Visie: Project X Haren & De rol van de traditionele media Naam: Igmar Felicia Datum: Januari 2012 Studentnummer: 1547188 Docent: Malika El Ayadi
Op vrijdag 21 September 2012 gaat het in het Groningse Haren gruwelijk mis. Die dag kiezen duizenden jongeren ervoor om massaal het 'verjaardagsfeestje' van de 16-jarige Merthe bij te wonen. Het meisje had op 7 september een 'event' aangemaakt op Facebook maar vergat de uitnodiging privé af te schermen, waardoor feitelijk de hele wereld voor haar feestje was uitgenodigd. 51 mensen raken die dag gewond, meer dan 30 relschoppers worden opgepakt en de schade in Haren bedraagt meer dan 1 miljoen euro. 21 september 2012 gaat dan ook de geschiedenis in als 'Project X Haren', vernoemd naar de Amerikaanse filmkomedie Project X waar een soortgelijk verjaardagspartijtje compleet uit de hand loopt. De beelden van de zogenaamde Facebookrellen in Haren staan op ons netvlies gebrand. Het dorp leek in een slagveld te zijn veranderd waarbij er sprake leek te zijn van een totale anarchie. De dagen na de rellen werd gruwelijk duidelijk dat dit nooit meer zou mogen plaatsvinden. Hoe kon het gebeuren dat duizenden jongeren die 21e september massaal naar Haren kwamen om een potje te rellen? De media spraken van de nieuwe kracht van Social Media waarbij deze jongeren elkaar hadden opgehitst om massaal naar Haren te komen. In mijn ogen is dit echter te snel geroepen en mogen de traditionele media zich zelf ook goed achter de oren krabben. Ik ben daarom tot de volgende stelling gekomen: De rol van de traditionele media is te groot geweest bij het uit de hand lopen van het 'Facebookfeestje' in Haren. Doordat de traditionele media zoveel aandacht besteedden aan de oproepen op Facebook om massaal naar Haren te komen, werden meer mensen overtuigd ook daadwerkelijk te komen.
Reconstructie Om te kunnen vaststellen hoe de aandacht van het facebookfeestje in Haren zo groot kon worden is het belangrijk om eerst vast te stellen hoe de informatievoorziening rondom 'Project X Haren' in de weken richting het feestje zijn verlopen. Op 7 september 2012 maakt Merthe op Facebook een event aan om haar 16-jarige verjaardag op 21 september bij haar ouderlijk huis in Haren te vieren. Merthe vergeet daarbij het event privé te maken waardoor feitelijk iedereen is uitgenodigd. Uit onderzoek van het NRC Handelsblad blijkt dat verscheidene jongeren nog geen dag later de oproep van Merthe serieus nemen en elkaar ophitsen om naar Haren te komen. Zo ook de 19-jarige Bastiaan die zich na de rellen moest verantwoorden bij de politierechter, hij riep vanaf 8 september tot 21 september zijn vrienden bijna iedere dag op om naar Haren te komen (Bron: NRC Handelsblad 7/9/12). In deze dagen blijft de aandacht rondom het feestje vooral beperkt tot enkele jongeren die elkaar lichtelijk ophitsen om op 21 September naar Haren te gaan. Op 16 september schrijft de opiniewebsite joop.nl voor het eerst over het feestje onder de kop: 'paniek in dorp: meisje zet verjaardagsparty op Facebook'. De website kiest er bewust voor om de naam van het dorp niet te noemen en opnieuw blijft het rustig en is er weinig publiciteit. Dit verandert echter wanneer Trouw op 18 september een artikel op haar website plaatst met de kop: 'Het verjaardagsfeestje van een meisje uit Haren, in Groningen lijkt gigantisch uit de hand te lopen'. Een Trouw journalist heeft gesproken met een woordvoerder van de gemeente die vervolgens meldde dat een noodverordening of samenscholingsverbod in de mogelijkheden ligt als eventuele maatregel. Het ANP neemt het bericht over en vanaf dat moment lijken alle traditionele media in Nederland het bericht over te nemen. Nu.nl, Nos op 3, AD, Telegraaf, Spits en editie.nl zijn hier enkele voorbeelden van. Tevens meldden een hoop media dat Haren een noodverordening had aangekondigd, terwijl dit absoluut niet het geval was. Vanaf die 18e september is de gekte op Facebook compleet (zie grafiek 1), 95 van de Facebookberichten over haren komen na 18 september binnen. Ook het aantal aanmeldingen stijgt vanaf die dag explosief (grafiek 2). Daarna is er in mijn ogen een zogenaamd sneeuwbaleffect gestart. Jongeren begonnen op Facebook meldingen te maken van het feit dat de traditionele media erover berichtten. Enkele voorbeelden hiervan waren te lezen in het NRC Handelsblad van 7 December en op de Blogspot van Peter Vasterman: Zelfs de nos begint erover. Goedzo rtl nieuws en nos. promoten die handel. het parool, NRC, eigenlijk alles dus, het is nu wachten op teletekst en het journaal xd, ze doen de marketing voor ons! De NOS linkt het evenement ook gewoon, kortom nog meer mensen op aanwezig hahaha! Slechte publiciteit bestaat niet, TV maakt het alleen maar groter!
