ALGEMENE PRAKTISCHE RECHTSVERZAMELING GIRAAL EN ELEKTRONISCH BETALINGSVERKEER Reinhard STEENNOT Hoofddocent UGent, Instituut Financieel Recht 2011 a Wolters Kluwer business
Inhoud Blz. AFKORTINGEN EN CITEERWIJZEN LITERATUURLIJST V XIII XV Nrs. INLEIDING 1-4 TITEL I TYPOLOGIE VAN DE GIRALE EN ELEKTRONI- SCHE BETAALINSTRUMENTEN 5 46 Hfdst. I OVERSCHRIJVING 6-12 Hfdst. II DEBETKAARTEN: BANCONTACT/MAESTROKAART 13-18 Hfdst. III KREDIETKAARTEN 19-22 Hfdst. IV DOMICILIERING 23-26 Hfdst. V PROTONKAART 27-28 Hfdst. VI INTERNETBETAALSYSTEMEN 29-32 Hfdst. VII BETALINGEN VIA GSM 33-38 BETALING VIA SMS/TELECOMOPERATOR 34-35 I M-BANXAFE 36-37 II PINGPING 38 Hfdst. VIII CHEQUE EN BANKCHEQUE 39-41 Hfdst. IX MAALTIJDCHEQUES, ECO-CHEQUES, CADEAUCHEQUES EN DIENSTENCHEQUES 42-46
VI TITEL II CIVIELRECHTELIJKE ANALYSE VAN DE BE- TAALTECHNIEKEN 47-79 Hfdst. I OVERSCHRIJVING THEORIE VAN HET MANDAAT, HET GESUBSTITUEERD MANDAAT EN HET INCASSOMANDAAT 48-57 49-51 I ANDERE STELLINGEN DIE IN HET VERLEDEN WERDEN VERDEDIGD 52 II Hfdst. II Hfdst. III I Hfdst. IV Hfdst. V Hfdst. VI Hfdst. VII Hfdst. VIII KRITIEK OP DE FIGUUR VAN HET MANDAAT EN EIGEN VOORSTEL DEBETKAART: BANCONTACT/MAESTROKAART KREDIETKAARTEN GEAUTORISEERDE TRANSACTIES NIET-GEAUTORISEERDE TRANSACTIES DOORLOPENDE OPDRACHT EN DOMICILIERING ELEKTRONISCH GELD PROTONKAART PAYPAL BETALING VIA GSM Hfdst. IX CHEQUE EN RECHTSTREEKS KREDIET TITEL III TOEPASSINGSGEBIED WET BETALINGSDIEN- STEN 53-57 58-59 60-63 61-62 63 64-67 68-69 70-72 73-74 75-77 78-79 80-106 INLEIDING 80-83 Hfdst. I l II V MATERIEEL TOEPASSINGSGEBIED BETALINGSDIENSTEN BETALINGSTRANSACTIES EN BETALINGSINSTRUMENTEN BETAALREKENINGEN UITGESLOTEN BETALINGSTRANSACTIES 84-91 85-86 87-89 90 91
Hfdst. II I Hfdst. III I Hfdst. IV TITEL IV Hfdst. I I II Hfdst. II I II PERSONEEL TOEPASSINGSGEBIED BETALINGSDIENSTAANBIEDER BETALINGSD1ENSTGEBRUIKER, BETALER EN BEGUN- STIGDE TERRITORIAAL TOEPASSINGSGEBIED VESTIGING VAN DE BETALINGSDIENSTAANBIEDER TE KOOP AANBIEDEN VAN BETALINGSDIENSTEN IN BEL- GIË TEMPOREEL TOEPASSINGSGEBIED DE VERWERVING VAN BETALINGSDIENSTEN RECHT OP DE VERWERVING VAN BETALINGSDIENSTEN? TOEPASSINGSGEBIED WET OP DE BASISBANKDIENST WET OP DE BASISBANKDIENST IS VAN TOEPASSING 1. Inhoud van de basisbankdienst 2. Weigering van de basisbankdienst WET BASISBANKDIENST IS NIET VAN TOEPASSING TOTSTANDKOMING VAN DE OVEREENKOMST GEMEEN RECHT IMPACT VAN DE WET BETALINGSDIENSTEN 1. Afwijking van het principe van het consensualisme? 