BS KAMPUS DE GILDEKAMP 6016 6545 LX Nijmegen Het Kampus protocol leesproblemen en dyslexie Om houvast te hebben bij het onderkennen en aanpakken van leesproblemen en dyslexie hebben wij als school een protocol leesproblemen en dyslexie opgesteld. Wij hebben ons protocol gebaseerd op Het Protocol Leesproblemen en Dyslexie van H. Wentink, L. Verhoeven en M. van Druenen. Wij gaan uit van de volgende definitie van dyslexie: Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en het accuraat en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau (Stichting Dyslexie Nederland, 2008). Het protocol bestaat uit een beschrijvend deel over de signalering van leerlingen die risico lopen op het ontwikkelen van een leesprobleem of op het hebben van de stoornis dyslexie. Deze leerlingen noemen wij in dit protocol risicoleerlingen. Ook staat beschreven welke aanpak wij hanteren om deze risicoleerlingen te behandelen, hoe wij toewerken naar de onderkenning van het leesprobleem of de dyslexie en hoe wij werken met kinderen met dyslexie. Daarnaast is in het protocol een stappenplan opgenomen waarin schematisch staat beschreven welke stappen worden doorlopen uitgezet in tijd. Signaleren van risicoleerlingen Om leerlingen te signaleren die uitvallen op lezen en spelling gebruiken wij een stappenplan op basis van het protocol leesproblemen en dyslexie (zie bijlage stappenplan). In dit stappenplan is uitgewerkt welke signaleringstoetsen worden uitgevoerd, wanneer deze worden uitgevoerd en wat wordt gedaan bij uitval. Ook de normen voor uitval staan beschreven. De stelregel is: Risicoleerlingen zijn die leerlingen die volgens de normering presteren in de categorie zwakste 25% op DMT, AVI. Cito Technisch lezen en Cito Spelling, de overige toetsen worden vooral kwalitatief geanalyseerd. De toetsen VLL vormen hierop een uitzondering, deze toetsen hebben hun eigen normering. Instrumenten die we gebruiken voor signalering van leesproblemen en dyslexie. PRAVOO-lijst CITO Taal voor Kleuters CITO Rekenen voor Kleuters signaleringstoetsen VLL DMT AVI 1
CITO Begrijpend lezen CITO technisch lezen CITO spelling CITO woordenschat PI-dictee (incidenteel) Interventie van de uitvallers Wanneer op basis van de resultaten van bovenstaande toetsen volgens het stappenplan de uitvallers in kaart zijn gebracht wordt met behulp van de volgende methodes een interventie opgestart. De voert de interventie uit en schrijft een handelingsplan. De meeste interventies worden in kleine groepjes gegeven. - Zuidvallei - Ralfi-lezen - Connect - computerprogramma VLL - Lesebanc Met ouders van risicoleerlingen en met ouders van kinderen met dyslexie worden regelmatig gesprekken gevoerd. Tijdens deze gesprekken worden het handelingsplan en de vorderingen besproken. Ook eventuele vervolgstappen komen aan bod. School adviseert ouders om thuis vooral in te steken op leesplezier: samen boeken of andere leesbronnen lezen, over het verhaal praten, naar de bibliotheek gaan. Het is daarbij belangrijk uw kind te complimenteren met wat het allemaal al kan. Leesmotivatie is namelijk een belangrijke succesfactor voor schoolsucces. Bij onvoldoende vooruitgang na interventie: Wanneer leerlingen nog steeds uitvallen na een half jaar intensieve begeleiding wordt in overleg met ouders besproken of worden tot het aanvragen van een dyslexieonderzoek bij een gecertificeerde orthopedagoog of gz-psycholoog. In de meeste gevallen wordt het onderzoek vergoed vanuit de zorgverzekering. School moet daarvoor