Nieuw pensioencontract: ppi of verzekeraar? Sinds 2011 bestaat er een nieuw type pensioenuitvoerder naast het pensioenfonds en de pensioenverzekeraar: de premiepensioeninstelling (ppi). Het onderbrengen van een pensioenregeling bij een ppi zou vooral aan te raden zijn vanwege de lagere kosten en betere transparantie. De werkelijkheid is echter minder eenvoudig. Waar moet u op letten bij de keuze van een ppi als pensioenuitvoerder en welke type uitvoerder past het best bij de pensioenregeling van uw bedrijf? 28 augustus 2013 TIJDSCHRIFT CONTROLLING TIJDSCHRIFT CONTROLLING augustus 2013
Tekst: Pascal Hartelman Pascal Hartelman werkt bij pensioenconsultancybureau Pensioen Perspectief te Vorden en Amsterdam Wat heeft prioriteit: kosten, pensioenresultaat of de dienstverlening? Er zijn veel verschillen tussen ppi s en verzekeraars, maar ook tussen ppi s en verzekeraars onderling. Een vergelijking tussen pensioenuitvoerders wordt daardoor lastig, te meer omdat ook de voorkeur van uw bedrijf meespeelt. Wat heeft prioriteit: kosten, pensioenresultaat of de dienstverlening? Al met al een moeilijke, maar belangrijke beslissing. Een aantal zaken moet u in ieder geval weten over de financiële consequenties bij de selectie van de pensioenuitvoerder. In het artikel illustreren we dit met resultaten uit recent marktonderzoek onder ppi s en verzekeraars. Het onderzoek heeft betrekking op een fictief contract voor honderd deelnemers waarvan de helft met een partner, een gemiddelde leeftijd van veertig jaar en een gemiddeld salaris van 40.000 euro. Ppi versus verzekeraar In tegenstelling tot verzekeraars mogen ppi s alleen beschikbare-premieregelingen uitvoeren. In een beschikbare-premieregeling wordt de werknemer een pensioenbudget toegezegd waarmee zal worden belegd. Met het opgebouwde kapitaal wordt dan op de pensioendatum een levenslange pensioenuitkering aangekocht. Dienstverlening Belangrijk verkoopargument van ppi s is de eenvoudige uitvoering en de lagere administratieve lasten. Hier gaat echter ook vaak een beperktere dienstverlening mee gepaard, die veelal uitsluitend digitaal en online is geregeld. Verzekeraars bieden voor de vaak hogere kosten een uitgebreider dienstverleningspakket. Na het inregelen van de regeling beperkt de dienstverlening van een ppi zich tot het administreren van de beleggingen van de deelnemers. Communicatie anders dan digitaal/online leidt tot extra kosten bij een ppi. Kosten Zowel voor ppi s als verzekeraars geldt dat de kosten niet altijd voldoende transparant zijn. Echter ppi s adverteren nu juist met heldere kosten, terwijl deze soms minder transparant en op zichzelf staand zijn dan voorgespiegeld. Sommige ppi s kunnen hun kosten namelijk verlagen doordat bij overlijden van de deelnemer het opgebouwde kapitaal geheel of gedeeltelijk vrijvalt aan de ppi. De hoogte van de kosten is dan dus niet geheel los te zien van de pensioenopbouw en de hoogte van het nabestaandenpensioen (zie ook bij Sterftewinst). Geen garantie In tegenstelling tot pensioenverzekeraars mogen ppi s geen garanties afgeven ofwel er kan geen zekerheid af worden gegeven over een (minimale) opbrengst van de beleggingen en/of pensioenaanspraken. Vormen van een beschikbare-premieregeling waarbij het pensioenbudget wordt gebruikt om direct pensioen(kapitaal) op de pensioendatum aan te kopen, mogen dus niet worden uitgevoerd door een ppi. Ppi s dienen zich te beperken tot zogenaamde zuivere