstwerk maken op de muren van het gedeelte dat blijft staan. Dat wordt een echte blikvanger. Voorbeeld van samenwerking met de buren: De groepen 7 en 8 van Het Volle Leven ontwikkelden samen met leerlingen van het Maris College nieuwe ideeen voor het nieuwe schoolpleinen aan de hand van een grote maquette die zij samen maakten. 4 Concept ontwerp: natuurlijk spelen centraal 4.1 Beschrijving Centraal in het ontwerp staat de grote tribune trap die het entree plein verbindt met de groenzone en het bovenplein bij de entree van het gebied aan de Rijslag. In het concept plan voor het nieuwe schoolplein wordt het hoogteverschil van zo n 2,5 meter tussen de Rijslag en de begane grond van het gebouw ingezet om het gebied uitdagender en gevarieerder te maken. De groenzone wordt uitgebreid om verstening van het gebied tegen te gaan. Het nieuwe schoolplein krijgt een benedenplein en een bovenplein. Beneden komt het entreeplein, niet veel groter dan het huidige entreeplein. Boven op de hoogte van de Rijslag een tweede plein van vergelijkbare grootte, maar met een meer 9
natuurlijk karakter (halfverharding) passend in de groenstrook. Met dit plein en aangrenzend talud wordt de groenzone breder gemaakt. De twee pleinen worden met elkaar verbonden door een tribune trap ; dé plek voor bijvoorbeeld het zomerfeest, doeeens wat leuks show of een buitenles maar ook voor buitenschoolse activiteiten voor een breder publiek, denk aan openluchttheater, buurtfestivals, mini concerten, buurtbioscoop etc. De verharde delen van het plein worden meer divers en uitdagender. In eerste instantie door ze niet te groot te maken. Het entreeplein krijgt daarbij een boom met zitje en nabij het entreeplein komt de dierenweide en de kas in een strook groen te staan. Beneden het entreeplein komt er een droogloop naar de peuters/ kleuters en de dieren. Een deel van de groenzone wordt ingericht met lage begroeiing en paadjes. Er moet overzicht zijn voor de leerkrachten, maar vooral voor de jongste kinderen moeten er verstop en struinplekken zijn. Er wordt hier verschillende begroeiing geplant, stevige struinbosjes, maar ook planten die een beleving geven zoals bloemen, geur of door de beestjes die er op af komen. Hierdoor gaat de biodiversiteit omhoog. Door verschillende plekken en elementen te maken is er voor ieder wat wils, zonder het spel vooraf te definiëren. Er komen ook besloten plekken, paadjes en trappen, ontdek en klimplekken die uitdagend zijn voor jong en oud. Er wordt zo veel mogelijk gewerkt met de aanwezige materialen en met gerecyclede materialen uit de sloop van het oude gebouw; denk aan een zitje van baksteen en betontegels of een veilig gemaakte klimboom van eigen terrein. 4.2 Thema s Om financiering en uitvoering van het plan mogelijk te maken, is het ontwerp in deelontwerpen opgesplitst. De basis wordt als essentieel gezien, de thema s zijn optionele aanvullingen en verbeteringen. De volgende thema s worden onderscheiden: sport en spel, bosplein en ontdektuin. In vogelvlucht zijn hieronder de belangrijkste ontwerp eigenschappen beschreven. 10
Basis Totaal ca. 6.500 m2 schoolplein; Bestraten entreeplein (betontegels); Twee nieuwe paden (klinkers) naar entreeplein; Aanpakken betonnen randen nabij bestaande bouw; Aanpakken betonnen randen nabij nieuwbouw; Grondverbetering talud en basis beplanting / gras; Aanleg tribune trap; Aanleg bovenplein; Aanleg kas en groenstrook. Thema Sport en spel Locatie 1: ca.400 m2 betontegels, gelegen direct bij gymzaal gelegen naast gebouw, goede toegang vanuit de buurt; Locatie 2: ca 800 m2 op entreeplein (betontegels), tribune trap en bovenplein (half verharding); Er zijn twee plekken waar het element sport en spel de nadruk kan krijgen. De eerste en meest toegankelijke is naast de gymzaal gelegen, hier is een gecombineerd voetbal/ basketbal/ sportveld denkbaar. De andere plek is bij de entree, het beneden en het bovenplein met de tribune ertussen. Type sport en spel is hier minder gedefinieerd; de tribunetrap zelf, maar ook het maken van lijnen in de bestrating geven verschillende opties. 11
