Thermometer economische crisis

Thermometer economische crisis mei 2013 afdeling 29/04/2013 Onderzoek gemeente Utrecht

Inleiding In deze tiende Thermometer economische crisis worden de recente ontwikkelingen op belangrijke gemeentelijke thema s gevolgd (economie, arbeidsmarkt, inkomen en wonen). Naast recente cijfers op de genoemde beleidsterreinen bevat de thermometer de belangrijkste relevante landelijke trends. Extra in deze thermometer zijn de uitkomsten van een Bewonerspanel onder de Utrechtse bevolking. De uitkomsten geven een beeld van hoe panelleden de economische crisis in het afgelopen half jaar ervaren hebben en hoe zij tegen het komende half jaar aankijken. De panelenquête is afgenomen in februari 2013. De thermometer is primair bedoeld voor Utrechtse bestuurders en beleidsmakers. Colofon: uitgave: afdeling Onderzoek informatie: Hans van Hastenberg (030-286 1336) Anne Slob (030-286 1331) www.onderzoek.utrecht.nl

Recente ontwikkelingen samengevat Economie Het ondernemersvertrouwen is het afgelopen jaar wederom gedaald. Een meerderheid van de ondernemers is negatief. De omzetontwikkeling in Utrechtse bedrijven vertoont van kwartaal op kwartaal wisselend beeld. In het eerste en tweede kwartaal nam de omzet van veel ondernemers af. Ook het personeelsbestand van veel bedrijven is in 2012 afgenomen. Het aantal faillissementen is toegenomen. Arbeidsmarkt De werkloosheid in Utrecht is het afgelopen jaar gestegen van 5,2% in 2011naar 6,4% in 2012. Het aantal WW-uitkeringen laat sinds het begin van de crisis een stijgende lijn zien (6.388 in uari 2013). De jeugdwerkloosheid (nww) ontwikkelt zich in Utrecht gunstiger dan landelijk. Inkomen Tussen medio 2011 en begin 2012 was het aantal huishoudens met bijstand stabiel. Daarna is dit aantal weer toegenomen (7.806). Het aantal aanvragen voor bijzondere bijstand lag in de tweede helft van 2012 hoger dan in dezelfde periode van 2011. Het aantal aanvragen schuldhulpverlening lag in 2012 zo n 18% hoger dan in 2011 en 20. Woningmarkt De Utrechtse woningmarkt heeft te lijden onder de crisis. De mediane verkooptijd steeg van 1 naar 138 dagen in 2012. De mediane verkoopprijs kwam in 2012 uit op minder dan 220.000,-. Nadat de wachttijd voor een sociale huurwoning begin 2011 was gedaald, is er sindsdien sprake van een toename. Eind 2012 is de wachttijd opgelopen tot 8,6 jaar.

Economie (1/4) Ondernemersvertrouwen* 20 2011 2012 60 30 0 65 29-20 38 2-30 47 6-14 41 3-22 -30 Utrecht prov. Utrecht G4** Nederland * excl. exportverwachting ** ongewogen gemiddelde Het ondernemersvertrouwen voor 2013 is eind 2012 in Utrecht sterk gedaald naar -20. Een zelfde ontwikkeling zien we in provincie, G4 en Nederland. Vorig jaar onderscheidde Utrecht zich nog in positieve zin, maar dit is door de sterke daling in het afgelopen jaar niet meer het geval. Het ondernemersvertrouwen geeft het saldo van positieve en negatieve verwachtingen voor het eigen bedrijf ten aanzien van omzet, personeel en investeringen. bron: COEN (CBS/KvK)

Economie (2/4) Omzetontwikkeling bedrijfsleven* Utrecht provincie Nederland 20 0-5-13-5 34 20 13 4-1 5 25 14 17-5 -1 8 27 16 16-17-14-8 12 9 4-28-17-12 2-2 5-23-24-14 -20 20-I 20-II 20-III 20-IV 2011-I 2011-II 2011-III 2011-IV 2012-I 2012-II 2012-III * Saldo aantal bedrijven met positieve en negatieve omzetontwikkeling De omzetontwikkeling wisselt sterk van kwartaal op kwartaal, zowel in Utrecht als elders in Nederland. 2012 was het eerste jaar met twee kwartalen waarin een sterk negatieve omzetontwikkeling te zien was, vooral in de gemeente Utrecht. Voor laatste kwartaal van 2013 verwachtten veel Utrechtse ondernemers een hogere omzet (saldo +20). Dit is hoog in vergelijking met het saldo voor de provincie (+4) en voor Nederland (+3). bron: COEN (CBS/KvK)

