Zrgprtcl Observatie en cntrle van de pasgebrene 1. Intrductie Tijdens de kraambedperide spelen de cntrles en de zrg vr de pasgebrene een belangrijke rl. In dit zrgprtcl staat beschreven he de cntrles en bservaties van de pasgebrene eruitzien en waar de kraamverzrgende specifiek p met letten. 2. Del & resultaat Kraamverzrgenden hanteren dezelfde werkwijze t.a.v. de bservaties en de cntrles. Dr deze dagelijkse cntrles wrden eventuele afwijkingen tijdig gesignaleerd met als del snel preventief te kunnen handelen. 3. Delgrep/tepassingsgebied Pasgebrene in de kraamperide 4. Verantwrdelijkheden De kraamverzrgende vert na de gebrte 2 keer per dag cntrles uit. Bij afwijkingen in de cntrles wrdt dit aantal uitgebreid. De afwijkende cntrles wrden per dag gerapprteerd, met daarbij de geplande actie. De kraamverzrgende nteert de verkregen waarden, zals temperatuur en gewicht p de temperatuur- en vchtlijst. De kraamverzrgende bserveert de blte pasgebrene elke dag, bijvrbeeld bij het baden, p de vlgende punten: 1. de temperatuur 2. de ademhaling 3. het gewicht 4. de huidskleur 5. de cnditie van de huid 6. de uitscheiding (mictie en defecatie) 7. de mtriek 8. het gedrag (van slapen, drinken en huilen) 9. de navel en de navelstmp 10. de schedel/de fntanel De kraamverzrgende heeft bij afwijkende bservaties verleg met de verlskundige. Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 1 van 11
Zrgprtcl 5. Bendigdheden Kraamzrgdssier Temperatuur- en vchtlijsten 6. Werkwijze Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 2 van 11
Zrgprtcl 1. Cntrle van de temperatuur Cntrleer de temperatuur van de pasgebrene iedere dag twee keer en indien ndig vaker. Meet de temperatuur ten alle tijden rectaal. De nrmaalwaarde van de temperatuur van de pasgebrene ligt tussen de 36.5 C en 37.5 C. De temperatuur kan tussen de 36.8 C en 37.2 C schmmelen. Nteer de temperatuur p de daarvr bestemde plaats in het zrgdssier en p de temperatuurlijst. Mgelijke rzaken vr een te lage temperatuur: ndeugdelijke thermmeter; de thermmeter zat niet diep geneg in de anus; de mgevingstemperatuur is te laag; de pasgebrene is niet warm geneg aangekleed; de pasgebrene heeft een infectie. Bij pasgebrenen met een infectie zie je vaker een ndertemperatuur dan een te hge temperatuur! Let hierbij ged p de kleur van de pasgebrene, de ademhaling, de alertheid en de geluidjes die de pasgebrene maakt. Kreunen kan, evenals prikkelbaarheid van de pasgebrene en niet willen drinken f veel spugen, een waarschuwingssignaal zijn van een infectie! Taken kraamverzrgende: Kleed de pasgebrene warm aan, een katenen mutsje is heel effectief, mdat de pasgebrene veel warmte via het hfd verliest; Zrg vr blt p blt cntact; Gebruik kruiken, zie Richtlijn Kruikgebruik (Handelingenbek Kraamzrg); Meet bij een temperatuur tussen 36.0 º C en 36.5 º C een uur nadat je actie hebt ndernmen pnieuw de temperatuur. Die met dan een halve graad gestegen zijn. Z niet, waarschuw de verlskundige; Meet bij een temperatuur lager dan 36 º C pnieuw en bel altijd de verlskundige. Mgelijke rzaken van een te hge temperatuur de pasgebrene is te warm aangekleed; de pasgebrene heeft bij meder gelegen; een infectie; de pasgebrene huilt f heeft net gehuild; de mgevingstemperatuur is te hg, bijvrbeeld p warme dagen; vchttekrt (drstkrts). Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 3 van 11
