ONTDEK HOE BRAZILIAANSE BOEREN
Waar jij niet aan denkt bij je glaasje sap bij je ontbijt De voorbije decennia gaven de regels van het handelsspel macht aan slechts enkele sapbedrijven. Het werd big business, ten koste van de teler en de consument. Europa voert per jaar 800.000 ton appelsienconcentraat in wat staat voor 5,6 miljard liter sinaasappelsap. Daarvoor zijn omgerekend 22 miljard sinaasappels nodig. De sap stroom is very BIG i y busi ness 53% producenten uit Brazilië Zowat 70% van de totale Braziliaanse productie van appelsienconcentraat wordt verscheept naar Europa, een reusachtige sapstroom. 28% producenten uit Florida 19% overige producenten Wat is concentraat? Onder de noemer 100% vruchtensap vinden we versgeperst sap, gepasteuriseerd sap en concentraat. Dit laatste wordt internationaal het meest verhandeld omdat het slechts 1/7de van het oorspronkelijke sapvolume inneemt. Concentraat wordt verkregen door het sap meerdere keren te verhitten.
Een sapstroom met Op het ogenblik dat wij onze dorst lessen met een glaasje sinaasappelsap afkomstig van Braziliaanse bodem, is er al een hele weg afgelegd. veel bochten r reinigen persen concentraat door verhitting o oogstenogsten 1 2 o ve door stockage Tijd om te genieten an een distributie 3 gen heerlijk genieten heerlijk van een heerlijk glas! transport 4 en verpakken bottelen bott n 1 Sinaasappelen worden vooral met de hand geplukt en verzameld in zakken van 30kg. 2 Om de transportkosten overzee te drukken wordt het vruchtensap omgezet in concentraat. 3 Het sapconcentraat wordt bewaard in grote opslagtanks in de havens in speciaal daarvoor ontwikkelde scheepsterminals. 4 Eenmaal aangekomen in Europa wordt in een bottelarij het concentraat gemengd met water en verpakt, klaar voor het winkelrek én de ontbijttafel.
3 Braziliaanse giganten Citrosuco, Cutrale en LDC hebben meer dan 90% van de Braziliaanse productiecapaciteit in handen. 35% van de plantages zijn hun eigendom. Ze beschikken over de meest moderne transport- en verwerkingsfaciliteiten: een vloot tankwagens, gesofisticeerde fabrieken, reusachtige opslagtanks in de havens... Reusachtige aankoopgroeperingen machtsconcentratie werkt zelfversterkend Als reactie op de sterke machtspositie van de Braziliaanse industrie gaat ook de rest van de keten zich concentreren. Grote supermarktketens groeperen zich in reusachtige aankoopgroeperingen. 80% van de wereldwijde productie wordt verwerkt door amper 35 bottelarijen die vaak gekoppeld zijn aan grote frisdrankproducenten.
Wie verdr inkt in de sap stroom? De kleine onafhankelijke teler en de Braziliaanse landarbeider Zelf beschikken ze niet over de financiële middelen om de sinaasappelen te verwerken tot concentraat. De vruchten bederven snel en ze zijn overgeleverd aan een gigant die alle middelen gebruikt om de prijs te drukken en zijn eigen winst te maximaliseren. De consument in het westen Zowat alle sinaasappelsap dat in Europa geconsumeerd wordt, passeert door de fabrieken en transportfaciliteiten van enkele grote kapitaalkrachtige spelers. De grote spelers gebruiken opnieuw hun dominante positie op de markt om de prijs kunstmatig te verhogen en hun winst te maximaliseren. operatie fanta Als gevolg van een klacht van Braziliaanse sinaasappeltelers in 1999 vielen de autoriteiten in 2006 (!) binnen in de hoofdkwartieren van de giganten. De politie ging op zoek naar documenten die prijsafspraken en kartelvorming moesten bewijzen. Het onderzoek is nog steeds niet afgerond... Paulo Ricardo, ex-werknemer van LDC, bevestigde ondertussen dat de giganten de aankoopzones onder elkaar verdeelden en prijsafspraken maakten. Woekerwinsten De drie Braziliaanse giganten die de plantages geografisch onder elkaar verdelen, en enkele grote sap- en frisdrankproducenten zoals Coca-Cola en PepsiCo, stapelen de woekerwinsten op. De beide uiteinden van de sapstroom, de teler aan de bron en de consument aan de monding, betalen de rekening.