Thema Bosplein Locatie circa 800m2 licht hellend terrein langs bosrand; De grotere kinderen kunnen zich hier helemaal uitleven. Klimmen en bouwen, maar ook hangen en kletsen. Zo veel mogelijk natuurlijke materialen zullen worden gebruikt met zo min mogelijk onderhoud, denk aan boomstammen, takken, touwen. Dit is ook de plek voor een wat groter speeltoestel; zandgrond opschonen / vervangen door half verharding; klimbomen, boomhut, rioolpijp; klimrek. Thema Ontdektuin Ca 1.000 1.500 m2 beschikbare grond op groen talud; Locatie 1: gelegen direct aan het schoolplein in de groenzone, nabij kinderopvang en buitenschoolse opvang; Locatie 2: langs kleuterlokalen nieuwbouw inclusief geveltuintjes; De ontdektuin is er vooral voor de jongste kinderen, maar ook de rest van de kinderen uit de onderbouw kunnen hier volop ontdekken. Er komen 12
afgebakende perken met planten die de beleving prikkelen, maar ook ruige bosjes waar doorheen gerend mag worden. Tussen de planten zijn ook meer open plekken met bijvoorbeeld houten stap stammen en een tunnel. Tussen de bomen, waar de beplanting laag blijft, zodat de docenten het overzicht kunnen behouden. Voor nadere informatie en beeldmateriaal wordt verwezen naar de website http://www.vriendenvanhvl.nl/ontwerp schoolplein/. 13
5 Verwachte resultaten 5.1 Het belang van dit project Het groene generatieplein onderscheidt zich van andere openbare ontmoetingsplekken in Scheveningen zoals het Westbroekpark, het strand en trapveldjes omdat het een plek is waar verschillende generaties van verschillende sociale groepen elkaar dagelijks kunnen ontmoeten en contact met elkaar hebben in een beschermde en beschutte omgeving. Openbare basisschool Het Volle Leven wordt gekenmerkt door de veelzijdigheid van de leerlingen en hun achtergronden. De locatie van Het Volle Leven ligt op de grens van verschillende buurten in Scheveningen, die zeer verschillend zijn in samenstelling en inkomensgroepen. Dagelijks worden ruim 500 kinderen door hun familie en vrienden begeleid naar deze smeltkroes van lokale en internationale culturen. Sinds de oprichting van de school in de jaren 50 van de vorige eeuw, koesteren vele generaties van bewoners van Scheveningen en Den Haag herinneringen aan het bijzondere plein. De uitdaging is om deze lijn voort te zetten voor de komende generaties. Het huidige plein functioneert niet meer en dreigt zonder extra inzet haar potentie als unieke ontmoetingsplek in Scheveningen mis te lopen. Een werkgroep die bestaat uit de schooldirectie, leerkrachten, ouders en kinderen heeft reeds wensen voor het nieuwe schoolplein geïnventariseerd. Dit heeft geleid tot een prachtig ontwerp waarin natuur, ontmoeting, ontdekking, mens en kind centraal staan. 