Cultureel sensitief leraarschap ontwikkeling van beroepskwaliteiten van aanstaande leraren voor pluriforme scholen dr. Hüseyin Susam Hogeschool Ipabo Amsterdam
Cultureel sensitief leraarschap Culturele sensitiviteit is morele sensitiviteit 1. Korte inleiding: het belang van een transformatieve opleidingscurriculum 2. Kees; een rijke beschrijving 3. Aan welke pedagogische kwaliteiten moeten aanstaande leraren voldoen (groepsuitwisseling) 4. Korte schets van enkele conceptuele pijlers bij het onderzoek naar de ontwikkeling van beroepskwaliteiten.
Kees; een rijke beschrijving oftewel: het belang van (de transformatie van) persoonsvormende waarden naar de beroepsvormende waarde(n) van de opleiding tot leraar Ik ben geboren en getogen in Volendam: een dorp met veel sociale controle. Als je buiten de lijntjes leeft, wordt daarvan opgekeken. Dingen worden snel gek gevonden. Denk aan uitgaan buiten Volendam ( Dan moet je op zaterdagavond weer met de bus overal naar toe! ), of omgaan met een groep skaters ( die zitten allemaal alleen maar te blowen ). Aan de andere kant: het biedt veel mensen houvast, je hebt al snel een groot sociaal netwerk en het voelt vertrouwd. Zelf ging ik al op vroege leeftijd af op dingen die iets anders dan de geldende norm in Volendam waren: een schoolvriendinnetje uit Colombia, op taekwondo willen in plaats van op voetbal, en zocht ik vanaf de middelbare school langzaamaan mijn contacten buiten het dorp. Een van mijn beste vrienden is Turks. Als ik zeg dat ik daar altijd mag mee-eten, vragen veel mensen of het eten wel halal is. Terwijl hij een kruisje om zijn nek draagt. Veel mensen gaan ervan uit dat er in Turkije alleen moslims wonen. ( ) In mijn omgeving waren mensen ook verrast toen ik zei dat ik voor ruim drie maanden stage ging lopen in Zuid-Afrika. Waarom zo ver? Ik zou mijn familie niet kunnen missen. Tijdens mijn stage in Zuid-Afrika werd ik geconfronteerd met de enorme kloof tussen arm en rijk in dat land. Toch werd ik, ondanks dat veel mensen daar weinig hadden, overal warm onthaald. Die gastvrije houding is iets wat ik bij mezelf ook na wil streven. Al hadden de mensen daar bijna niets, toch werd alles gedeeld. Ik werd ook met mijn eigen cultuur geconfronteerd
Opzet van het onderzoek Verkenning van het objectdomein van het onderzoek Conceptuele verkenning en precisering van twee centrale begrippen: Professionele identiteit Culturele sensitiviteit Empirische fundering van twee centrale begrippen
Wat hebben de conceptueel-theoretische verkenningen opgeleverd? Een leerbiografische oriëntatie op professionele identiteit: leergeschiedenis en narrativiteit Twee visies op culturele sensitiviteit: de technische visie de pedagogische visie
Wat hebben de conceptueel-theoretische verkenningen opgeleverd? constituenten van het begrip culturele sensitiviteit (en de onderlinge verhoudingen daartussen). Twee voornaamste constituenten zijn: Oriëntaties op betekenissystemen (wat er verstaan wordt onder kennis en hoe deze in leerprocessen functioneert): ( meaning en sense ) Oriëntaties op cultuur verschillen (hoe er omgegaan wordt met de cultureelreligieuze diversiteit): (pluriforme positie / uniforme positie)
Wat hebben de conceptueel-theoretische verkenningen opgeleverd? Bij de oriëntaties op betekenissystemen onderscheiden we twee opvattingen, die we in navolging van Leont ev (1978) aanduiden als meaning en sense. Het doel van het onderwijs in termen van meaning is betekenisverlening aan de objectieve wereld. Vanuit dit doelperspectief staat in het (opleidings)onderwijs de overdracht van objectieve kennis (objectieve betekenissen) en het behalen van objectief vaststelbare leerprestaties centraal; Dit noemen we een transmissieperspectief op onderwijs. Het competentiegericht opleiden (CGO), althans in zijn huidige (met de kennisbases gecombineerde) hybride vormgeving als technisch-programmatisch sturingsinstrument, vormt een opleidingsdidactische variant op dit doelperspectief. Het doel van onderwijs in termen van sense is de zingeving aan die objectieve betekenissen en daarmee de persoonsvorming en identiteitsontwikkeling van leerlingen en studenten op de opleiding. Hierin gaat het om de transformatie van algemene culturele betekenissen ( meaning ) door de leerlingen naar hun persoonlijke betekenissystemen ( sense ). Het doelperspectief sense bleek meer verwantschap te vertonen met de onderwijspedagogische visie op onderwijs, leraarschap en het opleidingscurriculum van de lerarenopleidingen
