FILOSOFIE VWO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2018 V17.03.3
De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling Examendiensten van DUO: (050) 599 89 33 of staatsexamens@duo.nl. pagina 2 van 13
Inhoud 1 Kernpunten 5 2 Centraal examen 5 3 College-examen 5 4 Schema examenstof 7 Bijlage 1 Beschrijving examenstof 8 Bijlage 2 Hulpmiddelen 11 Bijlage 3 Tips 12 pagina 3 van 13
top 1 Kernpunten Het examen bestaat uit een schriftelijk centraal examen en een mondeling collegeexamen. Het centraal examen heeft als onderwerp: Scepticisme. Voor het college-examen is het raadzaam bij de voorbereiding gebruik te maken van een geschikte lesmethode. Tips voor dit examen staan in de bijlage. De berekening van het eindcijfer staat in een overzicht. 2 Centraal examen Het onderwerp van het centraal examen filosofie is: Scepticisme. Voor de bestudering van dit onderwerp is een boek uitgegeven: Het Voordeel van de twijfel, Tim de Mey (Lemniscaat, Rotterdam 2014). In de syllabus op examenblad staat aangegeven wat de kandidaat moet weten. Ga hiervoor naar: examenblad.nl, 2018, vwo, filosofie, syllabus 2018. Daarnaast kunnen tijdens het centraal examen ook vragen gesteld worden over de centrale begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies van alle domeinen (zie: Beschrijving examenstof). Overzicht centraal examen wat schriftelijk examen over - onderwerp: Scepticisme - centrale begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies van alle domeinen hulpmiddelen tijdsduur cijfer basispakket en woordenboek 180 minuten A 3 College-examen Het college-examen bestaat uit een mondeling examen waarin de stof uit alle domeinen gevraagd kan worden. Kandidaten kunnen zich het beste voorbereiden met behulp van een lesmethode filosofie voor het voortgezet onderwijs. In totaal duurt het examen 40 minuten. Hieraan voorafgaand krijgt de kandidaat 20 minuten de tijd om zich voor te bereiden aan de hand van een casus die hij in het pagina 5 van 13
voorbereidingslokaal ontvangt. De casus bestaat uit een of meer artikelen over filosofische vraagstukken. De kandidaat mag aantekeningen op de casus maken en deze gebruiken bij het examen. De casus blijft eigendom van de staatsexamens. Bij het college-examen wordt aandacht besteed aan: 1. bespreking van filosofische vraagstukken door middel van beantwoorden van vragen naar aanleiding van een casus en de hierbij relevante examenstof 2. bespreking van filosofische vraagstukken door middel van beantwoorden van vragen over de andere onderwerpen van het college-examen Bij beide onderdelen onderzoeken de examinatoren in hoeverre de kandidaat kennis heeft van, en inzicht heeft in filosofische posities, en gaan zij na in hoeverre de kandidaat in staat is om een beargumenteerd filosofisch standpunt in te nemen en een conclusie te trekken. Overzicht college-examen wat voorbereiding mondeling examen over: hoe bestuderen van casus en beantwoorden van eventuele vragen beantwoorden van vragen naar aanleiding van de casus en hierbij relevante examenstof - wijsgerige antropologie - ethiek - kennisleer - wetenschapsfilosofie beantwoorden van vragen over de andere onderwerpen van het college-examen hulpmiddelen basispakket en woordenboek tijdsduur 20 minuten ca. 10-20 minuten ca. 20-30 minuten cijfer deelcijfer a deelcijfer b, c en d Overzicht berekening eindcijfer wat wegingsfactor cijfer (afgerond op één decimaal) eindcijfer (afgerond op een geheel getal) centraal examen 1 A college-examen - deelcijfer a 0,4 - deelcijfer b 0,2 - deelcijfer c 0,2 - deelcijfer d 0,2 B (A + B) gedeeld door 2 terug naar top pagina 6 van 13
