Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit NVWA-protocol: Inspecties Phytophthora ramorum Naktuinbouw Auteur: Dolf Smid Versie: 2017.01 Dit document is een bijlage bij hoofdstuk 5 van het uitvoeringsprotocol behorende bij de Meerjarige overeenkomst Plantkeur tussen LNV en de keuringsdiensten. Versie 2017.01 Pagina 1 van 9 29-6-2017
INHOUDSOPGAVE 1. BEGRIPPEN 3 2. INSPECTIES, VERZAMELEN VAN MONSTERS EN VASTLEGGING 4 2.1. ALGEMEEN 4 2.2. AFZET BINNEN DE EU 4 2.2.1. Voorwaarden 4 2.2.2. Te inspecteren planten 4 2.2.3. Inspectieperiodes 5 2.2.4. Monstername 5 2.2.5. Te nemen actie bij inzenden van een monster 5 2.3. EXPORT NAAR CANADA, DE VS, CHINA, JAPAN EN NOORWEGEN 5 2.3.1. Voorwaarden 5 2.3.2. Aanmelding voor export 6 2.3.2.1 Noorwegen en de VS 6 2.3.2.2 Canada, China en Japan 6 2.3.3. Export naar Canada, China en Japan 6 2.3.3.1.Te inspecteren waardplanten 6 2.3.3.2.Monstername Canada, China en Japan 6 2.3.3.3.Te nemen actie bij inzenden van een monster 7 2.3.4. Export naar de VS 7 2.3.4.1.Te inspecteren waardplanten 7 2.3.4.2.Monstername VS 7 2.3.4.3.Te nemen actie bij inzenden van een monster 7 2.3.4.4.Te nemen actie na toetsen van een monster 7 2.3.5. Export naar Noorwegen 7 2.3.5.1.Te inspecteren waardplanten 7 2.3.5.2.Monstername Noorwegen 8 2.3.5.3.Te nemen actie bij inzenden van een monster 8 2.3.5.4.Te nemen actie na toetsen van een monster 8 3. VERVOLGACTIES 8 3.1. AFHANDELING POSITIEVE MONSTERS VS EN NOORWEGEN 8 3.2. NOTIFICATIES 9 Versie 2017.01 Pagina 2 van 9 29-6-2017
1. Begrippen Rhododendron: alle soorten die behoren tot het geslacht Rhododendron, met uitzondering van de soort Rhododendron simsii. Het geslacht Azalea valt botanisch onder het geslacht Rhododendron en wordt daarom niet apart vermeld. Bekende waardplanten: waardplanten van Phytophthora ramorum en Phytophthora kernoviae. Zie het register Waardplanten Phytophthora soorten Belendende gewassen in het kader van een vastgestelde vondst van P. ramorum: De in register Waardplanten Phytophthora soorten genoemde waardplanten die in een straal van 2 meter rondom een zieke plant opgeruimd moeten worden. Alle boomkwekerijgewassen (incl. vaste planten en eenjarigen) die in een straal van 10 meter rondom een zieke plant worden vastgelegd voor een observatieperiode van 3 maanden actieve groei van planten. Definitieve vondst: aanwezigheid van P. ramorum is vastgesteld door: Aanwezigheid van kenmerkende sporangiën of chlamydosporen direct op het ingezonden materiaal en/of Toets met PCR... Planten zonder symptomen kunnen ook een positief resultaat geven... Periode van actieve groei van planten: Het is mogelijk dat de observatieperiode van 3 maanden actieve groei van planten onderbroken wordt door de winterrust van de planten. Om tot symptoomontwikkeling te komen is groei noodzakelijk. Gesteld wordt dat er actieve groei is in de periode van 15 maart tot en met 15 november. Productie eenheid: perceel / de percelen, op dezelfde geografische locatie behorende tot één bedrijf. Percelen niet aansluitend (afgescheiden door percelen van een ander bedrijf) aan deze locatie, vormen een andere productie eenheid. Symptomen: ziektebeeld veroorzaakt door P. ramorum. Symptomen van P. kernoviae zijn vergelijkbaar met die van P. ramorum. De schimmel: Phytophthora ramorum, Phytophthora kernoviae of een andere quarantainewaardige Phytophthora soort. Zusterpartij: partij waarvan het stekmateriaal afkomstig is van dezelfde moederplanten in een bepaald jaar. Versie 2017.01 Pagina 3 van 9 29-6-2017
