Opbrengstgericht werken in en door de sectie Opbrengstgericht leidinggeven aan de sectie APS en Kpc groep
Colofon Deze uitgave maakt onderdeel uit van de publicatie Opbrengstgericht werkin in en door de sectie. Deze publicatie is voortgekomen uit een door APS en KPC groep ingediend voorstel ten behoeve van de Call for Proposals 2012, uitgezet door School aan Zet. Utrecht, 2013 Titel: Opbrengstgericht leiding geven aan de sectie Auteur(s): Mehmet Okuducu, Johan Keijzer Coördinatie: Job Christians, Gea Spaans Tekstredactie: Jenny van Rooij Vormgeving: Stephanie van Besouw (Joeri Multimedia) Fotografie: Mark Verlijsdonk (Joeri Multimedia) Deze uitgave is digitaal beschikbaar via http://cfp.schoolaanzet.nl/
DEZE UITGAVE De publicatieserie Opbrengstgericht werken in en door de sectie bevat de volgende titels: Scan voor de sectie Interventielijst voor de sectie om het opbrengstgericht werken te versterken De volgende uitgewerkte interventies: 1. Opbrengstgericht leidinggeven aan de sectie 2. Opbrengstgericht werken onderwerp van gesprek maken in de gesprekkencyclus 3. Werken met de sectie aan een OGW-cultuur 4. Afspraken maken in de sectie over de manier van opbrengstgericht werken in de klas 5. Opbrengstgerichte lessen. Een aanpak 6. Doelen stellen en succescriteria formuleren voor leerlingen. Informatie over doelen en succescriteria 7. Van lesplannen naar leerdoelen. Werkwijze om leerdoelen en succescriteria te formuleren 8. Feedback en evaluatie om leerprocessen van leerlingen te bevorderen 9. Toetsanalyse door leerlingen 10. Met leerlingen reflecteren op de toets 11. Met leerlingen eigen leeropbrengsten in beeld krijgen 3
INHOUDSOPGAVE Het onderdeel Van lesplannen naar leerdoelen. Werkwijze om leerdoelen en succescriteria te formuleren bevat de volgende hoofdstukken: Inleiding 1. Visieontwikkeling in de sectie 2. Hoe opbrengstgericht functioneert onze sectie en wat willen we 6. 10. 12. ontwikkelen? 3. De doorlopende leerlijn 4. Planning&Control-cyclus voor de sectie 5. Data-analyseformulier per periode 6. 90-dagenplan Bijlage 1 - De hand Bijlage 2 - Opbrengstgericht werken in de sectie Bijlage 3 - Model voor het opzetten van een doorlopende leerlijn Bijlage 4 - Voorbeeld van een Planning&Control-cyclus voor een sectie Bijlage 5 - Data-analyseformulier per periode Bijlage 6 - Voorbeelden van 90-dagenplannen Literatuur 14. 16. 18. 20. 22. 24. 28. 30. 34. 36. 38. 4
5
INLEIDING Beter presteren vergt van scholen een ontwikkeling naar opbrengstgericht werken. Dit betekent werken aan het maximaliseren van onderwijsprestaties, heldere en ambitieuze doelstellingen hebben, daar doelgericht aan werken, (tussen)prestaties meten en analyseren, en de (les)aanpak aanpassen wanneer dat nodig is. Om dit op scholen voor elkaar te krijgen is een cruciale rol weggelegd voor de vaksectie. Deze groep heeft als doel om het maximale uit elke leerling te halen. Als secties meer opbrengstgericht werken versterkt dat het opbrengstgericht werken van de hele school. Om secties te ondersteunen bij de ontwikkeling naar opbrengstgericht werken zijn een aantal hulpmiddelen ontwikkeld: Een scan voor de sectie als zelfevaluatie-instrument om zicht te krijgen op de aspecten waarop de sectie al opbrengstgericht werkt en de aspecten waarop de sectie nog meer aan het begin staat. Een interventielijst waarmee de sectie zicht krijgt op mogelijke interventies om aspecten van opbrengstgericht werken verder te ontwikkelen. Elf uitgewerkte interventies die direct in de sectie inzetbaar zijn. Deze interventies zijn voorzien van een instructie voor de sectieleider/sectieleden en bevatten concreet werkmateriaal voor de sectiebijeenkomsten en in de klas. Voor u ligt de uitgewerkte interventie: Opbrengstgericht leidinggeven aan de sectie. Hierin leveren we instructies voor: 1. Visie/missie ontwikkelen voor de sectie 2. Opbrengstgericht werken in de sectie 3. De doorlopende leerlijn 4. Planning&Control-cyclus (P&C-cyclus) voor de sectie 5. Data-analyse 6. 90-dagenplan 6
