ALGEMENE NATUURWETENSCHAPPEN HAVO VAKINFORMATIE STAATSEXAMEN 2018 V

Transcriptie

1 ALGEMENE NATUURWETENSCHAPPEN HAVO VAKINFORMATIE STAATSEAMEN 2018 V

2 De vakinformatie in dit document is vastgesteld door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). Het CvTE is verantwoordelijk voor de afname van de staatsexamens voortgezet onderwijs en draagt zorg voor de kwaliteit en het niveau van de examens. De Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) is belast met de praktische uitvoering en organisatie van de staatsexamens. Met vragen over deze vakinformatie kunt u contact opnemen met de afdeling Examendiensten van DUO: (050) of staatsexamens@duo.nl. pagina 2 van 15

3 Inhoud 1 Kernpunten 4 2 Schriftelijk college-examen 4 3 Mondeling college-examen 4 4 Schema examenstof 6 Bijlage 1 Beschrijving examenstof 7 Bijlage 2 Hulpmiddelen 13 Bijlage 3 Tips 14 pagina 3 van 15

4 top 1 Kernpunten Het examen algemene natuurwetenschappen bestaat uit een schriftelijk en een mondeling college-examen. De kandidaat heeft een Binas (6 e editie) en een niet-grafische rekenmachine nodig, die hij zelf moet meebrengen. Tips voor dit examen staan in de bijlage. De berekening van het eindcijfer staat in een overzicht. 2 Schriftelijk college-examen Het schriftelijk examen betreft de volledige examenstof (zie: Schema examenstof en Beschrijving examenstof). Overzicht schriftelijk college-examen wat toetsing: volledige examenstof hulpmiddelen tijdsduur cijfer basispakket hulpmiddelen en woordenboek: schrijf- en tekenmateriaal, (niet-grafische) rekenmachine Binas (6 e editie) 120 minuten deelcijfer a 3 Mondeling college-examen Het mondeling examen betreft de volledige examenstof (zie: Schema examenstof en de Beschrijving examenstof). In totaal duurt het examen 40 minuten. Hieraan voorafgaand krijgt de kandidaat gedurende 20 minuten de tijd om zich voor te bereiden aan de hand van een casus die hij in het voorbereidingslokaal ontvangt. De casus is een artikel dat betrekking heeft op een of meerdere domeinen van de algemene natuurwetenschappen. Bij het mondeling examen wordt aandacht besteed aan: - vraagstukken naar aanleiding van de casus. Over deze casus worden vragen gesteld, waarbij wordt nagegaan of de kandidaat de informatie heeft begrepen, kan toepassen en een standpunt kan innemen of een conclusie kan trekken. - vragen over de overige examenstof pagina 4 van 15

5 Overzicht college-examen wat voorbereiding mondeling examen hoe bestuderen van de casus in het voorbereidingslokaal bespreking vraagstukken naar aanleiding van de casus beantwoorden van vragen en oplossen van vraagstukken overige examenstof hulpmiddelen basispakket hulpmiddelen en woordenboek: schrijf- en tekenmateriaal, (niet-grafische) rekenmachine Binas (6 e editie) basispakket hulpmiddelen: schrijf- en tekenmateriaal, (niet-grafische) rekenmachine Binas (6 e editie) tijdsduur 20 minuten ca. 20 minuten ca. 20 minuten cijfer deelcijfer b deelcijfer c Overzicht berekening eindcijfer wat wegingsfactor eindcijfer (afgerond op een geheel getal) schriftelijke college- examen - deelcijfer a 1 mondeling college-examen (1a + 0,5b + 0,5c) gedeeld door 2 - deelcijfer b 0,5 - deelcijfer c 0,5 terug naar top pagina 5 van 15

6 4 Schema examenstof Algemene natuurwetenschappen havo college-examen schriftelijk mondeling Domein A: Vaardigheden Taalvaardigheden Reken-/wiskundige vaardigheden Informatievaardigheden Technisch-instrumentele vaardigheden Ontwerpvaardigheden Onderzoeksvaardigheden Maatschappelijke situaties Domein B: Analyse van en reflectie op natuurwetenschap en techniek Domein C: Leven Kennisvorming Toepassing van kennis De invloed van natuurwetenschap en techniek Kenmerken van leven Mens en gezondheid Evolutie van het leven Domein D: Biosfeer Kenmerken van de biosfeer Duurzame ontwikkeling Domein E: Materie Kenmerken van materie Ontstaan van kennis over de materie Domein F: Zonnestelsel en heelal Kenmerken van het zonnestelsel en het heelal Ontstaan van kennis over het heelal Hierna volgt een beschrijving van de examenstof. Bij het bestuderen van de examenstof is het raadzaam gebruik te maken van een lesmethode of examenkatern. terug naar top pagina 6 van 15

