Inleiding taalkunde Inleiding - 23 april 2013 Marieke Schouwstra 1
Dit college Overzicht cursus Wat is natuurlijke taal? Wat is taalkunde? 2
Docenten Marieke Schouwstra taalevolutie en betekenis Yoad Winter Eva Poortman Hanna de Vries betekenis, logica, common sense Choonkyu Lee 3
Opzet cursus hoorcolleges: leeswerk boek: Jurafsky & Martin werkcolleges: huiswerk inleveropdrachten eindtoets 4
Definitie Taalkunde is de wetenschappelijke studie van natuurlijke taal bij mensen 5
Wat is natuurlijke taal? 6
Definitie Taalkunde is de wetenschappelijke studie van natuurlijke taal bij mensen 7
Taal bij mensen Dus niet: communicatie bij dieren Waarom eigenlijk niet? Wat zijn de verschillen? 8
Eigenschappen van menselijke taal Conventionaliteit (willekeurigheid): betekenis van een eenheid staat los van de vorm van die eenheid compositionaliteit en discreetheid: betekenis van talige complexen hangt af van op zichzelfstaande betekenisvolle delen en van de structuur Productiviteit: oneindige combinatorische mogelijkheden met de discrete delen Displacement: praten over nietactuele zaken Culturele transmissie: je moet een taal leren 9
Zijn deze eigenschappen uniek? Honingbijen: compositionaliteit, displacement Vervet monkey: willekeurigheid, discreetheid Bengalese finch: productiviteit, culturele transmissie 10
Honingbijen http://www.youtube.com/watch?v=-7iji-g4jhg 11
Vervet / blauwaap http://www.youtube.com/watch?v=slgvi2y_w2c 12
Bengalese finch (Japanse meeuw) http://www.youtube.com/watch?v=rozh349ezwa& 13
Kanttekeningen Honingbijen: heel domeingebonden vorm van compositionaliteit/displacement Vervet monkey: (hoogstwaarschijnlijk) aangeboren signalen Bengalese finch: alleen vorm, geen betekenis 14
Definitie Taalkunde is de wetenschappelijke studie van natuurlijke taal bij mensen 15
Taalkunde gaat over natuurlijke taal spontaan ontstaan vanuit menselijke taalvermogen natuurlijke verschijnselen die zonder opzettelijk ingrijpen van mensen ontstaan uit menselijke interactie 16
Natuurlijke taal Prolog Nederlands Swahili Esperanto Nederlandse Gebarentaal American Sign Language Braille Fries Heerlens Nederlands Tagalog 1e orde predikaatlogika 17
Natuurlijke taal Prolog Nederlands Swahili Esperanto Nederlandse Gebarentaal American Sign Language Braille Fries Heerlens Nederlands Tagalog 1e orde predikaatlogika 18
Taalkunde gaat over gesproken taal Pijn/blessure (American Sign Language) 19
Taalkunde gaat over gesproken taal Natuurlijke talen als het Nederlands, Russisch, Tagalog, Engels, etc. bestonden eerst als gesproken taal, dan pas als geschreven taal Geschreven taal heb je volledig geleerd onder instructie NB: Bij American Sign Language of Nederlandse Gebarentaal bedoelen we gebaren en niet spreken 20
Natuurlijke taal Prolog Nederlands Swahili Esperanto Nederlandse Gebarentaal American Sign Language Braille Fries Heerlens Nederlands Tagalog 1e orde predikaatlogika 21
Wat is een taal eigenlijk? Formele taal: alfabet + compositieregels Natuurlijke taal: niet zo duidelijk bijv.: wat onderscheidt taal van dialect? A language is a dialect with an army and navy http://www.ethnologue.com/ geeft een inventarisatie 22
Hoeveel talen zijn er? Hoeveel talen zijn er ongeveer in de wereld? Ethnologue: tussen de 6000 en 7000 talen. Vergelijk: er bestaan slechts zo n 200 landen in de wereld Overigens: er zijn meer tweetalige mensen dan ééntaligen. De talen van de wereld zijn gerelateerd aan elkaar 23
Taalfamilies Een groep onderling verwante talen, die allen ontwikkeld zijn uit één voorouder. Die vooroudertaal kan soms gereconstrueerd worden aan de hand van overgeleverd materiaal, maar vaak ook niet omdat ze gesproken werden voordat er een schrift ontwikkeld was (proto-indo-europees). 24
