Den Haag, 15 december 2015 Aan de gemeenteraad Den Haag is de internationale stad van vrede en recht, waar het prettig wonen is aan zee. Dit willen we graag zo houden, ook in de toekomst. Het behoud van de kwaliteit van de woningvoorraad is van groot belang voor de aantrekkelijkheid van Den Haag voor haar inwoners en als vestigingsstad voor toekomstige bewoners en bedrijven. Verduurzaming van de woningvoorraad is eveneens van groot belang. In de eerste plaats vanwege de betaalbaarheid van de energielasten voor bewoners. Daarnaast vanwege de bijdrage die woningen leveren aan de CO 2 -uitstoot van de stad en de bijdrage die verduurzaming levert aan een beter en gezonder leefmilieu. Het programma draagt daarmee bij aan de Agenda Duurzame stad 2015-2020 (RIS 283893). En werken aan woningonderhoud en verduurzaming levert werk op voor de bouwsector en het lokale MKB en dus werkgelegenheid. Tevens stimuleert verduurzaming van de woningvoorraad een nieuwe economie die zich richt op het bij elkaar brengen van vraag en aanbod op de markt van duurzaam woningonderhoud. Het programma Werken aan Duurzaam woningonderhoud geeft uitvoering aan bovenstaande uitdagingen. De beleidslijnen van dit programma zijn uiteengezet in een brief aan uw commissie d.d. 3 april 2015 (RIS 281663). De uitgangspunten van het programma zijn: Het versterken, opschalen en versnellen van zowel de vraag bij bewoners als het aanbod in de markt; Het versnellen naar 4.000 duurzame woningrenovaties per jaar aan het eind van het programma; De ambitie is om woningen zoveel mogelijk stapsgewijs naar energielabel B te brengen; Een gebiedsgewijze aanpak: in heel de stad nemen we een faciliterende rol. In een negental focusgebieden stimuleren we duurzame woningrenovaties actief; Deze focusgebieden zijn: Bomenbuurt, Bloemenbuurt, Heesterbuurt, Laak, Leyenburg, Rustenburg- Oostbroek, Transvaal, Valkenbos en Vruchtenbuurt. Bij duurzaam woningonderhoud en de adviezen hierover ligt de focus op het reduceren van het energiegebruik van de woningen, waarbij rekening wordt gehouden met de plannen rondom het warmte initiatief (RIS 284220) wanneer deze concrete uitwerking krijgen in de Haagse wijken. Tijdens de behandeling op 27 mei heeft de commissie Ruimte verzocht om een nadere uitwerking van het programma voor 2015. In de brief van 10 juni 2015 (RIS 283225) heeft wethouder SWDC u geïnformeerd welke inzet in 2015 wordt gepleegd binnen dit programma. Tevens heeft uw commissie verzocht om een raadsvoorstel voor de inzet welke gepleegd wordt over de jaren 2016-2018. Dit raadsvoorstel vindt u hierbij. Het programma duurzaam woningonderhoud, een lerende aanpak Na de bespreking van het programma duurzaam woningonderhoud in de commissie Ruimte is eind mei begonnen met de uitvoering. De raad wordt via een jaarlijkse voortgangsrapportage op de hoogte gehouden van de resultaten van dit programma. Wijze van monitoren resultaten In de voortgangsrapportage zal worden gerapporteerd over de resultaten van de verschillende aanpakken in het programma. Hierbij is aandacht voor het aantal mensen dat wordt bereikt, hoeveel van deze mensen overgaan tot het nemen van maatregelen en welke maatregelen dit zijn. Door middel van kentallen zal een berekening worden gemaakt van de energie- en CO 2 -besparing van de verschillende activiteiten. Wegens privacyredenen is het niet mogelijk om daadwerkelijke energiebesparing per woning te monitoren. Tegelijk met dit raadsvoorstel is ook een commissiebrief naar u gezonden over de herziene CO 2 scanner voor de stedelijke CO 2 uitstoot. Deze maakt wel gebruik van daadwerkelijke energiegebruiken, aangeleverd door netbeheerder Stedin, en gecontroleerd door CBS. Wegens privacy levert Stedin enkel verbruiksgegevens aan op postcodeniveau (1234 AB), niet op woningniveau. Hiermee wordt op stedelijk niveau een nauwkeurig beeld verkregen van de CO 2 uitstoot uit de Haagse woningen. Het is wegens dit hogere schaalniveau echter niet mogelijk om hiermee de effecten van het programma Werken aan duurzaam woningonderhoud te monitoren, waar woningen verspreid over verschillende wijken worden aangepakt. Hierom rapporteren we in 1 de voortgangsrapportage met kentallen.