7 Bijlage 1 Beschrijving examenstof DOMEIN A: VAARDIGHEDEN Taalvaardigheden De kandidaat kan adequaat schriftelijk en mondeling communiceren over natuurwetenschappelijke onderwerpen. De kandidaat kan zowel mondeling als schriftelijk: - correct formuleren, - conventies hanteren bij tekst- en alineaopbouw, tekstsoort en uiterlijke - Presentatie, - beknopt formuleren, - taalgebruik afstemmen op het doel en het publiek, - informatie inhoudelijk logisch presenteren, - op adequate wijze informatie overbrengen, - een standpunt beargumenteren en verdedigen, - verslag doen. Reken-/wiskundige vaardigheden De kandidaat kan een aantal voor het vak relevante reken-/wiskundige vaardigheden toepassen om natuurwetenschappelijke problemen op te lossen. 1 basisrekenvaardigheden uitvoeren, in het bijzonder: - rekenen met verhoudingen; - omrekenen van aantallen, frequenties en percentages. 2 uitkomsten schatten en beoordelen, met name met betrekking tot de orde van grootte. Informatievaardigheden: kritisch gegevens en bronnen bewerken De kandidaat kan, mede met behulp van ICT, informatie selecteren, verwerken, beoordelen en presenteren. - informatie verwerven en selecteren uit schriftelijke, mondelinge en audiovisuele bronnen, mede met behulp van ICT, - informanten kiezen en informanten bevragen, - benodigde gegevens halen uit grafieken, tekeningen, simulaties, schema's, diagrammen en tabellen en deze gegevens interpreteren, - gegevens weergeven in grafieken, tekeningen, schema's, diagrammen en - tabellen, mede met behulp van ICT, - hoofd- en bijzaken onderscheiden, - feiten met bronnen verantwoorden, - informatie en meetresultaten analyseren, schematiseren en structureren, - de betrouwbaarheid beoordelen van informatie en de waarde daarvan vaststellen voor het op te lossen probleem of te maken ontwerp. Technisch-instrumentele vaardigheden (ook inzicht in veiligheid voor mens en milieu) De kandidaat kan op een verantwoorde manier omgaan met voor het vak relevante organismen en stoffen, instrumenten, apparaten en ICT toepassingen. 1 gebruik maken van materiaal, instrumenten en apparaten, pagina 7 van 15

8 2 bij het raadplegen, verwerken en presenteren van informatie en bij het inzichtelijk maken van processen gebruik maken van toepassingen van ICT, 3 verantwoord omgaan met stoffen, instrumenten en organismen, zonder daarbij schade te berokkenen aan mensen, dieren en milieu. Ontwerpvaardigheden De kandidaat kan een technisch ontwerp voorbereiden, uitvoeren, testen en evalueren. - een technisch probleem herkennen en specificeren, - een technisch probleem herleiden tot een ontwerpopdracht, - ontwerpproces en -product evalueren, rekening houdende met ontwerpeisen en randvoorwaarden, - voorstellen doen voor verbetering van een ontwerp. Onderzoeksvaardigheden De kandidaat kan een natuurwetenschappelijk onderzoek voorbereiden, uitvoeren, de verzamelde onderzoeksresultaten verwerken en hieruit een conclusie trekken: - een probleem herkennen en specificeren, - verbanden leggen tussen probleemstellingen, hypothesen en gegevens en beschikbare voorkennis, - hypothesen opstellen en verwachtingen formuleren, - een probleem herleiden tot een onderzoeksvraag, - relevante waarnemingen verrichten en (meet)gegevens verzamelen, - conclusies trekken op grond van verzamelde gegevens van uitgevoerd onderzoek, - oplossing, onderzoeksgegevens, resultaat en conclusies evalueren. Maatschappelijke situaties De kandidaat kan toepassingen en effecten van natuurwetenschappen en techniek in verschillende maatschappelijke situaties herkennen en benoemen: 1 toepassingen van de natuurwetenschappen herkennen in verschillende maatschappelijke situaties. 2 maatschappelijke effecten benoemen van natuurwetenschappelijke en technische toepassingen in verschillende situaties. DOMEIN B: ANALYSE VAN EN REFLECTIE OP NATUURWETENSCHAP EN TECHNIEK Kennisvorming De kandidaat kan weergeven hoe natuurwetenschappelijke kennis ontstaat, welke vragen natuurwetenschappelijke onderzoekers kunnen stellen en hoe ze aan betrouwbare antwoorden komen: 1 met voorbeelden uitleggen hoe natuurwetenschappelijke kennis tot stand komt en hierbij het cyclisch karakter van onderzoek aangeven: - theorieën als basis voor onderzoek, - uitvoering van experimenteel onderzoek, - aanpassing van de theorie op basis van de geïnterpreteerde resultaten; en een uitspraak doen over de betrouwbaarheid van een gegeven natuurwetenschappelijk onderzoek door het beoordelen van: - de bronnen en gegevens, - de werkwijze, pagina 8 van 15

