SPECIAL APRIL 2013 Wie heeft het nou nog over afval? Afval is de grondstof van onze toekomst.
2 WERKT Op basis van goede resultaten in pilots in 2010 en 2011 is afgelopen jaar gestart met omgekeerd inzamelen. De resultaten van één jaar omgekeerd inzamelen laten zien dat we goed op weg zijn naar een afvalloze samenleving. De gemeenten Staphorst, Steenwijkerland en Olst-Wijhe zijn gestart met de eerste fase van omgekeerd inzamelen: GFT tegen nultarief (ook in het buitengebied) en het restafval niet 1 keer in de 2 weken, maar 1 keer in de 4 weken inzamelen. In Hoonhorst is het hele model, inclusief de uitbreiding van kunststof met andere droge, herbruikbare materialen gestart. In Zwolle is in oktober in de eerste wijk (Stadshagen) gestart met omgekeerd inzamelen (waarbij fase 1 en fase 2 gelijktijdig zijn ingevoerd). Eind 2012 is de gemeente Steenwijkerland in de wijk de Gagels gestart met fase 2. Succes Er blijkt een grote bereidheid om afval en grondstoffen gescheiden aan te bieden als de service op grondstoffen wordt verhoogd en het aanbieden van restafval wordt ontmoedigd. De maatregelen van fase 1 van omgekeerd inzamelen leiden tot 30% minder restafval en tot meer dan een verdubbeling van de hoeveelheid gescheiden ingezameld GFT. Uit de samenstelling van het restafval blijkt dat voor bijna alle herbruikbare materialen een afname is te zien. De doelstelling van 65% hergebruik in 2015 wordt al in 2012 door gemeente Staphorst, Steenwijkerland en Olst-Wijhe gehaald. Hergebruik in percentages 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 Hoonhorst kern Staphorst Steenwijkerland Olst-Wijhe Afvalbrief Atsma 2009 2010 2011 2012 De resultaten in Hoonhorst kern laten het perspectief zien van fase 2 van omgekeerd inzamelen; een verdere daling van de hoeveelheid restafval naar 30 kg per inwoner per jaar en een percentage hergebruik van 90% is mogelijk. De eerste resultaten van fase 2 in Zwolle en Steenwijkerland worden het eerste kwartaal van 2013 verwacht. Duurzamer niet duurder De inwoners van Staphorst, Steenwijkerland en Olst-Wijhe zijn in 2012 gemiddeld minder gaan betalen aan afvalkosten in vergelijking met 2011. Hoonhorst laat zien dat het gehele model van omgekeerd inzamelen met een positief financieel resultaat kan worden ingevoerd. Meer gemeenten Op 1 januari van dit jaar zijn de gemeenten Zwartewaterland, Hattem en Oost-Gelre gestart en op 1 april 2013 volgt ook de gemeente Dalfsen met de eerste fase van het omgekeerd inzamelen. De gemeente Raalte volgt een iets andere route. Raalte heeft gekozen voor de aanpak zoals beproefd in de pilot Heino. Dat betekent een driewekelijkse inzameling van GFT, restafval en plastic waarbij het plastic wordt ingezameld met een minicontainer (dus geen nultarief GFT en geen GFT inzameling in het buitengebied). Uitdagingen Er zijn actuele ontwikkelingen die onze aandacht vragen: denk aan het sorteren van kunststofafval vanaf 1 januari 2015, het wegvallen van statiegeld op PET-flessen, de hoogte van vergoedingen voor kunststofverpakkingen en de gewenste uitbreiding met onder andere drankenkartons. Ontwikkelingen en vraagstukken waar we door gezamenlijk op te trekken en met omgekeerd inzamelen zeker een antwoord op vinden.