Onderbouwing Leidinggeven kent drie dimensies: bedrijfsmatig management, persoonlijk leiderschap en onderwijskundig leiderschap. Bedrijfsmatig management omschrijft Van Emst (2002) als indirect leidinggeven. Er vindt geen ontmoeting plaats met degene aan wie u leidinggeeft. U bent aan het organiseren, regelen, roosteren, plannen en faciliteren. Deze activiteiten zijn nodig, ze verhogen de stabiliteit in de sectie. Maar wie zich ertoe beperkt, past slechts op de winkel. Leiderschap typeert Van Emst als direct leidinggeven aan professionals. Een onderwijskundig leider stuurt met en op inhoud. Dan gaat het over visie ontwikkelen, strategisch beleid maken en concepten ontwerpen. Persoonlijk leiderschap richt zich op gedrag: mensen ruimte geven en eisen stellen, coachen, feedback geven, stimuleren, enthousiasmeren, confronteren en corrigeren. ONDERWIJSKUNDIG LEIDERSCHAP Sturen op/met inhoud MANAGEMENT Sturen m.b.v. middelen PERSOONLIJK LEIDERSCHAP Sturen op gedrag De drie dimensies van leidinggeven volgens Van Emst (2002) Bij opbrengstgericht werken vormen de secties een belangrijke spil in een onderwijsorganisatie. De leerlingresultaten en het rendement van de school worden bepaald door de leraren die lid zijn van een sectie. Onderwijsresultaten kunnen worden verbeterd als de secties goed worden aangestuurd. Daarvoor dient het sectievoorzitterschap goed gepositioneerd te worden in de school. Op dit moment is de focus van veel sectievoorzitters vooral de managementkant. Om uw leiderschap als sectievoorzitter te vergroten, zou u ook moeten investeren in onderwijskundig en persoonlijk leiderschap. Een competente sectievoorzitter kan namelijk niet alleen goed organiseren, maar kan ook met weerstand omgaan, analyseren, aanspreken en feedback geven, data genereren, verbeterplannen schrijven, sectieleden begeleiden en coachen en externaliserende aspecten van collega s herkennen bij tegenvallende resultaten. Als sectievoorzitter bevordert u de professionele cultuur in uw sectie en bent u zicht bewust van uw rol als sectievoorzitter. Om dit goed (of beter) te kunnen doen, kunt u ervoor kiezen u te laten coachen door uw schoolleider. Ook zult u regelmatig gesprekken voeren met de verantwoordelijke teamleider. Als sectievoorzitter zorgt u voor hoge doelen en heeft u hoge verwachtingen naar uzelf en naar uw sectiegenoten. Resultaten worden cyclisch en structureel geanalyseerd en bij tegenvallende resultaten onderneemt u actie. Er is in de sectie een open en een veilige cultuur voor reflectie en feedback. 7
Om u als sectievoorzitter te ondersteunen bij uw werkzaamheden, hebben wij een aantal instrumenten ontwikkeld. Dit zijn geen instrumenten voor het ontwikkelen van persoonlijk leiderschap. Daarvoor kunt u gebruikmaken van coaching en collegiale consultatie van andere sectievoorzitters. De instrumenten die hieronder worden beschreven hebben betrekking op de organisatorische kant en het onderwijskundig leiderschap van u als sectievoorzitter. PDCA-cyclus Het functioneren van secties en de stappen die zij zetten staan in het teken van de kwaliteitscyclus van Deming: PLAN ACT Continual Improvement DO CHECK We maken plannen, voeren ze uit, evalueren of ze goed zijn uitgevoerd, meten het effect en stellen onze nieuwe plannen bij naar aanleiding van de evaluatie en meting. Deze afbeelding visualiseert de manier van werken van de sectie op het gebied van de controle van