Het onbewuste regeert Ap Dijksterhuis Hoogleraar Radboud Universiteit Nijmegen Partner Dijksterhuis & van Baaren BV www.apdijksterhuis.nl www.dbgedrag.com
1.Onbewuste invloed op gedrag 2.Associaties of onbewuste meningen 3.Onbewust nadenken en het nemen van beslissingen
Let s say you pick up a rock and you throw it. And in midflight you give that rock consciousness and a rational mind. That little rock will think it has free will and will give you a highly rational account of why it has decided to take the route it is taking Tom Wolfe
Wie is het meest competent?
Schudden met hoofd.. Ppn deden koptefeloons op die ze moesten testen. Het idee was dat de koptelefoons getest moesten worden op geschiktheid tijdens joggen of fietsen. Om joggen te imiteren: Schud hoofd op en neer ( ja ). Om fietsen te imiteren: Schud hoofd heen en weer ( nee ). Tijdens de taak werd er geluisterd naar uitspraken over 1. Het verhogen van collegegeld 2. Het verlagen van het collegegeld. Hoe hoog mag het collegegeld zijn?
700 600 500 400 300 200 "Ja" "Nee" 100 0 Verhogen Verlagen
Het framing effect: Er is een dodelijke ziekte uitgebroken. 600 mensen zijn besmet. Er zijn twee behandelprogramma s. Programma A leidt tot het redden van 200 levens. Programma B tot eenderde kans op het redden van alle 600, en tot tweederde kans dat niemand wordt gered. Welke kies je?
Het framing effect: Er is een dodelijke ziekte uitgebroken. 600 mensen zijn besmet. Er zijn twee behandelprogramma s. Programma A leidt tot het overlijden van 400 mensen. Programma B tot eenderde kans dat niemand doodgaat, en tweederde kans dat iedereen doodgaat. Welke kies je?
Onbewuste meningen Als je wilt weten wat je echt van iemand vindt, let dan op de indruk die een onverwachte brief van die persoon op je maakt op het moment dat deze op de deurmat valt Arthur Schopenhauer
Impliciete versus expliciete attitudes. De IAT.. Leg je handen op je kniëen. Sla op je linkerknie bij: een autochtone naam een positief woord Sla op je rechterknie bij: een Marokkaanse naam een negatief woord
Jan dood mooi Murat ziek oorlog Mehmet fraai Ahmed Henk Mohammed Piet lief Karel lekker wond
Impliciete versus expliciete attitudes. De IAT.. Leg je handen op je kniëen. Sla op je linkerknie bij: een autochtone naam een negatief woord Sla op je rechterknie bij: een Marokkaanse naam een positief woord
Jan dood mooi Murat ziek oorlog Mehmet fraai Ahmed Henk Mohammed Piet lief Karel lekker wond
Wie wint er?
Categorie Achtergrond Positief of Negatief RELAXED ONTSPANNING BOMEN LEEFBAAR BEKROMPEN TRUTTIG HAAST FRUSTRATIE 19
A = Negatief L = Positief FRUSTRATIE 20
Een case study: DPC
Wat vind ik belangrijk als ik ga Bewust winkelen? 22
Wat vind ik belangrijk als ik ga winkelen? Bewust Onbewust 23
Onbewust nadenken en beslissen
Welke auto kies je? Subjective Expected Utility merk prijs veilig sportief dubbele uitl. Auto A 5 8 5 8 ja Auto B 3 5 6 4 nee Auto C 8 9 3 9 ja Belang: 2-4 5 3 1
Het capaciteitsprobleem Het bewustzijn heeft een zeer beperkte capaciteit 21365 9351201 7458240584
Het capaciteitsprobleem Capaciteit (in bits) van sensorische organen en van bewustzijn: Totaal Bewust Ogen 10.000.000 40 Oren 100.000 30 Huid 1.000.000 5 Tong 1000 1 Neus 100.000 1 Totaal 11.201.000 77
Complex versus simpel: Rooms for rent Proefpersonen krijgen informatie over 4 apartementen. Elk apartement heeft 12 aspecten (Apt. A is groot, Apt. C is in de Jordaan). Drie apartementen hebben 5 positieve en 7 negatieve aspecten. Eén is beter: 8 positieve en 4 negatieve aspecten. Proefpersonen kiezen de beste: 1. Onmiddelijk 2. Na drie minuten nadenken 3. Na drie minuten onbewust nadenken (afleiding)
Percentage dat het beste apartement kiest. 60 55 50 45 40 35 onmiddelijk bewust onbewust 30 25 conditie Uit: Dijksterhuis (2004). JPSP, 87, 586-599.
Relatie tussen complexiteit van een beslissing en kwaliteit van een beslissing: kwaliteit onbewust bewust complexiteit
Bewust nadenken? Onbewust nadenken?
Auto s Percentage dat de goede auto koos 1 0,5 bewust onbewust 0 4 8 12 From: Dijksterhuis et al., (2006). Science, 311, 1005-1007.
De belangrijke rol van het aantal aspecten: 61 studenten werd gevraagd met hoeveel aspecten ze rekening houden bij aankoop van de volgende producten (5-puntsschaal) Auto 4.03 Schoenen 2.91 Computer 3.93 Wekker 2.11 Kamer (huur) 3.88 Vaas 2.03 Camera 3.49 Handdoek 1.79 Bank 3.03 Tandpasta 1.75 Bed 2.98 Ovenwanten 1.66
Het belang van het aantal aspecten 7 6 5 4 shampoo (1.90) CD (2.28) schoenen (2.91) vliegticket (3.17) camera (3.48) kamer (3.88) bewust onbewust From: Dijksterhuis et al., (2006). Science, 311, 1005-1007.
Belastingdienst MKB Controleurs houden een dagboek bij tijdens een controle en schatten eventuele fraude in: 1. Tijdens de voorbereiding van het gesprek 2. Na het gesprek 3. Aan het begin van de volgende week
Percentages correcte classificatie foute aangiften
Vijf fasen van beslissen: 1. Het vaststellen van het doel van de beslissing 2. Het vaststellen van de criteria die nodig zijn om het doel te verwezenlijken 3. Het verzamelen van de informatie over de verschillende alternatieven 4. Het toewerken naar een voorkeur voor een van de alternatieven 5. Het nemen van de beslissing en de communicatie daarvan Scheidt de fasen zo goed mogelijk! Werk in fase 4 vooral onbewust Verbaliseren? Pas op met groepsoverleg of groepsbeslissingen
Praktisch advies: 1. Wegen moet je aan je onbewuste overlaten, behalve alweer bij relatief eenvoudige beslissingen, en bij overzichtelijke beslissingen. 2. Wegen gaat beter als je vantevoren probeert te bepalen wat de belangrijkste criteria zijn.
Praktisch advies: 3. Bij complexe beslissingen loont het altijd de moeite om een periode van onbewust nadenken in te bouwen. 4. Expertise is belangrijk, juist voor onbewust nadenken. De intuitie van een ervaren iemand is heel veel waard. Bewust nadenken kunnen we allemaal wel. 5. Vertrouwen op gevoel? Ja, maar onder bepaalde voorwaarden. Heb je voldoende informatie? Heb je voldoende onbewuste tijd genomen? Hoeveel weet je (expertise)?