De traditionele media doen vervolgens alsof hun neuzen bloeden en publiceren vooral de opruiende Facebookberichten: 'Er is een groot feest in heel Haren! Waar heel Nederland bij mag zijn!' 'Gewoon met zn allen naar Stationsweg 33. Als iedereen tegelijk doet kan de politie dit nooit tegenhouden' Vanaf dat moment schieten het aantal berichten van mensen die van plan zijn naar Haren te gaan op 21 september opnieuw omhoog. 'Light-media' als 538, Slam!FM en 3FM, die een grote invloed op jongeren hebben, roepen in hun uitzendingen op om naar Haren te gaan en 3FM-dj Timur Perlin interviewt Merthe over het aankomende feestje. Wat er uiteindelijk in Haren gebeurde is aan het begin van deze visie te lezen
22 September Nog geen dag na Project X Haren werd al snel duidelijk dat een voorval als deze nooit meer mocht plaatsvinden. Maar wie waren de schuldigen? In deze visie kijk ik vooral naar de rol van de traditionele media. Een dag na het drama in Haren verklaarde Thomas Bruning, algemeen secretaris van de NVJ dat het uit de hand lopen van event in Haren niet de schuld was van de traditionele media. Werkelijk alle traditionele media plaatsten dit bericht op 22 september (o.a Telegraaf, Sp!ts en Trouw), te snel volgens media-ethicus en lid van de RVJ (Raad Voor de Journalistiek) Huub Evers. De traditionele media leken wel heel bij te zijn met het bericht van de NVJ en leken hun handen zo snel mogelijk in onschuld te wassen, maar men mag wel degelijk eens goed in de spiegel kijken. Evers vindt dat de traditionele media vooral hebben willen scoren met de berichtgeving rondom Haren. Natuurlijk moet je berichten over het feit dat er een event uit de hand dreigt te lopen, maar media zitten eigenlijk de hele dag naar elkaar te kijken. Omroepen lezen kranten en kranten kijken naar omroepen, aldus Evers. Als je opruiende facebookberichten van jongeren, die geen besef hebben van de uitwerkingen van hun berichten, gaat publiceren doe je in feite mee aan de oproep om juist wel naar Haren te komen. Ook is er in de weken voorafgaand aan het facebookfeestje een soort sneeuwbaleffect ontstaan. Jongeren riepen via Facebook op om naar Haren te komen, media pikten dit op en publiceerden dit waardoor andere jongeren het laatste zetje kregen om ook naar Haren te komen. Media publiceerden vervolgens over meer aanmeldingen voor het feestje en opnieuw kregen jongeren een zetje om dan ook maar te gaan. De pers moet vrij, onafhankelijk en kritisch zijn. Maar de pers heeft ook een verantwoordelijkheid ten opzichte van de individuele burger en van de democratische rechtsorde. Het zijn duidelijke woorden die Vrij Nederland op 3 november 2001 citeert uit de mond van VVD-politcus Frits Bolkenstein. Ook op de zaak Haren zijn deze woorden perfect van toepassing. Volgens Huub Evers ligt hierin ook direct de valkuil van de zaak Haren. Ondanks dat de traditionele media wel degelijk schuldig zijn aan het uit de hand lopen van het feestje, denk ik dat niemand vooraf had kunnen voorspellen dat het zo uit de hand zou lopen. NOS-verslaggever Jeroen Wollaars, die op 21 September vanuit haren live-verslag deed, sluit zich bij de woorden van Huub Evers aan. We zouden ons eerder hebben kunnen verdiepen in alle postings op Facebook, achteraf gezien bleek dat er vanaf het begin al werd opgeroepen tot geweld, hadden we dat geweten dan hadden wij er heel anders mee omgegaan, aldus Wollaars. In mijn ogen is dit een vreemde uitspraak van Wollaars, want is het niet de taak van een journalist om zich te verdiepen