de uitvoering en naleving van de plannen. Voor de secties betekent het dat er voortdurend gewerkt wordt aan de verbetering van de inhoudelijke kwaliteit van het onderwijs en de resultaten. Als sectievoorzitter kunt u meer opbrengstgericht werken met uw sectie door in uw werkwijze de onderstaande negen stappen te doorlopen: 1. een visie hebben op leren, onderwijs en het vak, waarin hoge verwachtingen van de school, van uzelf en van de leerlingen centraal staan; 2. de visie vertalen in heldere en meetbare (leer)doelen; 3. op basis hiervan het onderwijs inrichten; 4. sturen op het realiseren van de gewenste doelen door (prestatie)afspraken met leraren/ leerlingen te maken; 5. hiertoe de vorderingen (zowel harde resultaten als zachte vaardigheden) continu meten; 6. deze analyseren (in hoeverre zijn doelen/normen bereikt en hoe is dat per klas/leerjaar/vak/ leraar en in vergelijking met vorig jaar?); 7. de resultaten verklaren (waar ligt het aan?); 8. de resultaten bespreken door feedback te geven en te krijgen; 9. op basis van de feedback de activiteiten/werkwijze bijstellen. Bron: Juliette Vermaas (2012). Samen opbrengstgericht werken = vakmanschap versterken! 8
9
HOOFDSTUK 1 Visieontwikkeling in de sectie Algemene beschrijving Met het volgende instrument kunt u met uw sectie vaststellen, wat de visie van de sectie is op het geven van het vak. In het kader van opbrengstgericht werken wordt er vaak in secties gewerkt aan doorlopende leerlijnen. Hierdoor wordt voor zowel leraren als leerlingen helder waaraan in welk leerjaar gewerkt wordt en wat de leerlingen aan het eind van het leerjaar moet weten en kunnen. Deze leerlijnen zijn leerjaaroverstijgend en geven de richting aan wat er geleerd wordt (inhoud), hoe er geleerd wordt (didactiek) en hoe er getoetst wordt (beoordeling/opbrengst). Bij het maken van doorlopende leerlijnen is het belangrijk dat het vertrekpunt goed in beeld is. Dat wil zeggen dat u in de sectie vanuit een gedeelde visie werkt: Wat vinden we belangrijk in ons vak? Wat willen we bereiken? Waar staan we voor? Wanneer u niet eerst met elkaar stilstaat bij deze vragen en met elkaar van gedachten wisselt, loopt u vaak vast bij het maken van leerlijnen. U kunt u dan namelijk steeds afvragen waarop ze gebaseerd zijn. Hieronder wordt een instrument beschreven waarmee u als sectievoorzitter op een simpele en interactieve manier snel in beeld hebt hoe er door de individuele sectieleden gedacht wordt over wat zij belangrijk vinden. Instructie en materiaal Doelgroep Secties Tijd Een uur Benodigd materiaal A4 tje met de hand (zie bijlage1) 10
Werkwijze Ieder sectielid werkt eerst individueel aan zijn eigen hand. Vervolgens vergelijkt ieder zijn eigen hand met die van een collega. Daarbij inventariseren zij eerst de overeenkomsten en verschillen. Het is hierbij belangrijk goed naar de ander te luisteren en vooral veel vragen te stellen. Waarom vindt iemand iets? Daarna maakt u viertallen en doet u deze werkvorm nog een keer. Ten slotte inventariseert u met elkaar waar de overeenkomsten zitten en waar u elkaar de ruimte kunt laten. De volgende stap is om op grond van de overeenkomsten een aantal richtinggevende uitspraken te doen. Bij voorbeeld: het komend schooljaar zetten we in op meer samenwerkend leren. Daarna bespreekt u met elkaar hoe dit er in de lessen uitziet en wat het betekent voor de inhoud etc. Beoogde opbrengst Een duidelijk beeld van wat er in de sectie echt belangrijk gevonden wordt, wat men wil ontwikkelen en wat men wil behouden. Dit vormt een goed vertrekpunt voor het maken van doorlopende leerlijnen 11