9 - de interpretatie van de resultaten, - de presentatie van de conclusies. 2 met voorbeelden het gebruik en de ontwikkeling toelichten van methoden, technieken, instrumenten en materialen en hierbij aangeven hoe deze ontwikkeling en de vakinhoudelijke kennisvorming van invloed zijn op elkaar, waar het gaat om: - onderzoeksmethoden en experimenteertechnieken, - methoden voor analyse en interpretatie, - instrumenten en materialen. 3 met voorbeelden uitleggen wanneer onderzoek in interdisciplinair of multidisciplinair verband wordt opgezet en welke eisen deze samenwerking stelt aan de omgang met begrippen, modellen en onderzoek. 4 met voorbeelden toelichten dat bij onderzoek van persoonlijke en maatschappelijke vragen kennis gebruikt kan worden uit meerdere vakgebieden, ook uit nietnatuurwetenschappelijke vakgebieden. 5 met voorbeelden uitleggen hoe waarneming en theorievorming met elkaar samenhangen. Toepassing van kennis De kandidaat kan 1 met voorbeelden uitleggen hoe natuurwetenschappelijke kennis toegepast wordt om maatschappelijk relevante producten en technieken te ontwikkelen, en aangeven hoe samenleving en technologische ontwikkelingen elkaar beïnvloeden. 2 met voorbeelden toelichten dat de ontwikkeling van natuurwetenschappelijke kennis niet vanzelf leidt tot nieuwe relevante toepassingen maar dat bij de ontwikkeling voldaan moet worden aan: - functionele criteria; - sociaal-economische criteria; - ethische criteria. De invloed van natuurwetenschap en techniek De kandidaat kan oordelen over de betrouwbaarheid van toegepaste natuurwetenschappelijke kennis en een eigen mening over maatschappelijknatuurwetenschappelijke vraagstukken vormen 1 een oordeel geven over de betrouwbaarheid van beweringen waaronder ook de eigen beweringen- door passende criteria te hanteren bij het beoordelen van: - bronnen. - de kwaliteit van een product of techniek of behandeling. - de kwaliteit van onderzoek waaraan de bewering refereert. 2 met voorbeelden de invloed in verleden, heden en toekomst - toelichten van: - culturele, economische, maatschappelijke en politieke belangen op de ontwikkeling van natuurwetenschap en techniek, - natuurwetenschappelijke kennis en techniek op het dagelijks leven, - natuurwetenschappelijke kennis en techniek op het beeld dat mensen hebben van de natuur en hun eigen rol daarin. 3 een standpunt innemen en beargumenteren over: - toepassingen van natuurwetenschap of techniek in de maatschappij, - het eigen leerproces in het omgaan met natuurwetenschappelijke kennis en techniek. pagina 9 van 15