Economie (3/4) Personeelsontwikkeling bedrijfsleven* Utrecht provincie Nederland 0 --14-14 -5-8 -4-11 -9-2 -3 2 --14-4 0-5 3-26-13-2 -15-11 -9-27-17-12 -22-15- -28-21-12 - -20-30 20-I 20-II 20-III 20-IV 2011-I 2011-II 2011-III 2011-IV 2012-I 2012-II 2012-III * Saldo aantal bedrijven met positieve en negatieve personeelsontwikkeling In de eerste drie kwartalen van 2012 nam het personeelsbestand bij Utrechtse ondernemers sterk af: in alle kwartalen lag het saldo onder -20. De ontwikkeling in Utrecht komt overeen met de trend op provinciaal en landelijk niveau, hoewel het saldo daar minder laag is. Ook de verwachting voor het vierde kwartaal is behoorlijk somber (saldo -23 in Utrecht). bron: COEN (CBS/KvK)

Economie (4/4) Faillissementen in gemeente Utrecht* eerste halfjaar tweede halfjaar 120 80 71 40 37 47 51 74 42 51 53 2009 20 2011 2012 * Faillissementen= bruto, exclusief doorstartende bedrijven In 2012 is het aantal faillissementen van Utrechtse bedrijven gestegen naar 4. Dit is vergelijkbaar met 2011. De faillissementen in Utrecht bestaan in 2012 vooral uit kleine tot middelgrote bedrijven. bron: KvK

Arbeidsmarkt (1/4) Werkloze beroepsbevolking (CBS) % Nederland provincie Utrecht Amsterdam 8,0 7,0 6,0 5,0 4,0 3,0 2008 2009 20 2011 2012 De werkloosheid in Utrecht is toegenomen van 4,5% van de beroepsbevolking in 2008 naar 6,4% in 2012. Met name in 2012 steeg de werkloosheid. In de provincie Utrecht en landelijk is dezelfde trend zichtbaar. De werkloosheid is in Amsterdam (7,9%) en de andere G4-steden beduidend hoger (Rotterdam 12,6%; Den Haag,9%). bron: CBS

Arbeidsmarkt (2/4) Aantal werkzoekenden (nww-ers) in Utrecht.000.000 9.500 9.500 9.000 9.000 8.948 8.500 8.500 8.000 8.000 7.500 7.500 7.000 7.081 feb feb 08 08 08 08 09 09 09 09 11 11 11 11 12 12 12 aug 13 12 Door een verandering in registratie is het aantal nww-ers niet langer een goede maat voor de werkloosheid. In augustus 2012 bedroeg het aantal werkzoekenden in Utrecht 7.081. Sindsdien is het aantal ingeschrevenen toegenomen met 1.867 tot bijna 8.948 werkzoekenden. bron: UWV WERKbedrijf

Arbeidsmarkt (3/4) Jeugdwerkloosheid (nww) in Utrecht vergeleken met G4 en Nederland* 225 200 * Index (2008-IV=0) Utrecht Den Haag Rotterdam Amsterdam Nederland R 175 150 125 DH NL U 0 75 50 A 25 IV 2008 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2009 20 2011 2012 Door een verandering in registratie is het aantal nww-ers niet langer een goede maat voor de werkloosheid. Deze vergelijking van de Utrechtse ontwikkeling met andere steden geeft daarom slechts een indicatief beeld. Sinds het einde van 2008 heeft de jeugdwerkloosheid in Utrecht zich gunstiger ontwikkeld dan gemiddeld in Nederland. Alleen in Amsterdam is de jeugdwerkloosheid afgenomen. bron: UWV WERKbedrijf

Arbeidsmarkt (4/4) Aantal WW-uitkeringen in Utrecht 6.000 6.388 5.609 5.000 4.000 3.000 feb 09 09 11 11 12 12 dec 12 In uari 2013 telt Utrecht 6.388 personen met een WW-uitkering. Dat is het hoogste niveau sinds het begin van de crisis. Na een daling van het aantal WW-uitkeringen in 20 is er sinds 2011 weer sprake van een gestage toename van het aantal WW-uitkeringen. Ten opzichte van uari 20 is het aantal WW-ers in Utrecht met 20% gestegen. Deze ontwikkeling is vergelijkbaar met de stijging in de andere G4-steden: in Amsterdam en Rotterdam 24% en in Den Haag 23%. bron: UWV WERKbedrijf

