Focusbrief Zorginkoop 2018 Voor zorgverzekeraar en zorgkantoor Geachte mevrouw, mijnheer, Voor Alzheimer Nederland zijn de zorgverzekeraars en zorgkantoren belangrijke partners bij het realiseren van goede dementiezorg en een dementievriendelijke samenleving. De Zorgstandaard Dementie is daarbij het uitgangspunt en toetsingskader voor goede zorg aan mensen met dementie en hun naasten. Sinds 1 januari 2015 zijn er grote veranderingen doorgevoerd in de zorg waar juist mensen met dementie en hun mantelzorgers direct mee te maken hebben en nadelige effecten van ondervinden, oa beperkte Wlz-budget voor intensieve zorg thuis, vermindering van de beschikbaarheid van casemanagement dementie en drempels bij overgang in de financiering van Wmo, Zvw en Wlz. Alzheimer Nederland en haar regionale afdelingen volgen deze transitie op de voet om te zien hoe de veranderingen uitwerken voor mensen met dementie. Er zijn vijf punten waar wij ons op dit moment zorgen over maken en waarbij wij de samenwerking en meningsvorming met de zorgverzekeraars en zorgkantoren willen intensiveren. De dementiemonitor mantelzorg 2016 toont aan dat de overbelasting van mantelzorgers voor het eerst toeneemt van 1 op 10 naar 1 op 6. Deze forse stijging gedurende de transitieperiode betekent ook een forse uitdaging voor verzekeraars. Een uitdaging in ZvW-inkoop en in systeemsamenwerking met gemeenten (Wmo) en zorgkantoren (Wlz). N.B. de vier vorige monitoren toonden geen verhoging aan. Om de kwaliteit en de continuïteit van de dementiezorg te kunnen waarborgen zijn verbeteringen nodig rond de volgende vijf punten: 1. Ketensamenwerking borgen in inkoopcriteria; 2. Tijdige signalering, verwijzing en diagnostiek; 3. Spilfunctie van casemanagement dementie, in de wijk en in de WLZ-thuis; 4. Persoonsgerichte WLZ-zorg, thuis en in het verpleeghuis; 5. Extra ondersteuning bij implementatie Zorgstandaard. 1.Ketensamenwerking borgen in inkoopcriteria Uit de dementiemonitor mantelzorg 2016 (Alzheimer Nederland, Nivel 2016) blijkt dat mantelzorgers als belangrijkste verbeterpunten in de zorg noemen: 1) minder bureaucratie bij het regelen van zorg en 2) betere communicatie met en afstemming tussen zorgverleners. Een integrale & eenduidige werkwijze voor mensen met dementie en hun mantelzorgers is cruciaal vanwege de versnippering in financiering en het diverse, niet volgtijdelijke aanbod bij dementie (Zorgstandaard Dementie spreekt over een kluwenmodel). Een integrale aanpak is alleen mogelijk door samenwerking. In 2016 zijn er ongeveer 70 dementienetwerken (bron: Rapportage Netwerkindicatoren dementie 2016, Vilans, december 2016). Maar de ketensamenwerking staat onder druk door veranderende financiering en de randvoorwaarden van de zorg. Hierdoor zijn een aantal netwerken gestopt, samengevoegd of tijdelijk niet actief. Zo heeft de gewijzigde inkoop van bijvoorbeeld casemanagement dementie in de Zvw en nadruk op meer marktwerking een ongunstig effect op de ketensamenwerking (bv kassiersfunctie verdwijnt). Sommige ketens stellen hun bestaansrecht ter discussie. Dit vindt Alzheimer Nederland een ongewenste ontwikkeling. Alzheimer Nederland vindt het belangrijk dat de dementienetwerken zich verder ontwikkelen en dat aanbieders samenwerken vanuit het perspectief van de patiënt en zijn mantelzorgers. Dit kan in nieuwe organisatievormen en/of door verbindingen te leggen met andere netwerken, bijvoorbeeld Focusbrief 2018 Alzheimer Nederland januari 2017 Pagina 1 van 5