in datgene wat hij publiceert? En mag de burger er niet vanuit gaan dat een journalist goed voorbereid is en weet wat hij zegt? Media lijken ook vooral te hebben willen scoren in het verhaal Haren. Trouw publiceerde op 18 september voor het eerst over het voorval nadat een stagiair met een woordvoerder van de gemeente Haren had gesproken. De woordvoerder vertelde een stagiair dat een noodverordening binnen de mogelijkheden lag, mocht het uit de hand lopen. Nog geen dag later publiceerden alle media hetzelfde bericht: noodverordening Haren. Prachtig voor die stagiair natuurlijk, bij Trouw wil men vernieuwen en dus had deze stagiaire de oproep gekregen om Social Media goed in de gaten te houden, stelt Huub Evers. Maar de manier waarop andere media dit nieuwsbericht hebben overgenomen is natuurlijk belachelijk, dit was een cruciaal punt waarbij media hadden kunnen weten dat hek hiermee van de dam was. Volgens de leidraad van de Raad voor de Journalistiek is dit ook het belangrijkste punt voor een journalist:
1.1. De journalist bericht waarheidsgetrouw. Op basis van zijn informatie moeten lezers, kijkers en luisteraars zich een zo volledig mogelijk en controleerbaar beeld kunnen vormen van het nieuwsfeit waarover wordt bericht. NOS-verslaggever Jeroen Wollaars is het niet eens met de kritiek op het handelen van de traditionele media. Ik werk voor een massamediaum waar miljoenen mensen naar kijken, dus ik ben me bewust dat mijn verslagen enig effect kunnen hebben. Dat betekent dat ik verantwoordelijk formuleer, niet oproep tot wat dan ook en ook niet te snel concludeer. Ik denk dat we dat bij de NOS goed hebben aangepakt. Mediasocioloog Peter Vasterman is het hier niet mee eens. De manier van vertellen was te schreeuwerig, met een camera live-verslag doen werkt opruiend. Evers sluit zich hier bij aan. De jongeren die naar Haren gingen waren tussen de 15 en 25 jaar oud, die krijgen bijna geen nieuws meer mee, het nieuws dat ze wel meekrijgen komt grotendeels van tv-beelden. Wollaars stelt ook dat de NOS het bericht eigenlijk niet had kunnen negeren. Wij zijn er pas over gaan publiceren nadat de gemeente Haren een noodverordening had afgekondigd, de burger heeft recht om te weten wat er speelt in zijn land. Wollaars nuanceert zichzelf hierin wel duidelijk: Elke individuele relschopper is zelf schuldig voor zijn of haar eigen aandeel. De media de schuld geven is idioot. Dat neemt niet weg dat sommige media wel verantwoordelijkheid zouden kunnen nemen voor hun opruiende teksten, filmpjes of zelfs promo s. Maar dat is aan die media zelf om die verantwoordelijkheid wel of niet te nemen. Ik denk dat de media zeker een rol hebben gespeeld in het probleem, maar de media hebben op zich geen ongelijk als zij zeggen dat zij de impact van het verhaal van tevoren niet hadden kunnen weten. Eens in de zoveel jaar valt er een voorval voor waarvan media (hopelijk) leren. Journalist en hoogleraar geschiedenis Henri Beunders verwoordde het treffend op 23 september 2012 op Radio 1: In 1938 was er op de Amerikaanse radio een hoorspel genaamd The War of the Worlds. Hierin werd gespeculeerd dat het einde van de wereld nabij zou zijn, de impact van de uitzending was enorm. Duizenden Amerikanen raakten in paniek en sloegen op de vlucht. Destijds had niemand kunnen voorspellen dat de impact van het hoorspel zo groot zou zijn en zo zijn er meerdere voorbeelden in de geschiedenis geweest, misschien is Project X Haren een kleiner voorbeeld maar je zou het ermee kunnen vergelijken.
