MENSWAARDIG WONEN AAN DE ONDERKANT Pistes voor een toekomstig Vlaams woonbeleid David Van Vooren Beleidsmedewerker Vlaamse Woonraad Studienamiddag Woonnood in Vlaanderen Brussel, 8 september 2015
2 Recht op wonen Artikel 25 Universele Verklaring Rechten van de Mens Een ieder heeft recht op een levensstandaard, die hoog genoeg is voor de gezondheid en het welzijn van zichzelf en zijn gezin, waaronder inbegrepen ( ) huisvesting ( ) Artikel 23 Belgische Grondwet Ieder heeft het recht een menswaardig leven te leiden. Daartoe waarborgen de wet, het decreet ( ) rekening houdend met de overeenkomstige plichten, de economische, sociale en culturele rechten ( ) Die rechten omvatten inzonderheid: ( ) 3 het recht op een behoorlijke huisvesting ( ) Artikel 3 Vlaamse Wooncode Iedereen heeft recht op menswaardig wonen. Daartoe moet de beschikking over een aangepaste woning, van goede kwaliteit, in een behoorlijke woonomgeving, tegen een betaalbare prijs en met woonzekerheid worden bevorderd.
3 niet gerealiseerd Zie diverse bijdragen in Woonnood in Vlaanderen : 711 volwassenen en 53 kinderen in winteropvang voor daklozen 3.019 volwassen en 1.675 kinderen in thuislozenzorg CAW en doorgangswoningen OCMW Bijna 13.000 huishoudens bedreigd door uithuiszetting 1 op 3 huurders onvoldoende resterend inkomen om na woonkosten menswaardig te kunnen leven (89% bij armste private huurders) 1 op 5 huurwoningen van structureel ontoereikende kwaliteit Discriminatie en negatieve selectie van lage inkomensgroepen en allochtonen op private huurmarkt
4
5 Gezocht: structureel beleid voor het wonen aan de onderkant Problemen van het wonen aan de onderkant verdienen meer prominente plaats op beleidsagenda Geen ad hoc beleid, maar nood aan structurele wijzigingen van het Vlaamse woonbeleid Aanzet in Menswaardig en behoorlijk wonen aan de onderkant. Pistes voor een toekomstig Vlaams woonbeleid (Hubeau, Van Damme & Van Vooren) Bijdrage in eigen naam, grotendeels gebaseerd op adviezen Vlaamse Woonraad (strategische adviesraad)
6 Beschikbaar op www.vlaamsewoonraad.be
7 Vooraf: falend woonbeleid of falend arbeidsmarkt- en sociaal zekerheidsbeleid langdurige werkloosheid, ontoereikende vervangingsinkomens, als oorzaak van betaalbaarheidsproblemen falend welzijnsbeleid gebrekkig opvolging van instellingsverlaters verhoogt risico op dak- en thuisloosheid falend anti-discriminatiebeleid Sorry, maar de woning is al verhuurd Gedeelde verantwoordelijkheid MAAR: dit mag geen voorwendsel zijn voor het uitblijven van een structureel woonbeleid, gericht op het verhelpen van urgente woonnoden
8 Bouwstenen voor structureel woonbeleid Nieuwe overheidsbenadering: versterkt recht op wonen Bijsturing van de bestaande beleidsinstrumenten Verruiming sociaal huuraanbod Versterkt privaat huurbeleid Heroriëntatie prioriteiten en instrumenten
9 Versterkt recht op wonen Huidige beleid: inspanningsverbintenissen Overheid bevordert toegang tot betaalbare woningen Vlaamse Woonraad pleit voor individueel versterkt woonrecht Resultaatgerichte benadering In eerste instantie voor doelgroepen met hoogste woonnood (ETHOS), stelselmatige uitbreiding doelgroep Beoordeling door lokale woonactoren Vlaams Gewest draagt eindverantwoordelijkheid woonrechtcommissaris als hoeder van het grondrecht (signaalfunctie + noodfonds wanneer regulier beleid tekortschiet) Artikel Freek Spinnewijn: recht op opvang als (tijdelijk) alternatief voor het recht op wonen?