2. Inspecties, verzamelen van monsters en vastlegging 2.1. Algemeen a. Schenk bij inspecties in het bijzonder aandacht aan recent verplante partijen (deze zijn extra vatbaar voor infecties) en (oudere) restpartijen. b. Neem bij inspecties en het nemen van monsters passende maatregelen om verspreiding van de schimmel te voorkómen; zie Hygiëne tijdens inspecties. c. Neem monsters van planten met P. ramorum verdachte symptomen (zie datasheet) d. Markeer de locatie waar een monster is genomen zodanig dat deze traceerbaar is. Indien er een monster wordt genomen van symptoomloze planten, bijvoorbeeld t.b.v. export naar Noorwegen of de Verenigde Staten (VS), dan moeten deze planten worden gemerkt met een genummerde ty-rap. Indien deze planten in geval van een besmetting niet kunnen worden teruggevonden, dan worden maatregelen gelegd op de hele partij(en) waaruit de bemonsterde planten zijn verdwenen. De plaats van productie zal ook niet in aanmerking komen voor export naar de betreffende bestemming(en). e. Zend het monster in een verzegelde, goed afgesloten en niet vochtdoorlatende zak (sealbag) plus inzendformulier naar Naktuinbouw. Houd het inzendformulier gescheiden van het monster om te voorkómen dat het nat wordt of besmeurd raakt. f. Zend monsters bij voorkeur aan het begin van de week in; op vrijdag geen monsters inzenden. Naktuinbouw is bevoegd voor het doen van onderzoek op P. ramorum in blad. Monsters met delen van de plant, anders dan blad, moeten naar het NRC (NVWA) worden gestuurd voor onderzoek. 2.2. Afzet binnen de EU 2.2.1. Voorwaarden Binnen de EU geldt dat Camellia, Rhododendron (excl. R. simsii) en Viburnum vrij moeten zijn van P. ramorum. Hiervoor zijn 2 opties: 1. Afkomstig uit een gebied dat vrij is van P. ramorum 2. Afkomstig van een productie eenheid, waar tijdens de twee veldinspecties in de periode van actieve groei van planten geen symptomen van P. ramorum zijn gevonden Nederland kent geen gebieden vrij van P. ramorum. Voor de overige waardplanten volstaat 1 veldinspectie voor de handel binnen de EU. Mocht er een besmetting zijn aangetroffen dan is het toch toegestaan om te leveren na een bepaalde periode, mits de voorgeschreven maatregelen zijn genomen. 2.2.2. Te inspecteren planten Camellia, Rhododendron (excl. R. simsii, zie globale inspectie) en Viburnum; intensieve inspectie van alle partijen op een bedrijf Fagus, Kalmia, Pieris, Quercus, Syringa, Taxus en Vaccinium; intensieve inspectie Alle overige gewassen vermeld in register Waardplanten Phytophthora soorten ; globale inspectie Versie 2017.01 Pagina 4 van 9 29-6-2017
2.2.3. Inspectieperiodes De inspecties op de kwekerij van Camellia, Rhododendron (excl. R. simsii) en Viburnum moeten worden uitgevoerd in twee rondes: de eerste vanaf maart tot juli, waarbij de inspecties vanaf maart tot en met mei bedoeld zijn voor de planten van minimaal het voorgaande groeiseizoen. de tweede in september tot november. De overige waardplanten bij voorkeur in de periode september - november inspecteren. Eerder inspecteren, vanaf juni, is echter wel toegestaan. Er hoeft geen aanvullende partij-inspectie plaats te vinden bij het in het verkeer brengen van de planten. Bij bedrijven met zowel P. ramorum waardplanten als bacterievuurwaardplanten kunnen deze twee inspecties worden gecombineerd. Naktuinbouw houdt een registratie bij, waardoor kan worden bepaald hoeveel inspecties, waar zijn uitgevoerd. 2.2.4. Monstername Stuur altijd een monster in bij specifieke of aspecifieke symptomen. Zie de door de NVWA geleverde datasheet met kleurenafbeeldingen.. en het register Waardplanten Phytophthora soorten voor symptoombeschrijvingen. Voor elke monstername n.a.v. symptomen geldt: één plant per monster. Afhankelijk van de situatie zal de hele plant (bijv. bij bladverliezende Viburnum), of slechts blad (veelal bij Camellia, Rhododendron en Viburnum tinus) te worden ingestuurd. Noteer alles zo, dat de betreffende plant/monsterpunt getraceerd kan worden. Neem contact op met het NRC team ziekten, in Wageningen bij aantreffen van bloedende stammen van loofbomen. Voeg aan de monsters een inzendformulier toe. Zend monsters in conform 2.1. 