beschikbare-premieregelingen. Overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico s Een ander belangrijk onderscheid is dat ppi s geen biometrische risico s mogen verzekeren. In de praktijk betekent dit dat de overlijdens- en arbeidsongeschiktheidsrisico s moeten worden ondergebracht bij een verzekeraar. Alle ppi s werken hiervoor daarom nauw samen met een of meerdere levensverzekeraars. Het betekent ook dat de uitbetaling van de pensioenuitkering vanaf de pensioendatum niet door een ppi kan worden gedaan. Daarvoor moet het belegd vermogen worden overdragen naar een verzekeraar. Bekijk de offertes op meerdere aspecten Administratie De administratiekosten zijn bij een ppi in de regel lager dan bij een verzekeraar en worden, in tegenstelling tot vooralsnog de meeste verzekeraars, uitgedrukt in een vast termijnbedrag per deelnemer. Daarbij hangt de hoogte soms ook af van het aantal deelnemers en het totale en gemiddelde premievolume. Het voordeel hiervan is dat de kosten beperkt zijn bij hogere salarissen/inlegpremies en ook niet meestijgen met leeftijd en salaris zoals bij een procentuele kostenopslag op de beschikbare premie. Uit marktonderzoek blijkt dat de kosten meestal rond vijftig euro per deelnemer liggen. Voor het gehanteerde deelnemersbestand, bestaande uit honderd deelnemers, bedraagt dit 5.000 euro en bij een gezamenlijke premie van circa 250.000 euro, is dit twee procent van de ingelegde premie. Dit is aanzienlijk minder dan bij een verzekeraar, die gemiddeld vier procent zal rekenen, wat in dit geval neerkomt op 10.000 euro. Deze lagere kosten van een ppi komen enerzijds door een efficiëntere administratie, maar vaak ook door een minder uitgebreide dienstverlening. Het is belangrijk bij een contractonderhandeling goed te kijken welke diensten wor- augustus 2013 TIJDSCHRIFT CONTROLLING TIJDSCHRIFT CONTROLLING augustus 2013 29
den geleverd, of dit overeenkomt met het door u gewenste pakket en of de lagere kosten opwegen tegen het beperkte dienstenpakket. Een enkele ppi hanteert ook administratiekosten voor deelnemers die uit dienst zijn getreden anders dan door pensionering. In dat geval kunnen, bij voldoende doorstroom van personeel, de kosten op termijn aanzienlijk hoger uitkomen dan oorspronkelijk begroot. Een verzekeringsbestand met evenveel actieve als inactieve medewerkers is bijvoorbeeld niet ongewoon en in dat geval zijn de administratiekosten het dubbele. Premievrijstelling Deze kosten worden in rekening gebracht zodat bij (geheel of gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid de pensioenopbouw doorloopt zonder dat daarvoor premie hoeft te worden betaald. De hoogte van deze doorlopende opbouw wordt bepaald op basis van het laatste salaris en deeltijdfactor voor arbeidsongeschiktheid en is meestal staffelvolgend. Dit betekent dat dezelfde (leeftijdsafhankelijke) premiepercentages worden gebruikt alsof de deelnemer volledig arbeidsgeschikt is. Strikt genomen zijn dit geen kosten, maar is het een premie voor een aanvullende risicodekking. Voor het (her)verzekeren van deze dekking is de ppi afhankelijk van een verzekeraar. Meestal wordt de premie voor premievrijstelling in rekening gebracht als een vast percentage van de beschikbare premie. Er zijn niet veel verschillen tussen de uitvoerders. De gemiddelde premie voor (staffelvolgende) premievrijstelling voor een regeling met pensioenleeftijd 67 jaar bedraagt circa vier procent van de beschikbare premie. Het is belangrijk om duidelijk