Inkomen (1/3) Aantal huishoudens met bijstand (< 65 jaar) 7.800 8.000 7.600 7.800 7.806 7.663 7.400 7.600 7.200 7.400 7.200 7.000 7.000 6.800 6.800 6.600 6.600 6.400 6.400 6.200 08 08 08 09 09 09 09 11 11 11 1112 12 12 aug 1312 In 2012 is het aantal bijstandscliënten in Utrecht met 2,5% gestegen. Dat is iets meer dan in Den Haag en Rotterdam. Amsterdam heeft in 2012 geen groei. In 2011 had Utrecht nog een aanmerkelijk sterkere groei dan in 2012. Dat komt door het effect van de 4-weken zoektermijn. Het aantal aanvragen is gestegen, maar het percentage dat wordt toegekend is sterk gedaald. bron: Gemeente Utrecht, SoZaWe; CBS

Inkomen (2/3) Aanvragen bijzondere bijstand in Utrecht 500 2008 2009 20 2011 2012 2013 400 366 300 200 0 feb mrt apr mei jun aug sep okt nov dec In 2012 zijn er gemiddeld per maand bij Werk en Inkomen 391 aanvragen voor bijzondere bijstand binnengekomen. Dat zijn er meer dan in de voorgaande jaren. In 2011 was er nog een maandgemiddelde van 369 aanvragen. bron: Gemeente Utrecht, SoZaWe

Inkomen (3/3) Aanvragen schuldhulpverlening in Utrecht 1e kw. 2e kw. 3e kw. 4e kw. 2008 275 220 181 226 2009 234 178 214 363 20 175 411 386 474 2011 416 303 312 4 2012 451 379 426 444 200 400 600 800 1.000 1.200 1.400 1.600 1.800 In 2012 is het aantal aanvragen voor schuldhulpverlening gestegen naar 1.700. Dat zijn er 260 meer dan in 2011. Daarmee is er na de sterke stijging in 20 sprake van een volgende trap van groei van het aantal aanvragen. bron: Gemeente Utrecht, SoZaWe

Woningmarkt (1/5) Mediane verkooptijd koopwoning in Utrecht, in dagen* 150 200 mediane verkooptijd totaal 169 appartementen eengezinswoningen 178 150 0 155 0 132 50 50 2009-I 2008I 2008-III 2009-III 2009-I 20-I 2009-III 20-I 20-III 20-III 2011-I 2011-I 2011-III 2011-III 2012-I 2012-I 2012-III * Tot Tot en en met met 20 20 exclusief exclusief alle alle woningen woningen die die langer langer dan dan 400 400 dagen dagen te te koop koop staan, staan, daarna daarna inclusief inclusief In het afgelopen jaar stijgt de mediane verkooptijd van 1 naar 138 dagen (over heel 2012). Vooral het vierde kwartaal 2012 is hier debet aan met een stijging van 44% vergeleken met het voorgaande kwartaal. Vergeleken met de andere G4-steden is de verkooptijd in Utrecht het hoogst in het vierde kwartaal (Amsterdam 97, Rotterdam 134, Den Haag 136). bron: NVM

Woningmarkt (2/5) Aantal woningtransacties in Utrecht* 900 732 600 570 300 2008-I 2008-III 2009-I 2009-III 20-I 20-III 2011-I 2011-III 2012-I 2012-III * Tot en met 20 exclusief alle woningen die langer dan 400 dagen te koop staan, daarna inclusief In heel 2012 hebben in totaal 2.496 transacties plaatsgevonden, tegenover 2.819 in het jaar daarvoor. In 2012 vonden de transacties vooral plaats in het 4e kwartaal. Dit omdat kopers besloten de woning te kopen voor de invoering van de nieuwe hypotheekregels in 2013. Ook in de andere G4-steden (Amsterdam 31%, Rotterdam 38%, Den Haag 28%) en landelijk (32%) is een duidelijke stijging zichtbaar in het 4e kwartaal. bron: NVM

