Rivierherstel, KRW en het effect op vissen van het stromende water. Tom Buijse Rijkswaterstaat - RIZA

Transcriptie

1 Rivierherstel, KRW en het effect op vissen van het stromende water Tom Buijse Rijkswaterstaat - RIZA

2 Europese Kaderrichtlijn Water Doelstelling Goede Ecologische en Chemische Toestand (GET/GCT) voor al het oppervlaktewater in 2015 Oppervlaktewateren zijn rivieren, meren, kust- en overgangswateren Waterkwaliteit sowieso OK Doelstelling verlagen vanwege hydromorfologische ingrepen tbv functies Ingrepen zijn dijken, dammen, stuwen, kanaliseren,normaliseren, kribben, oeverbescherming etc.

3 1912 Voor Rijn en Maas is zelfs de sterk veranderde situatie van 1872 buiten beeld om het einddoel te worden van het herstel dat de KRW verlangt 1872

4 KRW Beoordeling rivieren op basis van biologische kwaliteitselementen: Waterplanten, macrofauna en vissen Programma van herstelmaatregelen (planning gereed 2009) indien GET of GCT niet gehaald wordt Transparantie: we krijgen inzicht in deze programma s

5 Goede Ecologische Toestand (GET) voor vis betekent: Er zijn lichte veranderingen in SAMENSTELLING en ABUNDANTIE van de soorten ten opzichte van de typespecifieke gemeenschappen ten gevolge van antropogene invloeden op de fysisch-chemische en hydromorfologische kwaliteitselementen. De LEEFTIJDSOPBOUW van de visgemeenschappen vertoont tekenen van verstoring ten gevolge van antropogene invloeden op de fysisch-chemische of hydro-morfologische kwaliteitselementen en wijst in enkele gevallen op een zodanige verstoring in de voortplanting of ontwikkeling van een bepaalde soort dat sommige leeftijdsklassen kunnen ontbreken.

6 Nederlandse beoordelingsmethode voor vissen in rivieren Uitgangpunt is de GEVOELIGHEID van de verschillende ECOLOGISCHE GILDEN voor de mate waarin het ecosysteem onder invloed staat van menselijke ingrepen. De verschillende soorten vertegenwoordigd in de gilden maken gebruik van specifieke habitats binnen een riviersysteem en zijn daarom ook gevoelig voor specifieke drukken op het systeem. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de grote en de kleine riviersystemen.

7 Ruimtelijk gebruik door de ecologische gilden tijdens verschillende fasen van de levenscyclus Reofiel Open verbindingen Eurytoop Limnofiel

8 Soortensamenstelling & abundantie KLEINE RIVIEREN EN BEKEN: Aantal kenmerkende & aantalspercentage reofiele soorten idem eurytope soorten idem soorten met migratie regionaal/zee idem soorten gevoelig voor habitatverstoring. GROTE RIVIEREN (RIJN, MAAS): Aantal inheemse diadrome soorten (geen abundantie) Aantal en relatieve abundantie inheemse reofiele soorten idem inheemse limnofiele soorten.

9 Relatieve voorkomen in stromende en rivierbegeleidende wateren 1,0 0,9 0,8 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0,0 Beekprik Lampetra planeri Bermpje Barbatula barbatula Tiendoornige stekelbaars Pungitius pungitius Driedoornige stekelbaars Gasterosteus Elrits Phoxinus phoxinus Kleine Modderkruiper Cobitis taenia Vlagzalm Thymallus thymallus Beekforel Salmo trutta fario Vetje Leucaspius delineatus Riviergrondel Gobio gobio Grote modderkruiper Misgurnus fossilis Zeelt Tinca tinca Snoek Esox lucius Ruisvoorn Scardinius erythrophthalmus Blankvoorn Rutilus rutilus Serpeling Leuciscus leuciscus Kroeskarper Carassius carassius Baars Perca fluviatilis Paling Anguilla anguilla Kopvoorn Leuciscus cephalus Winde Leuciscus idus Rivierdonderpad Cottus gobio Brasem Abramis brama Pos Gymnocephalus cernuus Kwabaal Lota lota Kolblei Blicca bjoerkna Bittervoorn Rhodeus sericeus Alver Alburnus alburnus Sneep Chondrostoma nasus Snoekbaars Sander lucioperca Zeeforel Salmo trutta trutta Rivierprik Lampetra fluviatilis Barbeel Barbus barbus Spiering Osmerus eperlanus Bot Platichthys flesus Meerval Silurus glanis Zeeprik Petromyzon marinus Fint Alosa fallax Grote marene Coregonus lavaretus Houting Coregonus oxyrinchus Zalm Salmo salar vissoort 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0,0 relatieve voorkomen in stromende wateren voorkomen in rivierbegeleidende wateren t.o.v. stromende wateren grote rivieren kleine rivieren beken rivierbegeleidende wateren Bron: Nederlandse visatlas