Zrgprtcl Taken kraamverzrgende: De de pasgebrene luchtige kleding aan; Verwijder de warmtebrn; Breng de verlskundige p de hgte bij een temperatuur hger dan 37.5 º C; Sms treedt p de 3 e f 4 e dag een lichte temperatuurstijging p; 37.6 º C - 38.0 º C. Deze verhging wrdt drstkrts genemd en wrdt verrzaakt dr een grt verlies van vcht. Extra veding, in verleg met de verlskundige, geeft snel nrmalisatie van de temperatuur. 2. Cntrle van de ademhaling Kijk naar de manier van ademhalen: gaan brst en buik gelijktijdig mhg? Luister naar de manier van ademhalen: hr je een geluid bij het ademhalen zals kreunen f snuiven? Leg je hand p de brst van de pasgebrene en tel met de plsteller. Nrmaal: in rust 30-50 ademhalingen per minuut; de ademhaling is nregelmatig; snelle en wat langzamere ademhalingen wisselen elkaar af; mnd is geslten, de kin mhg en neusvleugels zijn bewegingsls; brst en buik gaan gelijktijdig mhg, er vallen tussen ribben f p grenslijn brst en buik geen intrekkingen; geluidls. Waarschuw bij nderstaande afwijkingen direct de verlskundige: in rust meer dan 60 ademhalingen per minuut; mnd pen, kin mlaag en neusvleugels bewegen; intrekkingen tussen ribben f p grenslijn van brst en buik; kreunend, vrtdurend steunend geluid, niet drademen; snuiven, neusverstpping, verkudheid; pruttelen, keelgeruis, bellen blazen van speeksel. 3. Cntrle van het gewicht 1 Stel het weegbeleid in verleg met verlskundige p; Weeg de pasgebrene vlgens de afspraken met de verlskundige; Weeg de pasgebrene blt, bij vrkeur steeds p hetzelfde tijdstip. Nrmaal: 5% - 7% verlies van gebrtegewicht bij brstveding; Pasgebrene is binnen 2 weken weer p gebrtegewicht. 1 Zie k Handbek Brstveding en Zrgprtcl Kunstveding Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 4 van 11
Zrgprtcl Overleg bij meer dan 7% verlies van gebrtegewicht met verlskundige en wees extra alert bij de vedingen; Evalueer het brstvedingsbeleid als de pasgebrene meer dan 10% is afgevallen. 4. Cntrle van de huidskleur Cntrleer dagelijks de huidskleur van de pasgebrene. Nrmaal: egaal rze. Handjes en vetjes zijn na de gebrte blauw. Bled gaat eerst naar essentiële rganen zals hersenen, hart en buikrganen. geelzien: icterus nenatrum: dit treedt bij de helft van de pasgebrenen p. De geelzucht wrdt zichtbaar p de 2 e 3 e dag en is het sterkst p de 4 e dag. Daarna neemt het geleidelijk af. Z niet: raadpleeg het Zrgprtcl Hyperbilirubinemie. harlekijnfenmeen: een enkele keer kun je zien dat een pasgebrene aan één zijde sterk rd wrdt, terwijl de andere zijde de nrmale kleur behudt. De grens tussen beide kleuren is sterk afgetekend. Dit fenmeen duurt 30 secnden tt 20 minuten en gaat weer ver en heeft geen betekenis. wit: bleddrstrming ernstig verstrd (de bledvaten zijn leeg en de witte kleur van de huid blijft ver). Actie: 112 bellen en daarna direct de verlskundige waarschuwen, indien ndig reanimeren. NB: Een pasgebrene die slaapt kan k bleek zien! grauw zien, maskeren. Als blanke pasgebrenen een blauwige huidskleur ntwikkelen, vaak eerst een masker in het gezicht, kan er sprake zijn van zuurstftekrt, dr bijvrbeeld een infectie f een hartgebrek. Actie: bij twijfel ver de huidskleur van de pasgebrene, bekijk hem/haar in helder daglicht en kijk he de pasgebrene verder functineert. Als je blijft twijfelen de verlskundige infrmeren. blauw: kan wijzen p afsluiting ademweg, hart- f lngafwijking. Actie: cntrleer f ademweg vrij is en direct 112 en verlskundige waarschuwen. 2.5. Cntrle van de huid Nrmaal: de huid heeft een gede spanning (turgr); er is huidsmeer (vernix) p de huid aanwezig; Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 5 van 11