4 Schema examenstof filosofie vwo centraal examen collegeexamen domein A: Vaardigheden Argumentatieve vaardigheden Onderzoeksvaardigheden en benaderingswijzen Oriëntatie op studie en beroep * domein B: Wijsgerige antropologie Centrale begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies Persoon, lichaam, geest en emotie De mens als redelijk wezen domein C: Ethiek Centrale begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies Het al dan niet universeel zijn van waarden Vrijheid en verantwoordelijkheid domein D: Kennisleer Centrale begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies Ervaringen en waarheid De contextualiteit van kennis domein E: Wetenschapsfilosofie Centrale begrippen, begrippenparen en toonaangevende visies Wetenschappelijke kennis Wetenschap en samenleving onderwerp scepticisme x * Oriëntatie op studie en beroep wordt alleen geëxamineerd in combinatie met een profielwerkstuk Hierna volgt een beschrijving van de examenstof. terug naar top pagina 7 van 13
Bijlage 1 Beschrijving examenstof vwo Een beschrijving van de examenstof speciaal voor het centraal examen is hier niet opgenomen. Deze informatie staat op: examenblad.nl, 2018, vwo, filosofie, syllabus Domein A: Vaardigheden De kern van dit domein is dat een kandidaat de belangrijkste filosofische vaardigheden beheersen. Dat zijn de volgende drie: het maken van een begripsanalyse het formuleren van vooronderstellingen het beargumenteerd innemen van een standpunt of positie De kandidaat moet deze vaardigheden kunnen laten zien bij een betoog: - een betoog analyseren - een betoog beoordelen - een logisch correct en overtuigend betoog opzetten en houden en een filosofisch onderzoek: - vooronderstellingen onderzoeken waarop een vraagstuk berust - verschillende filosofische posities bij een vraagstuk beargumenteerd innemen De kandidaat moet verschillende opvattingen over filosofische vraagstukken kritisch kunnen evalueren. Dit houdt in dat de kandidaat een afweging kan maken van verschillende visies op grond van argumenten, waarbij vooronderstellingen en consequenties van de positie worden betrokken. Domein B: Wijsgerige antropologie: Wat is de mens? De kern van dit domein zijn de kenmerken van een mens, in onderscheid met een dier of een machine. De kandidaat moet het verschil tussen mens en dier of machine kunnen uitleggen op het gebied van rede en instinct, (zelf)bewustzijn, vrije wil en ethisch besef, van het gebruik van taal en symbolen en in hun relatie tot de omgeving; en ten aanzien van vrijheid en transcendentie. De kandidaat dient kennis van en inzicht in de belangrijkste opvattingen over de mens te hebben. Hij moet de opvattingen kunnen herkennen en toepassen in een casus en bij een filosofisch vraagstuk. Het gaat om de volgende onderwerpen: - de verhouding tussen lichaam en geest - de aard en functie van emoties en gevoelens - de mens als redelijk wezen - het persoonsbegrip of subject De kandidaat moet de volgende begrippen en toonaangevende visies kunnen herkennen, uitleggen en in een filosofische context toepassen en kritisch evalueren: de centrale begrippen: rede, subjectiviteit, intersubjectiviteit, zelfbewustzijn, identiteit, lichamelijkheid, excentriciteit, macht, disciplinering, arbeid, communicatie, seksualiteit; de begrippenparen: cultuur en natuur, emotie en verstand, geest (ziel) en lichaam, monisme en dualisme/pluralisme, mens en dier, bewust en onbewust, vrijheid en determinisme, doel- en waardegericht handelen De toonaangevende visies waarin: pagina 8 van 13