3 Stukje geschiedenis van omgekeerd inzamelen In 1977 is de Afvalstoffenwet vastgesteld. Deze wet stond in het teken van het hergebruik van afvalstoffen. Het thuis composteren werd gestimuleerd via subsidie op compostvaten, de glasinzameling vond plaats via glasbakken, de papierinzameling werd gestimuleerd via een garantiesubsidie en de probleemstoffen moesten gescheiden worden ingezameld. In 1993 zijn de relevante bepalingen omtrent hergebruik uit de Afvalstoffenwet opgenomen in de Wet milieubeheer. Inmiddels is er op dit vlak een nieuwe uitdaging bijgekomen voor de toekomst. Namelijk de toenemende schaarste van grondstoffen. Hierdoor wordt het gescheiden inzamelen van afvalstoffen en het hergebruik ervan als nieuwe grondstoffen van nog groter belang. Eind jaren 90 startte een aantal gemeenten met Diftar. In 2009 is ROVA met haar aandeelhoudende gemeenten de dialoog gestart over de toekomst van het gemeentelijke afvalbeheer. Het was duidelijk dat optimaliseren van bestaande systemen onvoldoende oplossing bood. Een trendbreuk was noodzakelijk: omgekeerd inzamelen. Quotes Jan Talen, wethouder Staphorst, overhandigt bloemen aan inwoner bij de eerste nieuwe containers In het gemeentelijk Grondstoffenplan hebben we vastgelegd dat we streven naar een afvalloze samenleving. Om dat te bereiken moeten we op een duurzame manier met ons afval om gaan. Jammer genoeg komt nu nog teveel herbruikbaar materiaal in de restafvalcontainer terecht, waarna het verbrand wordt. Om dit tegen te gaan, is omgekeerd inzamelen bedacht. Zwolle is voor 2017 helemaal overgegaan op deze nieuwe manier van inzamelen. Erik Dannenberg, wethouder gemeente Zwolle Waar in de landelijke politiek nog veel discussie wordt gevoerd laat Steenwijkerland gewoon zien dat enorme hoeveelheden waardevolle grondstoffen uit afval halen gewoon kan. Je moet gewoon beginnen, duurzaamheid moet je doen! Henk Hulzebos, Regisseur Openbare Werken, gemeente Steenwijkerland Onze Raadsleden zijn over het laatst een raadslid zeggen dat de Judith Hidders, beleidsmedewerker gemeente Staphorst Enkele facts & figures: Financiële gegevens: ROVA gemeenten gestart met omgekeerd inzamelen Hoeveelheid restafval na invoering omgekeerd inzamelen 250 193 Gemeenten Daling (gemiddeld) in kosten per huishouden 2012 t.o.v. 2011 Hoeveelheid kunststof na invoering omgekeerd inzamelen 135 78 20 2009 2010 2011 2012 Hoeveelheid GFT na invoering omgekeerd inzamelen Staphorst 14,65 Steenwijkerland 17,57 Olst-Wijhe 42,84 Hoonhorst 61,84 Hoonhorst kern 96,80 Hoonhorst buiten 38,19 17 150 123 14 95 11 68 8 40 2009 2010 2011 2012 5 2010 2011 2012 Legenda: eenheid kg / inwoner Hoonhorst kern Staphorst Steenwijkerland Olst-Wijhe Landelijk gemiddelde De inwoners van Staphorst, Steenwijkerland en Olst-Wijhe zijn in 2012 gemiddeld minder gaan betalen aan afvalkosten in vergelijking met 2011. Hoonhorst laat zien dat het gehele model van omgekeerd inzamelen met een positief financieel resultaat kan worden ingevoerd. Dit geeft voldoende mogelijkheid om te komen tot invoering van omgekeerd inzamelen waarbij wordt voldaan aan het principe duurzamer maar niet duurder.