Conceptuele snijvlak analyses: onderlinge verhoudingen tussen twee constituenten, bezien vanuit twee tradities: Nadere snijvlak analyses laten zien: Vanuit het doelperspectief meaning (1 e constituent) wordt omgaan met culturele pluriformiteit (2 e constituent) opgevat als: een middel / voorwaarde om de vastgestelde achterstanden (mede als gevolg van de culturele kenmerken) bij de leerlingen op te heffen (deficit compensatie en onzekerheidsreductie). Deze zienswijze is verwant aan: De Mimetische (technische) traditie: Transmissieve (overdracht gerichte) invulling van kennis Technisch-instrumentele opvatting van leraarschap Neo-liberale (dwz utilitaire) oriëntatie op de inhoudelijke noties als burger, burgerschap, burgerschapsvorming, etc. Bijgevolg een cognitieve perspectief op professionele identiteit van leraren Vanuit het doelperspectief sense wordt omgaan met culturele pluriformiteit opgevat als: een doel op zich, in het perspectief van de (burgerschaps)vorming van leerlingen met een nadruk op anderszijn (omgaan met onzekerheden en pluriformiteit zie Derrida, Foucault). Deze zienswijze is verwant aan: De Transformatieve (Pedagogische) traditie Transformatieve oriëntatie op kennis (hybris), op onderwijs normatief-reflexieve opvatting van leraarschap Neo-humanistische (dwz non-utilitaire) oriëntatie op de inhoudelijke noties als burger, burgerschap, burgerschapsvorming, etc. Bijgevolg een Leerbiografische oriëntatie op professionele identiteit van leraren
Wat hebben de conceptueel-theoretische verkenningen opgeleverd? Twee conceptuele (en opleidingskundige) invullingen van CS (als basis voor een interviewleidraad) CS opgevat als competentie (competentie in transmissieve invulling): CS is te omschreven als een competentie waarmee aanstaande leraren leren omgaan met individuele verschillen tussen leerlingen die verband houden met de cultureel-religieuze achtengrondkenmerken. Culturele sensitiviteit wordt hier gebruikt als verzamelbegrip voor de contextspecifieke, aanvullende beroepskwaliteiten van een leraar om de cultureel bepaalde individuele verschillen bij de leerlingen, op basis van de gestandaardiseerde prestatie criteria en met het oog op de geüniformeerde output kenmerken, zo veel mogelijk te nivelleren om daarmee dezelfde kansen voor alle leerlingen in de klas te creëren. CS opgevat als een pedagogische kwaliteit: CS is te omschreven in termen van de contextgevoeligheid en de daaraan verbonden multiperspectivistische, (maatschappij)kritische, contra-intuïtieve instelling, van waaruit de studenten leren omgaan en hun leerlingen helpen omgaan met morele, politiek-maatschappelijke en levensbeschouwelijke dilemma s en onzekerheden, die inherent zijn aan het opgroeien in de leer- en leefomgeving van een pluriforme school.
Wat heeft het empirisch onderzoek opgeleverd? Constant comparatieve analyses: meerdere verschijningsvormen van culturele sensitiviteit Narratieve analyses: Drie verschillende profielen van een cultureel sensitieve leraar
Wat betekenen deze inzichten / bevindingen voor de lerarenopleidingen? Enkele bouwstenen van een onderwijspedagogische visie op het opleidingscurriculum: Een transformatieve oriëntatie op de verhouding tussen theorie en praktijk in de opleiding, waarin de vraag centraal staat: hoe richten we een opleidingspraktijk in waarin plaats is voor de transformatie van de persoonsvormende waarden naar de beroepsvormende waarden in de opleiding /..van aangeboden theorie in zinvol inzicht? Een leerbiografische oriëntatie op de ontwikkeling van professionele identiteit in de opleiding, waarin de vraag centraal staat: Hoe richten we een reflectiepraktijk in, waarin plaats is voor de meer handelingsgerichte en narratieve vormen van reflectie die anders dan de vigerende technische vormen van reflectie een brug slaan tussen de persoonsvormende ervaringen van de studenten binnen en buiten de opleiding, met de beroepsvormende leerprocessen op de opleiding?