Ontwikkelingen in uiterwaardplassen Gerben van Geest Deltares
Inhoud presentatie - Referentiegebieden: onbedijkte uiterwaarden Volga en Donau-delta; - Hoe verhoudt zich dat tot de Nederlandse situatie? - Aanbevelingen voor inrichting
Referentiegebieden Donau Delta, Roemenië Wolga, Rusland
Referentierivier: Wolga (Rusland)
Niet overstroomd Overstroomd
Sedimentatie van slib tijdens overstromingen Scherpe scheidingslijn van slibrijk water Afname van het fosfaatgehalte in het sediment bij toenemende hydrologische afstand tot de rivier
Meren dichtbij rivier Rijk aan nutriënten Troebel door algen/slib Geen ondergedoken waterplanten
Meren op grotere afstand tot rivier Minder nutrientenrijk Helder water Dominantie van ondergedoken waterplanten
In sommige meren (op grote afstand tot de rivier): Dominantie van kranswieren en Klein nimfkruid Klein glanswier Sterkranswier
Relatie overstroming en 0+ vis langs Wolga - Hoogste dichtheid aan vis in de oeverzone; - Veel lagere dichtheden op terrestrische overstromingsvlakte; - Echter: alsnog hoge aantallen 0+ vis door groot oppervlak overstromingsvlakte; - Overstromingsvlakte van belang voor toevoer voedsel, hogere watertemperatuur, (kennislacune)
30 25 2006 2007 2008 YOY Biomass (g*m -2 ) 20 15 10 5 0 Groot oppervlak overstroomde graslanden 1 2 3 4 Area Klein oppervlak overstroomde graslanden
Belang van geomorfologie en tijdelijke droogval Kolblei Giebel Tijdelijke droogval Brasem Grotere meren (> 5 ha)
Gradiënt in uiterwaardplassen (Donau-delta, Roemenië)
Donau-delta
Gradiënt in uiterwaardplassen (Donau-delta, Roemenië) Type 1 Type 2 Type 3
L.Gorgova 0 2 4 km Type I meren: sterkst beïnvloedt door rivier L.Cuibul cu Lebede 3 # $ # # 2 6# # $ L.Isac $ # 1 9 4 $ # 5 Tijdens hoge rivierpeilen troebel door slib 11 # # $ 10 # 13 12 $ L.Uzlina 7 8 # $ L.Chiril $ # Oppervlak 500 ha Diepte 2.1 m Reistijd water: 0.2 dagen Trapa natans Waternoot # $ Electrofishing Multi-mesh gill net
L.Gorgova Type II meren: intermediair beïnvloed 3 # $ # # 2 6# # $ L.Isac $ # 1 9 In Juni gedomineerd L.Cuibul cu Lebede 4 $ # door smalbladige 5 fonteinkruidsoorten 11 # # $ 10 # 13 12 $ L.Uzlina 7 8 # $ L.Chiril $ # Oppervlak 1100 ha Diepte 2.4 m Reistijd water 13 dagen In September troebel door algen # $ Electrofishing Multi-mesh gill net
L.Gorgova type III meren: dead-end zones, op grote afstand van de rivier Nymphaeiden Kranswieren 3 # $ # # 2 6# # $ 9 L.Cuibul cu Lebede 4 $ # 5 L.Isac $ # 1 11 # # $ 10 # 13 12 $ L.Uzlina 7 8 # $ L.Chiril $ # Oppervlak: 200 ha Diepte: 1.8 m Reistijd water: 31 dagen # $ Electrofishing Multi-mesh gill net
100 Verdeling van vissoorten over gradiënt Brasem 0 Esox lucius Snoek 80 Eurytopic 20 Scardinius erythrophthalmus Tinca tinca Ruisvoorn Zeelt 60 40 20 Limnophilic 40 60 80 Carassius carassius Perca fluviatilis Carassius auratus gibelio Blicca bjoerkna Kroeskarper 0 100 Rutilus rutilus Abramis brama % eurytopic Blankvoorn
4.000 paar 450 paar 20.000 paar 9.000 paar 2.400 paar 3.000 paar 4.000 3.300 Grote aantallen viseters in Donau-delta
Welke veranderingen langs gereguleerde rivieren? Overstromingsvlakte met ca. 90% ingekrompen; In resterende uiterwaarden: veel input van slib tijdens overstromingen; Veel grotere peilfluctuaties; Sterke rivierinsnijding (ca. 1,5 meter); Sterke ophoging uiterwaarden door sedimentatie (ca. 1 meter); Resulterend in sterke uitdroging van uiterwaarden; Egalisatie van uiterwaarden;