10 Nederlandse beoordelingsmethode Nog geen aandacht voor de leeftijdsamenstelling Ook zo in veel andere EU landen Thans onderdeel Europese Interkalibratie procedure Verplicht onderdeel implementatie KRW. Dit kan leiden tot aanpassing.

11 Dat was behoorlijk droog!, maar. De richting wordt duidelijk Voor de ambitie wordt een lat gelegd en waar die lat ligt is duidelijk We kunnen elkaar aanspreken op verantwoordelijkheden Zowel nationaal als internationaal Eisen gelijk voor ieder lidstaat

12 Aan welke herstelmaatregelen denken we Sowieso een verbetering van de waterkwaliteit! Herstellen en verzachten van fysieke veranderingen daar waar ze Effectief zijn Geen significante schade geven aan functies (bijv. veiligheid, scheepvaart, drinkwater, landbouw) Geen schade voor het milieu in brede zin (bijv. verdroging, Natura 2000) Niet disproportioneel kostbaar zijn (-> zoek naar win-win situaties bijv. Ruimte voor Rivieren, Waterbeheer 21ste eeuw (WB21).

13 Natuurlijk vispassages! Lek en Neder-Rijn Hagestein 2004 Driel 2001 Amerongen 2004

14 Vispassages in de Maas Grave 2006 Sambeek 1994 Lith 1992 Belfeld 1993 Linne 1991 Roermond 1993

15 Maas Maas - Dommel/Aa De meeste van de 64 zijrivieren en beken hebben migratiebelemmeringen Maas - Niers oktober 2006 convenant tussen RWS en 3 waterschappen om de mondingen voor 2015 ecologisch te verbeteren Maas - Roer

16 , maar ook herinrichting van rivieren De mogelijkheden voor Rijn en Maas verschillen hierbij van de kleinere rivieren m.n. vanwege FUNCTIES, zoals scheepvaart, die randvoorwaarden stellen, maar ook vanwege het grotere belang van LATERALE CONNECTIVITEIT (hoofdstroom <-> uiterwaarden/vloedvlakten)

17 Rijn bij Nijmegen: scheepvaart en brede uiterwaarden

18 Herstel van uiterwaarden Duursche Waarden

19 Barbeel: geen paai, maar uitsluitend opgroeihabitat in Nederlandse nevengeulen Duitsland Paai op grindbanken Nederland Larven drijven stroomafwaarts Tijdelijk verblijf in nevengeulen??

20 Brasem: uiterwaardwateren zijn paai- en opgroeigebieden (on)- en volwassen in de hoofdstroom Volwassen dieren trekken de uiterwaarden in Juvenielen trekken naar de hoofdstroom

21 Uitgangspunten herstelmaatregelen Bij voorkeur zo natuurlijk mogelijk! De KRW wil rivieren zo ver mogelijk in hun oorspronkelijk staat herstellen Anders meer technische oplossingen (vanwege randvoorwaarden of veranderde krachten) Gebruik de vormende kracht van rivieren ( Let the river do the job ) -> Wat willen we en wat is mogelijk?