2.2.5. Te nemen actie bij inzenden van een monster Geef vanaf inzenden van materiaal geen plantenpaspoorten af voor de onder 2.2.2. genoemde waardplanten. Leg de volgende planten mondeling en schriftelijke vast: Verdachte (=bemonsterde) partij(en), en Alle belendende gewassen in een strook van 10 meter rondom de verdachte partij. Ga na of de verdachte partij deel uitmaakt van een grotere partij. Zo ja de deelpartij(en)/ zusterpartij(en) inspecteren; ook indien deze op een andere productie eenheid van het bedrijf of op een ander bedrijf staan. Handel als volgt: Symptomen; monster insturen en partij mondeling en schriftelijk vastleggen (actie: Naktuinbouw). Geen symptomen; partij ook mondeling en schriftelijk vastleggen (actie: Naktuinbouw) in afwachting van de resultaten van het onderzoek naar de andere deelpartijen (zusterpartijen). Wordt in de verdachte partij de schimmel niet gevonden, dan de vastgelegde deelpartij(en) vrijgeven. Wordt de schimmel wel gevonden dan de andere deelpartij(en)/zusterpartij(en) mondeling en schriftelijk vastleggen voor een observatieperiode van 3 maanden. 2.3. Export naar Canada, de VS, China, Japan en Noorwegen 2.3.1. Voorwaarden Canada, de VS, China, Japan en Noorwegen stellen eisen aan te exporteren waardplanten van P. ramorum. De VS stelt daarnaast ook nog eisen aan te exporteren waardplanten van P. kernoviae. Uitsluitend waardplanten die afkomstig zijn van een productie eenheid welke vrij is bevonden van P. ramorum en P. kernoviae, komen in aanmerking voor afzet naar genoemde landen. Versie 2017.01 Pagina 5 van 9 29-6-2017
Niet Nederlands plantmateriaal komt niet voor (re)export naar genoemde landen in aanmerking, tenzij officieel wordt aangetoond dat aan de hierna beschreven voorwaarden wat betreft de veldinspectie en bemonstering/onderzoek is voldaan. Wordt P. ramorum/p. kernoviae aangetroffen, dan wordt de gehele betreffende productie eenheid voor het eerstvolgende exportseizoen uitgesloten voor export naar genoemde landen. Op besmette productie eenheden worden door Naktuinbouw maatregelen opgelegd. 2.3.2. Aanmelding voor export Afhankelijk van het land waarnaar geëxporteerd wenst te worden, gelden er verschillende eisen. 2.3.2.1 Noorwegen en de VS Noorwegen en de VS stellen de eis dat de benoemde waardplanten moeten zijn bemonsterd, onderzocht en vrij bevonden. Hiervoor dienen de bedrijven, waarvan men naar deze landen willen exporteren, jaarlijks tijdig te worden aangemeld, zodat inspecties en monstername op een geschikt moment kan worden uitgevoerd. Aanmelding dient te gebeuren bij Naktuinbouw ( boomkwekerij@naktuinbouw.nl ) onder opgave van: Naam kwekerij Registratienummer bij Naktuinbouw Geteelde gewassen Teeltlocatie(s) Exportbestemming Naktuinbouw geeft de bedrijven die voldoen aan de gestelde eisen door aan de NVWA. 2.3.2.2 Canada, China en Japan De eisen die Canada, China en Japan stellen aan boomkwekerijen i.v.m. P. ramorum, komen nagenoeg overeen met de EU-eisen. Afwijkend t.o.v. de EU-eisen is, dat van kwekerijen waar een besmetting is aangetoond, dat teelt/exportseizoen geen afzet mag plaatsvinden naar deze landen. Daarnaast verschilt de lijst met waardplanten per land. Aanmelding dient te gebeuren bij Naktuinbouw ( boomkwekerij@naktuinbouw.nl ). Naktuinbouw controleert of de bedrijven het veldkeuringsformulier tijdig hebben ingeleverd en of er geen P. ramorum op het bedrijf is aangetoond. Naktuinbouw geeft de bedrijven die voldoen aan de gestelde eisen door aan de NVWA. Deze bedrijven zullen worden opgenomen in het register Overzicht leveranciers waardplanten P. ramorum Canada en Japan / Overzicht leveranciers waardplanten P. ramorum China. 