Zrgprtcl de huid is glad; milia (gerstekrrels): kleine witte bultjes vral p neus en kin dr nvldende functineren van de talgklieren. Deze verdwijnen spntaan. Ze kunnen k vrkmen p het vrhfd en de rmp; gebrtevlek (naevi): rze, gekleurde niet verheven, nregelmatig gevrmde vlek, veelal nderkant nek, bven gleden, kin, neusvleugels en bvenlip verbleken geleidelijk aan (tussen 1 en 2 jaar). Sms later zichtbaar bij huilen f blzen (ievaarsbeet); mnglenvlek: vaak bij dnkere pasgebrenen en pasgebrenen van Aziatische rsprng is een grtere f kleinere dnkergekleurde vlek zichtbaar p de nderrug. Deze vlek wrdt in het 1e jaar vaak wat dnkerder en verdwijnen in de pubertijd. Dit heeft geen betekenis; zwelling van de brstjes (mammae) dr de hrmnen van de meder die via de navelstreng bij de pasgebrene terecht kmen. Dit kan zwel bij jngens als bij meisjes vrkmen en begint ngeveer p de 3e dag. Er kan wat melkachtige afscheiding uit de brstjes kmen, de zgenaamde heksenmelk. Geen behandeling. lage spanning (turgr): bij ptillen van de huid blijft deze staan. Dit is een symptm bij uitdrging. Actie: bservatie huid, gewicht en vchtbalans bespreken met verlskundige. luiereczeem: ntstaat dr afbraakprducten van urine en ntlasting. Actie: eventueel znder luier verzrgen en huid insmeren met (zink)zalf. gekrabde huid. Actie: wangen insmeren met vaseline zdat nageltjes uitglijden f handjes inpakken. gezichtspukkels: kleine rde pukkels waarvan de rzaak nbekend is. Actie: hier heft niets aan gedaan te wrden. puskpjes in de luierstreek en nderlichaam: wrden verrzaakt dr plastic, warmte, vchtigheid en infecties. Actie: verschn de pasgebrene regelmatig en laat de pasgebrene regelmatig znder luier liggen. impetig (krentenbaard): dit is een ppervlakkige huidinfectie verrzaakt dr stafylkkken. Puspukkels f blaarvrming treedt p. Actie: in verleg met verlskundige/huisarts wrdt er een antibitische behandeling ingezet; een zrgvuldige hygiëne is ndig 2. naevus flammeus (wijnvlek): een bij de gebrte aanwezige, niet verheven, paars-rd gekleurde vlek. Een wijnvlek bestaat uit uitgezette bledvaatjes in de huid. Als een pasgebrene een wijnvlek in het gezicht heeft is het belangrijk dat de pasgebrene wrdt gezien dr een arts. Smmige wrden kleiner f verdwijnen na verlp van tijd. aardbeihemangim (aardbeivlek): een verheven naevus. Hemangimen kunnen bij de gebrte aanwezig zijn f in de lp van de eerste 2 RIVM Infectieziektes/impetig 2011 Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 6 van 11
Zrgprtcl levensweken verschijnen. De eerste zes maanden nemen ze vaak ng in grtte te, m na het eerste jaar langzaam kleiner te wrden. De meeste hemangimen zijn p de leeftijd van zeven jaar verdwenen. drge huid. Actie: in verleg met kraamvruw en verlskundige verzrgend prduct gebruiken, niet iedere dag baden. 6. Cntrle uitscheiding Mictie: Cntrleer f de pasgebrene binnen 24 uur na de gebrte geürineerd heeft (mictie). Det hij dat niet, neem dan cntact p met de verlskundige. De bij gebruik van papieren luiers, m dit te cntrleren, een tissue f een zakdek in de luier; Nteer alle natte luiers zrgvuldig in het zrgdssier, zdat er ged inzicht is in he veel en he vaak de pasgebrene plast. De eerste paar dagen is het gewn dat de pasgebrene 2 à 3 natte luiers per dag heeft. Daarna met er tenminste zes keer per dag een natte luier zijn (zie Zrgprtcl Brstveding en kunstveding). Als er ranje gekleurde neerslag (uraten) in de luier zit tijdens de eerste dagen, wil dat zeggen dat de nieren ng nvldende werken, f dat de pasgebrene ng niet geneg gedrnken heeft m de nieren ged dr te spelen. Dit is een nrmaal verschijnsel dat binnen een paar dagen met vergaan. Bij meisjes kan er wat (blederig) slijm in de luier zitten (pseud-menstruatie). Dit is een gevlg van het pltseling stppen van de invled van mederlijke en placentaire hrmnen. Dit gaat vanzelf ver. Infrmeer de uders hierver. Defecatie: