Monetair extremisme (het vervolg) Kenneth Rogoff schetst in zijn boek The Curse of Cash zijn denkwijze over een mogelijk nieuw financieel systeem. Een systeem waarin de rente kan dalen naar ongekend lage niveaus. Niet de huidige -0,4% van de ECB of de -0,1% van de Bank of Japan, maar rentetarieven van -3% en lager! Kunt u het zich voorstellen dat u minimaal 3% rente gaat betalen op uw spaarrekening? Het lijkt erop dat wij tenderen naar een omgekeerde financiële wereld. Degenen die lenen ontvangen geld en mensen die sparen worden gestraft. Toch is dit een reëel scenario. Want waarom zou een professor aan Harvard en oud econoom van het IMF anders dit boek uitbrengen? Om zichzelf belachelijk te maken? Het scenario wat Rogoff schetst lijkt ver weg. Juist deze week heeft de FED haar nieuwe beleid kenbaar gemaakt. Zij verhoogden de rente niet, maar gaan wel beginnen met het afbouwen van de centrale bank balans. Na het ontstaan van de kredietcrisis heeft de FED enorm veel dollars gedrukt, om met die dollars vervolgens enorme pakketten obligaties op te kopen. Dit wordt Quantitative Easing genoemd (QE). Deze QE lijkt op de naam van een partydrug en zo was ook de uitwerking op de financiële markten. Door de dalende rente als gevolg vluchten beleggers met hun spaargelden en ander risicovrij kapitaal richting de aandelen- en vastgoedmarkten. Er ontstond een feest van ongekende proporties. Inmiddels zijn alle Amerikaanse beurzen compleet high van alle toegediende dope. Als ware junkies wordt er alleen gedacht aan meer en meer. De FED gaat echter vanaf oktober de partydrug QE vervangen door een nieuwe variant genaamd QT. Dit staat voor Quantitative Tightening. De vertaling van de T komt duidelijk minder vrolijk over dan die van de E. De FED wil het feestje afbouwen. Waar QE zorgde voor dalende renteniveaus op de kapitaalmarkten, zal QT waarschijnlijk het omgekeerde gaan veroorzaken. Een stijgende rente is normaliter slecht voor obligaties, maar zal de aandelen- en vastgoedmarkten waarschijnlijk ook een minder high gevoel geven. Toch was de reactie van de beurzen op dit nieuws de afgelopen week mild. De dreiging van Noord-Korea ziet de markt waarschijnlijk nu nog als meer dreigend dan het nieuwe beleid van de FED. De FED geeft bij iedere vergadering ook een dot plot grafiek vrij. In deze grafiek wordt op een simpele statistische wijze de renteverwachting van de FED leden weergegeven. Ieder FED lid geeft tijdens iedere vergadering zijn verwachting aan voor de rente voor de komende termijnen. Wanneer een lid zijn verwachting bijstelt, dan is de wijziging zichtbaar in de dot plot grafiek. Verschuivingen van verwachtingen over de rente worden hierdoor zichtbaar. De laatste dot plot van afgelopen w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 1
woensdag laat het verschil zien tussen de visie van de FED leden in juni en nu. De dots van september liggen iets lager voor de komende 3 jaar, maar wel duidelijk hoger dan het huidige niveau. De dot plot dient als een zogenaamde forward guidance. Een kompas waarmee de FED de verwachtingen voor de komende jaren aangeeft. Zij willen op deze manier de financiële markten voorbereiden op wat komen gaat. Ze masseren hun beleid in een zo vroeg mogelijk stadium in zodat financiële markten niet worden overvallen door onverwachte wendingen in het monetaire beleid. Zo is het afbouwen van de balans per oktober al in juni aangekondigd. Voor de markten was dit dus geen verrassing. Uit alles wat de FED momenteel aan signalen geeft, kan niet worden afgeleid dat de rente richting -3% tendeert, zoals Rogoff in zijn boek als mogelijkheid oppert. Is de professor een beetje verstrooid geraakt? Wij denken van niet. Het scenario wat Rogoff in zijn boek beschrijft moet gezien worden als beleid wat toegepast kan gaan worden bij een eventueel nieuwe (financiële) crisis. Van een crisis is momenteel geen