2.3.3. Export naar Canada, China en Japan 2.3.3.1. Te inspecteren waardplanten De voor Canada, China en Japan te inspecteren gewassen zijn opgenomen in het register Inspectieplichtige waardplanten van Phytophthora ramorum voor export naar Canada, China en Japan. Voor zover deze gewassen niet zijn opgenomen in het register Waardplanten Phytophthora soorten geldt voor deze gewassen de globale inspectie. De veldinspecties worden uitgevoerd in de periode(n) zoals vermeld in 2.2.3., de aanvullende partij-inspectie vóór export. 2.3.3.2. Monstername Canada, China en Japan Zie 2.2.4. Versie 2017.01 Pagina 6 van 9 29-6-2017
2.3.3.3. Te nemen actie bij inzenden van een monster Zie 2.2.5. 2.3.4. Export naar de VS 2.3.4.1. Te inspecteren waardplanten Zie Register Inspectieplichtige waardplanten van Phytophthora ramorum voor export naar VS of http://www.aphis.usda.gov/plant_health/plant_pest_info/pram/downloads/pdf_files/usdaprlist.pdf voor de te inspecteren P. ramorum waardplanten voor de VS. Zie register Waardplanten Phytophthora soorten voor de te inspecteren P. kernoviae waardplanten voor de VS. Tijdstip veldinspecties: zie 2.2.3. 2.3.4.2. Monstername VS 1. De planten moeten in principe worden bemonsterd in de periode september oktober. Latere of eerdere bemonsteren mag mits alle te bemonsteren waardplanten (nog) goed inspecteerbaar zijn op symptomen van P. ramorum. Bladhoudende gewassen blijven goed inspecteerbaar 2. Kies de te bemonsteren waardplanten zorgvuldig 3. Bemonster zoveel mogelijk planten met mogelijke symptomen. Als er geen karakteristieke symptomen worden gevonden, moeten er monsters worden verzameld van symptoomloze planten voor de toets op latente infecties. 4. Merk elke plant/boom waarvan je een monster betrekt (dus per stuk!) met een ty-rap 5. Het monster bestaat uit 80 blaadjes (van elke plant/boom 2 blaadjes = 40 te bemonsteren planten/bomen) 6. In verband met toetsen via PCR moeten de monsters aangeleverd worden per 20 blaadjes (deze komen dus van 10 verschillende planten/bomen, zie punt 4) 7. Per 20 blaadjes wordt een aparte monsterzak gebruikt. Gebruik monsterzakken en tyraps zoals door de teamadministratie worden aangeleverd. Lever de monsters aan volgens de bijgeleverde instructies. 8. In geval van monumentale/ kostbare bomen is het mogelijk per stuk te bemonsteren. De kosten nemen hierdoor wel toe. Dit kan in overleg met het bedrijf (zij mogen hiervoor kiezen) 9. Vul het opdrachtformulier laboratoriumonderzoek door keuringen digitaal in, met vermelding van het geslacht en verzend dit 10. Monster inzenden naar laboratoria Naktuinbouw 2.3.4.3. Te nemen actie bij inzenden van een monster Indien er een monster wordt genomen met (mogelijke) symptomen van P. ramorum: zie 2.2.4. en 2.2.5. 2.3.4.4. Te nemen actie na toetsen van een monster Naktuinbouw geeft de bedrijven waarvan het monster negatief is bevonden door aan de NVWA. Deze bedrijven zullen worden opgenomen in het register Overzicht leveranciers waardplanten P. ramorum en P. kernoviae V.S. 2.3.5. Export naar Noorwegen 2.3.5.1. Te inspecteren waardplanten Planten van Camellia spp., Kalmia spp., Pieris spp., Rhododendron spp. (m.u.v. R. simsii) en Viburnum spp. Verdeeld over het jaar moeten er 4 veldinspecties plaatsvinden, waarvan 1 in de periode 3 maanden voor export. Versie 2017.01 Pagina 7 van 9 29-6-2017