Hoe is het zover kunnen komen? In Florida, de sunshine state, floreert de appelsien Reeds voor 1900 ontwikkelde zich in Florida een industriële sinaasappelproductie. De bomen leverden er, net als in Brazilië, overvloedig vruchten. Dankzij het spoorwegnet was er een vlotte toegang tot een grote markt. Zo groeide Florida uit tot de grootste producent ter wereld. Brazilië ontwaakt door vrieskou in Florida In Brazilië komt de industriële productie pas rond 1950 op gang. De eerste doorbraak komt er dankzij een stevige vorstperiode in Florida in 1962. Niet alleen de opbrengst is dramatisch, ook heel wat sinaasbomen sterven af. Een nieuwe koudegolf volgt in 1977 en begin de jaren 80. Het resultaat: Amerika importeert steeds meer Braziliaans sap en Florida verliest zijn koppositie. Amerika reageert met enorme invoerheffingen Hoe groter de Braziliaanse import in de Verenigde Staten, des te meer heffingen en taksen er - onder druk van telers in Florida - op het Braziliaanse sap werden gelegd. Invoerheffingen zijn een geliefd middel bij de overheid om voor buitenlandse verwerkers de toegang tot de eigen markt te bemoeilijken. Tegen halfweg de jaren 90 was de prijs voor het Braziliaanse concentraat naar de VS bijna met de helft verhoogd. Ook andere landen zoals China, Australië en de Europese Unie doen duchtig mee. Amerikaans protectionisme baart Braziliaanse giganten. Vanaf begin de jaren 60 hadden de Braziliaanse verwerkers stevig geïnvesteerd. Door de toenemende Amerikaanse heffingen kwam de export onder druk. import Braziliaans sap 1960 14% 22% 44% 1990 Om te overleven moesten ze hun prijzen zo laag krijgen dat ze, ondanks alle extra lasten, toch nog naar Amerika konden uitvoeren. heffing prijs
Overnames en fusies volgden en kenden een piek in de jaren 90. Schaalvergroting en het opdrijven van de productiviteit en de efficiëntie was het nieuwe mantra. invoerheffingen Het resultaat is gekend: 3 giganten hebben samen 90% van de productiecapaciteit van sapconcentraat in handen. De giganten blijven groeien De opkomst van bulktransport i.p.v. vaten, zorgt voor een stevige kostenbesparing, maar vergt tegelijk enorme investeringen in zogenaamde tankfarms en gespecialiseerde scheepsterminals. De giganten controleren nog meer dan voorheen de volledige keten van stockage en overzees transport. En ze gaan nog verder: ze kopen fabrieken in Florida op en sluiten samenwerkingsakkoorden met grote groepen zoals Coca-Cola en PepsiCo. Tegelijk investeren ze fortuinen in lobbying bij overheden wereldwijd om te zorgen dat de wetgeving niet in hun nadeel wijzigt. Kleine telers worden kleiner Kleine telers worden een speelbal in de handen van de machtige verwerkende industrie. Gevangen in een net van schulden proberen ze via coöperaties te overleven of sluiten ze zich noodgedwongen aan bij het groeiende leger van uitgebuite landloze boeren en landarbeiders. Gelukkig komt er ook in Brazilië een tegenbeweging op gang. In 2013 verzamelde ASSOCITRUS (Associaçao Brasileira dos Citricultores) een 200-tal kleine en middelgrote telers. In hun Sinaasappelmanifest roepen ze op tot radicale veranderingen in de citrusketen. Wil je gewapend zijn in discussies en meer weten over de sapketen? In ons sapdossier lichten we uitgebreid de obstakels toe om de sapketen eerlijk te maken. Je kan het dossier raadplegen en downloaden op www.oxfamwereldwinkels.be/sap. Een geprinte versie kun je aanvragen via infolijn@oww.be.
Toon dat je dit niet langer slikt! Help ons de sapstroom te verleggen Als consument heb je meer macht dan je denkt. Door eerlijk sap te kopen, draag je je steentje bij om de sapstroom te veranderen. Tegelijk laat je beleidsmakers zien dat er consumenten zijn die écht verandering willen. Gebruik de kracht van je stem voor een menswaardig leven, ook voor huidige generaties ver van je bed. Wat kun je nog doen? Kom naar de wereldwinkel in je buurt. Je vindt er producten van eerlijke handel. Laat je er ook verder inspireren en informeren. Volg ons via facebook en deel artikels over eerlijke handel met je vrienden en kennissen. Onbewust zuig je als consument, via de agro-industrie, de lokale boer leeg. Jij kunt dat veranderen! Gebruik je netwerk, spreek beleidsmakers aan om een moedige beslissing voor eerlijke handel te nemen.
eerlijke handel? alle kaarten op tafel.be B ekijk het filmpje