2. Inhoud van de informatieverplichting A. Algemeen B. Informatieverplichtingen bij eenmalige betalingstransacties 1. Wijze en tijdstip waarop de informatie ter beschikking moet worden gesteld 2. Inhoud van de informatie C. Informatieverplichtingen bij raamcontracten 1. Voorafgaand aan het sluiten van het raamcontract 2. Informatie voor de uitvoering van een betalingstransactie 3. Bijzondere regelen voor betaalinstrumenten voor de betaling van kleine bedragen D. Bewijslast E. Kosten F. Sanctionering IMPACT VAN ANDERE REGLEMENTERING 1. Bijkomende informatieplichten 2. Plechtig contract 3. Herroepingsrecht VII 92-99 93-95 96-99 100-105 101-102 103-105 106 107-168 108-119 109-111 112-118 112-115 116-118 119 120-161 121-122 123-148 123 124-148 124-128 129-133 129-132 133 134-144 135-142 143 144 145 146 147-148 149-161 149-153 154-155 156-161
VIII Hfdst. III Hfdst. IV I TITEL V Hfdst. I l Hfdst. II I Hfdst III A. Wet marktpraktijken 1. Algemeen 2. Overeenkomsten gesloten op afstand 3. Overeenkomsten buiten de onderneming B. Wet consumentenkrediet VERBINDENDE KRACHT VAN DE ALGEMENE VOORWAAR- DEN BEWIJS VAN DE OVEREENKOMST BEWIJS VAN DE OVEREENKOMST IN DE REËLE WERELD BEWIJS VAN ELEKTRONISCHE OVEREENKOMSTEN RECHTEN EN PLICHTEN VAN DE PARTIJEN TIJDENS DE OVEREENKOMST WIJZIGING VAN DE CONTRACTVOORWAARDEN, RENTE- VOET EN WISSELKOERS BETALINGSD1ENSTGEBRUIKERS DIE GEEN CONSUMENT ZIJN CONSUMENTEN 1. Wijziging van het raamcontract 2. Wijziging van de rentevoet/wisselkoers 3. Verhouding tot andere consumentenwetgeving INFORMATIEVERPLICHTING BIJ ONTVANGST EN UITVOE- RING BETALINGSTRANSACTIES INFORMATIEVERPLICHTINGEN IN HET GEMEEN RECHT INFORMATIEVERPLICHTINGEN UIT DE WET BETALINGS- DIENSTEN 1. Eenmalige betalingstransacties 2. Informatieverplichtingen bij uitvoering van betalingstransacties in het kader van raamcontracten HERROEPING VAN BETAALOPDRACHTEN 157-160 157 158-159 160 161 162-163 164-168 166 167-168 169-419 169-178 170-171 172-178 173-174 175-176 177-178 179-189 180 181-189 182-183 184-189 190-213 Afd. 1 ONHERROEPBAARHEID ONDER DE WET BETALINGS- DIENSTEN 1. Door de betaler geïnitieerde betalingsopdrachten 2. Door of via een begunstigde geïnitieerde betalingstransactie A. Principiële onherroepelijkheid B. Uitzonderingen 1. Domiciliering 2. Recht op terugbetaling 3. Niet-consumenten en betaalinstrumenten voor kleine bedragen 191-205 192-193 194-203 194-195 196-203 197 198-203 204-205 Afd. 11 GEMEEN RECHT 206-209
IX II HERROEPBAARHEID VAN DE CHEQUE 210-212 V ONHERROEPELIJKHEID OP HET INTERBANCAIRE NIVEAU 213 Hfdst. IV AANREKENEN KOSTEN 214-223 EUROPESE VERORDENING KOSTEN GRENSOVERSCHRIJ- DENDE BETALINGEN IN EURO 215-217 I WET BETALINGSDIENSTEN 218-220 II WET CONSUMENTENKREDIET 221 V WET BASISBANKDIENST 222-223 Hfdst. V NIET-TOEGESTANE BETALINGSTRANSACTIES 224-306 Afd. 1 NIET-TOEGESTANE BETALINGSTRANSACTIES: BEGRIP 226-234 1. Wet betalingsdiensten 226-229 2. Bijzondere regeling voor domicilieringen onder de wet betalingsdiensten 230-231 3. Niet-toegestane betalingstransacties buiten de wet betalingsdiensten 232 4. Bewijslast 233-234 I II BIJZONDERHEDEN BETREFFENDE HET TOEPASSINGSGE- BIED 235-237 AANSPRAKELIJKHEIDSREGELING IN DE WET BETA- LINGSDIENSTEN 238-293 1. Positie van de fraudeur 238-239 2. Basisregel