Neem cntact p met de verlskundige als de pasgebrene na 48 uur na de gebrte ng geen mecnium heeft gelsd. Gedurende de eerste 2-3 dagen heeft de pasgebrene 3 tt 6 keer per dag ntlasting (Zrgprtcl Brstveding en kunstveding). Bij brstgevede pasgebrenen is dit gemiddeld 2 tt 5 keer per dag. Omdat brstveding licht verteerbaar is, is de frequentie wat lager dan bij kunstveding. Kleur en cnsistentie/structuur: mecnium: zwart/gren; vergangs defaecatie: gren/bruin; brstveding: geel krrelig/spuitluier (geen diarree); flesveding: geel/bruinig, wat steviger/hard. Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 7 van 11
Zrgprtcl Meld alle nderstaande afwijkende bservaties ten aanzien van de ntlasting aan de verlskundige en bewaar de luier; Geef uders vrlichting na verleg met de verlskundige ver mgelijke rzaak. Afwijkende situaties: geen mecnium de eerste twee dagen, tenzij vr f tijdens de gebrte mecnium werd gelsd (mgelijk afsluiting anus, mecniumplug, darmbstructie); diarree; gren, dun en schuimend, ruikt; als de pasgebrene veel drinkt; bruin/gren, dit kan duiden p hngerluiers ; bled bij ntlasting; harde ntlasting: in verleg met verlskundige meer vcht geven. Bij brstveding vaker brstveding en bij kunstveding elke fles 10-20 ml extra water tevegen; zwarte ntlasting (geen mecnium): dr bled bij de ntlasting bijvrbeeld dr maag/darm bleding f tepelklven meder; gif gren: bij een pasgebrene met Cystic Fybrse; witte ntlasting: bij een leverprbleem f een bstructie in de galwegen. 7. Cntrle van de mtriek Observeer de beweeglijkheid, reacties p geluid bij de pasgebrene (geeft de pasgebrene bijvrbeeld pijn aan bij bewegen?). Bekijk de spiertnus: is de pasgebrene slap, passief f verstrekt hij/zij? Nrmaal: alle ledematen bewegelijk en bewegen znder pijn; gede spiertnus (spierspanning); pasgebrene heeft symmetrische huding en bewegingen. Meld alle nderstaande afwijkende bservaties ten aanzien van de activiteit aan de verlskundige: beweging ledematen met pijn (.a. dr fractuur). Actie: p minst pijnlijke zijde f rug leggen. Beleid in verleg met verlskundige. Sms wrdt afhangend armpje paar dagen stil gelegd met veiligheidsspeld aan truitje; één f meerdere ledematen minder bewegelijk (asymmetrisch); te slappe pasgebrene (hyptn); verstrekte pasgebrene (hypertn). Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 8 van 11
Zrgprtcl 8. Cntrle slaappatrn Nrmaal: Pasgebrene wrdt gemiddeld m de drie uur wakker uit een ppervlakkige slaap, circa 7 maal per dag. Vaak slaapt de pasgebrene krter. Wel is het van belang de pasgebrene, zeker de eerste week, niet langer dan 3,5-4 uur te laten slapen. Let ged p vrege vedingssignalen (zie Zrgprtcl Brstveding). Meld alle nderstaande afwijkende bservaties ten aanzien van het slaappatrn aan de verlskundige: te weinig wakker, minder dan 6 à 7 maal per 24 uur. Actie: wek de pasgebrene vòòr de veding; te veel actief wakker zijn. Actie: prbeer de rzaak te achterhalen (nrust, hnger etc.). 9. Cntrle drinkgedrag Nrmaal: circa 20 minuten (maximaal 30 minuten) krachtig en regelmatig zuigen, af en te een krte pauze; huidskleur blijft nrmaal. Meld alle nderstaande afwijkende bservaties ten aanzien van het drinken aan de verlskundige en Observeer extra het drinkgedrag; Hud daarnaast de vchtpnames, uitscheiding en rust van de pasgebrene ged in de gaten; Geef de uders vrlichting ver een mgelijke rzaak: veel verslikken met hesten, blauwe lippen, lange pauzes nemen; explsief (prjectiel) spugen na de veding (braken met een bgje); traag drinken, langer dan 30 min; veel spugen van binnen gekregen vruchtwater f bled van meder tijdens de bevalling, erg misselijk; bledbraken (.a. dr tepelklven bij meder). Bledbraken ten gevlge van tepelklven kan geen kwaad indien het de vchtinname niet verstrt. Ok het pgeven van wat ud bled na de bevalling is niet ernstig. Indien er echter znder duidelijke rzaak bled wrdt gespuugd met direct de verlskundige gewaarschuwd wrden; nvldende zuigreflex bijvrbeeld bij te vreg gebrene; blauw m mndje (maskeren). Dit met weggetrkken zijn na 10 minuten. Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 9 van 11
