1 Waarvoor kan je terecht bij het vertrouwenscentrum kindermishandeling? Auteur: Johan Galle Maatschappelijk assistent Vertrouwenscentrum Kindermishandeling Brussel 1. Beschrijving Kinderen zijn voor hun ontwikkeling afhankelijk van volwassenen, in de eerste plaats van ouders. Hoe jonger ze zijn, hoe meer uitgesproken dit is, en hoe kwetsbaarder ze zijn als het tussen hen fout gaat. Het besluit van de Vlaamse Regering omschrijft kindermishandeling als een situatie waarin een kind lichamelijke of psychische schade wordt berokkend, actief door schadelijk optreden of passief door ernstige nalatigheid van volwassenen die voor het kind moeten zorgen. De klassieke vormen van kindermishandeling zitten hierin vervat: lichamelijke en psychische mishandeling, lichamelijke en psychische verwaarlozing, en seksueel misbruik. Kindermishandeling komt meestal voor binnen het gezin, hoe dichter de dader bij het kind staat, hoe ernstiger de gevolgen zijn. Vaak komen meerdere vormen van mishandeling samen voor. De jongste tijd wordt ook kinderen die getuige zijn van partnergeweld in het gezin als specifieke vorm van kindermishandeling erkend. Hoe jonger of kwetsbaarder het kind is, hoe langer de mishandeling aanhoudt, hoe dichter de relatie van de dader tot het kind, hoe minder steunfiguren er zijn voor het kind, hoe minder kans voor het kind om te ontsnappen aan de mishandeling, hoe ernstiger de gevolgen zijn die we mogen verwachten. 2. Signalen Mishandeling kan gevolgen hebben voor alle facetten van ons functioneren. De signalen die kunnen wijzen op kindermishandeling zijn dan ook heel divers, gaande van allerlei verwondingen, stoornissen, ziektes, ontwikkelingsproblemen, relationele problemen en uitzonderlijke gedragingen. Ze kunnen manifest op de voorgrond treden of sluimeren op de achtergrond. Sommige zijn heel specifiek, sommige signalen zouden ook op andere problemen dan kindermishandeling kunnen wijzen. Er zijn sig- Afl. 8 maart 2014 4. Kindermishandeling Concrete aanpak 1 / 1
nalen op te vangen bij het kind, maar ook bij de ouders of het gezin. Soms zijn signalen moeilijk herkenbaar. Het interpreteren van en omgaan met mogelijke signalen van kindermishandeling vraagt dan ook enige ervaring. Daarom is het meestal raadzaam om deskundig advies in te winnen bij een vertrouwenscentrum kindermishandeling (VK), vanaf het ogenblik dat je een vermoeden hebt van kindermishandeling. 3. Concrete aanpak Er is een vertrouwenscentrum kindermishandeling voor elke provincie in Vlaanderen en een voor het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, soms met een regionale antennepost. De werking van de vertrouwenscentra beperkt zich ook tot die regio. Het zijn gespecialiseerde, multidisciplinaire diensten met kennis van alle aspecten die belangrijk zijn bij de aanpak van kindermishandeling. We kunnen echter niet verwachten dat de centra autonoom in staat zijn om alle mishandelingsproblematieken van hun bepaalde regio op te lossen. Daarvoor is de problematiek te omvangrijk en te complex, en zijn de centra te klein. De aanpak van kindermishandeling kan maar goed werken wanneer iedereen die erbij betrokken is, zowel hulpverleners als burgers, zo goed mogelijk zijn verantwoordelijkheid opneemt en samenwerkt naar hetzelfde doel. Dat doel is het stoppen van de mishandeling en het mogelijk maken van herstel. Om oplossingen uit te werken zal het VK ook een beroep doen op alle mogelijke sectoren en diensten uit de hele hulpverleningswereld (algemeen welzijnswerk, Bijzondere Jeugdzorg, CLB, Kind en Gezin, Gehandicaptenzorg, Geestelijke Gezondheidszorg, OCMW,...), dit afhankelijk van welke problemen mee een rol spelen in de mishandelingsproblematiek. Daarbij wil het VK een centrale rol opnemen, en de hulpverlening aansturen. Iedereen die geconfronteerd wordt met een ongerustheid over mogelijke