Conclusie De media mogen in mijn ogen eens goed in de spiegel kijken naar hun rol in de zaak Haren. Een algemeen antwoord op de vraag wie schuldig is aan Project X Haren is natuurlijk lastig. De relschoppers zelf hadden ook een verantwoordelijkheid en wisten natuurlijk dondersgoed dat zij te ver gingen. Maar als je alle feiten op een rij zet dan kun je wel degelijk concluderen dat de aandacht gegroeid is nadat de traditionele media erover zijn gaan berichten. Volgens Huub Evers moeten traditionele media vooral een les trekken uit de zaak Haren. Laat kranten nou eens systematischer en kritischer terugkijken op hun eigen werking, ik noem dat lerend vermogen, stelt hij. Kranten zijn vaak bang om iets niet te publiceren omdat ze dan van lezers de vraag krijgen: Waarom jullie niet, en zij wel? Publiceer achteraf ook gewoon waarom je besloten hebt ergens niet over te berichtten. Hierdoor verzwijg je het niet, maar neem je wel duidelijk een standpunt in. Het is het maar de vraag of de traditionele media echt leren van het voorval Haren. Mocht er volgend jaar een soortgelijke gebeurtenis plaatsvinden, dan staan journalisten waarschijnlijk stijf van de adrenaline en zijn ze allang weer vergeten wat er op 21 september in Haren gebeurde, stelt Evers. Een tweede probleem is dat je tegenwoordig niet meer alleen te maken hebt met traditionele media. Frits van Exter, voormalig hoofdredacteur van Trouw stelde in Cahier 2: Persvrijheid betekent dat iedereen zich journalist kan noemen. Ook Willebrord Frequin. Willebrord Frequin is tegenwoordig misschien uit beeld verdwenen, maar Evers geeft Van Exter wel degelijk gelijk. Websites als GeenStijl.nl staan erom bekend graag opruiend te zijn en hoe pak je hen aan? Een reprimande van de RVJ is een lachtertje voor ze en een kritische brief sturen wordt of genegeerd of de volgende dag totaal bespot op de website. Social Media hoort bij het tegenwoordige leven en in zijn boek Social media overlevingsgids voor journalisten beschrijft Arjan Dasselaar tal van voorbeelden waarbij Social media een zeer effectief medium bleek te zijn. Toen in 2009 een een vlucht van Turkis Airlines vlakbij Schiphol neerstortte publiceerde ooggetuigen via Twitter als eerste foto s van de ramp. In dit voorbeeld is Social Media dus een zeer nuttige zaak. Journalisten moeten echter wel duidelijk nadenken over de gevolgen aan hun publicaties, zij kunnen namelijk niet zomaar alles publiceren. Een bericht over aanstaande rellen in Haren wordt met heel andere ogen gelezen dan een Facebookpost over ditzelfde onderwerp. Duidelijk is in ieder geval dat traditionele media nog altijd een ontzettend grote rol spelen in de hedendaagse maatschappij. Zonder oude media gebeurt er heel weinig en blijft alles gewoon op het internet en is het slechts voor een select publiek, aldus Henri Beunders. Ik hoop dat traditionele media zich dit beseffen en dat ook zij leren van Project X Haren.
BRONNEN Primaire Bronnen: Jeroen Wollaars NOS Verslaggever 0610697739 Jeroen.wollaars@nos.nl Huub Evers Media Ethicus, Lid RVJ, Oud-lector opleiding Journalistiek Tilburg 06-51198436 hjevers@home.nl Peter Vasterman - mediasocioloog 0642311723 p.l.m.vasterman@uva.nl Extra info over Blog en grafieken en hulp voor andere bronnen Schriftelijke Bronnen Cahier 23 ISBN 90-806858-4-4 Tekst en samenstelling: Peter Vasterman Social media Survival overlevingsgids voor journalisten Arjen Dasselaar ISBN 978-90-819584-0-0 Leidraad Journalistiek RVJ http://www.rvdj.nl/leidraad - Pdf bestand Blogspot Peter Vasterman Piet Bakker Lector SVJ Hogeschool Utrecht Piet.bakker@hu.nl Voor hulp bij het zoeken naar de juiste bronnen en enkele informatie die ik heb gebruikt om mijn visie te vormen. Henri Beunders henribeunders@gmail.com 0651843777 NRC Handelsblad 7 December 2012 'Opruien Facebook blijft onbestraft'
En vele krantenartikelen uit Lexxis Nexis over de berichtgeving rondom Haren.