HOOFDSTUK 2 Hoe opbrengstgericht functioneert onze sectie en wat willen we ontwikkelen? Algemene beschrijving Opbrengstgerichter werken kan op alle niveaus in de school en vaak met kleine ingrepen. Aan het einde van de les met de leerlingen bespreken of de gestelde doelen zijn gehaald is een interventie die de opbrengst meteen in beeld brengt. Om goed in beeld te krijgen wat opbrengstgericht werken betekent op het niveau van de sectie, is het belangrijk om naar een aantal zaken te kijken. Het onderstaande ontwikkelinstrument is gebaseerd op de bouwstenen opbrengstgericht werken van de AOC Raad. Met dit instrument is het vrij eenvoudig om niet alleen de huidige stand van zaken in beeld te brengen, maar ook om gewenste ontwikkelingen te omschrijven. Dit alles in het kader van meer opbrengstgericht werken. Instructie en materiaal Doelgroep Secties Tijd Een uur Benodigd materiaal Instrument Opbrengstgericht werken in de sectie (zie bijlage 2) 12
Werkwijze Elk sectielid beschrijft bij elk punt hoe het er in zijn beleving feitelijk voor staat en hoe de gewenste situatie zou zijn. In een grote sectie kunt u de punten ook verdelen over de sectieleden, zodat niet iedereen alles hoeft te beschrijven. Het is wel heel belangrijk dat de beschreven feitelijke en gewenste situatie goed met alle sectieleden wordt besproken en ervaringen worden uitgewisseld. Uiteindelijk is het van belang om tot een gezamenlijke beschrijving van de gewenste situatie te komen. Het is raadzaam om twee of drie punten voor het komende schooljaar tot speerpunt van ontwikkeling te benoemen en gedurende het schooljaar met elkaar de vinger aan de pols te houden over de concretisering van deze punten. Dat komt de opbrengstgerichtheid van dit instrument ten goede. Beoogde opbrengst Een scherp beeld van hoe opbrengstgericht de sectie functioneert en een duidelijk gedeeld beeld van wat de sectie in dit kader gaat ontwikkelen. 13
HOOFDSTUK 3 De doorlopende leerlijn Algemene beschrijving Om tot een goed rendement van het onderwijs te komen is het belangrijk dat zowel leraren als leerlingen een duidelijk beeld hebben van wat er in de opeenvolgende leerjaren aan de orde komt en in welk verband dit tot elkaar staat. Met andere woorden: is er inderdaad sprake van een doorlopende leerlijn? In de praktijk komt u vaak tegen dat de doorlopende leerlijn zich beperkt tot een beschrijving van wat er aan de orde komt (inhoud). Het hoe (didactiek) en het waarom (doelen/opbrengst) komen karig aan bod. Maar voor de motivatie van de leerlingen en het leerrendement zijn deze twee aspecten van cruciaal belang. Immers, als je niet weet waaraan je werkt en met welk doel, waarom zou je je dan inspannen? Dit resulteert dan ook vaak in een gelaten houding van leerlingen: ik werk alleen als het voor een cijfer is en wanneer het in de toets komt. Om het leerrendement te borgen is het aan te bevelen om beoordelingscriteria, toetsen en reflectievormen voortdurend te koppelen aan inhoud en doelen. Instructie en materiaal Doelgroep Secties Tijd Afhankelijk van de grootte van de sectie en wat er al ontwikkeld is Benodigd materiaal Model voor het opzetten van een doorlopende leerlijn (zie bijlage 3) 14
Werkwijze Nadat de visie (vertrekpunt) op het vak geformuleerd is (zie eerdere instrumenten), is het aan te bevelen om de leerjaren te verdelen en te werken in duo s. Elk duo werkt een of twee leerjaren uit. Vervolgens worden de leerjaren op elkaar gelegd en vastgesteld waar de overlap en hiaten zitten. Daarna worden er actiepunten geformuleerd ter verbetering van de doorlopende leerlijn (PDCA). Beoogde opbrengst Functionele doorlopende leerlijnen die niet alleen overzicht bieden van de inhoud, maar ook aandacht hebben voor de motivatie van de leerlingen en gekoppeld zijn aan doelen en rendement. 15