Wat is er dit jaar in gang gezet? Aanpak Hou van je huis Bedrijven, Duurzaam Den Haag en burgerinitiatieven als 070Energiek zijn aan de slag onder één gezamenlijke aanpak, met de boodschap: Hou van je Huis. De aanpak stimuleert woningeigenaren om onderhoud én verduurzamingsmaatregelen in hun woning uit te voeren. Door een aandachtscampagne vlak na de zomer zijn inwoners van Den Haag op de hoogte gebracht van de activiteiten van Hou van je Huis. Vanaf september zijn elke maand in twee focuswijken meerdere acties gestart met als inzet bewustwording, activering en uitvoering van onderhouds- of duurzaamheidmaatregelen. Zo vraagt Duurzaam Den Haag in elke focuswijk een dag lang onder de naam Haagse Kracht Karavaan aandacht voor deze maatregelen, en kunnen burgers bij hen een gratis energiescan aanvragen. Het beeld van de aanpak Hou van je huis Hiernaast worden de Haagse Ketelaanpak (gratis ketelscan in het kader van veiligheid en energiebesparing, uitgevoerd door jongeren die een cursus tot (assistent)monteur hebben afgelegd) en de EnergyParty s van 070Energiek (bijeenkomsten met buren, waarbij het doel is kennis delen met elkaar en met ervaringsdeskundigen) actief gepromoot. Zie voor een verdere beschrijving van deze acties RIS 283225. In september zijn vanuit de aanbodzijde door partners van Hou van je huis zeven pilots gestart om de match tussen vraag en aanbod van duurzaam woningonderhoud te versterken. Partijen als MaCoy Vastgoedbeheer en stichting Marktplaats Duurzaam Bouwen gaan in de focuswijken op verschillende manieren bewoners tot actie aanzetten om hun woning te (laten) verbeteren. Deze aanpak varieert van gezamenlijk voordelig inkopen tot het inzetten van warmtefoto s om het gesprek over de noodzaak van energiebesparing op gang te helpen. Nul-op-de-meter aanpak In de afgelopen maanden zijn er acht woningeigenaren in beeld gekomen die hun woning naar nul-opde-meter (NOM) willen brengen. Het betreft vier woningen in de bestaande bouw, twee nieuwbouwwoningen en twee kluswoningen. Concreet heeft Den Haag i.s.m. Platform 31 een pilot opgezet om ook VvE s die naar NOM willen te ondersteunen. Via deze pilot worden op dit moment 2 grote Haagse VvE s (elk meer dan 20 woningen) begeleid. Samenwerking Bovengenoemde activiteiten vinden plaats in lijn met nationale en internationale samenwerkingsverbanden, bedrijven, het Haagse MKB en betrokken bewonersgroepen. Voorbeelden hiervan zijn: Stroomversnelling Koop. Den Haag doet mee aan de landelijke nul-op-de-meter (NOM) aanpak Stroomversnelling Koop. Er wordt tevens een NOM-deal Zuid-Holland ondertekend om NOM in de regio verder te stimuleren. Deze gezamenlijke inzet zal ook in Den Haag leiden tot aanvullende aandacht en kennis voor NOM. Den Haag doet mee aan het project Renovatiesprong van Platform31 samen met vier andere koplopende steden. Doel is om renovaties eenvoudiger te maken door het koppelen van vraag en aanbod, én juridische en financiële belemmeringen weg te nemen. Concreet zal er in een nog te selecteren wijk in Den Haag een pilot worden gestart om achterstallig onderhoud weg te werken. In een Europees verband van 30 steden uit de Benelux, Duitsland en Frankrijk wordt samengewerkt aan energie-efficiency in de gebouwde omgeving, zowel door het delen van kennis als het opzetten van gezamenlijke projecten. 2