wel het volgende aantonen: De of IB-er moet het vermoeden van dyslexie onderbouwen met een leerlingdossier om er zeker van te zijn dat alleen die leerlingen worden doorverwezen bij wie sprake is van een (ernstige) achterstand en didactische resistentie. Achterstand: het niveau van de leerling ligt significant onder het niveau dat op basis van leeftijd en gevolgd onderwijs verwacht mag worden. De achterstand wordt aangetoond met behulp van toetsuitslagen uit het leerlingvolgsysteem. Didactische resistentie: de achterstand blijft bestaan, ondanks oefening en intensieve systematische begeleiding. Met behulp van handelingsplannen wordt aangetoond dat er goede begeleiding is geboden, maar dat deze geen of slechts beperkt effect heeft gehad. Wanneer uit het dyslexie onderzoek blijkt dat er sprake is van dyslexie krijgt de leerling een dyslexieverklaring. Bij ernstige dyslexie (zwakste 4%) wordt vanuit de zorgverzekering anderhalf jaar behandeling door een dyslexie-expert vergoed. School werkt aan deze behandeling door externen mee. De behandeling kan binnen de school en de schooltijden plaatsvinden. Er zijn ook zorgaanbieders waarbij de leerling naar een externe locatie gaat. School verleent hiertoe toestemming. School probeert aan de aanwijzingen die in de dyslexie verklaring staan aangegeven tegemoet te komen. De volgende compenserende maatregelen verzorgd de school in ieder geval, er wordt met ouders en zo veel als mogelijk met het kind overlegd welke maatregelen 2
wenselijk zijn: Kinderen met dyslexieverklaring krijgen binnen de school hulp in de vorm van: Leesinterventie in de klas door de b.v. m.b.v. Ralfi. De frequentie en duur van de interventie is afhankelijk van de extra hulpmogelijkheden op dat moment: wel/ geen aanwezigheid van extra handen in de klas, de hoeveelheid extra tijd die een kan inplannen voor de leerling. Het voorbereiden van de teksten voor begrijpend lezen en wereldoriëntatievakken. Een leerling kan een tekst die wordt behandeld in de groep bijvoorbeeld al van tevoren een keer samen lezen met een tutor (andere leerling) of een, ook kan het een tekst zelfstandig op een ander moment voorbereiden. Bij het lezen van teksten voor alle vakken, kan, meegelezen worden met claroread/ indien dit aanwezig is een cd. Als een leerling aangeeft het prettig te vinden een tekst hardop te lezen, dan mag dit in een aparte ruimte. Voor het schrijven van een opstel of het maken van een werkstuk kan een leerling gebruik maken van de spellingscontrole op de computer. De leerling krijgt beschikking over regelkaarten en spellinglijsten die voor de leerling handzaam en nodig zijn (kan ook een tafelkaart en getal- of letterkaartjes zijn). Indien nodig wordt het aantal oefeningen en/of de hoeveelheid schrijfwerk voor de leerling ingeperkt. Indien wenselijk worden verwerkingspagina s voor de leerling vergroot gekopieerd. De leerling heeft recht op het gebruik van ondersteunende computerprogramma s gericht op ondersteuning bij dyslexie (kan ook bijvoorbeeld gaan om een Daisy speler). De school heeft Claroread aangeschaft. Indien mogelijk en/of wenselijk worden toetsen mondeling of met behulp van Claroread afgenomen. Dit geldt alleen voor leerlingen die een dyslexieverklaring hebben en voor leerlingen die in een duidelijk traject naar een dyslexieverklaring toe zitten*. Voor de Cito Entree toets en eindtoets worden cd s besteld. De spellingfouten die een leerling maakt bij toetsen, anders dan bij spellingstoetsen, worden minder zwaar en/ of niet (altijd) meegerekend. De leerling krijgt extra tijd bij toetsen waarbij veel gelezen of geschreven moet worden. De school bekijkt of de overige compenserende en remediërende aanwijzingen die in de dyslexieverklaring staan gemeld uitgevoerd kunnen worden. *Tot en met groep 4 kan er - waar de het nodig acht - gebruik gemaakt worden van hulp(middelen) bij toetsen. Een dyslexieverklaring kan immers vaak pas vanaf eind groep 4 aangevraagd worden. Vanaf groep 5 dient er nauwkeuriger om gegaan te worden 3