uit de wet betalingsdiensten 240-241 3. Fraude vanwege de betaler 242 4. Namaak van een betaalinstrument en hacking 243-246 5. Verlies of diefstal van een betaalkaart of kredietkaart 247-273 A. Algemeen 248-249 B. Aansprakelijkheid van de betalingsdienstaanbieder na kennisgeving 250-251 C. Verplichtingen betreffende de kennisgeving 252-256 D. Aansprakelijkheid van de betaler voor transacties die plaatsvinden voor kennisgeving 257-271 1. Wanneer is sprake van grove nalatigheid? 258-266 2. Wie draagt de bewijslast? 267-271 E. Beperking van aansprakelijkheid ingevolge uitgavenlimieten 272-273 6. Afwezigheid van elektronische identificatie en fysieke presentatie 274-276 7. Betaalinstrumenten voor kleine bedragen en elektronisch geld 277-279 8. Schriftelijk geïnitieerde betalingstransacties 280-282 9. Terugbetalingsverplichtingen in afwachting van beslechting 283-284 10. Vrijstelling van aansprakelijkheid van de betaler (als sanctie) 285-287 11. Betalingsdienstgebruikers die geen consument zijn 288 12. Positie van de begunstigde 289-291 13. Risicoaansprakelijkheid 292-293 V FRAUDE MET CHEQUES EN CHEQUEFORMULIEREN 294-303
Afd. V Afd VI Hfdst. VI I Hfdst. VII I II Hfdst. VIII I Hfdst. IX Afd. 1 l 1. Toepassingsgebied van de artikelen 35 en 35è«van de chequewet 2. Grove fout van de betrokkene 3. Fout van de trekker 4. Verlies/diefstal nadat begunstigde cheque heeft ontvangen 5. Circulaire cheques VERLIES EN DIEFSTAL VAN MAALTIJDCHEQUES FRAUDE MET BETAAL1NSTRUMENTEN WAARVOOR GEEN BIJZONDERE WETGEVING GELDT UITVOERINGSTERMIJN WET BETALINGSDIENSTEN 1. Toepassingsgebied 2. Uitvoeringstermijn A. Tijdstip van ontvangst B. Eigenlijke uitvoeringstermijn 1. Door de betaler geïnitieerde betalingstransacties 2. Door of via de begunstigde geïnitieerde betalingstransacties 3. Kortere uitvoeringstermijn 4. Langere uitvoeringstermijnen 5. Storten van gelden op een betaalrekening 6. Risicoaansprakelijkheid en overmacht 7. Vergoeding bij miskenning van de uitvoeringstermijn 8. Vergelijking met het vroegere recht WET BETALINGSDIENSTEN IS NIET VAN TOEPASSING VALUTADATUM BEGRIP WET BETALINGSDIENSTEN GEEN TOEPASSING WET BETALINGSDIENSTEN ONMOGELIJKHEID EEN BETALINGSTRANSACTIE TE INI- TIËREN ONBESCHIKBAARHEID VAN EEN BETALINGSSYSTEEM ONBESCHIKBAARHEID VAN HET BETAALINSTRUMENT VAN DE BETALER FOUTIEVE UITVOERING TERUGVORDERING VAN DE OF HET TEN ONRECHTE GE- CREDITEERDE VERPLICHTING BETALINGSOPDRACHTEN UIT TE VOEREN 1. Wet betalingsdiensten 295-297 298-300 301 302 303 304 305-306 307-337 308-335 309-311 312-335 313-316 317-335 318-319 320 321-322 323-327 328-329 330-332 333-334 335 336-337 338-345 338-339 340-343 344-345 346-354 347-350 351-354 355-405 356 357-362 358-361