netwerken palliatieve zorg en kwetsbare ouderen. Ook hier kan de zorgverzekeraar/zorgkantoor helpen en stimuleren deze verbindingen mogelijk te maken. Maak de dementienetwerken toekomstbestendig. Mogelijk biedt het onderzoek van de gezamenlijke verzekeraars Samen op weg een duidelijke richting. Samenwerking is daarnaast een belangrijke basis om casemanagement dementie vorm te geven ( zie pagina 26 Zorgstandaard Dementie). Alzheimer Nederland vraagt de zorgverzekeraar/het zorgkantoor: In de inkoopcriteria de ketensamenwerking rondom dementie bevorderen en eisen aan ketensamenwerking stellen. 2.Tijdige signalering, verwijzing en diagnostiek Uit de dementiemonitor mantelzorg 2013 blijkt dat de tijd tussen signalering en diagnose 1,2 jaar duurt. Bij jonge mensen is dit zelfs 4,6 jaar. Dit is veel te lang. Mensen lopen nog steeds te lang rond met het niet-pluis gevoel. Bij 40% is geen diagnose. Adequate hulp, ondersteuning en begeleiding blijft hiermee uit. En dit is noodzakelijk bij dit progressieve ziektebeeld. Voorlichting, educatie en doorverwijzing zijn in deze fase van belang. En wel van wijksteunpunt, buurthuis, migrantenorganisaties tot huisartsenpraktijk. Ook het sociaal wijkteam kan helpen in signaleren en verwijzen. Alzheimer Nederland heeft de expertise op het gebied van voorlichting bij dementie in huis en wil dit samen met andere organisaties oppakken. Alzheimer Nederland vraagt de zorgverzekeraar: Prikkels in te bouwen voor tijdige screening bij niet-pluis gevoel door huisartsen en eerste lijn. Dit door stimuleren van onder andere het gebruik van de NHG-Standaard dementie, de module kwetsbare ouderen en consultatie/deskundigheidsbevordering met geheugenpoliklinieken en multidisciplinaire teams. Daarnaast huisartsen stimuleren om de specialist ouderengeneeskunde in de eerste lijn te zetten (vanaf 1 januari 2018 in de Zvw en daarvoor via de subsidieregeling extramurale behandeling). Algemene voorlichtingsactiviteiten te stimuleren in samenspraak met Alzheimer Nederland en gemeenten (bijvoorbeeld rondom de sociale wijkteams). Doorverwijzing naar casemanagement dementie te vereisen na de diagnose 3. Casemanagement dementie: belangrijkste hulpvorm Verzekeraars en gemeenten hebben in de Wmo (2015) de wettelijke taak om zorg te dragen dat mensen zo lang mogelijk in de eigen leefomgeving kunnen blijven wonen, met hulp van het sociale netwerk. Voor Alzheimer Nederland is de rode draad dat de mantelzorger de zorg vol kan houden. 54% is immers tamelijk tot overbelast (bron: Dementiemonitor mantelzorg, Nivel, 2016). Er is een toename in overbelasting. Was in 2013 nog 1 op de 10 zwaar belast tot overbelast, in 2016 is dit opgelopen tot 1 op de 6. Focusbrief 2018 Alzheimer Nederland januari 2017 Pagina 2 van 5
Uit de dementiemonitor 2016 blijkt dat casemanagement dementie 1 van de belangrijkste voorzieningen is om het thuis vol te houden. Bij de integrale zorg- en dienstverlening aan mensen met dementie en hun mantelzorgers vervult het casemanagement dementie een spilfunctie. Deze HBOplus opgeleide professional heeft specifieke kennis die noodzakelijk is om mensen met dementie en hun sociale netwerk te begeleiden en is uiteindelijk kostenbesparend (uitstel van verpleeghuisopname, minder crisishulp en ongeplande weekendhulp). Bewijslast uit onderzoek Uit de Compas (2016) studie van VUmc blijkt dat gespecialiseerd casemanagement dementie kosteneffectiever is. Casemanagement dementie lijkt een grote investering maar verdient zich in de praktijk terug, mits kwalitatief hoogwaardig vormgegeven. Uit de toenemende wachtlijsten voor casemanagement, de ontslagen in 2015 en 2016 vindt de overdracht van het cliëntenbestand vertraagd plaats. Dit terwijl casemanagement dementie valt onder de zorgverzekeringswet en daarmee verzekerd recht is. Uit de dementiemonitor mantelzorg van 2016 blijkt dat de helft van de respondenten niet op de hoogte was dat casemanagement dementie verzekerd recht is. We zien daarnaast dat overdracht plaats vindt naar wijkverpleegkundigen met beperkte bijscholing en zonder extra tijd voor deze specialistische vorm van ondersteuning. De wijkverpleegkundigen zijn niet in staat om deze cliënten dezelfde ondersteuning te bieden. Hen ontbreekt de tijd en specifieke deskundigheid. In 2016 is op initiatief van VWS het actieplan casemanagement dementie opgesteld. Belangrijke doelstelling is rust en herstel. Dit betekent dat casemanagement dementie voor iedere verzekerde beschikbaar moet zijn. Binnen het actieplan is een Signaalteam opgericht welke ondersteunt bij