met het aanbieden van hulpmiddelen (bijvoorbeeld het voorlezen van een toets). Wanneer een leerling volgens de ondersteuning nodig heeft bij toetsen moet de aanvraag voor een dyslexieverklaring gestart worden. Dit houdt in dat minimaal de ouders in een gesprek op de hoogte zijn gebracht en dat er intensieve hulp vanuit de school (in en/of buiten de klas) moet lopen of opgestart worden. Daarnaast moet er een begin gemaakt worden met het aanvragen van een dyslexie-onderzoek (en de eventueel daaruit volgende dyslexieverklaring). Stappenplan Jongste kleuters Wat? Wanneer? Wie? Stap 1: intakeformulier Bij inschrijving ouders nieuwe leerling Stap 2: Warme overdracht Bij inschrijving nieuwe leerling ouders,, Evt. pm voorschool Stap 3: PRAVOOlijst peilpunt 1 na 1 maand Stap 4: oudergesprek a.h.v. pravoo en ervaringen/ observaties eerste maand Na 1 maand met ouders Stap 5: PRAVOOlijst peilpunt 2 en rapport november Stap 6: Groepsplan taal en rekenen Risicoleerlingen in instructiegroep taal of rekenen Augustus (voor jongste kleuters die al voor Groepsbespreking met ib-er zomervakantie in groep zaten) En november Stap 7: Cito Rekenen en Taal voor Kleuters Januari alleen kleuters die 4 maanden op school zitten Stap 8: bijstelling groepsplannen februari Groepsbespreking met ib-er Stap 9: PRAVOOlijst peilpunt 4 en rapport mei voor lln die voor januari zijn gestart Stap 10: CITO Rekenen( E1) en Taal voor Kleuters (E1) Stap 11: Invullen groepsoverzicht ter voorbereiding op nieuwe groepsplan volgend schooljaar Juni alleen kleuters die voor 31-12 begonnen zijn juni Groepsbespreking met ib-er 4
Oudste Kleuters Wat? Wanneer? Wie? Stap 1: Opstellen groepsplan Vanaf Risicoleerlingen in instructie groep taal en/of rekenen september Stap 2: PRAVOOlijst peilpunt 5 en rapport november Stap 3: Groepsplan taal en rekenen Risicoleerlingen in instructiegroep november Groepsbespr eking met iber Stap 4: CITO rekenen (M2) januari Stap 5: CITO taal voor kleuters (M2) februari Stap 6: Groepsplan taal en rekenen februari Risicoleerlingen in instructiegroep Stap 7: Pravoolijst peilpunt 7 en rapport (ouders van risico leerlingen dyslexie worden op de hoogte gesteld van zorg, ook worden er adviezen gegeven voor voorlezen en taalspelletjes, zie protocol) Stap 8: geletterde beginsituatie vastleggen t.b.v. het aanvankelijk lees/schrijfonderwijs groep 3: mei groepsbespr eking met iber Overdracht vanuit groep 2 met betrekking op: Ingevuld: maart-mei, met behulp van groep 1/2 overdracht naar Letterkennis checken: welke kan het kind lezen/benoemen? PRAVOOlijst groep 3 Fonologische kennis; auditieve analyse (hakken) en synthese (plakken) op klankniveau (uit PRAVOO) Fonemisch bewustzijn: kan het kind de kleinste klankeenheden in woorden onderscheiden (spellen)? Kan het kind woorden in zinnen onderscheiden? Kan het kind onderscheid maken tussen de vorm en de betekenis van woorden? Kan het kind rijmen (eerst eindrijm, dan beginrijm)? Experimenteert het kind met lezen