vormgeving Samen Sterk zonder Stigma psychische aandoening in de media Overzicht signalering 2016 tot en met september 2017

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "vormgeving Samen Sterk zonder Stigma psychische aandoening in de media Overzicht signalering 2016 tot en met september 2017"

Ruben de Veer
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Richtlijnen Mensen met een voor vormgeving Samen in de media Sterk zonder Overzicht signalering Stigma oktober psychische aandoening 2016 tot en met september 2017 Kees Dijkman Projectcoördinator Aanpak stigma in de media Samen Sterk zonder Stigma November 2017 (bijgewerkt, maart 2018)

2 Incidenten Een jaar lang heb ik, in mijn rol als coördinator en aanjager van de aanpak van stigmatisering in de media, zoveel mogelijk journalistieke media gevolgd en uitingen rond mensen met een psychische aandoening gesignaleerd en bewaard. Ik deed dat in opdracht van Samen Sterk zonder Stigma. Die signalering had twee doelen. 1. De uitersten opsporen. Negatieve be richten gebruiken om te proberen in gesprek te gaan met de auteurs of woordvoerders, positieve berichten gebruiken als voorbeelden van hoe het ook, beter kan. 2. Een globaal beeld krijgen van hoe de berichtgeving in journalistieke media rond mensen met een psychische aan doening er uitziet. Mijn werkwijze Deze notitie gaat over het laatste punt. Ik ben daarbij nadrukkelijk niet wetenschappelijk tewerk gegaan. Ik heb dus niet tevoren criteria opgesteld voor de selectie. Het was steeds knippen wat me opvalt. Ik heb met deze notitie geen wetenschappelijke pretenties. Het gaat om het beeld. Ik hoop dat ik breed genoeg heb gekeken en met een voldoende open blik, om dit overzicht toch veelzeggend te laten zijn. Ik heb geen voorstudie gemaakt naar welke media voor signalering in aanmerking zouden komen. Wel heb ik zo breed mogelijk de media gevolgd. Omdat er geen centraal verzamelpunt voor is, zijn radio en televisie daarbij helaas wat onderbelicht gebleven. Sociale media zijn helemaal onoverzichtelijk en vrijwel niet structureel te volgen. Bovendien zijn bij sociale media geen redacties aan het werk, die journalistieke keuzes maken. De signalering heeft daardoor vooral betrekking op de geschreven pers. Bronnen Dat waren mijn bronnen voor de signalering. De mediamonitor van GGZ Nederland. Deze monitor volgt online uitingen. Die hebben soms wel weer betrekking op elders gepubliceerde berichten. Toch bleek hier uiteindelijk weinig uit te ko men. Ik heb deze monitor daarom niet meer gevolgd vanaf maart Blendle, met de alerts Angststoornis, Depressief, Gestoord, GGZ, Psychiatrie, Psychotisch, Stigma en Verward. Overigens leveren alerts in algemene termen als Gestoord en Verward veel valse hits op deze termen worden in een heel brede betekenis gebruikt. NRC en de Volkskrant (via abonnementen). NOS App en Nu.nl. Hier staan veel berichten op die verwijzen naar andere (vaak regionale) media als bron. Min of meer gericht radio luisteren (met name Radio 1) en televisiekijken (nieuwsrubrieken vooral). Je raakt alert op het onderwerp. Meldingen door Samen Sterk ambassadeurs. Mondjesmaat helaas, maar vaak wel met heel pregnante voorbeelden. Veel gebeurtenissen (met name incidenten rond personen met verward gedrag of rond forensische psychiatrische zorg) roepen een grote stroom aan berichten op. Die heb ik dan niet allemaal bewaard, maar alleen de meest opvallende. 2

De opbrengst In totaal heb ik tussen oktober 2016 en september 2017 230 nieuwsberichten, reportages, artikelen en uitzendingen gesignaleerd en bewaard.

3 De opbrengst In totaal heb ik tussen oktober 2016 en september nieuwsberichten, reportages, artikelen en uitzendingen gesignaleerd en bewaard. Analyse Om enige lijn te krijgen in het beeld dat deze signaleringen oproepen, heb ik een matrix gemaakt van negen categorieën waarin je elk bericht zou kunnen onderbrengen. Het gaat om drie hoofdcategorieën: feitelijke berichtgeving, opinie en human interest, telkens onderverdeeld in positief, evenwichtig en negatief. Vervolgens heb ik min of meer op gevoel elk bericht in één van deze negen categorieën ondergebracht. Overigens is dat niet bij alle berichten gelukt. Uiteindelijk heb ik 46 berichten bij twee categorieën ondergebracht, omdat ik echt niet kon kiezen waar ze het meeste bij zouden horen. Ik geef direct toe dat het resultaat per definitie subjectief is. Toch hoop ik opnieuw dat ik met een voldoende open blik naar de knipsels heb gekeken om een sprekend resultaat te krijgen. Hieronder het resultaat van deze categorisering. Het totaal telt op tot 253 ( ), doordat ik 46 (2 x 23) signaleringen bij twee categorieën heb ondergebracht. 3