Zrgprtcl 10. Cntrle huilgedrag Pasgebrenen huilen (veel), mdat dit hun enige verbale cmmunicatiemiddel is (zie k Zrgprtcl Omgaan met huilgedrag van een pasgebrene). Huilen is nrmaal, de rzaak van het huilen kan afwijkend zijn. Redenen waarm een pasgebrene huilt: behefte aan huidcntact; hnger vr de veding; te weinig/te veel veding, vertllig lucht, bertje na de veding; spanning (in het gezin); huiluurtje; buikkrampen (kliek); vieze luier; pijn; te kud f te warm; vermeidheid; een grte zuigbehefte; teveel prikkels. Afwijkend huilgedrag: nit huilen; vrtdurend tussen de veding dr en langer dan een half uur tt een uur aaneengeslten huilen; huilen in vlagen (kan kliekpijn zijn); huilen p een lage tn; huilen p hge gillende tn. Als een pasgebrene veel huilt, f als de uders vinden dat de pasgebrene veel huilt kan dit veel stress geven in een gezin. Maak dit bespreekbaar en maak dit in verleg met de kraamvruw k bespreekbaar met verlskundige en cnsultatiebureau. 11. De navel en de navelstrengrest Cntrleer elke dag de navel en verzrg deze. Hud de navelstrengrest drg en stel het zveel mgelijk aan de lucht blt. Wees bedacht p infectie bij een rd pgezwllen rand m de navel in cmbinatie met temperatuurverhging (f een ndertemperatuur); de navel kan k rd wrden dr irritatie van de navelklem; breng de verlskundige p de hgte; Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 10 van 11
Zrgprtcl Een nattende navel heeft geen behandeling ndig. Een nattende navel die na een paar weken na de gebrte ntstaat, is meestal een navelgranulm. De huisarts kan deze behandelen dr eenmalig aanstippen met zilvernitraat. 12. De schedel/de fntanel Caput succedaneum (gebrtegezwel): dit is een zwelling p het hfd tussen huid en beenvlies, die ntstaat bij de gebrte. De zwelling ntstaat tijdens de partus. De zwelling verdwijnt in ca. twee dagen. Cefaalhaematm (bledgezwel): bledphping tussen bt en beenvlies. Wrdt verrzaakt dr grte druk tijdens partus f dr het gebruik van de vacuümextractr. De bleduitstrting verdwijnt vanzelf binnen ca. zes weken. Actie: pasgebrene rustig verzrgen, hij kan hfdpijn hebben. Bij sufheid verlskundige waarschuwen. Wees alert p geelzucht. Ingeznken fntanel: is zichtbaar bij uitdrging (en hge krts). Actie: infrmeer de verlskundige. Uitpuilende, bllende en gespannen fntanel kan wijzen p infectie f bleding. Actie: infrmeer de verlskundige. 7. Verslaglegging Alle resultaten van cntrles en bservaties wrden vastgelegd in het dssier. De kraamverzrgende nteert de verkregen waarden, zals temperatuur en gewicht p de temperatuur- en vchtlijst. Alle acties n.a.v. de cntrles en bservaties wrden vastgelegd in het dssier. Bij afwijkende bservaties verleg met de verlskundige. Gebruik hiervr de ISBARR methde. 8. Bijlagen en/f referenties Kraamzrg Handelingenbek Kruikgebruik (2014) Zrgprtcl kunstveding (KCKZ, 2017) Handbek Brstveding (KCKZ, 2017) Zrgprtcl Hyperbilirubinemie (KCKZ, 2017) Zrgprtcl ISBARR (KCKZ, 2017) Zrgprtcl Omgaan met huilgedrag van een pasgebrene (KCKZ, 2017) RIVM; Impetig Observatie en cntrle pasgebrene Vastgesteld d.d.: 28-06-2016 Dcumenteigenaar: KCKZ Evaluatie d.d.: 28-06-2017 Versie: 1.0 Pagina 11 van 11