Voorwoord Zorgeconomie, clean tech, smart energy, vrijetijdseconomie, logistiek, creatieve economie Het zijn slechts een aantal speerpunten waar Limburg met het Strategisch Actieplan Limburg Kwadraat (SALK) op inzet. Het SALK-plan is een strategie die ervoor moet zorgen dat Limburg kan groeien in sectoren met een groot toekomstperspectief, zowel in ondernemerschap als toegevoegde waarde en jobs. Ook de zorgsector heeft in Vlaanderen en Limburg, naast een belangrijke maatschappelijke rol, een grote economische waarde. Daarom zet de provincie Limburg samen met haar partners de schouders onder diverse initiatieven, zoals Happy Aging van LifeTechValley, waarbij men gebruiksgerichte innovaties in de ouderenzorg wil versnellen. Of denk ook aan de zorgproeftuin Careville, waarbij nieuwe producten of diensten in de praktijk kunnen worden getoetst. Voor het stimuleren van een duurzame economische groei is het essentieel dat alle actoren van de zogenaamde quadruple helix samenwerken. Want innoveren doe je niet alleen. Het is het werk van communities waarin kenniscentra, bedrijven en overheden continu de krachten bundelen. En dit getoetst aan de behoeften van de gebruiker. De vergrijzing, de groeiende vraag naar zorg op maat en de nieuwe aanpak in de gezondheidszorg dragen bij aan het groeipotentieel van de zorgsector. De sector is op dit moment goed voor 15,7% van de Limburgse werkgelegenheid en tegen 2020 komen nog eens 6.000 vacatures op de markt. Het invullen van deze vacatures is een van de uitdagingen van de toekomst om de kwaliteit van de zorg te kunnen blijven garanderen. Het is dus cruciaal te zoeken naar nieuwe methodieken om de instroom van nieuwe zorgmedewerkers te
10 Investeren in een leerzorgcentrum garanderen en om het onderwijs beter te laten aansluiten op de actuele zorgpraktijk. Het project Leerzorgcentrum vertrekt vanuit de doelstelling om theorie en praktijk, onderwijs en werkveld samen te brengen. Op die manier wordt een interactiesysteem gecreëerd waarbij samenwerking en kruisbestuiving de weg naar innovatie kan stimuleren en kan zorgen voor een voldoende instroom van nieuwe zorgverleners. De provincie Limburg en POM Limburg hebben samen met verschillende partners de afgelopen jaren sterk geïnvesteerd in de uitbouw van een zorg-, healthcare- en Life Sciences-ecosysteem. Het is nu de ambitie om zorginnovatie om te zetten in een nog sterkere gezondheidszorg met een positieve impact voor ondernemerschap en jobs. Erik Gerits Gedeputeerde van Economie
Inleiding Vanuit een ernstige bekommernis omtrent de nadelige gevolgen van de kloof tussen theorie en praktijk, tussen onderwijs en werkveld en op basis van good practices uit Nederland, Australië en de Verenigde Staten, is het leerzorgcentrum ontwikkeld als geïntegreerd concept voor zorg innovatie en onderwijsinnovatie. Met een doorgedreven samenwerking tussen docenten en studenten enerzijds en zorgverleners en management van zorgvoorzieningen anderzijds, wordt een omgeving gecreëerd waar duurzaam leren voor studenten en zorgverleners mogelijk wordt. Een leerzorgcentrum (LZC) is een afdeling in een zorgvoorziening waar leren (onderwijs) en zorg (praktijkvoering) beter op elkaar worden afgestemd. Een LZC wordt gevormd door een samenwerkingsverband tussen een onderwijspartner en een werkveldpartner. Deze manier van samenwerken focust enerzijds op het verbeteren van de kwaliteit van de praktijkopleiding/stage van studenten verpleegkunde en anderzijds op het realiseren van kwaliteitsvolle patiëntenzorg. Zorgen en leren vormen de twee centrale kernprocessen van een LZC, beide krijgen een extra focus. Het leren op de afdeling komt voor zowel studenten, als voor verpleegkundigen van de afdeling meer centraal te staan. Ook de innovatie in zorgprocessen en kwaliteit van de verpleegkundige zorgpraktijk krijgen, meer dan op een klassieke afdeling, bijzondere aandacht. Het leerproces van de student, die stage loopt op een LZC, wordt optimaal ondersteund door de leerzorgspecialist (LZS) enerzijds en door de stagecoach anderzijds. De LZS heeft naast zijn/haar rol in de zorgvoorziening, ook een aanstelling aan de hogeschool. De LZS, de stagecoaches, de studenten en het multidisciplinaire team van de afdeling dragen allen bij tot het ontwikkelen van een krachtige leeromgeving voor zowel zorgverlener als student. De LZS is tevens verantwoordelijk voor het binnenbrengen van op onderzoek gebaseerde en actuele inhoud.