te hebben of de premievrijstelling staffelvolgend is en op welke pensioenleeftijd het gebaseerd is. Zowel ppi s als verzekeraars offreren nog wel eens een pensioenregeling met pensioenleeftijd 67 in combinatie met premievrijstelling tot (de oorspronkelijke pensioen)leeftijd 65. Een enkele uitvoerder hanteert leeftijdsafhankelijke premies. Voor het fictieve personeelsbestand met een gelijkmatige leeftijdssamenstelling uit het onderzoek leidt een leeftijdsafhankelijke premie tot een verdubbeling van de premie. Aan- en verkoop Aan- en verkoopkosten worden in rekening gebracht bij respectievelijk aan- en verkoop van beleggingsunits. Ze worden uitgedrukt in een percentage van de investeringspremie en variëren tussen 0,1 en 0,5 procent. Soms worden er, al dan niet afhankelijk van de fondskeuze, geen aan- en verkoopkosten gerekend. Belangrijk verschil met voorgaande kosten is dat de aan- en verkoopkosten worden betaald door de deelnemer. Ondanks de ogenschijnlijk lage percentages verdienen deze kosten toch de nodige aandacht: aan- en verkoopkosten tezamen kunnen namelijk oplopen tot 25 procent van de vaste administratiekosten. Beheer beleggingsfondsen Kosten voor het beheren van de beleggingsfondsen, zogenaamde total expense ratio (ter-)kosten, worden periodiek onttrokken aan het opgebouwde pensioenkapitaal. Deze kosten kunnen gezien worden als een afslag op het bruto rendement. Ze hebben dan ook de meeste impact op het te behalen pensioen. De ter-kosten komen voor rekening van de deelnemer. De hoogte van deze kosten kunnen niet afzonderlijk worden gezien van de fondsrendementen: hogere rendementen gaan meestal gepaard met hogere beheerkosten. Vanwege het gebruik van minder bewerkelijke beleggen op een beursindex kan men de ter-kosten laag houden. Nabestaanden Bij verzekeraars wordt de risicopremie voor het partnerpensioen in een beschikbare-premieregeling meestal bepaald op basis van een zogenaamd bepaalde-partnersysteem. Dit betekent dat alleen premie wordt gevraagd voor deelnemers met een partner. Ppi s hanteren een onbepaald-partnersysteem. In dat geval wordt er voor iedere deelnemer premie gerekend op basis van een fictieve standaard partner met een vast leeftijdsverschil, en deze premie wordt vermenigvuldigd met de partnerfrequentie, dat wil zeggen de kans dat de deelnemer een partner heeft. Een recent voorbeeld van deze kansen is in figuur 1 weergegeven. Het onbepaald-partnersysteem is administratief minder bewerkelijk aangezien het niet nodig is om partnergegevens bij te houden. Bij prudent gekozen aannames voor wat betreft de partnerfrequenties zal de ppi op de totale portefeuille over meerdere werkgevers voldoende premie ontvangen. Een individuele werkgever kan in zo n systeem echter, bij relatief veel deelnemers zonder partner, aanzienlijk meer risicopremie betalen. Deze extra risicopremie kan oplopen tot circa vijf procent van de beschikbare premie. Implementatie Sommige ppi s hanteren implementatiekosten om de regeling administratief in te regelen. Bij verzekeraars is dat minder gebruikelijk. Bij ppi s bedragen deze kosten gemiddeld circa 1.500 euro en dit komt neer op circa 25 procent van de jaarlijkse administratiekosten. 100% Man 90% Vrouw 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 21 26 31 36 41 46 51 56 61 Figuur 1. Kans dat een deelnemer een partner heeft 30 augustus 2013 TIJDSCHRIFT CONTROLLING TIJDSCHRIFT CONTROLLING augustus 2013