kindermishandeling kan bellen naar het vertrouwenscentrum kindermishandeling in zijn of haar regio. Je kan bellen voor advies, ondersteuning, coördinatie, diagnostiek en/of hulpverlening en doorverwijzing. In de gehele werking van een vertrouwenscentrum staan de veiligheid en het belang van het kind voorop. Heel specifiek aan de aanpak van kindermishandeling is echter dat je voor het welslagen vooral afhankelijk bent van de medewerking van de ouders, die meestal ook dader zijn. Hulpverlening betekent het via en met de ouders installeren van (voldoende) veiligheid, en hen helpen om de gevolgen van de mishandeling te verhelpen. Daarbij bots je als hulpverlener op weerstand om deze problematiek te erkennen en aan te pakken. Niemand ziet zichzelf graag als 4. Kindermishandeling Concrete aanpak 1 / 2 Afl. 8 maart 2014
mishandelaar, en eigen mishandelingservaring vertroebelt het beeld dat iemand op deze problematiek heeft. Maar in de meeste situaties is hulpverlening mogelijk, zeker wanneer deze zo vroeg mogelijk kan opgestart worden. Angsten en vooroordelen, maar ook eigen ervaringen maken dan weer dat hulpverleners geneigd zijn om verkrampt te reageren op deze problematiek, of het moeilijk hebben om de mishandeling te verwoorden. Duidelijke en eerlijke communicatie is nochtans de eerste voorwaarde om tot voor de betrokkenen aanvaardbare hulp te kunnen komen. Het moeilijke proces van het motiveren van ouders om de problematiek onder ogen te zien en om open te staan voor hulp is de uitgesproken specialiteit van het vertrouwenscentrum kindermishandeling. De hulpverlening is niet vrijblijvend maar aanklampend, wat betekent dat de problematiek niet losgelaten wordt vooraleer er garanties zijn voor voldoende veiligheid en medewerking. In tegenstelling tot vraaggestuurde hulpverlening zal het VK verantwoordelijkheid opnemen voor het slachtoffer, ook zonder dat er een hulpvraag komt van het gezin. Indien er onvoldoende garanties voor veiligheid en herstel kunnen bekomen worden, kan de stap gezet worden naar gedwongen hulpverlening via de rechtbank. Deze stap is slechts in een kleine minderheid van de gevallen noodzakelijk. Indien echter het slachtoffer of zijn omgeving klacht wil indienen wegens mishandeling, dan kan het VK hen informeren over de mogelijke gevolgen van deze stap, en hoe ze best te werk gaan. 4. Werking en taken De werking van een vertrouwenscentrum kindermishandeling heeft specifieke kenmerken: Ze is gratis 24 uur per dag bereikbaar: Tijdens de werkuren (09:00u-17:00u) is er steeds een hulpverlener die advies kan geven of hulp kan opstarten. Buiten de diensturen kan de permanentie bereikt worden. Via die permanentie kan ingespeeld worden op dringende vragen. Verwacht echter niet dat een team direct zal uitrukken, dat behoort niet tot de mogelijkheden. Wel krijg je advies en ondersteuning bij dringende acties. Afl. 8 maart 2014 4. Kindermishandeling Concrete aanpak 1 / 3
Multidisciplinair: Elk team bestaat minimaal uit een arts, een psycholoog en een maatschappelijk assistent. Ze beoordelen in teamverband, elk vanuit hun eigen discipline, de meldingen en de aanpak ervan. Vertrouwelijk: De problematiek ligt heel gevoelig in de samenleving, en wanneer gegraven wordt naar de oorzaak botsen we vaak op delicate trauma s. Dat, samen met het gegeven dat mishandeling strafbaar is, maakt dat vertrouwelijkheid een absolute voorwaarde is om samen met ouders aan oplossingen te kunnen werken. Enkel als samenwerking niet mogelijk is en de veiligheid voor het kind ontoereikend wordt geacht, kan die vertrouwelijkheid in het gedrang komen en stapt het vertrouwenscentrum naar de rechtbank. Wie mag melden? Zowel (groot)ouders, leerkrachten, buren, leiding van de jeugdbeweging als gewoon betrokken burgers mogen melden. Men moet geen familie zijn van het kind in kwestie en men moet er ook