N2000 Meren met krabbenscheer en fonteinkruiden
Gele plomp Groot blaasjeskruid Glanzig fonteinkruid http://aslo.org Watergentiaan Vertakt boomglanswier Groot boomglanswier Kleinhoofdig glanswier
Zeldzame, internationaal bedreigde mossoorten Oevereendagsmos Recht eendagsmos Recht eendagsmos Eur. RL Knopwintermos Eirond knikkertjesmos Eur. RL Eirond knikkertjesmos
Groeiplaats Recht Eendagsmos en Oevereendagsmos Bijlsma et al., 2012
Krabbenscheer - vrijwel verdwenen Sterkranswier - afwezig in ondiepe plassen Groot blaasjeskruid - zeldzaam in - uiterwaarden Zeldzaam in uiterwaarden Kransvederkruid zeldzaam in uiterwaarden
Hoge rivierpeilen: overstromingen - Input van nutriënten en slib; - Migratie van vis (vooral grote brasem)
Lage rivierpeilen: tijdelijke droogval
Lage waterpeilen gewoonlijk in nazomer
Naast overstroming en droogval ook vormgeving plassen van groot belang Bedekking ondergedoken waterplanten 70 60 50 40 30 20 10 0 0.0-0.5 0.5-1.0 1.0-1.5 1.5-2.0 2.0-2.5 > 2.5 Bedekking ondergedoken waterplanten 60 50 40 30 20 10 0 0.0-1.0 1.0-2.0 2.0-4.0 4.0-8.0 8.0-16 16-32 > 32 Waterdiepte (meter) Oppervlak (hectare) Ondergedoken waterplanten zijn dominant in kleine, ondiepe plassen
Verschillen in soortensamenstelling Statistisch significante variabelen: - Tijdelijke droogval; - oppervlak, diepte van plassen - overstromingsduur - Leeftijd van de plassen Gewoon blaasjeskruid Oude plassen Geen droogval Troebele vegetatieloze plassen Zannichellia Watergentiaan Gele plomp Glanzig fonteinkruid Plasoppervlak Waterdiepte Gewoon kransblad Naaldwaterbies Stijve waterranonkel Jonge plassen Droogval
Effecten van tijdelijke droogval op kieming waterplanten Na droogval behandeling: - 5 maanden opslag bij 4ºC in donker - In daarop volgend voorjaar: kiemexperiment Ondergedoken gradient Extreme uitdroging
Gewoon kransblad Tenger Fonteinkruid Gewoon kransblad kiemt meer bij intermediaire droogval Tenger Fonteinkruid kiemt minder bij extreme droogval Veelwortelig kroos Veelwortelig kroos kiemt minder bij extreme droogval Zannichellia kiemt Meer bij extreme droogval. Zannichellia. Droog Onder water
Waterpeil (m + NAP) Waterpeil (m + NAP) Waterpeil (m + NAP) Waterpeil (m + NAP) Verschillen in peildynamiek tussen riviertakken van Rijn 10 8 Waal Waal 10 8 IJssel IJssel Water level river (m above sea level) 6 4 2 Water level river (m above sea level) 6 4 2 0 0 Water level river (m above sea level) 10 8 6 4 2 870 880 890 900 910 920 930 River Rivierkm Neder-Rijn (weirs closed) Neder-Rijn/Lek Water level river (m above sea level) 10 8 6 4 2 880 900 920 940 960 980 River Rivierkm Neder-Rijn (weirs open) Neder-Rijn/Lek (zonder stuwen) 0 0 880 900 920 940 960 River km Rivierkm 880 900 920 940 960 River Rivierkm
Stuwen in Neder-Rijn en Lek
% plassen langs riviertak % plassen langs riviertak % plassen langs riviertak % plassen langs riviertak Verschillen in soortensamenstelling per riviertak
Lange termijn successie van waterplanten ondergedoken drijfbladplanten helofyten < 100 jaar > 200 jaar 100 200 jaar
Cover year (x+1) Cover year (x+1) Between-year fluctuations of cover Nuphar lutea submerged vegetation Percentage cover Nuphar lutea (C J+1 ) 100 80 60 40 20 0 1 : 1 Percentage cover submerged vegetation (C J+1 ) 100 80 60 40 20 0 1 : 1 0 20 40 60 80 100 Cover year x Percentage cover Nuphar lutea (C J ) 0 20 40 60 80 100 Cover year x Percentage cover submerged vegetation (C J ) Small variation in cover between subsequent years Huge variation in cover between subsequent years