Voor export moet er nog een partij-inspectie plaatsvinden. Hierbij dient extra gelet te worden op symptomen en moet er een monster genomen worden bij symptomen. De partij mag pas geëxporteerd worden als in monster geen P. ramorum is aangetoond. 2.3.5.2. Monstername Noorwegen 1. De planten moeten in principe worden bemonsterd in de periode september oktober. Latere of eerdere bemonsteren mag mits alle te bemonsteren waardplanten (nog) goed inspecteerbaar zijn op symptomen van P. ramorum. Bladhoudende gewassen blijven goed inspecteerbaar 2. Kies de te bemonsteren waardplanten zorgvuldig 3. Bemonster zoveel mogelijk planten met mogelijke symptomen. Als er geen karakteristieke symptomen worden gevonden, moeten er monsters worden verzameld van symptoomloze planten voor de toets op latente infecties. 4. Merk elke plant/boom waarvan je een monster betrekt (dus per stuk!) met een ty-rap 5. Het monster bestaat uit 300 blaadjes (van elke plant/boom 2 blaadjes = 150 te bemonsteren planten/bomen) 6. Afgevallen blad met symptomen, moet in de bemonstering worden betrokken 7. In verband met toetsen via PCR moeten de monsters aangeleverd worden per 20 blaadjes (deze komen dus van 10 verschillende planten/bomen, zie punt 4) 8. Per 20 blaadjes wordt een aparte monsterzak gebruikt. Gebruik monsterzakken en tyraps zoals door de teamadministratie worden aangeleverd. Lever de monsters aan volgens de bijgeleverde instructies. 9. In geval van monumentale/ kostbare bomen is het mogelijk per stuk te bemonsteren. De kosten nemen hierdoor wel toe. Dit kan in overleg met het bedrijf (zij mogen hiervoor kiezen) De boom/plant markeren zoals bij 4. 10. Vul het opdrachtformulier laboratoriumonderzoek door keuringen digitaal in, met vermelding van het geslacht en verzend dit. 11. Monster inzenden naar laboratoria Naktuinbouw. 2.3.5.3. Te nemen actie bij inzenden van een monster Indien er een monster wordt genomen met (mogelijke) symptomen van P. ramorum: zie 2.2.4 en 2.2.5. 2.3.5.4. Te nemen actie na toetsen van een monster Naktuinbouw geeft de bedrijven waarvan het monster negatief is bevonden door aan de NVWA. Deze bedrijven zullen worden opgenomen in het register Overzicht leveranciers waardplanten P. ramorum Noorwegen. 3. Vervolgacties Indien er een besmetting met P. ramorum op een kwekerij wordt geconstateerd, dan handelt Naktuinbouw dit m.i.v. 5 januari 2015 zelf af. 3.1. Afhandeling positieve monsters VS en Noorwegen 1. De keurmeester gaat terug naar het perceel waarop het positieve monster genomen is en controleert of er symptomen die kunnen duiden op P. ramorum aanwezig zijn. 2. Geen symptomen; ga naar stap 3. Wel symptomen; ga naar stap 4. 3. Zijn er GEEN symptomen? Dan moeten de planten waarvan het monster is betrokken worden vernietigd. Tevens wordt het bedrijf uit het register(s) Toegelaten bedrijven voor export waardplanten P. ramorum verwijderd. Versie 2017.01 Pagina 8 van 9 29-6-2017
4. Zijn er WEL symptomen? Leg het perceel vast. Bemonster opnieuw zoals bij monstername beschreven. Tevens wordt het bedrijf uit het register(s) Toegelaten bedrijven voor export waardplanten P. ramorum verwijderd. 5. Lever alle gegevens aan bij de manager. Hij zorgt voor de verdere afhandeling. 3.2. Notificaties Notificaties met betrekking op zendingen die langer dan 3 maanden geleden zijn geëxporteerd, hoeven in principe niet meer direct te worden nagelopen. Extra aandacht voor P. ramorum voor de betreffende waardplanten bij de eerstvolgende veldinspectie op de kwekerij van de genotificeerde kwekerij is dan voldoende. E.e.a. zal worden aangegeven in het Opdrachtformulier Inkomende Notificatie. Wanneer er een Notification of Interception vanwege P. ramorum binnenkomt, dan trekt Naktuinbouw na van welke kwekerij de betreffende planten afkomstig zijn. Mocht de NOI betrekking hebben op een exporteur die onder een andere keuringsdienst valt, dan zoekt die keuringsdienst na van welke kwekerij de betreffende planten afkomstig zijn en meldt dit aan Naktuinbouw (boomkwekerij@naktuinbouw.nl). Indien er aanleiding is om op korte termijn de kwekerij te bezoeken, dan maakt de keurmeester van Naktuinbouw een afspraak met Johan Meffert (of een collega) van team Ziekten (NRC) om een monster te nemen van (de) verdachte planten. Versie 2017.01 Pagina 9 van 9 29-6-2017