Aan de Staatssecretaris van Onderwijs, en Wetenschappen de heer dr. F. van der Ploeg Postbus 25000 2700 LZ Zoetermeer Onderwerp Advies van de Raad voor inzake Meerjarenbegroting landelijke publieke omroep 2002-2006 Mijnheer de Staatssecretaris, Per brief van 3 oktober jl. van het Hoofd van de directie Media, Letteren en Bibliotheken ontving de Raad voor overeenkomstig eerder gemaakte afspraken uw verzoek te adviseren over de Meerjarenbegroting NOS 2002-2006. De Raad doet u hierbij het gevraagde advies toekomen. Hij tekent daarbij aan dat zijn reactie wegens de korte voorbereidingstijd - de Raad werd verzocht het advies vóór 1 november a.s. aan u te zenden - zich beperkt tot enkele hoofdlijnen en -thema's in de Meerjarenbegroting. R.J. Schimmelpennincklaan 3 Postbus 61243 2506 AE Den Haag Telefoon 310 66 86 Telefax 361 47 27 E-mail cultuur@cultuur.nl Datum 5 november 2001 Uw kenmerk mlb/m/2001/39.279 Uw brief van 3-10-2001 Inleiding In de notitie "Taken voor de Raad voor in de nieuwe Concessiewet", welke in het voorjaar met u is besproken, heeft de Raad zich uitgesproken over de normen die hij zal hanteren voor zijn oordeelsvorming over de kwaliteit van de publieke omroep. Een belangrijke overweging daarbij is voor de Raad dat 'de kwaliteit van de publieke omroep is gelegen in de mate waarin hij de diversiteit in programmasoorten en pluriformiteit in opvattingen op evenwichtige wijze weergeeft'. Het voorliggende advies is mede voorbereid tegen de achtergrond van deze notitie. Wat de in de Meerjarenbegroting genoemde uitgangspunten van beleid betreft merkt de Raad voor op dat hij niet van mening verschilt met de NOS ten aanzien van de te verwachten ontwikkelingen op korte termijn. Ten aanzien van ontwikkelingen op langere termijn neigt de Raad evenwel naar de verwachting dat de huidige vormen van radio- en televisieverspreiding langer zullen blijven domineren dan wel wordt aangenomen. De Raad kan instemmen met de hoofdlijnen van de in de Meerjarenbegroting geformuleerde algemene uitgangspunten en
doelstellingen. Ten aanzien van de introductie van themazenders verschilt hij echter van mening met de NOS, althans over de vraag waar daarbij prioriteit moet worden gelegd. In het onderstaande gaat de Raad hierop nader in. Het commentaar van de Raad op de hoofdstukken Programmabeleid Televisie 2002-2006, Programmabeleid Radio 2002-2006 en Beleidsvoornemens Nieuwe Media 2002-2006 is samengevat in enkele thema's die hier achtereenvolgens besproken worden. Het gaat daarbij om themakanalen (nieuws, cultuur), netprofilering, interculturaliteit en nieuwe media. Themakanalen De Meerjarenbegroting vermeldt in de paragraaf Uitgangspunten en Doelstellingen het voornemen van de publieke omroep om "een aanvullend themakanaal te introduceren dat qua thematiek aansluit bij onze voornaamste speerpunt: nieuws en informatie". Bovendien wordt vermeld dat "in beginsel is de keuze gemaakt om ook onze tweede speerpunt, het aanbod aan culturele (televisie-)programma's in thematische vorm te ordenen". 2 De Raad heeft op 26 september jl. zijn advies inzake een themakanaal voor cultuur aan de staatssecretaris aangeboden. Daarin geeft hij aan in beginsel positief te staan tegenover de oprichting van een themakanaal voor cultuur dat - ondersteund en verdiept via het Internet - extra mogelijkheden biedt voor het aanbieden van programma's over kunst en cultuur aan het algemene publiek. De Raad draagt argumenten aan die pleiten voor de instelling van een cultuurkanaal. Deze houden verband met o.a. de verruiming en verbetering van de platforms voor expressie van kunst en cultuur. Zij hebben ook betrekking op algemene taken van de publieke omroep zoals het aanbieden en duiden van de