HOOFDSTUK 4 Planning& Control-cyclus voor de sectie Algemene beschrijving Het doel van dit instrument is om de sectie een handvat te geven om opbrengstgericht te werken met de sectie. De sectie levert een belangrijke bijdrage aan de kwaliteit van het onderwijs in de school. Het invullen van het planningsformulier kan u als sectievoorzitter helpen om met uw sectie cyclisch en planmatig te werken volgens het PDCA-model. Het instrument van de Planning&Control-cyclus vormt de basis van waaruit de sectie werkt. Het instrument ondersteunt u als sectievoorzitter bij het leidinggeven aan de sectie. Door alle sectieactiviteiten in de planning op te nemen wordt het normaal om te reflecteren op de eigen resultaten en op grond daarvan gezamenlijk acties te ondernemen. De sectieleden voelen zich ook gezamenlijk verantwoordelijk voor de doorlopende leerlijn voor hun vak en de behaalde resultaten in de verschillende leerjaren. Instructie en materiaal Doelgroep Sectievoorzitters Tijd Continu Benodigd materiaal Planning&Control-cyclus (zie bijlage 4) Werkwijze De sectievoorzitter vult de cyclus in en legt deze voor aan de sectieleden. Beoogde opbrengst Het bevorderen van opbrengstgericht werken door de secties en het bevorderen van een opbrengstgerichte cultuur. 16
De volgende tips kunnen u als sectievoorzitter helpen om een goede Planning&Control-cyclus op te zetten voor uw sectie: Maak bij het invullen van het instrument een koppeling met de jaaragenda van de school. Zorg ervoor dat het een gezamenlijk document wordt van de sectie. Houd bij het invullen van het instrument rekening met het school- en teamplan. Zorg ervoor dat de planning goed bewaakt wordt. 17
HOOFDSTUK 5 Dataanalyseformulier per periode Algemene beschrijving De analyse van de data vormt een belangrijk onderdeel van opbrengstgericht werken. U kunt alleen gerichte actie ondernemen als u weet wat er aan de hand is. Een analyseformulier helpt individuele leraren om gericht te analyseren. De analyse vormt de basis voor het gesprek in de sectie en voor een eventueel te ondernemen actie. Instructie en materiaal Doelgroep Leraren Tijd 30 minuten Benodigd materiaal Data-analyseformulier + data (zie bijlage 5) Werkwijze Leerlingresultaten per klas bestuderen op leerlingniveau en cijferkolomniveau en vervolgens het analyseformulier invullen. Beoogde opbrengst Leraren zijn zich bewust van hun eigen opbrengst en kunnen en kunnen als dat nodig is op tijd actie ondernemen. Om het data-analyseformulier goed te laten werken volgen hieronder een aantal tips: Elk sectielid vult het analyseformulier in als de rapportvergaderlijsten zijn uitgedraaid. Bespreek met elkaar de analyses. Maak gezamenlijk verbeterplannen. 18
19
HOOFDSTUK 6 90-dagenplan Algemene beschrijving Een 90-dagenplan is een inzichtelijk, meetbaar en haalbaar plan waarin de doelen staan voor de eerstvolgende periode. Zo n dashboard of meterkastje waarvan de meters door de sectie worden bepaald: is de beweging die we maken snel genoeg, gaan we de goede richting op, vliegen we niet te hoog? Het stuurt leraren bij de verandering en maakt zichtbaar hoe en waarheen ze bewegen. De leraren schrijven deze dashboards omdat de acties die uitgevoerd worden zo snel mogelijk merkbaar moeten zijn in de praktijk. Per verbeterpunt worden het uiteindelijke doel en de tussendoelen benoemd en de te nemen acties omschreven. Na 90 dagen wordt bekeken wat gerealiseerd is (evaluatie) en wordt een nieuw 90-dagenplan opgesteld. Daarbij geven leraren ook aan wat deze activiteiten en uitkomsten voor hen betekenen (reflectie). Een nieuwe ronde van 90-dagenplannen start. Instructie en materiaal Doelgroep Leraren Tijd 90 dagen Benodigd materiaal Voorbeelden van 90-dagenplannen (zie bijlage 6) Werkwijze Per verbeterpunt wordt een 90-dagenplan ingevuld door een of meerdere leraren uit de sectie Beoogde opbrengst Tot snelle verbeteracties komen Wanneer u dit als sectievoorzitter gaat inzetten, neem dan de volgende tips mee: Bepaal een speerpunt dat u als sectie gezamenlijk gaat aanpakken. Bewaak de voortgang en evalueer altijd de resultaten van het 90-dagenplan. Maak desnoods een tweede 90-dagenplan. Elk sectielid kan een 90-dagenplan schrijven voor een verbeteractiviteit. Formuleer de acties zo SMART mogelijk. 20