1-1-1997 1-1-1998 1-1-1999 1-1-2000 1-1-2001 1-1-2002 1-1-2003 1-1-2004 1-1-2005 1-1-2006 1-1-2007 1-1-2008 1-1-2009 1-1-2010 1-1-2011 1-1-2012 Waterlevel (+ m NAP) Rivierpeil van de Rijn nabij Lobith 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6
% lakes dominated by submerged macrophytes Effecten van overstroming en droogval op waterplanten 80 70 monitoring 70 lakes 1999-2008 60 50 40 30 20 10 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Year
% lakes dominated by submerged macrophytes % droogvallende plassen Tijdelijke droogval in voorgaand jaar stimuleert ondergedoken waterplanten lakes 60 % drawdown 50 40 30 20 10 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Jaar lakes 80 % macrophyte-dom 70 60 50 40 30 20 10 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Year
Smits, 1994
Soortensamenstelling vis in NL Brasem Blankvoorn Snoekbaars Snoek Andere soorten Ruisvoorn Vetje- Kroeskarper Zeelt Dezelfde limnofiele soorten in zowel NL als Donau-delta In NL uiterwaardplassen: klein aandeel limnofiele vissoorten Alleen groot aandeel limnofiele vissoorten in (zeer) kleine plassen
Grote modderkruiper Kroeskarper Vetje Zeelt Kleine modderkruiper
Zouweboezem Grote modderkruiper Kamsalamander Purperreiger
Natte overstromingsvlaktes zijn verdwenen Vroeger Tegenwoordig
Peilopzet Buitenooij nabij Nijmegen
In uiterwaarden bij Nijmegen is waterpeil tijdelijk verhoogd in voorjaar
Ondergelopen graslanden en moerassen waardevol voor N2000 doelsoorten Porseleinhoen 0 4 paar Watersnip 1-2 paar Roerdomp 1-2 paar Zomertaling 9 13 paar Slobeend 10 28 paar Snor Dodaars 6-7 paar
Naam/Jaartal 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Rode lijst-soorten Wet. naam Porseleinhoen Porzana porzana 0 1 4 0 0 0 Slobeend Anas clypeata 7 14 22 28 14 10 Zomertaling Anas querquedula 1 4 8 5 13 9 Roerdomp Botaurus stellaris 0 0 0 0 1 2 Watersnip Gallinago gallinago 0 0 0 0 1 2 Zwarte stern Chlidonias niger 40 13 7 19 26 27 Andere kenmerkende soorten Dodaars Tachybaptus ruficollis 1 2 6 7 7 6 Fuut Podiceps cristatus 10 12 18 18 20 27 Grauwe gans Anser anser 38 90 73? 68 93 Tafeleend Aythya ferina 0 5 1 1 3 4 Kuifeend Aythya fuligula 4 7 7 6 16 14 Waterral Rallus aquaticus 0 1 9 6 2 0 IJsvogel Alcedo atthis 1 1 1 2 1 0 Blauwborst Luscinia svecica 4 5 3 3 1 1
Wat kunnen we vieren? - Verbetering van waterkwaliteit!! - Succesvol herstel van Zouweboezem, Rijnstrangen; - Peilopzet achter zomerkade Buiten-Ooij Nijmegen; - Inzicht in huidige waarden (kranswieren, mossen); - Inzicht in belang van vormgeving plassen, peilregime en droogval; Wat zijn de zorgen? - Maatregelen zijn niet toegesneden op rivierkenmerken!! - Beelden van Rijn geprojecteerd op Maas; - Focus op hoog-dynamische natuur; hierdoor weinig aandacht voor moerassen; - Peilfluctuaties/tijdelijke droogval onvoldoende als leidend principe toegepast; - Grootschalige natuurontwikkeling ipv kleine plassen/maatwerk;
Waar staan we over 20 jaar? - Zorgpunten opgelost; - Kennislacunes opgelost; - Kwelmilieus langs pleistocene zandgronden - Belang van biogeochemische processen; - Wat kan in uiterwaarden/polders achter winterdijk? - Maatregelen veiligheid en ecologie gecombineerd;
Questions? Vragen?