Ter illustratie zijn in tabel 1 de risicopremies opgenomen voor een marktconforme partnerpensioen op basis van marktconform tarief voor een 30-, 40- en 50-jarige deelnemer. We veronderstellen dat men vanaf het 25e jaar deelneemt. Voor een gehuwde deelnemer wordt bij een ppi minder betaald maar voor een ongehuwde veel meer. Verzekerd partnerpensioen Premie Onbepaald partner Premie Bepaald partner Gehuwd Ongehuwd Volgens marktonderzoek zijn er aanzienlijke verschillen in de risicotarieven tussen uitvoerders. Bij ppi s bedraagt de risicopremie gemiddeld elf procent van de beschikbare premie, maar de verschillen kunnen oplopen tot twee procent van de beschikbare premie. Het loont dus om bij contractonderhandelingen de risicotarieven nader te vergelijken. Ook voor het nabestaandenpensioen geldt dat gecontroleerd moet worden welke pensioenleeftijd wordt gehanteerd: regelmatig is de pensioenopbouw gebaseerd op pensioenleeftijd 67 jaar en de risicodekking op 65 jaar. Sterftewinst In een beschikbare-premieregeling is het gebruikelijk dat het opgebouwde kapitaal vrijvalt aan de verzekeraar na overlijden van de deelnemer. Ter compensatie van deze sterftewinst voor de verzekeraar ontvangt de deelnemer periodiek een zogenaamde bonusvergoeding of ook wel een negatieve risicopremie genoemd. Deze vergoeding is afhankelijk van de leeftijd en het opgebouwde kapitaal van de deelnemer. Voor een jonge deelnemer kan deze bonusvergoeding oplopen tot circa acht procent van het bereikbare pensioenkapitaal. De meeste bonusvergoeding wordt echter pas opgebouwd op latere leeftijd: voor een jonge deelnemer wordt tachtig procent van de bereikbare bonusvergoeding opgebouwd in de laatste tien jaar. Omdat een ppi geen (positieve en negatieve) biometrische risico s mag verzekeren kan een ppi de bonusvergoeding niet in deze vorm verstrekken. Ppi s bieden een aantal alternatieven. Deze zijn medebepalend voor de kosten van de regeling. Opbouw bonusvergoeding in BPR-regeling 25-jarige 100% 90% Cumulatief Jaarlijks 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 25 30 35 40 45 50 55 60 30 1.640 5 8 0 40 4.920 48 61 0 50 8.200 231 288 0 Figuur 2. Mate van opbouw bonusvergoeding over diensttijd Tabel 1. Voorbeeld risicopremies partnerpensioen Er zijn aanzienlijke verschillen in de risicotarieven tussen uitvoerders Geen bonusvergoeding Door de extra verdiensten vanuit het vrijvallend kapitaal bij overlijden kan de ppi de kosten verlagen. Het is echter niet altijd duidelijk of dit voordeel daadwerkelijk is verdisconteerd in de kosten. Vlak na de introductie van de ppi als nieuwe pensioenuitvoerder was dit de meest gebruikte vorm. Deze vorm levert een kostenvoordeel voor de werkgever in ruil voor een pensioennadeel voor de deelnemers. Vrijwel alle ppi s zijn inmiddels overgestapt op één van de volgende vormen. Verdeling sterftewinst Het vrijvallend kapitaal wordt verdeeld over de overige deelnemers. De hoogte van de bonus wordt bepaald door het opgebouwde kapitaal. De ppi heeft geen voordeel meer wat omgezet kan worden in een kostenverlaging. Het individuele karakter van de beschikbare-premieregeling gaat hierdoor deels verloren. De sterftewinst wordt namelijk herverdeeld: in plaats van een individuele leeftijdsafhankelijke bonusvergoeding ontvangt iedereen nu eenzelfde percentage van het opgebouwde kapitaal. Een groot deel van de oorspronkelijke bonusvergoeding van de ouderen vloeit daardoor naar de jongeren. Daardoor zal de bonusvergoeding bij intreden na 55 jaar niet meer