Wat is er dit jaar al bereikt? Het programma is vanaf mei 2015 volop van start gegaan. Resultaten uit het programma worden strak gemonitord. Op dit moment zijn de resultaten t/m september 2015 bekend. De aanpak van Hou van je Huis leidt tot een trechter: er worden veel mensen bereikt, een deel daarvan is geïnteresseerd, daar weer een groep van staat open voor advies en een deel van deze mensen neemt uiteindelijk maatregelen. Uit landelijke onderzoek is bekend dat bij de meest succesvolle aanpakken in Nederland ongeveer 4-12% van de mensen gedurende de looptijd van het project overgaat tot het nemen van maatregelen, en dat er gemiddeld 14-18 maanden zit tussen de eerste informatie en het nemen van maatregelen 1. Bereik en uiteindelijk effect van landelijke voorbeeldaanpakken. Het programma behoort daarbij tot de succesvolle aanpakken wanneer 4% van de doelgroep (ca. 110.000 particuliere koopwoningen) tijdens de looptijd van het programma maatregelen neemt. In de eerste vijf maanden tot en met september zijn er in 96 eengezinswoningen en 1244 woningen in VvE s aangezet tot het nemen van duurzame maatregelen naar aanleiding van de wijkaanpak van Hou van je huis. De genomen maatregelen lopen uiteen van gevelisolatie tot zonnepaneel en van HR ++ - ketel tot tochtwering. Aangezien de besparing afhangt van het gedrag en de grootte van de woning is het lastig hier een CO 2 reductie voor te berekenen. Daarnaast is er door de communicatieacties een vijver van potentieel geïnteresseerden aangelegd van 3150 woningen (waarvan 2756 woningen uit VvE s). Het programma kan deze bewoners ondersteunen om later in het programma een duurzame maatregel in hun huis uit te voeren. Hieronder wordt meer specifiek van verschillende aanpakken toegelicht wat de tussentijdse resultaten zijn. In de aanpak verduurzaming VvE s worden VvE s geactiveerd en gevoed met informatie over het verduurzamen van woningen. Naast Hou van je huis heeft in Mariahoeve nog een los traject gelopen. In deze beide aanpakken zijn met 69 VvE s gesprekken gevoerd (een totaal van 2940 woningen). Hiervan wordt verwacht dat op termijn 2756 woningen duurzaamheidsmaatregelen nemen. Duurzaam Den Haag heeft in 2015 inmiddels met de Haagse Kracht Karavaan zes evenementen in focuswijken gehad. In totaal zijn er 1460 mensen bereikt door de zichtbaarheid in de wijken, zijn er 76 een-op-een contacten geweest en zijn er 65 aanmeldingen voor een energiescan voortgekomen. De subsidieregeling dak- en vloerisolatie, heeft t/m september 368 woningen aan isolatie geholpen. 66% van de woningen hebben vloerisolatie toegepast en 33% dakisolatie. Dit levert naar schatting een CO 2 besparing op van 510 ton CO 2. Het programma voor 2016 t/m 2018 Het programma voor 2016-2018 gaat door op de ingeslagen weg met als doel het versterken, opschalen en versnellen van zowel de vraag als het aanbod van duurzame woningrenovaties. Op basis van de lessen van de afgelopen maanden, en ervaringen uit het vorige programma, wordt er wel een focus in het programma aangebracht. Onze gedachte hierbij is dat acties die resulteren in een hoog aantal verbeterde woningen, geschikt zijn voor opschaling. Daarom wordt ingezet op een aantal aanvullende maatregelen voor 2016 t/m 2018. Aangezien het programma ook bijdraagt aan de klimaatdoelstelling van de gemeente is waar mogelijk bij de maatregelen een indicatie van de CO 2 besparing opgenomen. 1 Nationale Energieverkenning 2015. PBL, p 158. 3