o o o o o geest (ziel) en lichaam tegenover elkaar worden geplaatst (dualisme), inclusief bijbehorende problematiek door de inwerking van de vorm (ziel) op de stof (lichaam) een betrekkelijke eenheid ontstaat (Aristoteles; Christelijk Aristotelisme) het mens-zijn in verband wordt gebracht met lichamelijke processen, in het bijzonder met hersenprocessen (materialisme, philosophy of mind), inclusief bijbehorende problematiek de mens wordt beschouwd als een functioneel onderdeel van een dominant systeem (structuralisme) de mens wordt gezien als een onderdeel van de evolutie en als biologischgenetische eenheid (sociobiologie) Domein C: Ethiek: Wat is goed? De kandidaat moet kennis van en inzicht hebben in de belangrijkste ethische theorieën en dit ook kan aantonen bij een concreet ethisch vraagstuk. Het gaat hierbij om: - deugdethiek - plichtsethiek - gevolgenethiek Daarnaast moet de kandidaat kennis en inzicht over de volgende onderwerpen kunnen toepassen in een casus of op een vraagstuk: - het al dan niet universeel zijn van waarden - individuele vrijheid en collectieve verantwoordelijkheid Een kandidaat moeten de volgende begrippen en toonaangevende visies kunnen herkennen, uitleggen en in een filosofische context toepassen en kritisch evalueren: de centrale begrippen: goed, waarde, norm, geluk, deugd, moraal, rechtvaardigheid, verantwoordelijkheid; de begrippenparen: wil en verstand, waarden en normen, 'is' en 'ought', intrinsiek en instrumenteel handelen, macht en belangen, ethiek en moraal, rechten en plichten. De toonaangevende visies waarin: o de mens wezenlijk op het goede betrokken is (Plato) o de mens als gemeenschapswezen deugd als uitgangspunt neemt (Aristoteles, Thomas, MacIntyre, Nussbaum) o morele afweging altijd uitgaat van principes en/of plicht ongeacht tot welke resultaat deze afweging leidt (Kant) o het goede datgene is wat leidt tot de maximalisering van geluk, (Benthem), waarbij tevens rekening gehouden moet worden met de kwaliteit van geluk (Mill); o waarden door de mens zelf moeten worden gecreëerd (Nietzsche) o de ethiek gebaseerd is op communicatief handelen (Habermas) Domein D: Kennisleer (kentheorie) De kern van dit domein is dat de kandidaat kennis van en inzicht heeft in de belangrijkste kentheoretische stromingen en dit ook kan aantonen bij een concreet kentheoretisch vraagstuk. Het gaat hierbij om: - empirisme - rationalisme en - de kentheorie van Kant Daarnaast dient de kandidaat kennis en inzicht te hebben van de volgende onderwerpen uit de kennisleer, en deze kunnen toepassen in een casus of op een vraagstuk: - ervaring en werkelijkheid pagina 9 van 13
- verschillende opvattingen over waarheid - de inbedding van kennis in de context van o.a. taal, geschiedenis en cultuur, sociaaleconomische belangen, genderprocessen, media De kandidaat moet de volgende begrippen en toonaangevende visies kunnen herkennen, uitleggen en in een filosofische context toepassen en kritisch evalueren: de centrale begrippen en stromingen: a priori, a posteriori, universeel, particulier, idealisme, objectief, subjectief, intersubjectief, empirisme, rationalisme, scepticisme, realisme, idealisme; de begrippenparen: zelfbewustzijn en hersenen, schijn en werkelijkheid, begrip en waarneming, waar en vals, feit en fictie, kennis en geloof, kennis en kunde. De toonaangevende visies waarin: o waarin de werkelijkheid enkel als ideeën in onze geest bestaat (idealisme) o kennis verband houdt met de kennis van de oervormen (Plato) o kennis als uitgangspunt de alledaagse ervaring en waarneming heeft (Aristoteles) o kennis primair een proces is van rationeel denken (Descartes) o kennis is gebaseerd op zintuiglijke ervaring (Locke, Hume, Nagel) o kennis voortkomt uit een synthese van ervaring en denken (Kant, neokantianisme) o kennis voortkomt uit verbeeldingskracht (constructivisme, narrativisme) Domein E: Wetenschapsfilosofie De kern van dit domein is dat de kandidaat kennis heeft van en inzicht in de belangrijkste wetenschapsfilosofische opvattingen en deze kennis en dit inzicht kan toepassen op een concreet vraagstuk. Het