4 OMGEKEERD COMMUNICEREN? Dat de invoering van een nieuwe afval inzamel methode de nodige communicatie met zich meebrengt spreekt voor zich. Inwoners moeten weten wat er precies gaat gebeuren: Wanneer wordt mijn container nu geleegd? Of: Hoe werkt een ondergrondse container? Eigenlijk is het hetzelfde als in de jaren 80 toen Nederland massaal overstapte van zakken en kraakwagen naar de (mini)containers. Alles went, maar het begin is even anders. Werken inwoners mee? Is er veel commotie? Meestal hoor je bij veranderingen geluiden in de trant van Waarom moet dat dan? Was het dan niet goed genoeg? Hebben ze weer wat bedacht, het gaat toch niet lukken!. Communicatieadviseur Erik van Cuyk legt uit wat de insteek van een aantal gemeenten is bij de introductie van het nieuwe inzamelconcept omgekeerd inzamelen: Het gaat om veranderingen. We keren de gebruikelijke dienstverlening letterlijk om. Dat roept natuurlijk weerstand op. Men zoekt naar argumenten om er tegen te zijn. Kleine foutjes worden fors uitgelicht. Criticasters liggen op de loer. Je moet uitkijken dat dit niet teveel druk legt op een project. Deze natuurlijke weerstand is bij de introductie van omgekeerd inzamelen goed onderkend. De gemeenten Dalfsen, Staphorst, Steenwijkerland, Olst-Wijhe en Zwolle zijn zich bewust geweest van een introductiefase in de productlevenscyclus en hebben zich planmatig gericht op het veranderen van mindset. Dit is echter niet gedaan met behulp van dure geldverslindende campagnes. Van Cuyk: We hebben er voor gekozen ons vooral klein en rustig te houden. Ik bedoel daarmee dat we niet het belerende vingertje willen opsteken. Wel wilden we laten zien dat het kan en dat het echt nodig is om grondstoffen schaarste en de te grote CO 2 uitstoot aan te pakken. We hebben de eerste resultaten afgewacht en deze vervolgens in beeld gebracht. Met het nieuwe inzamelen zijn mensen zelf in staat om forse effecten teweeg te brengen. Volgens mij past deze praktische do-it-yourself - mentaliteit precies in de huidige tijdsgeest. Van Cuyk: Voor de kids bijvoorbeeld zetten we de groenbus met educatieprogramma in. In 2012 besloeg dat ongeveer 6.000 leerlingen. Als zij s avonds bij pap en mam aan tafel zitten en daarna helpen de vaat op te ruimen, denk dan maar niet dat pap het in zijn hoofd haalt om GFT bij het restafval te gooien! Voor de doelgroep volwassenen hebben de gemeenten naast brieven en inloopavonden vooral gebruik gemaakt van de persmedia in de vorm van gemeentepagina s, persberichten en free publicity. Dit kost het minste en heeft een groot bereik. Het is niet het meest gemakkelijke middel omdat de pers uiteraard vrij is te schrijven hoe en wat men wil. Daarbij hebben we tegenwoordig te maken met vele journalisten omdat iedereen, met de snelheid van het licht een mening kan verspreiden via blog, website of sociale media. We hebben alles gemonitored maar er ook nadrukkelijk voor gekozen niet teveel in te gaan op berichten die feitelijk onjuist zijn. Niet roeren in een olievlek, zeg ik dan, aldus Van Cuyk. Al met al concluderen de ROVAgemeenten dat het goed gaat: Het werkt, de bewoners raken gewend en we nemen nagenoeg geen commotie waar in de media. Landelijk vindt omgekeerd inzamelen navolging. In diverse toonaangevende media staan artikelen over omgekeerd inzamelen. We worden voor diverse seminars gevraagd. Bovenal hebben we zojuist de resultaten van bewonersonderzoeken gezien en we scoren hoger dan voorgaande jaren (7,6). Ook op informatievoorziening en communicatie. Dat is dus goed nieuws!! aldus Erik van Cuyk. Diverse doelgroepen ROVA differentieert meerdere doelgroepen in haar communicatie strategie: kinderen (tot groep 8 basisschool); jong volwassenen; huishoudens (volwassenen); en de zgn. early adopters.
5 Tweets Andere steden Het omgekeerde inzamelen vindt zijn navolging ook in andere steden buiten ROVA werkgebied. Zo wordt in Arnhem dit jaar een aantal pilots uitgezet onder de noemer omgekeerd inzamelen. Ongeveer 8.000 huishoudens gaan thuis intensiever afval scheiden. Ook in steden als Nijmegen, Utrecht (wijk: Lunetten), Wageningen en Druten is men gestart met omgekeerd inzamelen. In Twente experimenteert men met dit concept, evenals in de regio s Eindhoven en de Gooi en Vechtstreek. Aandacht landelijke media Ook in de landelijke media wordt het nieuwe inzamelconcept opgepikt. In Milieumagazine nr 3 (maart 2013) stond onlangs een uitgebreid artikel met de titel: Knijpen op het restafval. Vakbladen als Recycling Magazine, GRAM en Binnenlands Bestuur besteedden de afgelopen maanden aandacht aan omgekeerd inzamelen. In de Cobouw, het branchevakblad voor bouwend Nederland, stond onlangs de kop: Hergebruik grondstoffen levert miljarden op BRUSSEL - De overgang naar een circulaire economie waarin afval grondstoffen zijn, levert banen en miljarden op. Dat zegt Europees commissaris Janez Potocnik bij de jaarlijkse Europese Grondstoffen Conferentie. Volledige implementatie van het Europese afvalmanagementbeleid levert 400.000 banen op in 2020 en verhoogt de omzet in de afvalsector met 42 miljard euro. Verbieden we storten van afval en beperken we verbranding tot afval dat nergens meer voor gebruikt kan worden, dan levert dat 520.000 banen op en 55 miljard, rekent Potocnik voor. De organisatie Duurzaam bedrijfsleven vermeldde vorige maand omgekeerd inzamelen als een van de concepten die er aan bijdraagt dat het afvalbeleid van Nederland bij de top 3 van Europa behoort. Over internationaal gesproken: In het Europese vakblad Waste Management Research van ISWA, heeft medio 2012 een uitge breid artikel gestaan waarin het concept omgekeerd inzamelen is belicht.