Blijvende aandacht in de focusgebieden De inzet voor het programma op de focusgebieden zal de komende jaren worden voortgezet. Een meerjarige aanpak met laagdrempelige activiteiten in de buurt zorgt voor de noodzakelijke herhaling om bewoners te stimuleren maatregelen te nemen in hun woning. In 2015 is met de Haagse Ketelaanpak gestart met het aanbieden van ketelscans door jongeren die een cursus tot (assistent)monteur hebben afgelegd. Deze aanpak wordt voortgezet. Wij willen vanaf het volgend jaar energieboxen gaan verspreiden in die wijken waar de bewustwording van het belang van het nemen van energiebesparende maatregelen laag is. Voor mensen met een kleine beurs kan de besparing door maatregelen uit een energiebox oplopen tot een jaarlijks voordeel van 350,- op de energierekening. Een energiebox op maat leidt tot bewustwording dat het nemen van maatregelen bijdraagt aan een lager energiegebruik, en een gemiddelde CO 2 reductie van 850 kg CO 2 per box. Boost aanpak duurzame VvE s De aanpak duurzame VvE s, in samenwerking met de VvE-balie, is zeer succesvol. Om deze reden zal de aanpak worden uitgebreid. VvE s vormen met circa 120.000 woningen nagenoeg de helft van de woningvoorraad in de stad. De VvE-balie blijkt een goed medium om, naast hun activerende rol, ook duurzaamheidsmaatregelen bij VvE s te realiseren. De aanpak duurzame VvE s is een voorbeeld voor de aanpak van eengezinswoningen, en een belangrijke aanpak om opschaling in de stad te realiseren. Om deze opschaling in gang te zetten zal nauw worden samengewerkt met de VvE-balie en wordt de komende jaren de capaciteit voor deze aanpak uitgebreid van één naar drie projectleiders. Doel is om hiermee 10.000 woningen in VvE s t/m 2018 duurzaam te verbeteren. Hieronder vallen ook de twee grote VvE s (meer dan 20 woningen) die in 2016 zullen worden begeleid in een Nul op de Meter renovatie. Er wordt gewerkt aan een revolverend fonds voor VvE s met <10 wooneenheden (RIS 285871). Wanneer deze gereed komt is dit fonds een welkome aanvulling op de duurzame VvE aanpak. Energie- en onderhoudsscans Ervaringen met energiescans (waarbij een expert ter plaatse komt kijken welke maatregelen in je woning het beste kunnen worden genomen) in een pilot in het Statenkwartier en het Regentesse- /Valkenboskwartier uit het eind van het vorige programma zijn positief. Destijds zijn ca 600 eigenaren benaderd voor zo een scan, en hebben in totaal 120 woningeigenaren een scan laten uitvoeren. Inmiddels zijn er 65 particuliere eigenaren (54%) die daadwerkelijk aan de slag zijn gegaan met het verduurzamen van hun woning. Dit is voor dit soort aanpakken een hoog percentage. Er is op dit moment door deze woningeigenaren 114.177,- geïnvesteerd. Hierbij gaat het veelal om isolerende maatregelen (met name dak-/vloerisolatie) of het plaatsen van zonnepanelen. Deze aanpak wordt daarom uitgebreid over de stad. Voor sommige bewoners is een energiescan niet het juiste middel, deze mensen hebben behoefte aan inzicht in het noodzakelijk onderhoud in hun woning. Die bewoners bieden wij een onderhoudsscan aan. Er zijn middelen gereserveerd voor 150 energie- en 660 onderhoudsscans per jaar voor de komende drie jaren. Deze energiescans leiden niet direct tot een reductie van de CO 2 uitstoot, maar bieden de basis voor het nemen van maatregelen die leiden tot energiebesparing. Voor VvE s is hiervoor binnen dit programma een uitgebreider, maar vergelijkbaar traject in voorbereiding. Dit zal