12 Investeren in een leerzorgcentrum Belangrijk voor het leerproces van de student is de intensieve en kwalitatieve begeleiding door de verantwoordelijke stagecoach en de optimale integratie in de (team)werking van de afdeling. Hierdoor krijgen studenten reële verantwoordelijkheid toegewezen. Concreet wordt gestreefd naar een lange stageperiode, wordt de student gekoppeld aan een stagecoach die het vol ledige leerproces volgt en is er een lector van de hogeschool deeltijds tewerkgesteld op de afdeling als LZS, waar zij de stagecoaches en studenten begeleidt in het opnemen van nieuwe rollen. In haar rol als leerzorgspecialist is ze goed geplaatst om op de afdeling mee te werken aan kwaliteit en zorginnovatie. Het concept van het leerzorgcentrum werd ontwikkeld door de associatie universiteit-hogescholen KU Leuven ter gelegenheid van het OOF-project: Ontwikkeling, implementatie en evaluatie van een Leerzorgcentrum (2012). UC Leuven-Limburg (voorheen KHLim) als onderwijspartner en ZOL Genk als praktijkpartner waren initiatiefnemers in het project en hebben, op basis van de resultaten van het project, ondertussen verschillende leerzorgcentra uitgebouwd. Samenvattend combineert het concept van het leerzorgcentrum diverse hefbomen in functie van het dichten van de theorie-praktijkkloof: de LZS met een gedeelde aanstelling als hefboom om de theoretische opleiding beter te laten aansluiten bij de praktijk; de LZS als rolmodel voor het verbeteren van het klinisch redeneren en praktijkvoering op basis van evidentie; het hertekenen van de stage voor studenten in het laatste jaar van de opleiding, zodat leren duurzaam wordt. Het leerzorgcentrum verkleint de discrepantie die bestaat tussen wat studenten leren op school en de zorg die er gegeven wordt binnen de zorginstellingen. Een veralgemening van het concept is wenselijk zodat voor meer studenten of voor meer beginnende zorgverleners de reality shock wordt vermeden. Probleemstelling De meerwaarde van dit concept is duidelijk. Kwalitatieve zorgverleners zijn en blijven, zeker ook in Limburg, broodnodig. Een leerzorgcentrum blijkt een geschikte methode om de theorie-praktijkkloof te helpen dichten. Door de reality shock te verkleinen beperken we een voortijdige uitstroom uit de zorgberoepen.
Inleiding 13 Het project waarvan u de resultaten leest in dit boek werd opgezet om vooruitgang te boeken op vlak van twee problemen met betrekking tot het concept van de leerzorgcentra. 1. Vóór dit project was het concept rond zorg- en leerinnovatie enkel toegepast in de opleiding van bachelors in de verpleegkunde en geïmplementeerd in de praktijkuitoefening van verpleegkundigen. Er werden ook reeds enkele pilootprojecten gestart met HBO-verpleegkundigen en in de residentiële ouderenzorg. In theorie zijn gelijkaardige projecten mogelijk voor andere zorgberoepen (zorgkundigen, paramedici ). A fortiori is een LZC een ideale omgeving voor het leren van en in multidisciplinaire teams. Ook de zorgomgeving van een ziekenhuis of een woonzorgcentrum hoeft niet de exclusieve context te zijn voor implementatie. Het is goed denkbaar dat ook in de geestelijke gezondheidszorg, de thuiszorg en de moeder- en kindzorg, een dergelijke innovatieve omgeving een meerwaarde genereert voor zowel opleiding als zorg. In functie van deze verdere implementatie was het nodig om het concept te verbreden. Er was tot vóór het project exclusief gefocust op verpleegkundigen en op de verpleegkundige praktijk. Het ontwerp was weliswaar veelbelovend maar nog onvoldoende sterk in de breedte zodat bijkomende pilootprojecten nodig waren om het LZC structureel te kunnen implementeren. 2. De implementatie van een LZC heeft zijn kostprijs. Zowel voor de zorgvoorziening als voor de opleiding betekent een LZC dat geïnvesteerd wordt in extra inzet van personeel. De lector verpleegkunde is voor 0,2 of 0,3 VTE verbonden aan de zorgeenheid als leerzorgspecialist en dit is een personeelsinzet boven de reguliere bezetting. Deze extra investering is te verantwoorden gezien de winst die op de diverse terreinen wordt gemaakt: zowel voor de stage van de student als voor de kwaliteit van zorg op de zorgeenheid. Ook op vlak van recruitment voor de zorgvoorziening en voor de clinical credibility van de betrokken lectoren valt er winst te boeken. Een belangrijke hefboom voor verdere implementatie is het kunnen aantonen van de return on investment. Deze ROI was onvoldoende geëxpliciteerd. Doelstellingen Om een antwoord te formuleren op bovenstaande problemen beoogde het project twee doelstellingen:
14 Investeren in een leerzorgcentrum 1. Verbreding van implementatie, uitbreiding van de principes van het LZC naar andere zorgberoepen en ander zorgcontexten. Nieuwe mogelijkheden en bijkomende implementaties liggen voor de hand. De bedoeling was om naast de verdere uitrol in de verpleegkunde in een algemeen ziekenhuis ook projecten op te starten met andere zorgberoepen in andere sectoren van de gezondheidszorg. Hiervoor was het noodzakelijk om het concept te hermoduleren en aan te passen aan de noden en verwachtingen van andere beroepen en andere sectoren. Zo was het nodig dat een nieuwe invulling werd uitgewerkt voor de diverse rollen in het leerzorgcentrum. Vooral de rol van leerzorgspecialist (die cruciaal is gebleken) verschilt in de verschillende contexten. In de voorbije jaren is het aantal leerzorgcentra gestaag gestegen van aanvankelijk één centrum naar op dit moment 10 centra in 5 vijf zorgvoorzieningen. Tot vóór dit project hadden 70 studenten in een dergelijke context hun praktijkvorming kunnen afwerken. Het project had als doelstelling 100 extra studenten deze innovatieve stagevorm te laten doorlopen. Naast studenten zijn uiteraard ook verpleegkundigen en andere zorgverleners betrokken. Door te kunnen uitrollen naar 10 leerzorgcentra verdubbelen we het aantal professionals die in het project betrokken worden. 2. Expliciteren van de ROI van het LZC op uitkomstmaten in verband met kwaliteit van stage, kwaliteit van leren en opleiding, kwaliteit van zorg, effect op professionalisering, effect op duurzaamheid leren Aan de hand van een aantal uitkomstmaten moest een evaluatie worden gemaakt van het concept om op die manier de ROI voor directies meer transparant te maken. Het concept werd in de diepte geëvalueerd op vlak van: kwaliteit van zorg, kwaliteit van stage en leerklimaat, kwaliteit van lesgeven en begeleiden van lectoren binnenschools, recruitment voor de zorgvoorziening, professionalisering van zorgverleners, competenties van studenten. Om de verdere uitrol, en op die manier de structurele verankering van het concept in de opleidingen en in het werkveld, mogelijk te maken, was het noodzakelijk dat we de kracht van het concept overtuigend kunnen aantonen. Om het leerzorgcentrum, dat zich momenteel in een nog prille embryonale fase bevindt, écht levenskansen te bieden, was het belangrijk om dit project te kunnen doen.
Inleiding 15 Situering De doelstellingen van het project en het concept van het leerzorgcentrum passen in het strategisch actieplan voor Limburg (SALK). Meer specifiek zetten we met dit project in op het versterken van de (kwaliteit) van de opleiding in functie van het creëren van duurzame jobs en door ruimte te geven aan een innovatieve praktijk. Het project geeft ondersteuning aan de zorgsector en maakt het mogelijk dat de sector van binnenuit wordt versterkt. Kansen geven aan innovatie, onderzoek, pilootprojecten kan bijdragen tot het creëren van de randvoorwaarden en het versterken van een kwalitatieve tewerkstelling in de sector. Een belangrijk pijnpunt, dat opleidingen onvoldoende aansluiten op de vraag van het werkveld, wordt actief en expliciet met dit project/concept verholpen. In Limburg worden met het SALK-actieplan acties opgezet die de sector van de zorgeconomie zowel versterken, versnellen als ontwikkelen. 1. Versterken: Het concept werkt in op randvoorwaarden om leren van (kandidaat-) verpleegkundigen maximaal te faciliteren. De context wordt gecreëerd en versterkt (door opleiding stagecoaches, door aanwezigheid van leerzorgspecialisten ) om leren mogelijk te maken. Het dichten van de kloof tussen onderwijs en werkveld, het wegwerken van de reality shock voorkomt voortijdige uitval uit de opleiding, uit het beroep en uit de sector. Studenten leren het beroep, de echte job, reeds kennen tijdens hun opleiding, werkgevers leren kandidaat-zorgverleners reeds kennen tijdens de opleiding Dit kan alleen maar leiden tot een betere en versterkte afstemming tussen vacatures en kandidaten, tussen wensen van het werkveld en verwachtingen van werknemers. Het project zal ongetwijfeld de implementatiemogelijkheden van dit concept versterken. De betrachting is om het leerzorgcentrum duurzaam te implementeren in de opleidingen en in de zorgvoorzieningen. Het expliciteren van de toegevoegde waarde is hiervoor erg belangrijk. 2. Versnellen: het project maakt het mogelijk om een veelbelovend concept te verankeren in de praktijk. Het concept wordt getransfereerd naar andere settings, andere functies, nieuwe bijkomende organisaties Het LZC wordt verder uitgerold waardoor op termijn alle zorgverleners tijdens hun opleiding een dergelijk stageconcept hebben doorlopen.