en letters? Kan het kind al lezen? Welke extra begeleiding is er geweest in groep 1/2 voor kinderen met zwakke spraak-/ taal ontwikkeling, zwakke ontwikkeling op gebied van de geletterdheid? Welke kinderen hebben Nederlands als tweede taal moeten verwerven? Weet het kind dat een boek gelezen moet worden van voor naar achter, bladzijden van boven naar beneden en regels van links naar rechts? Mogelijke automatiseringsproblemen (benoemen kleuren (PRAVOO), namen van medeleerlingen, dagen van de week, cijfers t/m 20 (PRAVOO), Stap 9: CITO rekenen (E2) juni Stap 10: CITO taal voor kleuters (E2) juni Stap 11: groepsoverzicht maken ter voorbereiding op groep 3 en daarna overdrachtsgesprek groep 2 en 3 5
Wat? Groep 3 Wanneer? Wie? Stap 1: Opstellen groepsplan op basis van informatie uit augustus groep 2 Stap 2: herfstsignalering oktober Stap 3: Aan de hand van de herfstsignalering bijstellen groepsplan. Daarna groepsbespreking. oktober november IBer evt. taalspecialist Stap 4: Ouders worden in rapportgesprek op de hoogte gesteld van zorgen, ondersteuning en tips voor thuis vanuit het protocol leesproblemen en dyslexie voor groep 3. november / ouders Stap 5 : Wintersignalering inclusief Cito DMT en Cito spelling Stap 6 : aan de hand van de wintersignalering bijstellen groepsplan. Daarna groepsbespreking. Januari februari februari IBer evt. taalspecialist Stap 7: Ouders worden in rapportgesprek op de hoogte gesteld van zorgen, ondersteuning en tips voor thuis vanuit het protocol leesproblemen en dyslexie voor groep 3. maart Stap 8: lente signalering Maart-april Stap 9: groepsplan wordt indien nodig n.a.v. lente signalering bijgesteld Stap 10: zomersignalering inclusief Cito DMT, AVI, Technisch lezen, Begrijpend lezen en Cito spelling april juni Stap 11: groepsoverzicht maken ter voorbereiding op groep 4 waarna rapportgesprek juni en ouders Stap 12: Overdrachtsgesprek m.b.v. groepsoverzicht Juni-juli en groep 3 en 4 6
Groep 4 t/m 8 Wat? Wanneer? Wie? Stap 1: Overdracht gegevens Informatie uit groepsoverzicht lezen en spelling eind vorige groep wordt gebruikt om risicoleerlingen te selecteren Juni-juli voorgaand schooljaar en Stap 2: Beginsituatie observeren van de hele groep Zie observatiepunten Protocol Leesproblemen en Dyslexie, groep 4 en Protocol Leesproblemen en Dyslexie, groep 5 t/m 8 Stap 3: Handelingsplan risicoleerlingen Voor kinderen die vorige jaar uitvielen op technisch lezen en kinderen na twee weken onderwijs uit- of opvallen, wordt een handelingsplan opgesteld Eerste twee weken nieuw schooljaar Na 2 weken onderwijs Voor spelling wordt een groepsplan opgesteld, risico leerlingen worden in de instructiegroep geplaatst Stap 4: Interventieperiode We hanteren de aanpak van Connect of van Ralfi lezen, minimaal 2x per week een half uur.. Vastleggen van bevindingen en activiteiten op het dagelijkse registratieformulier wat hoort bij het handelingsplan in een groepje. Van eerste twee weken nieuw schooljaar tot oktober i.o.m. IB er Stap 5: Meetmoment 1 Risicoleerlingen en leerlingen met dyslexie die niet worden behandeld door externen Lees- en spellingsvaardigheden dmv AVI streefdoel is niet meer dan een half jaar achterstand. DMT streefdoel is minimaal III niveau PI-dictee streefdoel minimaal C niveau Indien: Oktober IV of V op DMT: grafemen toets en toets voor auditieve synthese uit VLL als deze nog niet al eerder is 7