Woningmarkt (3/5) Mediane verkoopprijs koopwoning in Utrecht ( )* 250.000 240.000 230.000 220.000 212.000 2.000 2008-I 2008-III 2009-I 2009-III 20-I 20-III 2011-I 2011-III 2012-I 2012-III * Tot Tot en en met met 20 20 exclusief exclusief alle alle woningen woningen die die langer langer dan dan 400 400 dagen dagen te te koop koop staan, staan, daarna daarna inclusief inclusief De mediane verkoopprijs is in het afgelopen jaar met 6% gedaald naar 218.400. Het 3e en 4e kwartaal van 2012 is de prijs gestabiliseerd. Utrecht kent een relatief hoge verkoopprijs. Van de G4-steden komt alleen Amsterdam iets hoger uit ( 213.000). Zowel in Amsterdam als Rotterdam dalen de verkoopprijzen in het laatste kwartaal. Den Haag laat juist een stijging zien van de mediane verkoopprijs in het 4e kwartaal van 2012. bron: NVM

Woningmarkt (4/5) Wachttijden sociale huurwoning in Utrecht*, in jaren *Woningen in Woningkrant, niet verhuurd aan urgenten of medisch geïndiceerden en exclusief nieuwbouwwoningen 11,0 gemiddelde wachttijd totaal gemiddelde wachttijd doorstromers gemiddelde wachttijd overige woningzoekenden,2 9,0,4 8,6 9,0 7,0 7,8 7,6 2008-I 2008-III 2009-I 2009-III 20-I 20-III 2011-I 2011-III 2012-I 2012-III *Woningen * Woningen in in woningkrant, Woningkrant, niet niet verhuurd verhuurd aan urgenten aan urgenten of medisch geïndiceerden en exclusief nieuwbouwwoningen of medisch geïndiceerden en exclusief nieuwbouwwoningen In 2012 stijgt de gemiddelde wachttijd van 8,1 naar 8,6 jaar. Zowel voor doorstromers (van 9,4 naar,1) als overig woningzoekenden (van 6,9 naar 7,5) is het afgelopen jaar sprake van een stijging. Na een daling van de wachttijden in het derde kwartaal zijn in het vierde kwartaal alleen stijgingen zichtbaar. bron: WoningNet

Woningmarkt (5/5) Aantal verhuringen sociale huurwoningen in Utrecht* aan doorstromers beschikbaar voor overige woningzoekenden 600 549 500 400 430 432 374 355 386 377 300 314 332 319 333 315 315 346 346 354 200 0 343 2 307 232 199 201 267 183 228 187 206 190 207 176 229 219 206 4 123 0 120 132 165 132 146 128 149 196 139 145 147 2009-I 2009-III 20-I 20-III 2011-I 2011-III 2012-I 2012-III 135 * Woningen in woningkrant, niet verhuurd aan urgenten of medisch geïndiceerden en exclusief nieuwbouwwoningen In het vierde kwartaal van 2012 is het aantal nieuwe verhuurde sociale huurwoningen gedaald met 6% vergeleken met het kwartaal daarvoor (van 376 naar 354). Het aantal verhuurde huurwoningen lag in 20 en 2011 rond de 1.400. In 2012 is het aantal met % gedaald (1.259). Wel zijn er verschillen zichtbaar tussen huurders: het aantal verhuringen aan doorstromers daalde met 9% terwijl het aandeel onder overige woningzoekenden steeg met 2%. bron: WoningNet

Landelijke trends (1/5) Utrecht ten opzichte van G4 en Nederland Utrecht ten opzichte van G4 en Nederland Wonen Kantoren Winkels Arbeidsmarkt Economie Verkooptijd Leegstand Leegstand Werkloosheid% Ontw. banen 2008-2012 Utrecht 138 dagen % 5% 6% +5% Amsterdam 94 dagen 18% 4% 8% +6% Rotterdam 135 dagen 16% 8% 13% 0% Den Haag 139 dagen % % 11% -5% Nederland 165 dagen 15% 7% 6% 0% Ten opzichte van Nederland en de andere grote steden doet Utrecht het op een aantal indicatoren relatief goed. bron: CBS