16 Investeren in een leerzorgcentrum 3. Ontwikkelen: Het concept wordt door dit project verder ontwikkeld om structureel in de zorgopleidingen te worden verankerd. Het onderzoeksluik van dit project situeert zich in het expliciteren van uitkomstmaten, indicatoren voor het succes van implementatie en de verantwoording voor het investeren van bijkomende middelen. Geïntegreerd in het concept is de focus op innovatie, wetenschappelijk onderzoek en evidence based practice. De link met een onderwijspartner en de aanwezigheid van een leerzorgspecialist staan hiervoor garant. De doelstellingen van dit project passen ook binnen de strategische opties van Flanders Care. In januari 2013 werd door Flanders Care een zoekconferentie voor de zorgsector georganiseerd. Hierbij werd een groep experts en stakeholders samengebracht met als doel ideeën en oplossingen te zoeken om, ondanks een continu veranderende context, kwalitatieve dienstverlening te blijven garanderen. Uit de conferentie werden 14 actielijnen afgeleid en gegroepeerd in 5 domeinen. Binnen het domein onderwijs worden drie actielijnen weerhouden: 1. blijvende werknemers aantrekken voor de zorgsector; 2. maximale afstemming tussen zorgsector en onderwijs in functie van het optimaal benutten van talenten van (toekomstige) werknemers; 3. een dynamisch loopbaanbeleid in zorg en welzijn mogelijk maken. Het rapport van de conferentie formuleert volgende besluiten omtrent het domein onderwijs : Om onderwijs een beter antwoord te laten formuleren op de steeds veranderende noden van het werkveld dienen onderwijs en werkveld continu en structureel samen te werken. [ ] Om toekomstige werknemers optimaal voor te bereiden op de sector en om voortijdige uitval te vermijden moet ingezet worden op inventieve formules om docenten/leraren te ondersteunen bij een optimale afstemming tussen de onderwijspraktijk en de zorgsector. We willen hierbij streven naar een statuut voor gedeelde aanstellingen tussen onderwijs en werkveld met aandacht voor de financiering door de verschillende werkgevers, de persoonlijke belangen van de betrokkenen en de effecten op (verlening en financiering van) de verstrekte zorg. Regelgeving en financiering moeten hybride leer- en werkvormen toelaten. De nodige regelgeving wordt ontwikkeld opdat in onderwijsconcepten zoals leerzorgcentra zowel het leerproces voor de studenten, het praktijkgericht proces voor de docenten als het zorgproces voor de cliënten in de juiste financiële en juridische context kan plaatsvinden. [ ] Initiatieven om meer kwaliteitsvolle stageplaatsen te creëren moeten worden gestimuleerd.
