Gezonde dieren De CO 2 -voetafdruk van dit drukwerk is berekend met ClimateCalc en gecompenseerd bij: treesforall.nl www.climatecalc.eu Cert. no. CC-000057/NL
Gezonde dieren
WEGWIJZER Deze module bestaat uit vier hoofdstukken. Elk hoofdstuk bestaat uit vijf vaste onderdelen: Oriëntatie, Theorie, Opdrachten, Terugblik en Begrippen. Elk onderdeel is herkenbaar aan een eigen kleur. In het onderdeel Theorie staat alle theorie van het hoofdstuk achter elkaar. Aan het eind van de meeste theorieparagrafen staat een verwijzing naar de bijbehorende opdracht of opdrachten. Je herkent dit op de volgende manier: Opdracht 6 Datzelfde geldt voor het onderdeel Opdrachten. Aan het begin van de meeste opdrachten staat een verwijzing naar de bijbehorende theorie. Je herkent dit op de volgende manier: Theorie 3.5 De meeste inhoud van deze module is voor alle leerlingen bedoeld. Soms is een paragraaf, stukje tekst of opdracht alleen voor leerlingen uit een bepaalde leerweg bedoeld. Bijvoorbeeld voor leerlingen die Basisberoepsgerichte (BB) of Kaderberoepsgerichte (KB) leerweg volgen. Dit kun je dan herkennen aan de letter BB of KB in de kantlijn. Bij dit leerwerkboek ontvang je een tweejarige licentie op de bijbehorende Servicepagina. Op de Servicepagina vind je interactieve extra s zoals video s, animaties, infographics, werkbladen en formulieren. In de module wordt regelmatig door middel van een computersymbool verwezen naar deze extra s. Meer informatie over het activeren van de Servicepagina vind je op de achterzijde van dit leerwerkboek. Wij wensen je veel succes bij het doorwerken van deze module. De auteurs. Colofon Auteur: Daniëlle Goes, Daniëlle Verschoor, Marco Heijmans, Marco van Barneveld, Rosa Hogeweg Redactie: Anneke Koek Beeld: Ontwikkelcentrum Het Ontwikkelcentrum heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Bent u desondanks van mening dat we u hebben benadeeld, dan kunt u contact met ons opnemen. 2016 Ontwikkelcentrum, Nederland E-mail: info@ontwikkelcentrum.nl Internet: www.ontwikkelcentrum.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opname of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van het Ontwikkelcentrum. Eerste druk, 2016
Inhoudsopgave Hoofdstuk 1 Voedingsbehoefte en voersamenstelling Hoofdstuk 2 Gezondheidscontrole uitvoeren en hygiënisch werken Hoofdstuk 3 Levensfasen van productiedieren Hoofdstuk 4 Omgaan met dieren
Voedings behoefte en voersamen stelling 6
ORIËNTATIE 8 THEORIE 9 1.1 Vleeseters, alleseters en planteneters 9 1.2 Ruwvoer en krachtvoer 11 1.3 Gezelschapsdieren voeren 13 1.4 Water en droge stof 15 1.5 Voedingsstoffen 16 1.6 Rantsoen 19 1.7 Voer- en watervoorziening 20 TERUGBLIK 22 BEGRIPPENLIJST 23 7
1 Voedings behoefte en voersamen stellin ORIËNTATIE Oriëntatie De meeste huisdieren en landbouwhuisdieren zijn voor hun eten en verzorging afhankelijk van de mens. Voeding is belangrijk voor het welzijn van het dier. Goede voeding zorgt dat dieren een betere conditie en meer weerstand hebben. Daardoor zijn ze minder vatbaar voor ziekten. Voedsel voor dieren kan enorm variëren. Paarden, schapen, geiten en koeien eten grassen en kruiden. Knaagdieren en vogels Afb. 1Verschillende diervoeders. eten meestal zaden. Maar er zijn ook vogels die insecten, vissen of een kikkertje lusten. Reptielen en slangen eten levend aas, zoals muizen of ratten. En katten en honden zijn vleeseters. Die zijn wat