5.2 Bijdrage aan leefbaarheid Een duurzame inrichting en programmering van het plein draagt het hele jaar door op verschillende manieren bij aan de leefbaarheid en natuurlijk spelen. Programma s die interactie van en tussen buurtbewoners bevordert, zoals onderhoud van de tuinen, schooltuinlessen, buitenschoolse culturele en sportieve activiteiten en andere buitenactiviteiten; Groene, duurzame en generatie vriendelijke inrichting van het gebied; Afwisselende vegetatie die biodiversiteit in het gebied stimuleert; Erosievrije inrichting van de kade en pleinen tot een openluchttheater ; Paden en bewegwijzering op natuurlijke wijze geïntegreerd in het gebied; Verschillende doelgroepen zullen aangemoedigd worden om elkaar te ontmoeten en met elkaar activiteiten te ontplooien op het plein; Betere connecties tussen jong en oud, kennismaking en wederzijds begrip op Scheveningen; Uitbreiding van aanbod van unieke locaties voor publieke en besloten activiteiten; Een levendig straatbeeld en verbetering van de kwaliteit van de leefomgeving. Toegenomen bedrijvigheid op het schoolplein; Bottom up bijdrage aan thema s natuur, cultuur en sport die als onderscheidende factoren voor de lokale Scheveningse economie gezien worden; denk hierbij aan de combinaties natuur en techniek (technasium) en innovaties in sport, spel en duurzaamheid, bijvoorbeeld zelf spelenderwijs energie opwekken Aandacht voor ambachten (met name tuinieren en cultuur/toneel/muziek). 14
Sport Cultuur Natuur 15
6 Financiën 6.1 Kostenraming Goede inrichting van het schoolplein zal leiden tot actief en intensief gebruik en betrokkenheid van de lokale bevolking en verbetering van culturele, maatschappelijke en sportieve impulsen in Scheveningen. Vanuit de huidige beschikbare middelen voor scholen is er te weinig geld beschikbaar om het gebied naar wens in te richten. De standaard financiering vanuit de overheid dekt slechts de bestrating van het schoolterrein, maar niet de verdere inrichting. De kostenraming voor het totale project is globaal van opzet. Verdere detaillering volgt in een later stadium, afhankelijk van de voorziene financiering. Hieronder is de huidige opzet gegeven: Inrichting Basis Materialen inrichting tbv aannemer Erosievrije inrichting van kade en pleinen tot een openlucht theater Paden en bewegwijzering op natuurlijke wijze geïntegreerd in het gebied Waterberging geïntegreerd in het gebied Landschappelijke materialen tbv hovenier Afwisselende vegetatie en natuurlijke materialen die biodiversiteit in het gebied stimuleert Kosten ( ) 30.000 35.000 Werkzaamheden hovenier 10.000 Werkzaamheden aannemer 18.000 Sport en spel Werkzaamheden hovenier 2.000 Materialen 8.000 Bosplein Werkzaamheden hovenier 5.000 Materialen 15.000 Ontdektuin Werkzaamheden hovenier 4.000 Materialen 14.000 Programma's voor interactie Programmering Opzetten van programmering i.s.m. lokale sport, cultuur en maatschappelijke organisaties Promotie Promotiemateriaal voor programma's 2.000 2.000 Bijdrage stichting vrienden van hvl voor uitvoer programma's 5.000 Totaal 150.000 16
6.2 Financiering De voorziene financiering is als volgt opgebouwd. Bronnen Gespaard (in de afgelopen jaren) M.n. uit de door ouders betaalde overblijfbijdrage. Reeds volledig beschikbaar. Fonds 1818 Reeds volledig beschikbaar. Sponsors (bedrijven) Momenteel 5.500 euro beschikbaar. Inkomsten Jantje Beton (via Ouderraad) Reeds volledig beschikbaar. Giften ouders/leerlingen Momenteel 4.000 euro beschikbaar. Bedrag ( ) 50.000 24.000 8.000 3.000 5.000 Wervingsactiviteiten 15.000 Reeds volledig beschikbaar: bazaar: 3.700 euro, kerstmarkt: 350 euro Nog te organiseren: benefietfeest (pleinfeestje op de Pier): 5.000 euro, sponsorrun: 5.000 euro, laatsteloodjesfestijn: restant. Totaal 105.000 Een bijdrage van 30.000 zal helpen het verschil van 45.000 tussen kostenraming en financiering te dichten. Tijdens de realisatie wordt tevens een beroep gedaan op kundige vrijwillige betrokkenen (met name ouders van school) om de aannemers en hovenierskosten te verminderen. 17