gaat hierbij om opvattingen over: - de status van wetenschappelijke kennis - het onderscheid is tussen natuurwetenschappen, sociale wetenschappen en geesteswetenschappen - de verhouding wetenschap en samenleving - de rol die wetenschap speelt in de samenleving De kandidaat moet de volgende begrippen en toonaangevende visies kunnen herkennen, uitleggen en in een filosofische context toepassen en kritisch evalueren: de centrale begrippen en stromingen: theorie, grondslagen, axioma, hypothese, empirische basis, demarcatie, empirische cyclus, paradigma, positivisme, falsificationisme, (wetenschappelijk) pluralisme; de begrippenparen: wetenschappelijke en common-sense kennis, formele en empirische wetenschappen, feit en theorie, wetmatigheid en toeval, verklaren en verstaan, inductie en deductie, waardevrijheid en waardegebondenheid, techniek en technologie. De toonaangevende visies waarin: o wetenschap gebaseerd is op positieve feiten (Comte, Wiener Kreis) o wetenschap gezien wordt als een poging om theorieën empirisch te weerleggen (Hempel; Popper) o de wetenschappelijke gemeenschap wetenschappelijke denkpatronen (paradigma s) bepaalt (Kuhn) o vele methoden van onderzoek als wetenschappelijk worden beschouwd (Feyerabend) o wetenschap als interpretatie wordt benaderd (hermeneutiek) o wetenschap als maatschappelijke praktijk wordt gezien (Latour) Een uitgebreide beschrijving van de examenstof voor het college-examen en het centraal examen voor wat betreft de centrale begrippen(paren) staat in de filosofiehandreikingen van SLO. terug naar top pagina 10 van 13
Bijlage 2 Hulpmiddelen Basispakket - schrijfmateriaal - tekenpotlood - blauw en rood kleurpotlood - liniaal met millimeterverdeling - passer - geodriehoek - vlakgum - rekenmachine Ook is het toegestaan om hulpmiddelen mee te brengen die geen relatie hebben met de exameneisen maar wel functioneel kunnen zijn, zoals: markeerstift, puntenslijper, leesliniaal (loep). Woordenboek Nederlands-Nederlands (eendelig) óf Nederlands-thuistaal van de kandidaat (eendelig) Een digitaal woordenboek is niet toegestaan. De hulpmiddelen van het basispakket zijn toegestaan bij alle examens. Zij zijn niet alle nodig. Uitgebreide informatie over hulpmiddelen voor de centrale examens staat in de Regeling toegestane hulpmiddelen. Kies: examenblad.nl, 2018, vwo, onderwerpen, hulpmiddelen terug naar top pagina 11 van 13
Bijlage 3 Tips Centraal examen het is belangrijk als voorbereiding heel veel te lezen en veel oefenopgaven te maken; oude examens vindt u op examenblad.nl het is raadzaam om met hulp van een vakdocent filosofie de examenstof door te werken oefen in het goed formuleren en het opzetten van een juiste redenering oefen in het formuleren van een eigen filosofisch standpunt en het verdedigen van dit standpunt; formuleer daarbij helder en precies: vermijd omhaal van woorden en vaag taalgebruik College-examen bekijk de informatiefilm over het mondeling college-examen op de site: duo.nl, staatsexamenkandidaat, Hoe het staatsexamen vo werkt volg de actualiteit (het nieuws, de krant, etc.) en probeer de filosofische vragen eruit te halen het is raadzaam om met hulp van een vakdocent filosofie de examenstof door te werken oefen in het goed formuleren en het opzetten van een juiste redenering oefen in het formuleren van een eigen filosofisch standpunt en het verdedigen van dit standpunt; formuleer daarbij helder en precies: vermijd omhaal van woorden en vaag taalgebruik oefen met de voorbeeldcasus op de site: duo.nl, staatsexamenkandidaat, oefenen ken de belangrijkste filosofische begrippen, begrippenparen en theorieën en oefen in het uitleggen ervan; ken ook de namen van de belangrijkste filosofen hierbij terug naar top pagina 12 van 13
pagina 14 van 13