waarschijnlijk de vorm nemen van een stimuleringsregeling voor een meerjarenonderhoudsplan of een energiescan. U wordt hier in 2016 verder over geïnformeerd. Reservering subsidieregeling dak- en vloerisolatie De subsidieregeling dak- en vloerisolatie heeft zich in de afgelopen jaren bewezen. In 2015 is er alweer 28.750 m² isolatie aangebracht in 368 woningen. In vijf jaar tijd is er meer dan 180.000 m² dak en vloerisolatie geplaatst. Iedere euro subsidie leidt nog altijd tot een viermaal zo grote investering in het duurzaam onderhoud van de woning door een eigenaar. We zien dat marktpartijen bewust hun bedrijven naar Den Haag verplaatsen door de grote vraag naar isolerende maatregelen. 4
Het afgelopen jaar is er voor één enkel jaar budget gereserveerd in afwachting op hoe invulling zou worden gegeven aan het revolverend fonds. Dit fonds zal zich richten op kleine VvE s (RIS 285871). Voor particuliere woningeigenaren blijft het wenselijk om een subsidieregeling voor dak- en vloerisolatie aan te bieden. Het college wil de subsidieregeling voor de rest van deze collegeperiode openstellen. Een regeling voor de duur van drie jaar geeft duidelijkheid aan de inwoners van Den Haag, en biedt ook VvE s veel meer de mogelijkheid een aanvraag in te dienen. Vooral voor grote VvE s is de looptijd van één jaar vaak te kort om tot besluitvorming te komen over de te nemen maatregel en daarna de uitvoering ervan binnen een jaar te kunnen plannen. Hierdoor zien ze nu nog vaak af van een subsidieverzoek. Er zijn in dit raadsvoorstel middelen gereserveerd om ieder jaar ca. 600 subsidies voor dak- en vloerisolatie te kunnen verstrekken. Dit leidt in de komende 3 jaar naar verwachting tot een reductie van de CO 2 uitstoot in de stad van ongeveer 2300 ton CO 2. Nul op de Meter Geïnteresseerde eigenaar bewoners van eengezinswoningen zullen bij interesse in renovatie naar een NOM-woning begeleid worden in het proces. Den Haag wil hiernaast voorloper in Nederland zijn met een aanpak voor Nul op de Meter voor VvE s. In 2016 worden hierom twee pilots uitgevoerd met VvE s met elk meer dan 20 woningen. In 2017 en 2018 is het doel om in totaal 500 woningen (in VvE s en eengezinswoningen) naar Nul op de Meter brengen. Hierom is voor deze jaren meer middelen opgenomen in het bestedingsvoorstel. Voor een gemiddeld huishouden komt een Nul op de Meter renovatie neer op een reductie van 8 ton CO 2 per woning. Samenwerking bedrijven Partijen, zoals ondernemers in duurzaam woningonderhoud, brancheverenigingen of lokaal MKB, die zich willen inzetten om samen met de gemeente, bewoners(initiatieven) en andere ondernemers grote stappen te maken in een energiezuinig Den Haag worden uitgenodigd om aan het programma mee te doen. Het programma heeft reeds een actief netwerk van bedrijven, ondergebracht in het Platform Duurzame Woningrenovaties. Momenteel wordt bekeken hoe vanuit dit netwerk kan worden samen gewerkt met het regionale energieloket, de WoonWijzerWinkel. Daarnaast wordt in 2016 een prijsvraag uitgeschreven waar we onderhoudsmakelaars zoeken die bedrijven en bewoners aan elkaar koppelen. De financiële bestedingen van de prijsvraag zullen in de jaren 2017/2018 plaatsvinden. Programmamanagement en communicatie Kosten voor de projectleiders worden zoveel mogelijk gedekt uit reguliere formatiemiddelen. Het programmamanagement dat nodig is om deze projecten in gang te zetten, de voortgang