10 DOMEIN C: LEVEN Kenmerken van leven De kandidaat kan aan leken uitleggen dat levende wezens eigenschappen bezitten om zichzelf en de soort in stand te houden en aangeven op welke manier ze zich kunnen aanpassen aan veranderingen in hun omgeving. 1 met voorbeelden aan leken uitleggen dat levende organismen ondanks grote uiterlijke verschillen de volgende kenmerken gemeen hebben: - zij kunnen een stabiel intern milieu handhaven, - zij wisselen materie en energie met de omgeving uit, - zij ontwikkelen en reproduceren zichzelf volgens een ingebouwde blauwdruk, die genetische informatie heet, - zij kunnen reageren op prikkels uit de omgeving, - zij kunnen in hun functioneren bedreigd worden door oorzaken van binnen en buiten het lichaam. 2 met voorbeelden de rol van variatie en natuurlijke selectie uitleggen aan leken. Mens en gezondheid De kandidaat kent de ontwikkeling van opvattingen, technieken en producten in de gezondheidszorg en kan positieve en negatieve effecten daarvan bespreken; 1 aan de hand van voorbeelden nagaan hoe opvattingen, technieken of producten in de gezondheidszorg zich hebben ontwikkeld: Te denken valt aan: - gezondheid door voeding, geboorteregeling en een goed functionerend Afweersysteem, - preventie door hygiëne, vaccinatie, levensstijl, - controle door röntgenonderzoek, fmri-scan, PET-scan, genetische screening, - genezing of verzachting door medicijnen als antibiotica, cytostatica, pijnbestrijders, door bestraling, orgaantransplantatie, orgaanvervangende behandelingen, stamceltherapie, gebruik van klonen, gentherapie, ingrepen als nierdialyse. 2 medische toepassingen bespreken aan de hand van een afweging van positieve en negatieve effecten. Te denken valt aan persoonlijke en maatschappelijke afwegingen bij het gebruik van medische producten en technieken. Evolutie van het leven De kandidaat kan de ontwikkeling van het denken over de oorsprong van het leven beschrijven en in verband brengen met kennistheoretische, levensbeschouwelijke en sociologische opvattingen. 1 met voorbeelden beschrijven hoe natuurwetenschappelijke kennis is ontstaan over de oorsprong van leven en over uniformiteit en diversiteit in levensvormen en die in verband brengen met levensbeschouwelijke opvattingen, 2 aan de hand van voorbeelden duidelijk maken hoe de theorie van de natuurlijke selectie invloed heeft of heeft gehad op het denken over mens en samenleving. Te denken valt aan: sociaal Darwinisme, eugenetica, linguïstiek, ethiek. pagina 10 van 15

11 DOMEIN D: BIOSFEER Kenmerken van de biosfeer De kandidaat kan aan leken uitleggen welke randvoorwaarden met het leven op aarde samenhangen en op welke wijze deze kunnen veranderen. 1 met voorbeelden aan leken uitleggen hoe het leven op aarde samenhangt met de volgende randvoorwaarden: - de temperatuur op en aan het aardoppervlak, - de beschermende werking van de atmosfeer, - de aanwezigheid van voor het leven noodzakelijke elementen in de aardbodem en de atmosfeer: zuurstof en koolstofdioxide in de atmosfeer en water, nitraten en fosfaten in de aardbodem, - de zon als directe en indirecte bron van energie. 2 met voorbeelden aan leken uitleggen dat het leven op aarde samenhangt met kringlopen en daarbij onderscheiden: - kringlopen door transport van stoffen (o.a. water, mineralen) en energie, - elementkringlopen (met name die van koolstof en stikstof) door omzetting van stoffen. 3 met voorbeelden aan leken uitleggen dat in de genoemde randvoorwaarden (zie 1) en kringlopen (zie 2) snelle en trage veranderingen optreden. Duurzame ontwikkeling De kandidaat kan uitleggen wat duurzame ontwikkeling inhoudt, het effect van ingrepen in de biosfeer kritisch bespreken en daarbij onderscheid maken tussen economische, ecologische, sociaal-culturele en mondiale aspecten; 1 aan de hand van voorbeelden uitleggen hoe natuurwetenschappelijke kennis en technieken uit de volgende sectoren in staat zijn een bijdrage te leveren aan groei en welzijn van de wereldbevolking: - gezondheidszorg, - landbouw, - transport, - energievoorziening, - communicatietechnologie. 2 aan de hand van voorbeelden menselijke ingrepen in de biosfeer kritisch bespreken en daarin de uitdrukking 'duurzame ontwikkeling' gebruiken, waarbij aandacht wordt besteed aan ecologische, economische, sociaal-politieke, culturele en mondiale dimensies. Te denken valt aan voorbeelden zoals genoemd bij D2 en E2. 3 aan de hand van een voorbeeld kritisch bespreken welke rol modellen spelen bij het voorspellen van de effecten van ingrepen in de biosfeer en daarin betrekken: - positieve en negatieve ontwikkelingen, - heersende wetenschappelijke opvattingen, - het gebruik van modellen in maatschappelijke en politieke discussies. Te denken valt aan: klimaatverandering, duurzame energiebronnen, bemesting, verzuring, verdroging, ketenbeheer, waterkwaliteit. pagina 11 van 15