4 Wat opvalt Positieve en evenwichtige berichtgeving maakt ruim driekwart van het totaal uit. Iets minder dan een kwart van de berichtgeving is als stigmatiserend te labelen. Incidenten Deze percentages verschillen behoorlijk per categorie berichtgeving. Bij feitelijk berichtgeving is het aandeel stigmatisering fors hoger dan bij opinie en human interest. Ik heb feitelijke berichtgeving als stigmatiserend gelabeld, als die berichten sterk de nadruk leggen op het beeld van mensen met een psychische aandoening als gevaarlijk, onberekenbaar of overlast gevend. Vaak gaat het om berichten naar aanleiding van incidenten met personen met verward gedrag of met mensen in forensische psychiatrische zorg. Lang niet al die berichten zijn direct stigmatiserend in hun taalgebruik sommige zijn dat overigens wel. Ze stigmatiseren vooral, doordat er in de berichten een direct verband gelegd wordt tussen het hebben van een psychische aandoening (in het algemeen) en het betreffende (schokkende) gedrag van de betrokkene. Het is bekend dat nieuwsmedia vooral aandacht besteden aan gebeurtenissen die de samenleving schokken. Dat ze bovengemiddeld berichten over incidenten is dus verklaarbaar. Schokkende gebeurtenissen trekken nu eenmaal de aandacht. Dat hoeft niet stigmatiserend te zijn, zolang het verband dat gelegd wordt tussen de schokkende gebeurtenis en de achtergrond van de dader maar realistisch gebracht wordt en zolang dit verband niet gegeneraliseerd wordt naar mensen met een psychische aandoening in het algemeen. Mijn indruk is dat journalisten vooral op dit laatste punt in de fout gaan. Door alle ophef rond incidenten, de grote behoefte aan nieuws (ook als er weinig nieuwe informatie is) en de snelheid waarmee de media moeten werken, krijgen ze de neiging om berichten van elkaar over te nemen, meestal in verkorte en meer aangezette vorm, vaak zonder de bron te raadplegen. Hierdoor ontstaat soms in heel korte tijd eenzijdige en sterk negatief gekleurde berichtgeving. Opinie Bij opiniërende berichtgeving is het percentage positieve, opbouwende berichten flink hoger dan in de andere twee categorieën. Zelfs hoger dan bij human interest. Voor mij is dat een onverwachte uitkomst. Mijn indruk was dat er de afgelopen jaren steeds meer positieve aandacht komt voor de levensverhalen van mensen met een psychische aandoening. Er zijn ook steeds meer bekende Nederlanders die hiermee komen, uit eigen ervaring of vanuit hun omgeving. Overigens kan ook die aandacht uit de bocht vliegen, vooral door eenzijdige aandacht voor strijd en overwinning waarmee je ongewild mensen die hun aandoening niet de baas worden, of mensen die een aandoening hebben waar je maar heel lastig de baas over wordt, in de hoek zet als losers. Verhalen die deze valkuil weten te vermijden heb ik ondergebracht bij evenwichtig. Dat verklaart mogelijk het verrassend lage percentage positief in de categorie human interest. Dat het percentage positief bij opiniërende berichten zo hoog is, vind ik zonder meer hoopgevend. Kennelijk sta je in het publieke debat aan de goede kant als je begrip opbrengt voor mensen met een psychische aandoening. Overigens is ook hier het percentage (al dan niet ongewilde) stigmatisering nog ruim een vijfde. Dat zijn vooral opiniërende artikelen over personen met verward gedrag en de aanpak die nodig is om de overlast en onveiligheid die zij veroorzaken te bestrijden. 4

Tenslotte Mijn onderzoek is zonder meer verkennend.

onderbouwd onderzoek naar de berichtgeving in Nederland rond mensen met een psychische aandoening.

de diffuse berichtenstroom op sociale media. Wat mij betreft mag zo n onderzoek er snel komen!

5 Tenslotte Mijn onderzoek is zonder meer verkennend. Het kan wel als voorwerk dienen voor een meer uitgebreid en grondig (liefst wetenschappelijk) onderbouwd onderzoek naar de berichtgeving in Nederland rond mensen met een psychische aandoening. In zo n onderzoek zouden dan ook de audiovisuele media een volwaardige plaats moeten krijgen, net als de diffuse berichtenstroom op sociale media. Wat mij betreft mag zo n onderzoek er snel komen! Voorbeelden Om het beeld levend te krijgen, hieronder telkens een voorbeeld uit de betreffende categorie. Feitelijke berichtgeving, positief (opbouwend) Trouw, 19 januari

6 Feitelijke berichtgeving, evenwichtig BN De Stem, 29 september 2017 Feitelijke berichtgeving, negatief (stigmatiserend) BN De Stem, 29 september

7 Feitelijke berichtgeving, evenwichtig BN De Stem, 29 september 2017 Opinie, positief (opbouwend) Volkskrant, 31 januari 2017 Opinie, evenwichtig Trouw, 29 september

8 Human interest, positief (opbouwend) De Telegraaf, 15 mei 2017 Human interest, negatief (stigmatiserend) De Telegraaf, 15 oktober

9 Opinie, negatief (stigmatiserend) Het Parool, 20 oktober

10 Samen Sterk zonder Stigma werkt aan een samenleving waarin psychische problematiek bespreekbaar is. Samen met onze ambassadeurs, supporters en alle betrokkenen werken we aan bewustwording van stigma en de impact ervan. We geven ze handvatten voor een gelijkwaardige, diverse en menselijke samenleving. Samen Sterk Zonder Stigma Stationsplein LE Amersfoort T info@samensterkzonderstigma.nl

Vergelijkbare documenten

Destigmatisering bij incidenten. Werkdocument voor communicatieprofessionals

Destigmatisering bij incidenten Werkdocument voor communicatieprofessionals Kees Dijkman Projectleider Aanpak stigma in de media Samen Sterk zonder Stigma Amersfoort/Utrecht, mei 2018 De media berichten