XI 2. Geen toepassing wet betalingsdiensten 362 II GEBREKKIGE UITVOERING VAN BETALINGSTRANSAC- TIES 363-405 1. Toepassingsgebied van de wet betalingsdiensten 363-364 2. Aansprakelijkheid bij toepassing van de wet betalingsdiensten 365-396 A. Betalingsopdrachten geïnitieerd door de betaler 366-371 1. Basisregel inzake aansprakelijkheid 366-367 2. Omvang van de aansprakelijkheid 368-371 B. Betalingsopdrachten door of via een begunstigde geïnitieerd 372-374 C. Uitzonderingen 375-387 1. Overmacht 377-380 2. Onjuiste unieke identificator 381-384 3. Inspanningen om het bedrag te traceren of recupereren 385 4. Andere uitzonderingen die niet uitdrukkelijk uit de wet betalingsdiensten resulteren 386-387 D. Aansprakelijkheid in de verhouding tussen betalingsdienstaanbieders onderling 388 E. Besluit aansprakelijkheid bij foutieve uitvoering 389-390 F. Impact op geldigheid filtrageovereenkomsten? 391-396 3. Aansprakelijkheid bij toepassing van het gemeen recht 397-405 A. Overschrijving 398-402 B. Aansprakelijkheid bij de terugvordering van het rechtstreeks krediet 403-405 Hfdst. X PROTEST EN BEWIJS 406-410 PROTEST 406-408 I BEWIJS 409-410 Hfdst. XI TERUGBETALINGSVERPLICHTINGEN ELEKTRONISCH GELD 411-414 Hfdst. XII BEËINDIGING VAN DE OVEREENKOMST 415-419 GEMEEN RECHT 415 I BEËINDIGING VAN DE ZICHT- EN SPAARREKENING ON- DER DE WET BETALINGSDIENSTEN 416-418 II BEËINDIGING VAN DE DOMICILIERING ONDER DE WET BETALINGSDIENSTEN 419 TITEL VI ONDERLIGGENDE VERHOUDING 420 475 Hfdst. I MOGELIJKHEID GIRAAL EN/OF ELEKTRONISCH TE BETALEN 421-429 ENKEL CHARTAAL GELD IS WETTIG BETAALMIDDEL 421-422 I WETTELIJKE UITZONDERINGEN 423-424 Afd. 111 AFWIJKENDE CONTRACTUELE REGELINGEN 425-426
XII V Hfdsit. II I II V Afd. V Afd. VI Hfdst. III I II Hfdst. IV I II V WANNEER KAN BETALING GEËIST WORDEN? TIJDSTIP VAN BETALING VERSCHILLENDE THEORIEËN STELLING VAN HET HOF VAN CASSATIE NOG STEEDS GEEN UNANIMITEIT INTERNETBETAALSYSTEMEN EN MOBIELE BETALINGEN CHEQUE, RECHTSTREEKS KREDIET EN TIJDSTIP VAN BE- TALING BELANG VAN HET TIJDSTIP VAN BETALING IN GEVAL VAN GEBREKKIGE UITVOERING BESLAG OP REKENING EN DE UITVOERING VAN BETA- LINGSTRANSACTIES ALGEMEEN BESLAG OP DE REKENING VAN DE BETALER BESLAG OP DE REKENING VAN DE BEGUNSTIGDE FAILLISSEMENT EN UITVOERING VAN BETALINGSTRANS- ACTIES BESCHIKKINGSONBEVOEGDHEID EN RELATIE TOT HET TIJDSTIP VAN BETALING FAILLISSEMENT VAN DE SCHULDENAAR EN POSITIE VAN DE BETALINGSDIENSTAANBIEDER VAN DE GEFAILLEERDE FAILLISSEMENT VAN DE BETALER EN GARANTIE VAN DE EMITTENT FAILLISSEMENT VAN EEN DEELNEMER AAN EEN INTER- BANCAIR BETALINGSSYSTEEM 1. Toepassingsgebied van de fïnaliteitswet 2. Tegenstelbaarheid van netting 3. Afschaffing van de O-uurregel 4. Definitief karakter van overboekingsopdrachten 5. Geldigheid en tegenstelbaarheid van de gestelde zekerheden 6. Toepasselijke wet 7. Conclusie 427-429 430-441 430-433 434 435-436 437 438-439 440-441 442-448 442-444 445-447 448 449-475 450-453 454-457 458-459 460-475 461-462 463-465 466 467-468 469 470-474 475 Blz. ZAAKREGISTER 299