12 DOMEIN E: MATERIE Kenmerken van materie De kandidaat weet dat stoffen in de levende en niet levende natuur uit elementen zijn opgebouwd en hoe stoffen met elkaar kunnen reageren; met voorbeelden aan leken uitleggen dat: - materie in de levende en niet-levende natuur is opgebouwd uit dezelfde Elementen, - bij omzettingen van stoffen elementen behouden blijven, - bij het weergeven van bouwstenen van materie modellen een rol spelen, - modellen voor het weergeven van de bouwstenen variëren afhankelijk van het op te lossen probleem. Ontstaan van kennis over de materie De kandidaat kan met voorbeelden uitleggen dat bij het ontwikkelen van modellen voor de niet direct waarneembare bouwstenen van de materie gebruik gemaakt wordt van o.a.: - kennis van eigenschappen van stoffen en materialen; - kennis over productiemethoden, - fysische en chemische technieken, - modellen uit het verleden, - computersimulatie. Te denken valt aan de ontdekking van de elementen, het periodiek systeem, atoommodellen, chemische structuren, atomaire en subatomaire deeltjes. DOMEIN F: ZONNESTELSEL EN HEELAL Kenmerken van het zonnestelsel en het heelal De kandidaat kan de bouw en geschiedenis van het zonnestelsel en het heelal aan leken uitleggen wat de huidige opvattingen zijn over: - de bouw van het zonnestelsel, - het ontstaan van het zonnestelsel, - bouw van het heelal, - ontstaan en geschiedenis van het heelal en de rol van de zwaartekracht hierbij. Ontstaan van kennis over het heelal De kandidaat kan de ontwikkeling van kennis en ideeën over de bouw en geschiedenis van het zonnestelsel en heelal beschrijven. De kandidaat kan aan de hand van voorbeelden beschrijven hoe kennis over het heelal is ontstaan en nog steeds ontstaat. Bijvoorbeeld: - bijdrage van steeds geavanceerdere technologieën en onderzoeksmethoden, - veranderingen van modellen voor het heelal, - discussies over het heelal vanuit natuurwetenschappelijke en levensbeschouwelijke vooronderstellingen. Een uitgebreide beschrijving van de examenstof staat in de handreiking van SLO. terug naar top pagina 12 van 15

13 Bijlage 2 Hulpmiddelen Binas 6 e editie voor havo/vwo Voor dit boek zijn errata-bladen uitgegeven. Zie voor errata bij de Binas de site (zoeken op Binas errata ). Het is toegestaan deze fouten in het boek te verbeteren. Basispakket Het standaard basispakket bij alle centrale examens en college-examens bevat: - schrijfmateriaal - tekenpotlood - blauw en rood kleurpotlood - liniaal met millimeterverdeling - passer - geodriehoek - vlakgum - elektronisch rekenapparaat (niet-grafisch, niet-programmeerbaar) Ook is het toegestaan om hulpmiddelen mee te brengen die geen relatie hebben met de exameneisen maar wel functioneel kunnen zijn, zoals: markeerstift, puntenslijper, leesliniaal (loep). Woordenboek Nederlands-Nederlands (eendelig) óf Nederlands-thuistaal van de kandidaat (eendelig) Een digitaal woordenboek is niet toegestaan. De hulpmiddelen van het basispakket zijn toegestaan bij alle examens. Uitgebreide informatie over hulpmiddelen voor de centrale examens staat in de Regeling toegestane hulpmiddelen. Kies: examenblad.nl, 2018, havo, onderwerpen, hulpmiddelen terug naar top pagina 13 van 15

14 Bijlage 3 Tips Schriftelijk college-examen oefen het invullen van formules en omrekenen van eenvoudige eenheden besteed aandacht aan het taalgebruik besteed aandacht aan de terminologie, zoals hypothese en conclusie oefen met oude examens op de site duo.nl, staatsexamenkandidaat, oefenen Mondeling college-examen bekijk de informatiefilm over het mondeling college-examen op de site: duo.nl, staatsexamenkandidaat, Hoe het staatsexamen vo werkt oefen thuis met de voorbeeldcasus op de site: duo.nl, staatsexamenkandidaat, oefenen maak bij het voorbereiden van de casus aantekeningen en oefen, na het lezen van de casus, alvast in eigen woorden weer te geven waar de casus over gaat terug naar top pagina 14 van 15

15

16 pagina 16 van 15