sprake, dus voorlopig moeten wij het gaan doen met de QT-drug. Een rem voor de financiële markten. De beurs kan zeker hoger onder het nieuwe beleid, maar op extra steun van de centrale banken dient niet meer gerekend te worden. In ieder geval niet vanuit de VS. In Europa, Japan en andere economische regio s gaat de house-party nog gewoon voort. Rogoff zijn medicijn om een nieuwe crisis te bestrijden en schuldenposities van overheden te verkleinen, kent één grote belemmering alvorens het toegepast kan worden. Wat doet u wanneer u 3% rente moet betalen op uw spaarrekening? Of wanneer uw obligaties een effectief rendement geven van -3% en minder? Waarschijnlijk gaat u op zoek naar alternatieven. U gaat vermoedelijk nog meer risico nemen door meer aandelen en vastgoed te kopen. De bubbel op de beurzen wordt daardoor nog verder opgeblazen. Een andere optie is dat u uw geld van de bank gaat halen. U neemt het op in chartale vorm. Oftewel, papier en muntgeld. Nu is het onwaarschijnlijk dat u uw vermogen w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 2
opneemt in euromuntstukken of in kleine coupures. Waarschijnlijk geeft u de voorkeur aan grote coupures. Hier komt de verklaring van de titel van zijn boek The Curse of Cash. Cash is inderdaad een vloek bij de toepassing van het nieuwe financiële systeem. Voorkomen dient te worden dat burgers massaal vluchten richting cash geld waar geen grip meer op is. Over het cash geld wat u in uw bezit heeft ontvangt u geen rente en het is gevoelig voor diefstal. In een negatieve rente omgeving heeft u als voordeel dat u er ook geen rente over betaalt. Voorkomen dient te worden dat wij teruggaan in de tijd. Dat we teruggaan naar de periode voor de digitale spaarrekening met daaraan gekoppeld onze bankpassen. De overheid heeft nu via rente en saldo renseignering inzicht in het spaarvermogen van iedere burger. Tenzij men vlucht naar Panama of andere belastingparadijzen. Rogoff lijkt in zijn boek het aanhouden van cash geld geheel om te draaien. Volgens hem is cash geld min of meer overbodig. Muntgeld en kleine coupures zijn geen direct gevaar in zijn visie. Maar vooral de grotere coupures vormen een probleem in een transitie naar het negatieve rentebeleid van centrale banken. De grote coupures worden volgens het boek nu vooral gebruikt om belasting te ontlopen en als betaalmiddel in het criminele circuit. Grotere uitgaven worden in het dagelijks leven vrijwel door iedereen digitaal betaald via de bankkaart (pinnen), credit card of via een bancaire overschrijving. Alleen bij kleinere uitgaven wordt nog redelijk veel cash betaald, al wordt het percentage aan cash transacties steeds kleiner. Overigens verschilt het betaalgedrag per land. In Scandinavië is de revolutie naar enkel digitaal geld al veel verder gevorderd. USD 100 en EUR 500 biljetten, de grootste coupures van de VS respectievelijk de eurozone, komen in het dagelijks betalingsverkeer nauwelijks voor. Toch vertegenwoordigen deze biljetten verreweg de hoogste waarde van het totaal in omloop zijnde cash geld. Rogoff geeft aan dat de grootste coupures uitgefaseerd dienen te worden. Daarbij benoemt hij een voorkeur voor biljetten boven de EUR 10. Alle grote coupures kunnen weg gezien de digitale mogelijkheden van ons huidige betaalsysteem. Bij voorkeur zou het bankbiljet, zoals het 10 euro biljet, omgezet dienen te worden naar muntvormen. Het is tenslotte veel moeilijker om grote hoeveelheden geld te vervoeren in muntvorm. Veel van wat Rogoff in zijn boek schrijft, is inmiddels in gang gezet. In verschillende landen zijn de grootste coupures al afgeschaft. Binnen de eurozone zal vanaf 2018 geen nieuw EUR 500 biljet meer worden gedrukt. De volgende stap is om deze coupures ongeldig te verklaren, waarbij deze uiteraard kunnen worden ingewisseld bij een bank. In India is de stap recent genomen om de 2 grootste biljetten af