Zwakke score spelling: fonementoets en toets voor Auditieve analyse uit VLL als deze nog niet al eerder is Stap 6: Interventieperiode Handelingsplannen opstellen bestaande handelingsplannen evalueren en eventueel bijstellen. We hanteren de aanpak van Connect of van Ralfi lezen. Vastleggen van vorderingen op het dagelijkse registratieformulier wat hoort bij het individuele handelingsplan. Oktober tot februari i.o.m. IB er Stap 7: Groepsbespreking spelling Het groepsplan spelling wordt geëvalueerd en bijgesteld. In deze bespreking worden ook de risicoleerlingen leesproblemen-dyslexie doorgesproken. november en ib-er, Evt. ook taalspecialist Stap 8: Meetmoment 2 Voor alle leerlingen: Eind januari/ Begin februari DMT streefdoel is minimaal III-niveau Spelling streefdoel is minimaal III-niveau CITO Technisch lezen streefdoel is minimaal IIIniveau Wanneer noodzakelijk Lees- en spellingsvaardigheden dmv: AVI streefdoel is niet meer dan een half jaar achterstand. PI-dictee streefdoel minimaal C niveau Indien: IV of V op DMT: grafemen toets en toets voor auditieve synthese uit VLL als deze nog niet al eerder is Zwakke score spelling: fonementoets en toets voor Auditieve analyse uit VLL als deze nog niet al eerder is Stap 9: interventieperiode Handelingsplannen opstellen bestaande handelingsplannen Februari t/m maart i.o.m. IB er 8
evalueren en eventueel bijstellen. We hanteren de aanpak van Connect of van Ralfi lezen. Vastleggen van vorderingen op het dagelijkse registratieformulier wat hoort bij het individuele handelingsplan Stap 10: Meetmoment 3 Risicoleerlingen en leerlingen met dyslexie die niet worden behandeld door externen Lees- en spellingsvaardigheden dmv AVI streefdoel is niet meer dan een half jaar achterstand. DMT streefdoel is minimaal III niveau PI-dictee streefdoel minimaal C niveau Indien: Eind maart/ begin april IV of V op DMT: grafemen toets en toets voor auditieve synthese uit VLL als deze nog niet al eerder is Zwakke score spelling: fonementoets en toets voor Auditieve analyse uit VLL als deze nog niet al eerder is Stap 11: interventieperiode Handelingsplannen opstellen bestaande handelingsplannen evalueren en eventueel bijstellen. We hanteren de aanpak van Connect of van Ralfi lezen. Vastleggen van vorderingen op het dagelijkse registratieformulier wat hoort bij het individuele handelingsplan. April t/m juni i.o.m. IB er Stap 12: Meetmoment 4 Voor alle leerlingen: DMT streefdoel is minimaal III-niveau Spelling streefdoel is minimaal III-niveau CITO Technisch lezen streefdoel is minimaal IIIniveau Wanneer noodzakelijk Lees- en spellingsvaardigheden dmv Juni AVI streefdoel is niet meer dan een half jaar achterstand. PI-dictee streefdoel minimaal C niveau 9
Indien: IV of V op DMT: grafemen toets en toets voor auditieve synthese uit VLL als deze nog niet al eerder is Zwakke score spelling: fonementoets en toets voor Auditieve analyse uit VLL als deze nog niet al eerder is Stap 13: eindevaluatie aan de hand van de groepsoverzichten waarbij voor risicoleerlingen en leerlingen met dyslexie ook de handelingsplannen voor lezen worden besproken. Waarbij specifiek voor deze leerlingen wordt besproken: 1. stand van zaken vaardigheden: leesniveau, beheersingsniveau en instructieniveau 2. procesinformatie 3. soorten problemen bij het lezen 4. instructiegevoeligheid 5. factoren die het leesproces (mogelijk) beïnvloeden 6. subcategorieën bij tekort/beperking in het leesproces 7. onderwijsbehoeften 8. Cito-overzicht 9. Overzicht spelling groep en PI-dictees van risico leerlingen waarbij ook categorieën met problemen vermeld. Juni en 10