22 Wat is er met onze grote rivieren gebeurd? Kribben voorkomen laterale migratie Hoofdstroom slijt in Vloedvlakten bedijkt Uiterwaarden slibben op

23 Het huidige rivierenlandschap beperkt en stuurt de mogelijkheden voor herstel sinds Uiterwaarden slibben op Hoofdgeul versmald en ingesleten binnendijkse polders dalen

24 Het huidige riviergebied is nu 39% water en 47% land dat < 20 d/jr overstroomt. Er is nauwelijks een dynamische overgangszone. Slechts 6% overstroomt > 50 d/jr 7% 40% 27% 12% 1% main channel floodplain lakes > 150 d/yr d/yr d/yr 2-20 d/yr <2 d/yr 365 days per year < 2 5 k m 8% 5% 50 km

25 Oplossing Verlagen van opgeslibde uiterwaarden leidt tot herstel van frequent overstroomde gebieden M = kostbaar!

26 Alternatief: het reguleren van het vol- en leegstromen van uiterwaarden vb. Regelsbrunn nevengeul (Oostenrijk, Donau, 1998) Oplossing binnen randvoorwaarden: compromis met scheepvaart (drempel op gemiddelde waterstand) belemmerde het herstel van reofiele vissoorten Nieuwe projecten krijgen meer vrijheid: - minder constructies - lagere drempels

27 G a m e r e n D e e p w a t e r S h a l l o w r i v e r b e d F l o o d p l a i n c h a n n e l B a r / b e a c h / b a n k H a r d w o o d f o r e s t S o f t w o o d f o r e s t M a r s h l a n d H e r b a c e o u s f l o o d p l a i n N a t u r a l p a s t u r e P r o d u c t i o n m e a d o w a n d a r a b l e l a n d B u i l t u p f l o d p l a i n t o p o g r a f i s c h e o n d e r g r o n d ( c ) T o p o g r a f i s c h e D i e n s t E m m e n Nevengeulen langs de grote rivieren vervullen functies, die in de hoofdstroom niet meer mogelijk zijn A u t e u r A f d e l i n g D a t u m : J a n v a n d e r H o u t : W S E : 2 9 j a n u a r i M D i i r n e i s c t t e o r r i a e v t - a G n e V n e e r r k a e a l r R e i j n k s W w a a t t e e r r s s t t a a a t t R i j k s i n s t i t u t v o r I n t e g r a a l Z o e t w a t e r b e h e r e n A f v a l w a t e r b e h a n d e l i n g R I Z A N

28 Herstel van nevengeulen langs de Donau in Hongarije

29 Kribben: een voorbeeld van technische stoorobjecten Herstelde krib Stroomrichting Beschadigde achterloopse krib: ongewenst maar ecologisch interessant

30 Maximaal Ecologisch Potentieel Stuwen met scheepvaartsluizen Vispassage Natuur(vriende)lij ke oevers Genormaliseerde rivier Bedijking Nevengeulen en uiterwaardplass en Kribben Maximaal Ecologisch Potentieel (MEP)

31 Kleine rivieren hebben minder economische functies en daarmee een groter potentieel voor ecologisch herstel Skjern Rivier (overigens de grootste! rivier van Denemarken) Voor en na herstel

32 DE MORAVA, een zijrivier van de Donau MEANDERS HEROPEND Inlaat 6 jaar later Water Research Institute, Bratislava

33 Alternatieven voor herstel van de MORAVA (vergelijkbaar met de Overijsselsche Vecht)

34 Herstelbaarheid Restorability Restorability Welke landschapselementen kunnen we herstellen en waar moeten we veel meer op behoud inzetten?

35 Behoud van laag-dynamische karakteristieke elementen in de vloedvlakte bijv. heldere waterplantenrijke plassen

36 Aandachtspunten Zoek bij herstel naar natuurlijke oplossingen. Bij voorkeur Let the river do the job! Veranderd landgebruik (landbouw -> natuur) geeft ruimte voor ander waterbeheer. Naast bovenlopen zijn vloedvlakten en nevenwateren de kraamkamers van onze rivieren. Waardering voor de mussen, mezen en merels. Eurytope soorten nu een beetje de bad guys, maar NL is hoofdzakelijk brasemzone. Geef meer aandacht aan de soortspecifieke eisen van deze eurytope soorten Meer aandacht voor absolute dichtheden van vis. De soorten lijken er grotendeels te zijn, maar de dichtheden lijken substantieel lager dan in natuurlijke systemen. Dit vraagt om gestandaardiseerde monitoring