90-dagenplannen geven de volgende punten weer: Een algemeen doel (van de sectie of de afdeling) Het specifieke 90-dagendoel - en hoe draagt dat bij aan dat algemene doel? De aanpak: wat wordt wanneer door wie en waartoe ondernomen? Wie of wat (van buiten) is nodig om de aanpak te realiseren? 21
BIJLAGE 1 de hand RINGVINGER Daar wil ik/willen we trouw aan blijven Dat moeten we behouden Dat mag niet verloren gaan MIDDELVINGER Daar heb ik/hebben we een hekel aan Daar baal ik/ balen we van, moet ik/moeten we niks van hebben PINK Daar voel ik me/voelen we ons klein in Daar weet ik/weten we weinig van, Dat vind ik/vinden we lastig WIJSVINGER Dat zou ik/zouden we willen bereiken Die richting zou het op moeten... DUIM Dat vind ik/vinden we geweldig Daar ben ik/zijn we trots op Daar ben ik/zijn we goed in Dit betekent voor mij/ons: Visie: Hoofddoel voor dit schooljaar: Acties: 22
Van visie naar plan Transformaties: Wat zie/hoor ik nu: Over twee jaar: De sectie De leraar De leerling De les De schoolleiding 23
BIJLAGE 2 opbrengstgericht werken in de sectie Opbrengstgericht werken in de sectie Visie & beleid: Wat is onze visie op goed onderwijs? Welke visie hebben wij op het geven van ons eigen vak? Wat verwachten wij van onze leerlingen? Welke doelen hebben wij en zijn die ambitieus genoeg? Sturing: Zijn wij tevreden over hoe we ons vak georganiseerd hebben? Werken wij voldoende planmatig? Wanneer en hoe evalueren wij? Wanneer en hoe reflecteren we op onze inbreng,ervaringen etc.? Welke rol spelen leerlingen hierbij (directe feedback door in gesprek te gaan met leerlingen, indirecte feedback door het afnemen van enquêtes)? Hoe gebruiken wij onze prestaties voor planning en verbetering? Onderwijsproces: Welke verwachtingen en doelen stellen wij aan onze leerlingen? Hoe weten wij waar de leerlingen staan en waar we de leerlingen naartoe willen brengen? 24
Opbrengstgericht werken in de sectie Hoe werken wij aan het realiseren van de doelen? Hoe borgen wij de doorlopende leerlijn? Instrumenten: Hoe volgen wij onze leerlingen? Welke (meet)instrumenten gebruiken wij? Welke resultaten verzamelen wij en welke analyses maken we? Kennis & vaardigheden: Wat weten wij van onze eigen normen, van de inspectienormen en van succesvolle praktijken? Hoe zijn onze vaardigheden als het gaat om informatie verzamelen, analyseren en interpreteren? Cultuur: Hoe belangrijk vinden wij prestaties? Hoe werken wij aan een resultaatgerichte en open aanspreekcultuur? Hoe ondersteunen wij elkaar? Hoe reflecteren wij op ons eigen werk? Hoe spreken wij elkaar aan? 25
26
27
BIJLAGE 3 Model voor het opzetten van een doorlopende leerlijn Een doorlopende leerlijn opzetten Niveau: Criteria: Doelen: Wat? (inhoud) Hoe? (didactiek) Beoordeling en reflectie 1. 2. 3. 4. 5. 6. 28
29
BIJLAGE 4 Voorbeeld van een Planning& Control-cyclus voor een sectie In het voorbeeld hieronder wordt een sectie-p&c-cyclus beschreven die geïntegreerd is in de algemene P&C-cyclus van de organisatie. Sep Okt Nov Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Algemene P&Ccyclus: Gesprek met de schoolleiding voor het vaststellen van niet onderhandelbare doelen Verantwoording van de leerlingresultaten Verantwoording van de gestelde doelen Examenresultaten analyseren Sectie-P&C-cyclus: Voorbereiding nieuwe jaar Visie/missie/hoofddoelstellingen van het vak formuleren Sectieplan opstellen 30