het oplossen van problemen in de beschikbaarheid/toegankelijkheid van het casemanagement. Naar de mening van Alzheimer Nederland zijn door verzekeraars nog onvoldoende maatregelen getroffen om de problemen op te pakken. December 2016 zijn er nog steeds wachtlijsten. Casemanagement in Wlz thuis Casemanagement dementie is bovendien niet altijd beschikbaar voor mensen met het volledig pakket thuis (VPT) en het modulair pakket (beide pakketten zijn Wlz-financiering). Doordat cliënten overgaan van Wmo/Zvw ontstaan veranderingen in continuïteit van de zorgverlener, de uren zorgverlening en eigen bijdragen. Voor cliënten is deze overgang van financiering niet te volgen. Het Wlz- budget voor mensen met dementie in de thuissituatie is ontoereikend. Alzheimer Nederland vraagt de zorgverzekeraar: Specifieke inkoopcriteria te stellen voor het inzetten van casemanagement dementie in de aanspraak Wijkverpleging conform de Zorgstandaard dementie 1, zowel in kwaliteit als kwantiteit en deze te toetsen; Budgetten binnen de wijkverpleging voor casemanagement dementie te oormerken; Voldoende mogelijkheden aan te bieden voor respijtzorg en vervangende mantelzorg afgestemd op mantelzorgers van mensen met dementie; Uitvoering geven aan rust en herstel conform het actieplan casemanagement dementie: geen wachtlijsten, geen ontslagen casemanagers. Iedereen met dementie casemanagement dementie aanbieden. Eisen te stellen aan casemanagement dementie binnen de WLZ thuis. Zowel voor VPT als modulair pakket dient de vaste HBO-begeleider gecontinueerd te worden. 1 Casemanagement is één vaste, onafhankelijke, persoonlijk begeleider vanaf het diagnostisch proces, HBO+ plus opgeleid, kennis en ervaring met dementie, pagina 23 Zorgstandaard Dementie Focusbrief 2018 Alzheimer Nederland januari 2017 Pagina 3 van 5
4. Persoonsgerichte zorg in het verpleeghuis Het grootste deel van de verpleeghuisbewoners heeft dementie. Voor Alzheimer Nederland zijn vier thema s binnen de verpleeghuiszorg van belang. 1. Personele bezetting De verpleeghuiszorg is in 2016 flink onder de aandacht geweest. Het betrof de personele bezetting en de uitkomsten van IGZ-onderzoek onder verpleeghuizen. Hugo Borst presenteerde zijn manifest: scherp op ouderenzorg waarin hij onder andere om een personeelsnorm vraagt welke door de Tweede Kamer in november 2016 is ondersteund. In 2016 heeft het ZIN de leidraad verantwoorde personeelssamenstelling verpleeghuizen opgesteld. Het Kwaliteitskader Verpleegzorg is ook in ver gevorderde fase. Binnen het landelijk project Waardigheid en Trots worden best practices uitgewerkt. Er is veel werk in uitvoering. Toch zijn er zorgen onder mantelzorgers. De grootste zorg volgens mantelzorgers is de personeelsbezetting, zo blijkt uit de dementiemonitor mantelzorg 2016. Mantelzorgers vinden het vooral van belang dat er vaste gezichten zijn en meer en gekwalificeerd personeel 2.Activiteiten-bewegingsprogramma s. Uit onderzoek blijkt dat 90% van de ouderen in verpleeghuizen nauwelijks beweegt. Uit de dementiemonitor mantelzorg blijkt dat 48% (van de 821 respondenten) meent dat de activiteiten niet aansluiten bij wat de naaste leuk vindt; 3.De samenwerking met én ondersteuning van familie/mantelzorg. Uit de dementiemonitor mantelzorg (Nivel, Alzheimer Nederland 2014) blijkt dat de belasting van mantelzorgers na opname in het verpleeghuis nog steeds hoog is. Mantelzorgers geven aan dat de situatie van hun naaste hen niet los laat. De mentale belasting blijft daarmee hoog. De afstemming met familie is ook nog niet op orde, zo blijkt uit de dementiemonitor mantelzorg 2016: een deel van de mantelzorgers wordt niet betrokken bij de begeleiding van de naaste en het andere deel van de mantelzorgers voelt zich overvraagd. Alzheimer Nederland is van mening dat de vier rollen van de mantelzorger meer erkend dienen te worden (Eindrapportage In voor Mantelzorg, 2016). Het betreft hier de rollen van expert, naaste, ondersteuner en hulpvrager. Hiermee wordt recht gedaan aan de positie van de mantelzorger binnen het cliëntsysteem. 