voedsel betreft eigenlijk concurrenten van de mens. In dit hoofdstuk leer je wat voor soorten eters er zijn en welke soorten voer die nodig hebben. Ook leer je hoe en hoeveel voer en water je een dier moet geven en waarom. Tot slot leer je omgaan met de voer- en watervoorziening. Wat weet je al? Leerdoelen Je kunt het verschil tussen ruw- en krachtvoer aangeven. Je kunt aangeven wat voor soort eter een dier is. Je weet op welke manier een planteneter zijn voer verteert. Je kunt voer herkennen en in de juiste groep plaatsen. Je kunt een voeretiket lezen en begrijpen. Je kunt verschillende voer- en watervoorzieningen herkennen en benoemen. Je kunt de voor- en nadelen van voer- en watervoorzieningen benoemen. Je kunt aangeven voor welk type voer een voervoorziening geschikt is. Je herkent een probleem met de voer- en watervoorziening. Je kunt dieren water geven. Je kunt het juiste voer aan dieren geven. 8
1 Voedings behoefte en voersamen stellin THEORIE 1.1 Vleeseters, alleseters en planteneters VLEESETERS Op boerderijen zie je vaak katten. Katten zijn vleeseters, en vangen daar ratten en muizen. En dat is precies wat de boer wil, want ratten en muizen brengen vaak ziektes over, en dat wil hij liever niet. Een kat bijt met zijn scherpe hoektanden zijn prooi dood. Het gebit van de kat is perfect toegerust voor het eten van vlees. Zij heeft scherpe hoektanden waarmee zij haar prooi doodt. Verder heeft zij puntige kiezen waarmee zij haar prooi in stukken kan snijden. Kauwen doet de kat bijna niet. Dat hoeft ook niet, want vlees is voor de kat gemakkelijk te verteren. Slangen en hagedissen die je in gevangenschap houdt, moet je daarom af en toe een muisje of een ratje geven. ALLESETERS Jij eet groente, fruit en vlees. Voor varkens geldt hetzelfde, ook zij eten groente, fruit en vlees. Het zijn alleseters, net als mensen. Alleseters eten alles, behalve gras, dat is te stug. Ander plantaardig voedsel kunnen ze wel verteren. Een alleseter heeft een complete set snijtanden, hoektanden en kiezen. Het gebit is daarmee geschikt voor het eten van vlees, fruit en groente.. Afb. 1.1Gebit van een alleseter. PLANTENETERS Een koe is een bijzondere planteneter. Ze hoort tot de herkauwers. Net als een geit en een schaap. Herkauwers hebben alleen tanden in de onderkaak. Hiermee 'snijden' ze het gras met de tong af. Een koe kan in korte tijd heel veel eten. Daarna zoekt ze een rustig plekje om te herkauwen. Het gras komt eerst in Afb. 1.2De weg die het voedsel aflegt in de koe.. de pens terecht. Uit de pens boert ze het gras terug in haar bek. Met heen-en-weergaande bewegingen maalt ze het gras nog eens. Het voedsel komt na het herkauwen in de netmaag. 9
1 Voedings behoefte en voersamen stellin THEORIE Na de netmaag, de boekmaag en de lebmaag komt het voedsel in de darm terecht. Je kunt de volgorde van de magen onthouden met het ezelsbruggetje: PaiNtBaLl. Paarden zijn ook planteneters. Ze hebben tanden om het gras af te bijten. Paarden hebben maar één maag, maar ook een grote blindedarm. Die blindedarm verteert het voedsel. Ook knaagdieren zijn planteneters. Knaagdieren kunnen heel wat planten doorknagen met hun vlijmscherpe snijtanden. Sommige dieren krijgen niet alle voedingsstoffen binnen via het voer dat je ze geeft. Bijvoorbeeld konijnen en enkele knaagdieren, zoals cavia's. Daarom eten ze hun eigen keutels. Dit noem je caecotrofie. Op bepaalde tijdstippen vormen zich in de blindedarm zachte keutels vol met voedingsstoffen. De dieren poepen deze keutels uit en ze eten ze direct ook weer op. Zo voldoet het dier voor 20% aan zijn eiwitbehoefte en voor 100% aan zijn behoefte aan de vitamines B en K. 1.1 Welke beweringen zijn waar en welke zijn niet waar? Een kat heeft in verhouding een kortere darm dan een koe. Ratten kunnen varkenspest verspreiden. Een mens is een alleseter, net als een varken. Een kat heeft snijtanden. 