6 COLUMN Crisis aanpakken met behulp van circulaire economie Nog tot voor 20 jaar terug zagen we afval als een probleem. Afval, daar moesten we vanaf, haal het maar op en verbrandt het maar. Met de komst van kringloopwinkels en afvalbrengstations kreeg recycling meer en meer een gezicht. Ondernemers als Bob Crebas van Marktplaats (gestart met de Emmeloordse kringloopwinkel Het Goed ) zagen het en sloegen klinkende munt uit hergebruik van spullen. Nu, anno 2013, is afvalbeleid een van de speerpunten van duurzame ontwikkeling. Met de groei van de wereldeconomie neemt de vraag naar grondstoffen enorm toe. Gekscherend gezegd: als de mensen in India ook WC papier willen in plaats van hun linkerhand te gebruiken, hebben we binnen 2 jaar wereldwijd geen papier meer om kranten en tijdschriften te drukken. Recycling is dan nu ook geen geitenwollensokken term meer. Recycling is noodzaak. Recycling is HOT! Onlangs werd bekend dat maar liefst 90% van de producten die we kopen na gemiddeld 6 maanden al bij het restafval belandt... Dat kan anders. Afval hergebruiken als grondstof voor nieuwe producten. Dat is de essentie van de circulaire economie. Wat afval is voor de één, is van waarde voor een ander. Dat is wat je in de natuur ook ziet. In de natuur bestaat afval niet. Daar is het afval van het ene organisme weer een voedingsbron voor een ander organisme. Uit onderzoek van McKinsey, in opdracht van de Ellen MacArthur Foundation, blijkt dat we alleen al in Europa tussen de 340 en 630 miljard dollar per jaar kunnen verdienen als je de transitie naar de circulaire economie maakt. Puur en alleen door slimmere oplossingen te verzinnen voor een gebrek aan grondstoffen en de stap te maken naar de praktijk. In Nederland geven mensen als Herman Wijffels en Jacqueline Cramer aan dat het lineaire denken plaats zal gaan maken voor het circulaire denken. Naarmate grondstoffen schaarser worden, wordt ons afval steeds waardevoller. In een kiloton oude mobieltjes zit meer goud dan in een kiloton gouderts. Niet voor niets dat de term stadsmijnbouw is ontstaan. Afval is de grondstof van de toekomst! Het biedt dus volop kansen in deze tijden. Lineaire economie Circulaire economie Aankoop producten Producent Consument / burger Hergebruiken grondstoffen Recycling Afdanken Afval Grondstof Quotes steeds meer mensen, soms na een periode van gewenning, overtuigd raken van het systeem en mee willen helpen aan deze duurzame manier Tom Horstman, Stedelijk Beheerder Afval en Reiniging gemeente Zwolle Angst voor omgekeerd inzamelen blijkt onterecht en door maatwerkoplossingen kan iedereen meedoen Geke Kosse, Coördinator Vergunningen en Handhaving, gemeente Olst-Wijhe COLOFON Dit magazine is een periodieke uitgave van ROVA, een duurzaam dienstenbedrijf voor afval en grondstoffen, beheer openbare ruimte en duurzame energie ten behoeve van 20 aandeelhoudende gemeenten in de provincies Overijssel, Gelderland, Utrecht, Drenthe en Flevoland. REDACTIE ROVA Communicatie GRAFISCH ONTWERP Frappant, Aalten CONTACTGEGEVENS NV ROVA Holding Postbus 200 8000 AE Zwolle www.rova.nl twitter: @ROVA telefoon: 038 427 37 77