Gelderse Bestuursscan Gemeente Overbetuwe
Inhoudsopgave Voorwoord 2 Deskresearch 3 Kansen- en ontwikkelanalyse 8 Bijlage: Zelfanalyse 11
Voorwoord De gemeenten in Gelderland staan voor grote opgaven. Economische, demografische en andere ontwikkelingen vragen om een krachtige gemeenschappelijke aanpak van kansen en problemen. Nieuwe taken op het gebied van zorg, jeugd en arbeidsparticipatie stellen hogere eisen, waardoor gemeenten meer moeten samenwerken. Om deze redenen is in opdracht van de provincie Gelderland en de VNG afdeling Gelderland de adviescommissie gestart met het project Sterk bestuur in Gelderland. Het project gaat na of de Gelderse gemeenten en hun samenwerkingsverbanden voldoende zijn toegerust om ook in de toekomst de kwaliteit te bieden waar inwoners recht op hebben. Om dit te onderzoeken heeft de Adviescommissie de volgende onderzoeksmethoden gehanteerd. Er is gestart met een deskresearch om inzicht te krijgen over de feitelijke situatie van de gemeente. Vervolgens heeft de gemeente een zelfanalyse ingevuld, waarbij zij een beeld heeft geschetst van huidige en toekomstige ontwikkelingen en haar visie daar op. De deskresearch en de zelfanalyse vormden de onderleggers voor het gesprek met het MT, het college en (een delegatie van) de gemeenteraad. Na afloop van dit gesprek is door de Adviescommissie een kansen- en ontwikkelanalyse opgesteld, die de basis vormt voor het regionale rapport en handvatten geeft voor antwoorden op de toekomstbestendigheid van de gemeente, haar positie in de regio en bijbehorende samenwerkingsverbanden. Tot slot danken wij de gemeente voor haar medewerking en de constructieve gesprekken. Namens de adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland, mr. G.J. de Graaf, voorzitter 2
Deskresearch De deskresearch op de volgende pagina s is opgesteld op basis van gemeentelijke documenten. 3
7
Kansen- en ontwikkelanalyse Op 28 februari 2014 heeft de Adviescommissie Sterk Bestuur in Gelderland achtereenvolgens gesproken met het Managementteam, het college van Burgemeester en Wethouders en een afvaardiging van de gemeenteraad. De Adviescommissie heeft gesprokken met een professioneel gemeentebestuur dat op openhartige en constructieve wijze de gesprekken heeft gevoerd. Wij stellen daarbij vast, dat de gemeente over zelfinzicht beschikt en ingewikkelde vraagstukken niet uit de weg gaat. Onderstaand geven wij naar aanleiding van deze gesprekken aan waarin naar onze mening kansen liggen voor de gemeente, alsmede punten die in onze ogen verder ontwikkeld kunnen/moeten worden. Kansen Algemeen beeld Een actieve gemeente zowel naar de bevolking toe als intern en in de regionale samenwerking. Met een relatief beperkt aantal ambtelijke medewerkers staat er een kwalitatief goede organisatie. Overbetuwe spreekt met waardering over de effecten van de eerder herindeling. Volume en massa zijn in het belang van de inwoners. Dat neemt niet weg dat er nog sentimenten over het verleden bij de inwoners van de dorpen leven. Overbetuwe neemt het wijkgericht werken serieus en het gemeentebestuur laat veel over aan de dorpsraden. Eenheid in verscheidenheid is een belangrijk uitgangspunt. De financiën zijn op orde. Er zijn voldoende bestemmingsreserves die niet in de deskresearch (tekst van de provincie) zijn opgenomen. Organisatie Er is een prettige organisatiecultuur, waarbij bestuur en ambtelijke wederzijds loyaal zijn aan elkaar. De organisatie heeft aantrekkingskracht op de arbeidsmarkt voor jonge gekwalificeerde krachten. Samenwerking 4 O s De kanteling in verantwoordelijkheden is in Overbetuwe goed geregeld. Maar het blijft altijd de vraag hoe vasthoudend je blijft als een plaatselijke vereniging met een indringende vraag komt. Intergemeentelijke samenwerking Overbetuwe vervult een spilfunctie in de stadsregio en de regio Arnhem. De kwaliteit die zij meebrengen, maakt dat zij een actieve en kwalitatieve bijdrage kunnen leveren. Met Wageningen zijn relaties, omdat zij als directe buurgemeenten vaak de werkplek zijn van de inwoners en 8