1.2 Geef de juiste volgorde aan van de verwerking van het voedsel bij de koe: lebmaag 1 2 3 4 netmaag 1 2 3 4 pens 1 2 3 4 boekmaag 1 2 3 4 1.3 Welke vitamine krijgt een dier binnen bij caecotrofie? Meerdere antwoorden mogelijk. vitamine B vitamine K 1.4 Is de volgende bewering waar of niet waar? Mensen hebben hun blindedarm nodig voor het verteren van voedsel. waar niet waar 1.5 Is de volgende bewering waar of niet waar? Een paard heeft geen snijtanden in zijn onderkaak. waar niet waar 10
1 Voedings behoefte en voersamen stellin THEORIE 1.2 Ruwvoer en krachtvoer RUWVOER Ruwvoer komt van planten. Vaak kun je zien van welke planten het ruwvoer afkomstig is. Het ziet er meestal grof en stengelachtig uit. Voorbeelden zijn gras, hooi, snijmaïs en lucerne, maar ook groenten en kruiden, zoals andijvie, sla, paardenbloem, weegbree en muur. Koeien, schapen en geiten hebben ruwvoer nodig voor het herkauwen. Voor paarden, konijnen en cavia's is ruwvoer goed voor het verteringsproces in de darmen. Bij gedroogd ruwvoer, zoals hooi, hebben de Afb. 1.3Ruwvoeders. dieren extra water nodig. Vogels, zoals duiven en kippen, pikken graag zaden. Meestal is vogelvoer een mengsel van granen. Voor duiven worden er bovendien erwten door gemengd. Ook konijnen en cavia s eten graanmengsels. KRACHTVOER In krachtvoer zit alles wat een dier nodig heeft. Wat dat is, is afhankelijk van de prestatie die het dier moet leveren. Krachtvoer wordt in voerfabrieken samengesteld uit verschillende grondstoffen. Die grondstoffen komen vaak uit allerlei landen. Het voer wordt meestal in brokken, korrels of meel geperst. Krachtvoer kun je kopen in supermarkten, in dierenspeciaalzaken en via landbouwcoöperaties. Je kunt op de verpakking van het krachtvoer lezen welke grondstoffen erin zitten. Afb. 1.4Krachtvoeders. 11
1 Voedings behoefte en voersamen stellin THEORIE VOLLEDIG EN ONVOLLEDIG VOER Voor honden en katten heb je volledig en onvolledig voer. In volledig voer zit alles wat het dier nodig heeft. Voorbeelden hiervan zijn: hondenbrok, kattenbrok, diner en blikvoer. Onvolledig voer heeft aanvulling nodig van onder andere mineralen, vitaminen en vezelstoffen. Een voorbeeld hiervan is slachtafval, zoals hart en pens, voor honden. VOEDSELDIEREN Er zijn ook dieren die dieren eten. Reptielen, zoals kameleons, hagedissen en slangen, eten voedseldieren. Voorbeelden hiervan zijn: gekweekte muizen, ratten en hamsters. Ook vissen eten levend voer, bijvoorbeeld watervlooien en tubifex. Afb. 1.5Volledige voeding met supplementen. Afb. 1.6Slang met prooidier. 1.6 Hoe noem je voer dat rechtstreeks van het land komt? ruwvoer krachtvoer 1.7 Hoe noem je voer dat een dier nodig heeft om te presteren? onderhoudsvoer krachtvoer 1.8 Is de volgende bewering waar of niet waar? Hart is een afvalproduct. waar niet waar 1.9 Is de volgende bewering waar of niet waar? Blikvoer is een voorbeeld van een onvolledige voeding. waar niet waar 12