25
Wat is taalkunde? 26
Definitie Taalkunde is de wetenschappelijke studie van natuurlijke taal bij mensen 27
Wetenschappelijke studie van taal observaties en data experimenten, zoektocht naar meer data theorievorming gebaseerd op data theorietoetsing gebaseerd op data taalkundige theorieën zijn precies, verklarend en voorspellend 28
Wetenschappelijke studie van taal observaties en data experimenten, zoektocht naar meer data theorievorming gebaseerd op data theorietoetsing gebaseerd op data taalkundige theorieën zijn precies, verklarend en voorspellend Q: Hoe kan dat als bijvoorbeeld niet duidelijk is wat een taal is? 28
Geschiedenis van taalwetenschap (kort) Traditionele taalwetenschap Descriptive linguistics: typologie, het in kaart brengen van talen en taalfamilies Historical linguistics: ontwikkeling van talen en relatie tussen talen en taalfamilies vanaf 19e eeuw: anthropological linguistics: relatie taal/cultuur 29
Geschiedenis van taalwetenschap (kort) Theoretische en wiskundige taalkunde Neuro- en Psycholinguistiek Computationele taalkunde 30
>1950 s: Chomsky Generatieve grammatica regelgebaseerd formeel wiskundig raamwerk notie van een taal als een verzameling grammaticale expressies Colourless green ideas sleep furiously. Furiously sleep green ideas colourless. 31
Chomsky s taalkunde De creativiteit van taal: Een grammatica is een eindig aantal regels De verzameling woorden in een taal is ook eindig Met deze middelen kunnen we een oneindig aantal zinnen produceren Ook zinnen die we nog nooit gehoord hebben 32
Chomsky s taalkunde Acquisitievraagstuk: hoe leren kinderen dit? Aanname: aangeboren taalvermogen Dit taalvermogen bevat de grammatikale strukturen die alle talen gemeenschappelijk hebben: de zg. universele grammatica (UG) Taalkunde als onderdeel van de biologie 33
Kernvragen moderne taalkunde Waaruit bestaat onze kennis van taal? Hoe gebruiken we deze kennis? Hoe verwerven we kennis van taal? competence performance acquisition 34
Competence Een grammatica is de mentale representatie van alle kennis die een spreker heeft Deze kennis is onbewust 1. Er werd op straat gedanst. 2. Op straat werd er gedanst. Mag er worden weggelaten? Waarom? 35
Competence 36
Performance In dagelijks gebruik gebruiken we ongrammatikale zinnen Performance errors: versprekingen, onvolledige zinnen Toch begrijpen we elkaar (robuustheid van interpretatie) Psycholinguistiek: performance kan iets zeggen over competence 37
Competence vs Performance Wat is het meest basaal, competence of performance? generativisten vs functionalisten 38
Taalkundige kennis 39
Taal en kunstmatige intelligentie Bestuderen van natuurlijke intelligentie Kunstmatige systemen die intelligent gedrag vertonen 40
Taal en structuur Om taal te begrijpen/modelleren/ simuleren, hebben we kennis nodig over... structuur in taal structuur rondom het proces van communicatie met taal 41
Structuur in taal Klanken: fonologie (krok / *mrok) Woorden: morfologie (speel t / *stoel t) Zinnen: syntaxis (Jan slaapt / *Jan slaapt Piet) Betekenis: semantiek (Jan slaat Piet / Piet slaat Jan) 42
Structuur in communicatie Belangrijkste functie van taal: communicatiesysteem Vraag: wat doen taalgebruikers als ze met elkaar communiceren via taal? 43
Andere taalvakken bij CKI natuurlijke taalverwerking (Michael Moortgat) Semantiek (Winter) Taal- en spraaktechnologie (Gerrit Bloothooft) Variatie in Betekenis (Bert Lebruyn) 44
Volgende college Inleiding in computationele taalkunde Yoad Winter 45