inhoudelijk en financieel te bewaken en hierover te rapporteren is niet voorzien in reguliere formatie, en wordt uit dit budget gefinancierd. Een goede communicatiecampagne is essentieel voor het bereik en het effect van het programma Werken aan duurzaam woningonderhoud en ondersteunend aan het veldwerk. De Hou van je huisaanpak gaat uit van informeren, enthousiasmeren en activeren. In de communicatiecampagne wordt wijkgericht en op maat aandacht gevraagd voor de activiteiten in de focuswijken, en de acties en subsidieregelingen vanuit dit programma. Hierbij wordt gebruik gemaakt van zowel digitale als analoge middelen, huis-aan-huis-communicatie, advertorials, outdoor-advertising in buurten en prikkelende, in het oog springende acties. Financiën Er is conform het coalitieakkoord in het programma Wonen en Duurzaamheid 6,5 miljoen beschikbaar voor verduurzaming van woningen. Dit geld is oplopend over de jaren: 1.000.000, - in 2015, 1.500.000, - in 2016, en 2.000.000, - per jaar in 2017/2018. Deze middelen zijn in de programmarekening 2016-2019 door de gemeenteraad vastgesteld, onder het programmaonderdeel Woonbeleid (RIS 285871). Specifiek voor de jaren 2016-2018 is er 5,5 miljoen beschikbaar. Het voorstel van het college is om deze middelen als volgt in te zetten: 5
2016 2017 2018 Focuswijken 200.000 300.000 300.000 Duurzame VvE's 200.000 300.000 300.000 Energie- en onderhoudsscans 200.000 200.000 200.000 Subsidieregeling dak en vloer 500.000 500.000 500.000 Nul op de Meter 100.000 200.000 200.000 Samenwerking bedrijven 100.000 200.000 200.000 Programmamanagement 100.000 100.000 100.000 Campagne/communicatie/programma overig 100.000 200.000 200.000 1.500.000 2.000.000 2.000.000 Gezien het vorenstaande stelt het college de raad voor om het volgende besluit te nemen: De raad van de gemeente Den Haag, Gezien het voorstel van het college van 15 december 2015 Besluit: I. In te stemmen met de in het programma Werken aan Duurzaam woningonderhoud opgenomen uitgangspunten op het gebied van duurzaam woningonderhoud, zijnde: Het versterken, opschalen en versnellen van zowel de vraag bij bewoners als het aanbod in de markt; Het versnellen naar 4.000 duurzame woningrenovaties per jaar aan het eind van het programma; De ambitie is om woningen zoveel mogelijk stapsgewijs naar energielabel B te brengen.; Een gebiedsgewijze aanpak: in heel de stad nemen we een faciliterende rol. In een negental focusgebieden stimuleren we duurzame woningrenovaties actief. Deze focusgebieden zijn: Bomenbuurt, Bloemenbuurt, Heesterbuurt, Laak, Leyenburg, Rustenburg- Oostbroek, Transvaal, Valkenbos en Vruchtenbuurt. II. In te stemmen met de activiteiten en bijbehorende onderverdeling van de in de programmabegroting 2016-2019 vastgestelde middelen voor het programma Werken aan Duurzaam Woningonderhoud, weergegeven in onderstaande tabel: 2016 2017 2018 Focuswijken 200.000 300.000 300.000 Duurzame VvE's 200.000 300.000 300.000 Energie- en onderhoudsscans 200.000 200.000 200.000 Subsidieregeling dak en vloer 500.000 500.000 500.000 Nul op de Meter 100.000 200.000 200.000 Samenwerking bedrijven 100.000 200.000 200.000 Programmamanagement 100.000 100.000 100.000 Campagne/communicatie/programma overig 100.000 200.000 200.000 III. De voortgang van het programma jaarlijks via een voortgangsrapportage te ontvangen. 6
Aldus besloten in de openbare raadsvergadering van De griffier, de voorzitter, 7