interessant zijn. Bijvoorbeeld, door op later leeftijd in te stromen met inbreng van elders (bij een verzekeraar in een beschikbare-premieregeling) opgebouwd kapitaal zie je dus af van een substantieel deel van de bonusvergoeding. Als de ppi de bonusvergoeding alleen verdeelt onder actieve deelnemers dan is er tevens een herverdeling tussen actieve en inactieve deelnemers. Bijvoorbeeld, een deelnemer met een groot aantal dienstjaren zal dan door uit te treden op latere leeftijd afzien van een groot deel van de bonusvergoeding. Dit is geïllustreerd in figuur 3 voor uittreding in het 55e jaar. Er is tot het 55e jaar meer bonusvergoeding opgebouwd bij de ppi, maar vervolgens stopt dit na uitdiensttreding. In een zuivere beschikbare-premieregeling bij een verzekeraar loopt de opbouw van bonusvergoeding door. Bij de ppi is er enkel aangroei door rendement over de reeds opgebouwde bonusvergoeding. Optimaliseren nabestaandenpensioen Het opgebouwde kapitaal na overlijden wordt gebruikt om het nabestaandenpensioen te optimaliseren. Het teveel aan opgebouwd kapitaal dat niet kan worden ingezet omdat augustus 2013 TIJDSCHRIFT CONTROLLING TIJDSCHRIFT CONTROLLING augustus 2013 31
30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 Zuivere BPR PPI verdeling sterftwinst 25 30 35 40 45 50 55 60 Figuur 3. Verloop opbouw bonusvergoeding bij uittreden op 55e: verdeling ppi met verdeling sterftewinst onder actieve deelnemers versus zuivere beschikbare premieregeling het nabestaandenpensioen dan fiscaal als bovenmatig wordt beschouwd valt vrij aan de ppi. In deze vorm, die door de meeste ppi s wordt gehanteerd, blijft het individuele karakter van de beschikbare-premieregeling intact. Er vindt geen herverdeling van kapitaal plaats onder de deelnemers. Een enkele ppi hanteert extra vaste deelnemerskosten. Deze bedragen circa vijftien euro per deelnemer per jaar. Het is moeilijk na te gaan of deze meerkosten in verhouding staan tot het extra nabestaandenpensioen. Het voordeel voor de ppi kan, afhankelijk van uw perso- neelsbestand, substantieel zijn en de vraag is of dit opweegt tegen het gemis aan bonusvergoeding. Voor deelnemers zonder partner zal het volledige kapitaal bij overlijden namelijk aan de ppi vrijvallen. Verder zal voor oudere deelnemers met voldoende dienstjaren het pensioenkapitaal dusdanig zijn gegroeid dat het niet volledig kan worden ingezet. Dit zou dan namelijk leiden tot een fiscaal bovenmatig nabestaandenpensioen en het teveel aan kapitaal valt dan dus vrij richting ppi. Het voordeel voor de ppi kan substantieel zijn en een grondige analyse zal nodig zijn om te beoordelen of dit in verhouding staat tot de verlaagde kosten. Nogmaals ppi versus verzekeraar Bij uw zoektocht naar de best passende pensioenuitvoerder en keuze tussen een ppi en een verzekeraar is het niet verstandig om de uitgebrachte offertes te vergelijken op basis van één enkel aspect. De belangrijkste selectiecriteria die in ieder geval aandacht behoeven zijn de kosten, de aard van de dienstverlening, de aanwending van de sterftewinst en het type risicodekkingen. Een ppi kan een passend alternatief zijn als uitvoerder van uw pensioencontract, vooral als kosten het belangrijkste selectiecriterium is. U moet er echter ook rekening mee houden dat tegenover lage kosten ook een mindere dienstverlening en een kleiner voordeel uit sterftewinst kunnen staan. 32 augustus 2013 TIJDSCHRIFT CONTROLLING TIJDSCHRIFT CONTROLLING augustus 2013