10 Verruimd sociaal huuraanbod 35 30 25 20 15 10 Sociale huur biedt sterke waarborgen voor recht op wonen voor kwetsbare huishoudens (objectieve toewijzing, inkomensgebonden huurprijs, hoge woonzekerheid, ) Aanbod is ontoereikend 5 0
11 Verruimd sociaal huuraanbod Vlaamse Woonraad pleit voor: Minimaal 9% sociale huurwoningen (nu 6,7%) Complementair: versterking en uitbreiding sociale verhuurkantoren (SVK) en verkenning mogelijkheden geconventioneerde huur op private huurmarkt (zie verder) Hoger aandeel toewijzingen sociale huurwoningen aan huishoudens met hoge woonnood (ETHOS) ( louter armenhuisvesting ) opm: SVK: sterk stijgend % toewijzingen aan doelgroepen ETHOS (2012: 46%; 2013: 54%; 2014: 60% 1.277 huishoudens, waarvan meerderheid daklozen)
12 Versterkt privaat huurbeleid 180.000 à 200.000 private huurders met betaalbaarheids- en/of kwaliteitsproblemen Behoren tot theoretische doelgroep sociale huur nauwelijks ondersteuning op private huurmarkt Pleidooi voor meer gelijkwaardige behandeling Advies Vlaamse Woonraad (2010): Betaalbaarheid verhogen (o.a. huursubsidie) Verruimd en kwalitatief aanbod stimuleren (bv. stimuli bij sociale verhuring van private woningen) De kwaliteit van bestaande woningen verbeteren Sterkere rol voor intermediaire actoren (bv. SVK, woonbegeleiding, renovatie-advies) Aanbevelingen nog steeds actueel Regionalisering huurwetgeving biedt kansen tot versterkt privaat huurbeleid
13 Heroriëntatie prioriteiten en instrumenten Uitgangspunt: indien doel = realisatie van het recht op wonen voor iedereen => grootste steun aan huishoudens met de grootste woonnoden. Sociale rechtvaardigheid Efficiënte inzet van overheidsmiddelen Cf. bijdrage Kristof Heylen De verdelende impact van de woonsubsidies Eigenaars ontvangen gemiddeld 30% meer woonsubsidie dan huurders Aandeel woonsubsidies voor 40% hoogste inkomensgezinnen > aandeel voor middeninkomens (2 e en 3 e inkomensquintiel) 20% laagste inkomens ontvangen relatief meer subsidies dan middeninkomens o.m.v. selectieve sociale huisvesting Woonbonus heeft grootste impact op subsidieverdeling
14 Heroriëntatie prioriteiten en instrumenten Vlaamse Woonraad: advies over de regionalisering van de woonbonus (2012) Fiscale uitgaven eigen woning: 1,35 miljard euro in inkomstenjaar 2012 (vgl. totaal budget woonbeleid VL: ca. 600 miljoen euro). Evaluatie woonbonus, o.a. prijsopdrijvend effect, omgekeerd herverdelend, dreigende budgettaire ontsporing, Pleidooi voor geleidelijke afbouw en heroriëntatie naar: Gerichte eigendomsondersteuning Versterkt beleid private huurmarkt Ondersteuning sociale huurmarkt Globaal plan verbetering woningkwaliteit Politieke besluitvorming: afbouw fiscaal voordeel om budgettaire redenen, maar geen fundamentele koerswijziging
15 Aanzetten tot versterkt woonbeleid Regeerakkoord en Beleidsnota s Vlaamse Regering bevatten aantal aanzetten tot versterkt woonbeleid Aankondiging woonbeleidsplan, met lange termijndoelstellingen inzake wonen Grotere beleidsaandacht voor private huurmarkt Versterkte samenwerking wonen-welzijn Vlaams Actieplan Armoedebestrijding: duidelijke doelstellingen inzake strijd tegen dak- en thuisloosheid aanzet tot volwaardige Vlaamse strategie tegen dak- en thuisloosheid? Alertheid, kritische reflectie en engagement vanuit middenveld en academische wereld blijven geboden Woonnood in Vlaanderen biedt hiervoor stevig houvast
Dank voor uw aandacht 16