Landelijke trends (2/5) Economische groei* % verandering t.o.v. vorige periode 0,5 0,0 0,5-0,4 0,1-1,2-2,2-1,5 0,9 0,5 0,4 0,5 0,3 0,9 0,5-0,1-0,2-0,6 0,1 0,2-1,0-0,2-0,5-1,0-1,5-2,0-2,5 I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV 2008 2009 20 2011 2012 * voorlopige cijfers; kwartaalgegevens zijn gecorrigeerd voor seizoensinvloeden Na een lichte groei in de eerste twee kwartalen van 2012 is de economie in het derde kwartaal gekrompen met 1% ten opzichte van het tweede kwartaal. Dit is de grootste daling sinds de eerste helft van 2009. De daling is vooral het gevolg van een afname van de consumptie door huishoudens, met name van duurzame consumptiegoederen (o.a. personenauto s). Daarnaast groeide de uitvoer minder dan in het tweede kwartaal van 2012. bron: CBS

Landelijke trends (3/5) Economisch klimaat * 0 *saldo positieve en negatieve antwoorden - -20-30 -40-50 -60-56 -70 11 11 12 12 13 Nederlanders zijn in 2012 somber over het economisch klimaat (het jaargemiddelde is -57). Na een kleine opleving in de zomer, zakt het saldo het einde van 2012 naar een dieptepunt (-67). In de eerste maand van 2013 beoordelen Nederlanders het economisch klimaat weer iets positiever (-56). bron: CBS

Landelijke trends (4/5) Consumentenvertrouwen en koopbereidheid* consumentenvertrouwen koopbereidheid -5 - -15-20 -17-25 -30-35 -33-40 -45 11 11 12 12 13 In 2012 bereikt het consumentenvertrouwen het laagste jaargemiddelde (-35) sinds het begin van de crisis in 2008. De historische reeks laat zien dat alleen in het begin van de jaren '80 het consumentenvertrouwen lager lag. Begin 2013 lijkt daar nog weinig verandering in te komen. De koopbereidheid ontwikkelt zich door de jaren heen grofweg gelijk als het consumentenvertrouwen. In 2012 is ook de koopbereidheid gedaald, zij het minder hard dan het consumentenvertrouwen. bron: CBS

Landelijke trends (5/5) Inflatie (%) 3,0 3,0 2,5 2,5 2,0 2,0 2,9 2,3 1,5 1,5 1,0 1,0 0,5 0,5 2008 08 2008 08 200909 2009 09 20 20 2011 11 2011 11 2012 12 2012 12 In december 2012 steeg de inflatie naar 2,9%. Dit komt vooral doordat voedingsmiddelen duurder zijn geworden (+3,7% t.o.v. jaar eerder). Deze stijging van de inflatie zien we de laatste maanden van 2012 niet terug in de gemiddelde inflatie van de Eurozone. bron: CBS

Bewonerspanel (1/7) Samenvatting In februari 2013 is aan het Bewonerspanel van de afdeling Onderzoek een aantal vragen voorgelegd over wat bewoners merken van de economische crisis en wat hun verwachtingen zijn voor het komende half jaar. De hier gepresenteerde resultaten zijn gebaseerd op 2.772 ingevulde enquêtes. Van de panelleden is 69% van mening dat de economische situatie in Nederland in het afgelopen half jaar is verslechterd. Voor het komende half jaar zijn zij positiever: minder dan de helft (46%) heeft een negatieve toekomstverwachting. In het afgelopen half jaar heeft de economische crisis voor 37% van de panelleden geleid tot een verslechtering van de woningmarktsituatie. 31% ervaart een verslechtering van de inkomenspositie en 28% van de arbeidsmarktsituatie. Een merkbaar negatief gevolg van de crisis is dat 97% aangeeft minder geld te besteden hebben binnen het eigen huishouden. Ook krijgt 62% van de panelleden hun huis moeilijker verkocht en is meer dan de helft (56%) bang om zijn baan te verliezen.

Bewonerspanel (2/7) Oordeel economische situatie Nederland (%) is verbeterd 45 is verbeterd is hetzelfde is verslechterd 20 is hetzelfde 27 is verslechterd Afgelopen 21 half jaar 28 69 zal verbeteren 23 2011 Komende zal niet 31 veranderen half jaar zal verslechteren 46 60 24 17 20 20 40 60 40 80 60 Ruim twee op de drie panelleden (69%) vindt dat de economische situatie in Nederland in het afgelopen half jaar is verslechterd. Over de komende zes maanden zijn panelleden positiever: 46% heeft een negatieve toekomstverwachting. Over het afgelopen half jaar vindt een op de tien leden van het panel (%) dat de economische situatie is verbeterd. Voor het komende half jaar verwacht bijna een kwart (23%) van hen dat het economisch beter zal gaan. bron: afdeling Onderzoek