geen professionele band mee hebben. Hulpverleners met andere specialisaties kunnen op het vertrouwenscentrum terecht voor consult. Taken van het VK: Advies Je bent niet zeker of je ongerustheid terecht is, of het al dan niet over kindermishandeling gaat. Je weet niet hoe je daar best mee omgaat. Met deze vragen kan je terecht op het VK. De situatie zal zo grondig mogelijk met jou doorgenomen worden. De medewerker zal samen met jou risico en ernst inschatten, en op basis daarvan zoeken naar de meest gepaste gevolg-geving. Ook de rol die jij daar zelf al dan niet kan/wil bij spelen zal besproken worden. Indien je dat wenst, kan je volledig anoniem blijven. Maar je kan ook kiezen om anoniem te blijven ten overstaan van de gemelde familie, en toch je gegevens door het VK te laten registreren. Dit maakt het mogelijk dat het VK je, indien nodig, zelf opnieuw contacteert voor de aanpak van de problemen. Niet bij elke aanpak is een tussenkomst van het VK vereist. Indien andere hulpverlening of een politionele tussenkomst meer kans maakt, zal dit voorgesteld en uitgelegd worden. 4. Kindermishandeling Concrete aanpak 1 / 4 Afl. 8 maart 2014
Ondersteuning Soms is een telefoongesprek ontoereikend en heb je meer steun nodig om zelf de situatie verder aan te kunnen. Dan zijn meerdere telefoongesprekken mogelijk, of word je uitgenodigd op het vertrouwenscentrum voor een grondigere bespreking. Coördinatie Er zijn situaties waar voldoende hulpverlening bij betrokken is, maar de samenwerking ontoereikend is. Een goede coördinatie kan er dan voor zorgen dat de hulp efficiënter tegemoetkomt aan de noden van de jongere(n). Deze rol van coördinator kan door een vertrouwenscentrum kindermishandeling opgenomen worden. Diagnostiek Wanneer de problemen voldoende ernstig zijn, maar er onduidelijkheid is over oorzaak, gevolgen en beste aanpak, kan het VK overgaan tot een psychodiagnostisch onderzoek. De onderzoeksmiddelen zijn afhankelijk van de problematiek, maar houden meestal het volgende in: belevingsonderzoek: bij het kind wordt nagegaan of en hoe het zijn samenlevingsomstandigheden ervaart, en dat via een gesprek of (een) andere expressievorm(en); anamnese: een grondige verkenning van de historiek van ouders en kinderen, met bijzondere aandacht voor stoornissen en traumata; observaties: er wordt nagegaan hoe het kind zich gedraagt in diverse omstandigheden, zoals thuis, op school, of in andere situaties; exploratie: hulpverleners of bevoorrechte getuigen die betrokken zijn bij het gezin kunnen bevraagd worden. Dit diagnostisch onderzoek moet een goed beeld opleveren over welke mishandeling er is, hoe die tot stand komt en welke gevolgen er zijn. Op basis daarvan kan een goed behandelingsplan opgesteld worden. Hulpverlening Voor de aanpak van de problemen zal het vertrouwenscentrum kindermishandeling beroep doen op andere hulpverleningsdiensten, en dit naargelang de problemen die zich stellen in het gezin. Wanneer een gepaste hulpverlening niet (onmiddellijk) mogelijk of voorhanden is, zal het VK die, indien mogelijk, zelf aanbieden. Meestal houdt dit een systemische benadering van het gezin in, waarbij de motivatie om meer veiligheid en herstel te bieden aangescherpt wordt. Afl. 8 maart 2014 4. Kindermishandeling Concrete aanpak 1 / 5