4.Onbegrepen gedrag. Alzheimer Nederland maakt zich ten aanzien van onbegrepen gedrag hard voor reductie van de volgende negatieve interventies. Vrijheidsbeperkende maatregelen. Uit de Monitor Woonvormen Dementie (Trimbos, 2015, pagina 37) blijkt dat het gebruik is afgenomen maar dat er aandachtspunten zijn rondom besluitvorming en voorkómen van vrijheidsbeperking. De Monitor Woonvormen Dementie is in 2016 weer opgestart. Alzheimer Nederland participeert hierin; Antipsychoticagebruik. Aan het gebruik van antipsychotica kleven gevaren voor mensen met dementie (Medisch Contact, juni 2011), namelijk hoger risico op CVA en verhoogde mortaliteit. Uit de Monitor Woonvormen Dementie (Trimbos, 2015) blijkt dat het gebruik van psychofarmaca gelijk is gebleven; Onderbehandeling bij pijn. Bij 40% van de mensen met dementie die wonen in een verpleeghuis is onderbehandeling bij pijn (promotieonderzoek Plooij, 2012). Dit vraagt verbetering van pijndiagnostiek. Alzheimer Nederland dringt aan meer in te zetten op psychosociale interventies en persoonsgerichte zorg bij onbegrepen gedrag. Focusbrief 2018 Alzheimer Nederland januari 2017 Pagina 4 van 5
De monitor woonvormen wordt in 2016/2017 weer uitgevoerd. Alzheimer Nederland vraagt het Zorgkantoor: Instellingen te stimuleren om te komen tot beleid dan wel verbeterplannen gericht op de hierboven genoemde vier thema s en hierbij de Cliëntenraad van de instelling te betrekken; Resultaten van verbeterplannen transparant te maken. Focus daarbij op welke uitkomsten deze hebben voor de patiënt en sluit vooral aan bij landelijke verbetertrajecten zoals Waardigheid en Trots en Beter af met minder: Bewust psychofarmacagebruik ; Scholing in onbegrepen gedrag en personele bezetting aanpassen zodat een betere mix van mbo en hbo geschoolde medewerkers.: in inkoopplan verpleeghuizen belonen die voortvarend een actieplan personeelssamenstelling opstellen en starten met scholing en werving personeel. 5.Extra ondersteuning implementatie Zorgstandaard dementie Bij zowel de inkoop, de uitvoering en toetsing van de dementiezorg is de Zorgstandaard Dementie hét kompas voor goede zorgverlening en het bevorderen van de levenskwaliteit van patiënten en hun mantelzorgers. Hierover zijn de overheid, wetenschap, private partijen en cliëntenorganisaties het met elkaar eens. De kennis van de zorgstandaard dementie is niet altijd voldoende aanwezig (NIVEL-onderzoek, maart 2015) De zorgen en problemen bij de boven genoemde vier thema s kunnen voor een groot deel worden aangepakt door een goed doordachte en consequente vertaling van de visie en uitgangspunten omschreven in de Zorgstandaard. Vanuit het Praktijkverbeterprogramma van het Deltaplan Dementie wordt in 2017 het programma Dementie voor Elkaar uitgerold. Voor Alzheimer Nederland ligt hier ook een taak voor de verzekeraars en zorgkantoren.. Alzheimer Nederland vraagt het Zorgkantoor en zorgverzekeraar: Bij de inkoop, contractering, evaluatie en ontwikkeling van dementiezorg en dementieketens de Zorgstandaard dementie expliciet als toetsingskader te hanteren; Via de huidige registratiesystemen de dementiezorg beter in kaart te brengen; Wlz-experimenten te stimuleren (conform Dementiebrief Van Rijn, juli 2015). Tot slot Wij vertrouwen erop dat zorgverzekeraars en zorgkantoren blijven stimuleren dat Alzheimer Nederland een duidelijke stem en daarmee inbreng in het inkoopproces kan vervullen. Dit kan middels de regionale belangenbehartigers van de 48 regionale afdelingen van Alzheimer Nederland. Het werken met een akkoordverklaring versterkt Alzheimer Nederland in haar regionale positie als belangenbehartiger en partner bij het verder ontwikkelen van goede dementiezorg. Met vriendelijke groet, mede namens de regionale belangenbehartigers van Alzheimer Nederland, Anne-marie Bruijs, Julie Meerveld a.bruijs@alzheimer-nederland.nl j.meerveld@alzheimer-nederland.nl 06-51258641 06-12899916 Focusbrief 2018 Alzheimer Nederland januari 2017 Pagina 5 van 5