Inleiding 17 Met het project sluiten we dus ook aan bij de doelstellingen zoals ze zijn geformuleerd in het rapport van de zoekconferentie van Flanders Care: beter antwoorden met onderwijs op steeds veranderende noden: structurele samenwerking onderwijs-werkveld; toekomstige werknemers optimaal voorbereiden en voortijdige uitval voorkomen: gedeelde aanstelling van leerzorgspecialist en hermoduleren van praktijkopleiding; creëren van meer kwaliteitsvolle stageplaatsen. Begin 2015 werd door de Vlaamse regering een belangrijke stap gezet in de modernisering van het onderwijs door het goedkeuren van de conceptnota duaal leren. Via duaal leren doen jongeren meer ervaring op op de werkvloer, om zo een onderwijs- of beroepsdiploma te behalen waardoor ze beter voorbereid zijn op de arbeidsmarkt. Het duaal leren wordt uitgebouwd als een volwaardige leerweg die tot een beroepskwalificatie, deelcertificaat of zelfs onderwijskwalificatie leidt. Voorlopig situeert het duaal leren zich in de derde graad van het arbeidsmarktgericht secundair onderwijs. Op basis van een sollicitatieprocedure wordt de match gemaakt tussen leerling en onderneming. Dan wordt het leertraject uitgetekend en worden de praktijk en leercomponent op elkaar afgestemd. Op deze manier worden arbeidsmarkt en onderwijs dichter bij elkaar gebracht. De doelstellingen van het project leerzorgcentrum sluiten aan bij de conceptnota duaal leren. In een leerzorgcentrum wordt immers een samenwerkingsverband tussen onderwijs en werkveld gevormd om studenten voor te bereiden op de arbeidsmarkt en de reality shock te vermijden. Inhoud In hoofdstuk 1 wordt beschreven wat een LZC is en welke doelstellingen worden beoogd. De verschillende rollen van actoren binnen het LZC worden besproken: de student, de stagecoach en de leerzorgspecialist. Ook de hoofdverpleegkundige heeft een belangrijke verantwoordelijkheid in de werking van een LZC. In dit hoofdstuk wordt ook een overzicht gegeven van de leerzorgcentra die tot nu toe in Limburg werden geïmplementeerd. Op dit moment zijn er 10 LZC operationeel en dit voornamelijk in algemene ziekenhuizen. Er is één LZC in een psychiatrisch ziekenhuis en twee in de thuisverpleging. Het hoofdstuk sluit af met een draaiboek voor implementatie van een leerzorgcentrum. Welke stappen dienen te worden ondernomen en wat zijn de aandachtspunten?
18 Investeren in een leerzorgcentrum Hoofdstuk 2 gaat dieper in op de functie van de LZS in de verschillende domeinen. De functie is cruciaal voor de werking van een LZC. Er wordt een theoretisch kader gegeven voor de functie en uitgewerkt wat de opdrachten en verantwoordelijkheden zijn van een LZS. Tot slot wordt de functie geschetst specifiek voor de verschillende settings. Zeer praktisch wordt beschreven hoe de LZS zijn werking aanpast aan de context. In hoofdstuk 3 wordt de eerste belangrijke doelstelling van een LZC uitgewerkt. Met een leerzorgcentrum wordt ingezet op het verbeteren van de kwaliteit van de stage. In eerste instantie wordt aan de hand van een literatuurstudie beschreven wat kan verstaan worden onder een krachtige leeromgeving. Door de introductie van de LZS en de stagecoach wordt in een LZC getracht om een leeromgeving te creëren waar studenten (en verpleegkundigen) gemakkelijk tot leren komen. De sfeer op de afdeling, de leiderschapsstijl van de hoofdverpleegkundige, de kwaliteit van zorg, de uitdagingen en opportuniteiten en de manier van begeleiden zijn bepalend voor de kracht van het leerklimaat. Om de verbetering van de kwaliteit van de stage aan te tonen wordt verwezen naar een eerder kwalitatief onderzoek (2010-2012) waarin de effecten van een leerzorgcentrum werden geëvalueerd. Het onderzoek werd uitgevoerd in 5 hogescholen/ziekenhuizen en heeft geleid tot het formuleren van de nieuwe rollen die de verschillende actoren opnemen in een LZC. Vervolgens wordt gerapporteerd over een studie die in het kader van dit project werd opgezet. Zowel een kwalitatieve als een kwantitatieve bevraging tonen aan hoe het leerklimaat op stage wordt ervaren door studenten en wat de beïnvloedende factoren zijn voor het leerklimaat. De focusgroepen hebben specifiek gepeild naar de succesfactoren van een LZC en hoe deze het leerklimaat beïnvloeden. Hoofdstuk 4 behandelt de tweede doelstelling van een leerzorgcentrum: de kwaliteit van de binnenschoolse verpleegkundige/vroedkundige opleiding. Door de gedeelde aanstelling van de LZS deeltijds tewerkgesteld als lector in het onderwijs en deeltijds als leerzorgspecialist in de praktijk is er een rechtstreeks effect van de LZC op de kwaliteit van het onderwijs. Het verhogen van de clinical credibility van lectoren-leerzorgspecialisten wordt expliciet geformuleerd als een doelstelling van het LZC. In eerste instantie wordt deze thematiek beschreven vanuit de literatuur. Daarnaast wordt gerapporteerd over enkele focusgroepinterviews waarin studenten werden gehoord over de klinische geloofwaardigheid van lectoren en welke factoren deze geloofwaardigheid bepalen.