cultuurhistorische context voor programma's, het bijdragen aan het vormen van het collectieve geheugen en de culturele aspecten daarvan, het vormen van een bindend element in de samenleving en het bevorderen van participatie in kunst en cultuur. Een themakanaal voor cultuur kan het bereik van de programma's van de publieke omroep vergroten en kan aan specifieke interesses van (nieuwe) publieksgroepen tegemoet komen. Tenslotte denkt de Raad dat het cultuurdebat in de samenleving verder geïntensiveerd kan worden als in en om het themakanaal digitale productie- en distributiewijzen (Internet) worden gehanteerd die meer interactiviteit toelaten. Gelet op deze overwegingen en argumenten die pleiten voor oprichting van een themakanaal voor cultuur wil de Raad nogmaals bepleiten dat de prioriteit die de Meerjarenbegroting daaraan zegt te willen geven, ook 'vertaald' wordt in de reservering van middelen daarvoor op de begroting. De NOS geeft in haar Meerjarenbegroting weliswaar aan dat in beginsel de keuze is gemaakt om een
thematisch cultuurkanaal in te richten, zij vermeldt elders echter: "beide prioriteiten (i.c. nieuwskanaal en cultuurkanaal) wegen nagenoeg even zwaar; hun volgtijdelijkheid houdt slechts verband met de middelen die wij in de komende planperiode daarvoor kunnen vrijmaken". De Raad bepleit hier nogmaals de noodzaak om de ontwikkeling van een themakanaal voor cultuur gelijktijdig - en niet volgtijdelijk - met een themakanaal voor nieuws (nieuwskanaal) te doen plaatsvinden. Beide zijn naar het oordeel van de Raad even belangrijk en dienen dus gelijktijdig, maar niet ten koste van elkaar, te worden ontwikkeld. Ten aanzien van het beoogde nieuwsnet herinnert de Raad aan een criterium dat hij heeft geformuleerd, waarmee hij de publieke omroep zal evalueren: 'De primaire taak voor de publieke omroep is het communiceren van de maatschappelijke verscheidenheid op politiek, sociaal-maatschappelijk en cultureel gebied en wel zodanig dat er een gemeenschappelijk referentiekader ontstaat van waaruit de burger verantwoord zijn mening kan vormen'. De Raad is van mening dat ook het nieuwsnet aan deze taakstelling moet voldoen. Hij stelt hoge kwalitatieve eisen aan betrouwbaarheid en volledigheid en geeft aan het handhaven van deze waarden prioriteit ten opzichte van de snelheid van de berichtgeving. Ook bij de duiding van het nieuws en het aanbrengen van een context zullen het eerder geciteerde criterium en de geformuleerde waarden mede als basis moeten worden beschouwd van het beoogde nieuwsnet. De Raad stelt het op prijs als hij t.z.t. kennis kan nemen van de journalistieke uitgangspunten van waaruit de redactie geacht wordt haar werk te verrichten. Tenslotte is de Raad van mening dat wat het nieuwskanaal betreft gestreefd moet worden naar samenwerking, het leggen van verbindingen en het bereiken van synergie in de activiteiten van de publieke omroep op Internet, in radio en televisie. In de paragraaf over nieuwe media komt de Raad hierop terug. 3 Netprofilering Met het inwerkingtreden van de wijziging van de Mediawet (Concessiewet) is de netprofilering gestalte gegeven. Waar de publieke omroep eerder zendergericht werkte is hij door netprofilering inmiddels meer publieksgericht geworden. Dat deze omslag nog niet geheel is voltooid blijkt uit de inspanningen en beleidsvoornemens die in de Meerjarenbegroting worden genoemd om de netprofilering verder te verbeteren. De Raad stelt zich in grote lijnen achter deze voornemens. Naar zijn mening is er nog sprake van een tekortkoming in de Meerjarenbegroting waar het gaat om de daarin genoemde Programmatische actiepunten Nederland 2. Met Nederland 2 wil de publieke omroep (ook) een jonger publiek bereiken. Aansluitend bij deze doelstelling ziet de Raad mogelijkheden voor het scherper stellen van het profiel van dit net. Nederland 2 zou meer aandacht moeten schenken aan de programmacategorie "fictie". Zonder