omdat Wageningen met hun wetenschappelijke instelling voor Overbetuwe de poort is tot de rest van de wereld. Wageningen doet dan ook mee aan het participatiedossier van de decentralisatie. De operationele samenwerking gebeurt veelal in de G5, waarbij het wenkend perspectief is om een Gemeenschappelijke Regeling in te richten. In de regio Arnhem trekken Overbetuwe en Lingewaard veel gezamenlijk op, zij vormen met elkaar een stevig blok van ca. 100.000 inwoners. Ontwikkelpunten Organisatie De organisatie kan heel veel, maar aan de andere kant zouden ze meer gebruik kunnen maken van de denkkracht van de gemeente Arnhem. De (strategische) communicatie zal in de toekomst beter moeten. Er zijn teveel juridische zaken op het bord van de gemeente gekomen, waardoor de voortgang in de ambtelijke organisatie soms stagneerde. De gemeente heeft te vaak ongelijk gekregen. De financiële expertise in de organisatie is minder groot dan in het verleden. Dat is nog niet kritisch, maar wel een aandachtspunt volgens sommige raadsleden. Die verminderde zichtbaarheid voor de raad komt deels doordat de financiële kennis binnen de organisatie niet meer in één afdeling is georganiseerd maar in een integraal adviesteam. Intergemeentelijke samenwerking De gemeente wil nog meer naar een interactieve regio. Dat streven kan het antwoord zijn om de spanning tussen de grootschaligheid van de regio en de gewenste kleinschaligheid in het contact met de burgers te overbruggen. Een herindeling van De Liemersgemeenten zal de daadkracht van de regio Arnhem versterken. Er zitten nu wel heel veel spelers aan de regionale tafel. Het uitstellen van keuzes brengt het risico met zich mee dat uiteindelijk deze vier gemeenten de aansluiting gaan missen. Het lijkt nu wel aan bestuurlijke moed en daadkracht te ontbreken. Rozendaal speelt geen rol van betekenis, zij hebben het meeste werk uitbesteed aan Rheden en die zijn onderdeel van de G5 voor de operationele samenwerking. Overbetuwe heeft als gemeente veel aan Arnhem en Nijmegen. Arnhem ontwikkelt zich de laatste tijd niet positief. Zij lijken steeds meer intern gericht te opereren. Nijmegen daarentegen neemt een steeds belangrijkere en positieve rol op zich. De raad Het college is veelal initiatiefnemer, met als gevolg dat de kaderstelling door de raad beperkt is en er een te grote aandacht is voor operationele kwesties. 9
De raadsleden vinden zelf dat zij soms achter de feiten aanlopen, ook vinden zij zelf dat hun strategisch geheugen beperkt is. Over de taken van de burgemeester is niet goed nagedacht bij de dualisering. Als gevolg daarvan komen burgemeesters soms in onmogelijke situaties terecht. Het gevaar van cliëntelisme is wel aanwezig. De raad zou een meer actieve rol in het regionaal aansturen moeten vervullen. Het is de uitdaging om de komende periode die raadsverantwoordelijkheid nadrukkelijker te ontwikkelen. Politieke profilering. Het nieuwe gemeentehuis is een lastig dossier dat in de verkiezingstijd hoog opspeelt. Dat is al geruime tijd en de relatief negatieve beoordeling van de burger als kiezer zal hier wel door worden beïnvloed. Het college stelt zelf vast dat zij de verwachtingen op dit punt niet goed hebben gemanaged. De politiek onderwerpen voor de komende tijd zijn: decentralisaties, dorpsontwikkelingsplannen en gemeentehuis/elst Centraal. Het gemeentebestuur hoopt dat het rijksbeleid de komende jaren stabiel zal zijn, zodat voldoende tijd en ruimte is om invulling te geven aan de decentralisatiedossiers. Wat Overbetuwe betreft mag het aantal taken voor de gemeente nog wel toenemen. Daarbij denken zij onder meer aan het belastinggebied en het toeslagenbeleid. Daarentegen kan de verantwoordelijkheid voor onderwijshuisvesting naar de scholen toe. Vervoer hoort bij een regionale vervoersautoriteit, de provincie is daarvoor te grootschalig. Toekomstperspectief De krimp zal in sommige dorpen van de gemeente manifest worden. Dat vraagt om aandacht die nog onvoldoende op dit punt aanwezig is. Het gemeentebestuur gaat ervan uit dat over tien jaar het aantal gemeenten is gehalveerd. Operationele taken zullen op een veel groter schaalniveau zijn belegd. Niet uit te sluiten is dat er meer gedifferentieerde takenpakketten voor gemeenten komen. De samenwerking met Lingewaard zal steeds intensiever worden. Een fusie op een termijn van tien jaar is zeker niet uit te sluiten. Ook is denkbaar dat er een nieuwe clustering komt tussen het stedelijk gebied en de meer landelijke gebieden. 10