Sep Okt Nov Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sectie-P&C-cyclus: Voorbereiding nieuwe jaar Plan opstellen om het teamplan te ondersteunen Scholingsbehoefte van sectieleden inventariseren Taken en rollen verdelen: toetsen, studiewijzers, PTA s, projecten etc. Toetsbeleid herijken Collegiale consultatie organiseren Intervisieafspraken maken Onderwijskundige speerpunten formuleren Cijfersanalyse Periodes Afsluiting per periode Cijfersanalyse en actie Plan van aanpak 90-dagenplan Einde schooljaar Sectieplaatje maken 31
Sep Okt Nov Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Afsluiting van het schooljaar Methode evalueren m.b.t. aansluiting bij kerndoelen, eindtermen en eigen gestelde doelen Wolf-analyse van de examenresultaten maken Voorbereiden op het gesprek met de schoolleiding 32
33
BIJLAGE 5 Data-analyse formulier per periode Bestudeer de leerlingresultaten per klas op leerlingniveau en cijferkolomniveau. Wat valt mij op, wat is goed gegaan, wat is minder goed gegaan? Wat is mijn analyse daarvan? Wat kan ik, op basis van de analyse, aan het werken met deze klas veranderen op leerlingniveau en op klassenniveau? Wat heb ik daarvoor nodig? Hoe pak ik dat aan? Wat is mijn concreet meetbare doel daarbij, zodat ik het kan checken? Wat kan ik veranderen aan: Het vak/het aanbieden van de lesstof? 34
Mijn leraarschap? Mijn rol als vakgroeplid en teamlid? 35
BIJLAGE 6 Voorbeelden van 90-dagenplannen Nederlands Algemene doelstelling Bij 90% van de examenkandidaten is het verschil tussen SE en CE kleiner dan 0,5. Specifiek 90-dagendoel Op de toets aan het einde van SE-periode C, die veel inzichtvragen bevat, haalt 85% van de leerlingen een voldoende. Aanpak: hoe gaat dat 90-dagendoel bereikt worden? We behandelen inzichtvragen in de lessen. Te maken producten/te ontwikkelen deskundigheid We vervangen 10 feitenvragen door 5 inzichtvragen bij SE C. We komen 30-11 bij elkaar om aan die vragen te werken. Collega X zoekt een recente recensie en mailt deze door. We kijken individueel naar mogelijke vragen en opdrachten voor in de toets. Economie Algemene doelstelling De CE-cijfers liggen op het landelijk gemiddelde. Specifiek 90-dagendoel Leerlingen halen gemiddeld ten minste een 6,0. Hoogstens 25% maakt de toets onvoldoende. De toets is op CE-niveau, waarbij enkele opgaven de volgende vaardigheden toetsen: verklaren van complexere economische verbanden aan de hand van diverse bronnen/informatiemateriaal; toepassen van begrippen/kennis in nieuwe situaties; rekenvaardigheden. 36
Aanpak: hoe gaat dat 90-dagendoel bereikt worden? Vanaf de week van 6 december maken de leerlingen gedurende 7 of 8 weken elke week in de klas een examenopgave of delen daarvan. Deze zullen in de klas worden nabesproken. De leerlingen krijgen van tevoren de stof op waarover de opgave in een bepaalde week zal gaan. Leerlingen die moeite hebben met de examenopgaven worden direct na de kerstvakantie gericht verwezen naar de banduren. Een diagnostische toets is in de derde week van februari. Te maken producten, te ontwikkelen deskundigheid De leraren X en Y zoeken een aantal kenmerkende opgaven uit. We ontwikkelen een diagnostische toets. 37
literatuur Emst, A. van en Ettekoven, S. (2002). Werken met je team - leidinggeven in onderwijsinstellingen. Utrecht: APS Vermaas, J. (2012). Samen opbrengstgericht werken = vakmanschap versterken! Ede: AOCraad 38
School aan Zet Lange Voorhout 20 2514 EE Den Haag Postbus 556 2501 CN Den Haag www.schoolaanzet.nl