Inleiding 19 In dit hoofdstuk worden vervolgens linken gelegd tussen de kwaliteit van het onderwijs en thema s als kennisdeling en competentiegericht opleiden. Voor een kwaliteitsvol onderwijs is het belangrijk om voortdurend kennis vanuit onderzoek en kennis vanuit de praktijk te integreren. Het LZC maakt verbinding mogelijk met deze twee kennisbronnen. De organisatie van de stage en het leerklimaat op een LZC maken ook mogelijk om in te zetten op het leren van een breed gamma van competenties, ook competenties die op een reguliere stage minder aan bod komen. Tot slot wordt in hoofdstuk 4 verwezen naar de visitatie van de opleiding verpleegkunde van 2013. Een externe commissie heeft de opleiding doorgelicht en een objectieve beoordeling gegeven. De opleiding van KHLim/UCLL heeft van de commissie een bijzonder kwaliteitskenmerk gekregen voor het LZC. De analyse van de commissie herkent de positieve effecten van de LZC op de kwaliteit van het onderwijs. De derde belangrijke doelstelling van een LZC is het verbeteren van de kwaliteit van zorg. Dit thema wordt beschreven in hoofdstuk 5. Het meten van kwaliteit is bijzonder actueel in de gezondheidszorg. Ziekenhuizen en zorgvoorzieningen meten indicatoren voor intern kwaliteitsbeleid of in functie van VIP 2, het behalen of behouden van een accreditatie en in functie van het kwaliteitstoezicht van de zorginspectie. De vraag wordt beantwoord in welke mate een LZC een invloed kan hebben op de kwaliteitsverbetering. Het project kan dit niet aantonen aan de hand van de verbetering van de resultaten van kwaliteitsmetingen. Wel worden enkele goede praktijken beschreven. Er worden enkele cases gepresenteerd waarin duidelijk wordt wat de rol van de LZS kan zijn in kwaliteitsverbeterprojecten. Ook wordt gerapporteerd uit een focusgroepinterview met hoofdverpleegkundigen waarin ervaringen werden opgetekend met betrekking tot LZS en dergelijke kwaliteitsprojecten. In de literatuur zijn argumenten te vinden die een investering in een LZC verantwoorden in functie van kwaliteit van zorg. In eerste instantie wordt beschreven wat de invloed is van de aanwezigheid van studenten op de zorg voor kwaliteit. Er blijkt ook een relatie te bestaan tussen de kwaliteit van de relatie tussen student en verpleegkundige en de kwaliteit van de relatie tussen patiënt en verpleegkundige. Vervolgens wordt verwezen naar het implementeren van evidence based practice in functie van kwaliteit. De LZS is hiervoor een belangrijke hefboom. Tot slot wordt gerapporteerd uit de literatuur omtrent advanced practice nursing. De LZS vertoont kenmerken van een advanced practice nurse (APN), meer bepaald in de vorm van een clinical nurse specialist (CNS). Uit onderzoek blijkt onomstreden dat CNS een positief effect genereren op diverse patiëntenvariabelen.
20 Investeren in een leerzorgcentrum Hoofdstuk 6 handelt over een vierde doelstelling van het LZC. Met de implementatie van een LZC worden ook effecten beoogd op vlak van HR-beleid. Vanuit de literatuur omtrent employer branding en magnet hospitals wordt duidelijk dat er zeker een potentieel is op vlak van rekrutering en retentie. Vervolgens wordt ook een link gelegd met professionaliseringbeleid. Een LZS kan een rol spelen in vorming, training en opleiding. Verschillende vormen voor leren op de werkplek worden beschreven: supervisie, intervisie, coaching en mentoring. Reflecteren in communicatie is in al deze vormen het centrale proces. In het besluit van dit boek worden tien redenen benoemd om te investeren in een LZC. Vanuit de verschillende hoofdstukken worden argumenten aangebracht die een investering verantwoorden. De argumenten worden telkens ondersteund door bevindingen uit de literatuur. Voor een aantal redenen geeft dit project ook empirische gegevens om de investering te beargumenteren.