Bewonerspanel (3/7) Gevolgen economische ontwikkelingen op eigen situatie (afgelopen half jaar (%)) 0 verbeterd hetzelfde verslechterd 80 60 31 28 37 40 20 45 57 57 24 15 6 eigen inkomenspositie eigen arbeidsmarktsituatie eigen woningmarktsituatie De effecten van de economische crisis hebben in het afgelopen half jaar vooral negatieve effecten gehad op de woningmarkt. Ruim een derde (37%) van de panelleden vindt dat de eigen woningmarktsituatie is verslechterd. Ook de eigen inkomenspositie (31%) en arbeidsmarktsituatie (28%) hebben negatieve effecten van de crisis ondervonden. Desondanks ondervond ongeveer de helft van de leden van het panel geen gevolgen van de economische situatie in de afgelopen zes maanden. bron: afdeling Onderzoek

Bewonerspanel (4/7) Gevolgen economische ontwikkelingen op eigen situatie (komend half jaar (%)) 0 zal verbeterden zal hetzelfde blijven zal verslechteren 80 27 22 29 60 40 20 52 62 65 21 16 6 eigen inkomenspositie eigen arbeidsmarktsituatie eigen woningmarktsituatie Bijna een derde (29%) van de panelleden verwacht dat hun woningmarktsituatie in de komende zes maanden zal verslechteren. Voor de inkomenspositie geldt dit voor 27% van de inwoners. Meer dan de helft van de panelleden verwacht dat de eigen inkomenspositie (52%), arbeidsmarktsituatie (62%) en woningmarktsituatie (65%) onveranderd zal blijven in het komende half jaar. bron: afdeling Onderzoek

Bewonerspanel (5/7) Huidige financiële situatie van het huishouden (%) ik moet me in de schulden steken om rond te komen ik moet spaarmiddelen aanspreken om rond te komen ik kan precies rondkomen ik houd een beetje geld over ik houd veel geld over 14% 3% 13% 48% 22% Bijna de helft (48%) van de panelleden geeft aan dat zij op dit moment een beetje geld overhouden. Iets minder dan een kwart (22%) ervaart dat zij precies kunnen rondkomen van het eigen inkomen. Het aandeel panelleden dat zich in de schulden moet steken om rond te komen, ligt met 3% niet heel hoog. Wel moet 13% de eigen spaarmiddelen aanspreken om financieel rond te kunnen komen. bron: afdeling Onderzoek

Bewonerspanel (6/7) Bezuinigingen in afgelopen half jaar op volgende zaken (%): duurzame goederen 33 dagelijkse goederen 35 kleding en schoenen 45 vakanties 42 lidmaatschap en contributie 37 uitgaan 50 dagjes uit 42 anders 6 20 30 40 50 De helft (50%) van de panelleden heeft in het afgelopen half jaar bezuinigd op kosten voor uitgaan. Het gaat dan bijvoorbeeld om bezoek aan restaurant en café. Ook op kleding en schoenen is vaak bezuinigd (45%). Vakanties en dagjes uit zijn voor 42% van de leden van het panel activiteiten waar het afgelopen half jaar minder aan is besteed. Naast bovenstaande categorieën zijn verzekeringen en energieverbruik ook een aantal keer genoemd als zaken waarop is bezuinigd. bron: afdeling Onderzoek

Bewonerspanel (7/7) Negatieve gevolgen van crisis merkbaar in het huishouden (%) ik heb minder geld te besteden 97 ik kan moeilijker een hypotheek krijgen 47 ik krijg mijn huis moeilijk verkocht 62 ik kan geen passende baan vinden 40 ik ben bang mijn baan te verliezen 56 ik ben mijn baan kwijtgeraakt 18 30 60 90 Bijna alle panelleden (97%) geven aan minder geld te besteden te hebben door de economische crisis. Op het gebied van de woningmarkt krijgt 62% zijn huis moeilijk verkocht en kan bijna de helft (47%) moeilijk aan een hypotheek komen. Op de arbeidsmarkt is meer dan de helft (56%) bang om hun baan te verliezen. Bijna twee op de tien leden van het panel (18%) is hun baan daadwerkelijk kwijtgeraakt. bron: afdeling Onderzoek