te schaffen. Daarnaast zijn er verschillende landen, ook Europese, waarbij restricties gelden op het maximaal op te nemen cash bedrag en voor het doen van cash betalingen in winkels. Cashless wordt de toekomst. Moeten wij alle ontwikkelingen die wij al gezien hebben en die de komende jaren nog zullen komen zien in het licht van zwartgeld bestrijding en een belemmering van het criminele circuit? Of zijn deze ontwikkelingen bedoeld om het negatieve rentebeleid van centrale banken in de toekomst mogelijk te maken? Eerder is het boek Signals van Pipa Malmgren beschreven in één van mijn wekelijkse w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 3
beursvisies. Het is belangrijk om alle signalen te blijven zien. Daarbij is het de kunst van beleidsbepalers om negatieve veranderingen voor ons als burgers zoveel mogelijk te verbloemen. De toekomst van het financiële systeem blijft onvoorspelbaar, maar het boek The Curse of Cash geeft wel een inkijk in een mogelijk toekomstig nieuw financieel systeem. In Nederland hadden wij afgelopen week ook een mooi voorbeeld van wisselende signalen. Is het verhogen van het eigen risico voor de zorg (onzekere verslechtering van de voorwaarden) beter of slechter dan EUR 10 premieverhoging per jaar (een zekere verslechtering)? Het systeem is complex en nauwelijks te doorgronden. Het boek van Rogoff is ook een vorm van forward guidance zoals de FED deze toepast. Een inkijkje in de waarschijnlijke toekomst. Maar vaak loopt het anders. Om dit aan te tonen hebben wij de forward guidance van de FED van december 2014 afgezet tegen de meest recente weerspiegelingen. In december 2014 gaf de FED de nevenstaande dot plot aan (transparante bolletjes). Terugkijkend hierop blijkt dat wij in 2017 behoorlijk onder de verwachting van 2014 zijn uitgekomen. Wij krijgen voortdurend signalen en deze worden door iedere belegger op zijn of haar wijze verdisconteerd. De signalen respectievelijk de forward guidance zijn echter verre van een garantie. Zekerheden krijgen wij dus niet. Het beleid van centrale banken ter bestrijding van de kredietcrisis was al extreem bezien vanuit historisch perspectief. Maar Rogoff schetst een toekomst die volgens de standaarden van nu kan worden betiteld als MONETAIR EXTREMISME (ME). Welke partydrug heeft u liever; QT of ME? w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 4
Disclaimer Golden Crosses B.V.: Op deze publicatie is de disclaimer van Golden Crosses B.V. van toepassing. Verkorte disclaimer: Alle aanbevelingen inzake de aantrekkelijkheid van bepaalde effecten dienen niet gezien te worden als aanbod om effecten en/of andere zakelijke waarden te kopen of te verkopen, noch als een uitnodiging of aansporing tot het doen van enige investering. Alle communicatie is generiek van aard en houdt geen rekening met de specifieke beleggingsdoelstellingen, de persoonlijke financiële situatie, kennis en ervaring en beleggingshorizon van de betreffende lezer. Alle informatie mag dan ook niet worden aangemerkt als een persoonlijk advies. De waarde van beleggingen kan fluctueren. In het verleden behaalde resultaten bieden geen garantie voor de toekomst. Opinies, feiten en meningen kunnen zonder nadere aankondiging worden gewijzigd. De verspreiding van alle uitingen van Golden Crosses in andere jurisdicties dan in Nederland is mogelijk aan restricties onderhevig en de lezer dient zelf de restricties te achterhalen. Golden Crosses verbiedt het geheel of gedeeltelijk verspreiden van alle uitingen van Golden Crosses en aanvaart geen enkele aansprakelijkheid voor de acties van derden op grond van inzichten van Golden Crosses. Het intellectueel eigendom van alle publicaties van Golden Crosses behoort toe aan Golden Crosses. De gehele disclaimer kunt u lezen op de website www.goldencrosses.nl w w w. g o l d e n c r o s s e s. n l i n f o @ g o l d e n c r o s s e s. n l Pagina 5