De hulpverlener spreekt: Jason, een jongen van 10, zegt dat hij door zijn papa geslagen wordt, en niet meer naar huis wil. Wat moet ik daar als hulpverlener van denken? Wat zeg ik tegen die jongen? Advies Een telefoon met het vertrouwenscentrum brengt soelaas. Een medewerker van het vertrouwenscentrum kindermishandeling bevraagt me grondig over wat ik weet over de situatie, en of er verwondingen te zien zijn. Dat is niet het geval. Maar het kind reageert wel behoorlijk panisch op de idee toch naar huis te moeten, wat duidt op een gevoelig probleem. Een bredere verkenning van de gezinssituatie zou aangewezen zijn. Maar aangezien de jongen nu niet naar huis wil, is er geen tijd om dat af te wachten, er moet nu iets gebeuren. Het VK legt me uit hoe ik de problematiek kan aankaarten met de ouders en wat ik kan voorstellen. Indien het niet goed loopt, kan ik terugbellen naar het VK. Ondersteuning De ouders reageerden positief toen ik hen aansprak over de angsten van Jason. Papa was inderdaad heel boos op hem geweest, en mama vond dat hij overdreven had toen hij Jason wou straffen. Uit hun reactie blijkt dat het gedrag van Jason niet altijd even gemakkelijk is. Ze zijn bereid om de moeilijkheden met Jason verder met mij te bepreken, maar staan niet te springen om naar andere hulpverlening te gaan. Ik ben gewend om rond opvoedingsproblemen te werken, maar heb wel graag de ondersteuning van het VK om me ervan te verzekeren dat de situatie voldoende veilig is voor Jason. Ik bespreek met het gezin waarom ik nood heb aan ondersteuning door het VK, en dat dit voor mij een voorwaarde is om hen te kunnen begeleiden. De ouders stemmen hiermee in. Coördinatie Ik heb al een hele weg afgelegd met de familie. Ik heb papa kunnen motiveren om in therapie te gaan en zo een oplossing te vinden voor zijn persoonlijke problemen, maar misschien ook om zijn agressiviteit te leren beheersen. Zelf probeer ik mama wat ondersteuning te bieden. Ze staat er immers vaak alleen voor in de opvoeding van haar kinderen, en van haar hoorde ik dat de school ook een aantal ongerustheden heeft over Jason. Ze denken eraan om een revalidatiecentrum in te schakelen. Tijdens mijn laatste contact stelde het VK voor om de coördinatie op zich te nemen. Ze zullen een vergadering plannen met mij, het therapiecentrum van papa, het revalidatiecentrum en de school. Zo kan informatie uitgewisseld worden zodat niet elke dienst alles opnieuw moet bevragen. Tevens zal de aanpak op elkaar afgestemd worden. Ik bespreek dit voorstel met de ouders. 4. Kindermishandeling Concrete aanpak 1 / 6 Afl. 8 maart 2014
Diagnostiek Er is een nieuw incident geweest, en dit keer zijn er blauwe plekken in het gezicht van Jason. Ik overwin mijn angsten en bespreek dit onmiddellijk met de ouders. Ik leg hen uit dat ik dit hoor te melden aan het VK. Dat vinden ze niet leuk, maar ze kunnen het begrijpen. Het VK stelt voor om het gezin uit te nodigen voor een grondig onderzoek, waarbij met de ouders probleemverkennende gesprekken gevoerd worden, en bij Jason een aantal tests zullen afgenomen worden om een goed zicht te krijgen op zijn gevoelswereld, zijn krachten en zijn kwetsbaarheden. Door al de informatie samen te leggen krijgen we een beter zicht op hoe diverse problemen op elkaar inwerken, en weten we wat nodig is om de problemen beter aan te pakken. Op basis hiervan zal, in overleg met het gezin, het hulpverleningsplan bijgesteld worden. Hulpverlening Tijdens het psychodiagnostisch onderzoek op het VK zijn traumatische dingen uit de jeugd van de papa naar boven gekomen waar hij heel moeilijk mee om kan en waar hij niet graag over spreekt. Zelfs met zijn therapeut heeft hij daar nog niet over durven spreken. Maar hij stelt vertrouwen in de VK-medewerker en probeert er met haar verder aan te werken. Tot zolang geen nieuwe doorverwijzing van de papa mogelijk is zal het VK zelf actief blijven in dit gezin. 5. Conclusie Het vertrouwenscentrum kindermishandeling is dus het aanspreekpunt voor iedereen die zich zorgen maakt over mogelijke kindermishandeling en niet weet hoe hier verder mee om te gaan. In elk stadium van de aanpak kan het VK geconsulteerd worden. Indien aanvullende hulp wenselijk is kan het VK die installeren en/of zelf tussenkomen. Steeds staat de veiligheid en het welzijn van het kind centraal bij de afwegingen die gemaakt worden. Afl. 8 maart 2014 4. Kindermishandeling Concrete aanpak 1 / 7