precieze grenzen te willen of kunnen trekken denkt de Raad daarbij aan de leeftijdscategorieën van 14-35-jarigen voor wie meer series (wellicht zelfs een dagelijkse soap) beschikbaar zouden moeten komen. Ook de nieuws- en achtergrondinformatie voor deze leeftijdscategorie kan naar het oordeel van de Raad nog verder uitgebreid en verbeterd worden. De Raad ziet wat dit betreft nog te weinig aansluiting tussen de benadering van het nieuws en achtergronden in bijvoorbeeld het Jeugdjournaal en de NOS- Journaals. Van belang is hierbij ook - in aansluiting op het in de Meerjarenbegroting genoemde streven, waar mogelijk en effectief, naar synergie tussen de activiteiten op radio, televisie en internet - om een verbinding naar (het aanbod op) Internet te leggen. In de begroting zijn reeds middelen gereserveerd voor dit algemene doel. Naar het oordeel van de Raad is het concrete programmatische actiepunt dat de NOS formuleert voor het beter bereiken van jongere kijkers, i.c. "het onderzoeken of de huidige horizontale balk daartoe het meest geschikte instrument is", te mager. Hij meent dat ten aanzien hiervan een actievere opstelling van de publieke omroep gewenst is. 4 Interculturaliteit Diversiteit is een uiterst belangrijk thema in het cultuurbeleid van de overheid. Met de beleidsvoornemens van de NOS om dit thema - indachtig haar missie - doorklank te doen vinden in het beleid en de programmering van de publieke omroep is zij naar de mening van de Raad op de goede weg. In de Meerjarenbegroting (algemene hoofdstuk Beleidsvoornemens) worden enkele concrete activiteiten genoemd die in de komende jaren op het programma van het bureau Meer van Anders staan. Niettemin wil de Raad er op wijzen dat niet alleen de beeldvorming van etnische en culturele groeperingen van belang; het gaat hem veeleer om het versterken van de interculturaliteit. Daaronder verstaat hij dat de media, of juister gezegd, de publieke omroep - ook op productieniveau - meer toegankelijk moet(en) worden voor programmamakers met verschillende etnische en culturele achtergrond. Hun zichtbaarheid moet op alle niveaus verbeterd worden en de diversiteit van hun stemmen moet gehoord kunnen worden. De Raad heeft met instemming kennis genomen van de professionalisering van de interculturele inbreng in de publieke omroep, voor zover de Meerjarenbegroting aangeeft dat het project Roots & Routes, waarin de NPS samenwerkt met STOA en de Media Academie, in 2002 door de NPS zal worden voortgezet. De Raad dringt er bovendien op aan dat dit project verder versterkt en met kracht voortgezet zal worden. Hij meent dat meer van dergelijke initiatieven genomen zouden moeten worden. Weliswaar heeft de NPS hier een wettelijke taak en verantwoordelijkheid, maar alle omroeporganisaties zouden meer moeten participeren in en
moeten bijdragen aan de versterking van de interculturaliteit op alle niveaus in de publieke omroep. De Raad wijst er in dit verband op dat hij in het Algemeen Deel van zijn advies over de nota 2001/2004 heeft opgemerkt dat allochtone (cultuur)makers onvoldoende doorstromen naar de reguliere (autochtone) instellingen en daarin vastlopen. Het cultuurcircuit zal toegankelijker moeten worden voor allochtone Nederlanders en culturele instellingen zullen met hun activiteiten meer rekening moeten houden met de etnische pluriformiteit in ons land, aldus de Raad. Met deze opmerking richtte de Raad zich op de ontwikkeling van het brede cultuurterrein; ze was en is daarmee ook van toepassing op activiteiten van de publieke omroeporganisaties die daaraan bijdragen. 