Bijlage: Zelfanalyse Onderwerpen vragenlijst Voorliggende rapportage omvat de resultaten van de vragenlijst die door de gemeente is ingevuld. Achtereenvolgens komen de volgende onderwerpen aan bod: Kenmerken van de gemeente Realisatie van de opgaven door de gemeente Samenwerken op strategisch, tactisch en operationeel niveau Belang bij en bijdrage aan samenwerken Decentralisaties Invullen vragenlijst De vragenlijst is toegestuurd aan het college van Burgemeesters en Wethouders. Zij zijn aanbevolen om de vragenlijst ter consultatie voor te leggen aan de fractievoorzitters. Ook kon men maatschappelijke organisaties en het bedrijfsleven betrekken bij het invullen van de vragenlijst. In gemeente Doesburg is/zijn de gemeenteraad/fractievoorzitters betrokken bij het invullen van de vragenlijst. Drie niveaus van samenwerken In de vragenlijst is onderscheid gemaakt tussen drie niveaus in samenwerken: Strategische samenwerking: economische, ruimtelijke ordenings- en infrastructurele keuzes en maatregelen die bijdragen aan het versterken van de (internationale) concurrentiepositie van de regio; Beleidsvorming en -uitvoering: het maken van beleidskeuzes en de beleidsuitvoering van gemeentelijke taken in het fysieke en sociale domein; Bedrijfsvoering en dienstverlening: het beheer van de ambtelijke organisatie en de uitvoering van gemeentelijke diensten die zich richten op buurten, wijken en dorpskernen ( schoon, heel en veilig ). 11
1. Karaktereigenschappen van uw gemeente 1.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord Het College van B en W beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De gemeenteraad beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren. De ambtelijke organisatie beschikt over de capaciteiten om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwaliteit). De ambtelijke organisatie heeft voldoende capaciteit om de huidige taken uit te voeren of uit te laten voeren (kwantiteit). De gemeente is in staat om voldoende kwalitatief goed personeel aan te trekken. De financiële positie van de gemeente is een belemmering voor het adequaat functioneren van het lokaal bestuur. De nieuwe strategische opgaven zijn voor de gemeente aanleiding om de omvang van het totale takenpakket te heroverwegen (kerntakendiscussie). Onderlinge verhoudingen tussen College en Raad zijn goed. Mee oneens 1.2 Op welke twee punten vindt u dat de organisatie van uw gemeente positief scoort ten opzichte van de organisaties van andere gemeenten? Vraag Antwoord 1. Bereidheid tot (regionale) samenwerking 2. Concrete invulling en doorvoeren van kanteling al gedurende langere tijd 1.3 Wat zijn twee verbeterpunten binnen uw organisatie? Vraag Antwoord 1. Integrale aanpak naar buiten toe 2. Meer strategisch denken en communiceren 12
1.4 Welke drie kenmerken kenschetsen het politiek/bestuurlijke klimaat van uw gemeente het best? Maatschappelijk betrokken Gericht op de burger Samenwerkingsgericht 13
2. Realisatie van de opgaven door uw gemeente 2.1 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De gemeente is in staat om lokale doelen te stellen. De gemeente is in staat om lokale doelen te bereiken. Inwoners hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Ondernemers hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. Maatschappelijke organisaties hebben daadwerkelijk invloed op het lokale beleid van de gemeente. 2.2 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De (financiële) positie van de gemeente maakt regionale samenwerking noodzakelijk. De (financiële) positie van de gemeente maakt ambtelijke samenwerking met andere gemeente(n) noodzakelijk. De gemeente verkent een ambtelijke fusie. De gemeente verkent een bestuurlijke fusie (herindeling). Mee oneens Mee oneens Helemaal mee oneens Helemaal mee oneens 14
3. Samenwerken op strategisch, beleidsmatig en operationeel niveau 3.1 Welke gemeenten zijn de voornaamste partners voor de strategische opgaven? Op strategisch niveau werkt de gemeente Overbetuwe samen met 3 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Alle gemeenten maken deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. 3.2 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke partners zijn voor de strategische opgaven? Nee 3.3 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. De ambtelijke inzet van de samenwerkingspartners voor de strategische opgaven is evenredig. Mee oneens Mee oneens 3.4 Hoe waardeert u de samenwerking voor de strategische opgaven? Goed 15
3.5 Welke aangrenzende of omliggende gemeenten zijn uw belangrijkste beleidsmatige (dus niet: PIOFA) samenwerkingspartners op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Dit zijn exact dezelfde gemeenten als op strategisch niveau. In de toekomst verwacht men op beleidsmatig niveau samen te werken met dezelfde gemeenten, met een toevoeging van gemeente Wageningen. 3.6 Zijn er gemeenten buiten Gelderland die voor u belangrijke beleidsmatige samenwerkingspartners zijn op het vlak van economische, ruimtelijke en sociaal-maatschappelijke functies? Nee 3.7 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag Antwoord De bestuurlijke invloed van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de beleidsmatige samenwerking is evenredig. Mee oneens Mee oneens 3.8 Hoe waardeert u de beleidsmatige samenwerking tussen de partners? Goed 16
3.9 Met welke gemeenten werkt u op operationeel niveau (dienstverlening en bedrijfsvoering) samen? Op operationeel niveau werkt de gemeente Overbetuwe samen met 5 andere gemeenten. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Alle gemeenten maken deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. In vergelijking met het strategisch en beleidsmatige niveau van samenwerken, zijn de gemeente Rheden en Renkum toegevoegd. In de toekomst verwacht de gemeente met dezelfde partners samen te werken. 3.10 Zijn er gemeenten buiten Gelderland met wie u op operationeel niveau samenwerkt? Nee 17
3.11 In hoeverre bent u het eens met de volgende stellingen? Vraag De bestuurlijke invloed van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. De ambtelijke inzet van de partners voor de operationele samenwerking is evenredig. Antwoord 3.12 Hoe waardeert u de operationele samenwerking? Goed 18
3.13 Toekomstbeeld Het toekomstbeeld in samenwerking van de gemeente Overbetuwe is in onderstaande netwerkanalyse weergegeven. In de toekomst verwacht men met meer gemeenten samen te werken. We hebben daarvoor gekeken naar de verwachte strategische, beleidsmatige en operationele samenwerking en samenwerking op decentralisaties in het sociale domein. Ook hier geldt dat de grootte van het vierkant bij elke gemeente de gemeentegrootte weergeeft op basis van het inwoneraantal. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Op Wageningen na maken alle gemeenten deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. Gemeente Wageningen behoort tot de regio De Vallei. 19
4. Bijdrage aan samenwerken - Strategische opgaven in de regio 4.1 Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. De thema s zijn als volgt gecategoriseerd: - Speler: De gemeente geeft aan zowel veel belang te hebben als veel middelen aan het thema bij te dragen in het regionale samenwerkingsverband. - Contextbepaler: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben, maar wel veel middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. - Omstander: De gemeente geeft aan weinig belang te hebben en ook weinig middelen bij te dragen voor dit thema in het regionale samenwerkingsverband. - Afhankelijke speler: de gemeente geeft aan veel belang te hebben bij het thema, maar weinig middelen bij te dragen aan het thema in het regionale samenwerkingsverband. 20
4. Bijdrage aan samenwerken - Beleidsvorming en -uitvoering in de (sub)regio 4.2 Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang voor uw gemeente? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. 21
4. Bijdrage aan samenwerken - Bedrijfsvoering en Dienstverlening 4.3 Wat is uw bijdrage in termen van middelen (financieel, kennis en capaciteit) afgezet tegen het belang dat uw gemeente heeft in de samenwerking op de volgende domeinen? "Naar verhouding" wil hier zeggen: in verhouding tot de omvang en de eigen behoefte van de gemeente. Hierin is het volgende uitgevraagd: Planning en control, Communicatie, Shared Service Center, ICT, Personeel (uitwisseling), Sociale Dienst, Belastinginning, Afvalverwerking, Juridische dienstverlening, Cultuur(historie). In de vragenlijst was het ook mogelijk om niet van toepassing aan te klikken. Deze antwoorden zijn niet zichtbaar in het kwadrant. 22
5.2 Met welke gemeenten bereidt u de decentralisaties voor? De Gemeente Overbetuwe bereidt met de 11 andere gemeenten, opgenomen in bovenstaande figuur, de drie decentralisaties in het sociale domein voor. De grootte van het vierkant bij elke gemeente geeft de gemeentegrootte op basis van het inwoneraantal weer. De kleur van ieder vierkant geeft weer in welke regio de gemeente ligt. Op Wageningen na maken alle gemeenten deel uit van de Stadsregio Arnhem-Nijmegen. Overigens werkt men voor de drie decentralisaties (Jeugd, AWBZ/WMO en de Participatiewet) met dezelfde gemeenten samen. 23
Sterk Bestuur in Gelderland is een samenwerkingsproject van de provincie Gelderland en VNG Gelderland