5 De Meerjarenbegroting vermeldt ook het voornemen tot herziening van de meetinstrumenten om te bezien of aan het programmavoorschrift wordt voldaan. Het voornemen is nog niet geïmplementeerd. Er zijn op dit gebied dus nog weinig betrouwbare gegevens verzameld. De Raad dringt aan op het snel tot stand brengen van de voorgenomen herziening van het meetinstrumentarium opdat beter beoordeeld kan worden of de inspanningen en de programma's van de publieke omroep wat dit betreft vrucht afwerpen. Nieuwe media In de Meerjarenbegroting wordt aangegeven dat de omroep streeft naar een bundeling van het publieke aanbod via Internet, in plaats van versnippering. De portal omroep.nl moet vervolgens een 'gemeenschappelijk referentiekader worden voor alle burgers die zich willen laten informeren door een authentiek, onafhankelijk en niet-commercieel instituut'. Ook zal de portal een forumfunctie moeten vervullen. De Raad kan in beginsel met deze voornemens instemmen, te meer waar de omroep aangeeft dat 'het voor de hand ligt' de enorme schat aan archief- en documentatiemateriaal waarover hij beschikt te ontsluiten en beschikbaar te stellen. De Raad zal te zijner tijd beoordelen of deze voornemens voldoende worden waargemaakt. In de visie van de Raad is er geen twijfel aan dat de ontwikkeling van nieuwe media-activiteiten (Internet) ook een taak is voor de publieke omroep. Terecht werd al in het Concessiebeleidsplan 2000-2010 van de publieke omroep gesteld dat het Internet, naast radio, televisie en teletekst, een nieuw platform wordt om het publiek te voorzien van extra informatie, amusement en service. De Raad vraagt echter meer aandacht voor de centrale rol die nieuwe media moeten spelen in de verdere ontwikkeling van de publieke omroep. Hij denkt daarbij in het bijzonder aan het verder ontwikkelen van activiteiten op en met het Internet.
Uit de Meerjarenbegroting rijst naar het oordeel van de Raad het beeld van een ontwikkeling van nieuwe media en een nieuwe distributie-infrastructuur die enigszins losstaat en apart van de ontwikkeling van radio, televisie en teletekst plaatsvindt. De Raad bepleit meer samenwerking en het nastreven van synergie op het niveau van de programma-inhoud, de content. Hij denkt hierbij in het bijzonder aan de verbetering van (vormen van) redactionele samenwerking, het vergroten van de aandacht voor het leggen van verbindingen - waar mogelijk en effectief - tussen Internet en radio en televisie. In de paragraaf over netprofilering (hierboven) wees de Raad al op de noodzaak van het meer betrekken van jongeren bij de content van nieuwe media. Hij heeft voorbeelden aangedragen van en suggesties gedaan voor het strategisch inzetten van Internet bij jongerenprogramma's, in het bijzonder op Nederland 2. Op het niveau van de content kunnen aldus koppelingen worden gemaakt tussen het Internet en radio en televisie en vice versa. Idealiter wordt daarbij ook aandacht gegeven aan de versterking van interactieve mogelijkheden die door de content geboden worden. Er zijn overigens in de publieke omroep al veel praktische voorbeelden hiervan te zien. 6 Tenslotte Zoals in de inleiding van dit advies al is gezegd heeft de Raad voor zich hier wegens de korte voorbereidingstijd beperkt tot een commentaar op hoofdlijnen en een beschouwing van enkele actuele thema's. De Raad is echter gaarne bereid u desgevraagd nader te adviseren over onderwerpen die in de Meerjarenbegroting NOS 2002-2006 aan de orde worden gesteld, maar waarop hij in het korte tijdsbestek waarin dit advies werd opgesteld niet heeft kunnen ingaan. Hoogachtend, mr. W. Sorgdrager Voorzitter dr. J.A. Brandenbarg Algemeen secretaris