Crisisinterventie Beknopt onderzoek Regio Veurne Diksmuide Oktober November 2009 In opdracht van de 10 OCMW s uit de regio Veurne Diksmuide, uitgevoerd door de Regionale Welzijnsraad Veurne Diksmuide vzw.
Inhoudstafel Inleiding... 3 Enkele definities... 4 Methodologie... 6 Dienst per dienst in onze regio... 7 1 OCMW... 7 1.1 Aard van de crisissituatie... 7 1.2 Het hulpverleningsaanbod bij crisissituaties in kaart gebracht... 8 1.3 Vervolghulp of nazorg bij crisissituaties... 11 2 CAW De Papaver (onthaal en mannen- en vrouwenopvang)... 13 2.1 Aard van de crisissituatie... 13 2.2 Het hulpverleningsaanbod bij crisissituaties in kaart gebracht... 14 2.3 Vervolghulp of nazorg bij crisissituaties... 15 3 AZ Sint-Augustinus (spoedafdeling en psychiatrische afdeling)... 16 3.1 Aard van de crisissituatie... 16 3.2 Het hulpverleningsaanbod bij crisissituaties in kaart gebracht... 17 3.3 Vervolghulp of nazorg bij crisissituaties... 18 4 Politiediensten... 20 4.1 Aard van de crisissituatie... 20 4.2 Het hulpverleningsaanbod bij crisissituaties in kaart gebracht... 20 4.3 Vervolghulp of nazorg bij crisissituaties... 22 5 Sociale huisvesting... 23 6 Telefoonlijnen... 24 7 Crisisnetwerk minderjarigen... 25 Bronnenlijst... 28 Bijlage: Sociale Kaart... 29 2
Inleiding Begin 2009 vond een overleg van het regionaal crisisnetwerk Veurne-Diksmuide plaats. Hier werd duidelijk dat het samenwerkingsverband wegens het fragiele werkkader in de toekomst moet worden versterkt. In dezelfde periode werd op het voorzittersoverleg van de OCMW s binnen het Westhoekoverleg de nood aan degelijke crisisopvang aangekaart. Via de Raad van Bestuur van de Regionale Welzijnsraad Veurne-Diksmuide vzw signaleerde CAW De Papaver het beperkte residentiële aanbod in de Westhoek voor thuisloze personen met een verslavings- of psychiatrische problematiek. De korpschefs van de politiezones Westkust en Polder klagen sinds het voorjaar het gebrek aan sociale dienstverlening buiten de kantooruren aan. Interventieploegen worden tot 30% van de beschikbaarheid ingenomen door niet-politionele hulpoproepen en meldingen. Elementen genoeg om een regionaal overlegmoment te houden met als doel een draagvlak te vinden voor bredere regionale samenwerking rond crisisinterventie. Enkele OCMW s, politie, het regionaal sociaal verhuurkantoor en de regionale welzijnsraad waren aanwezig, het overleg werd voorgezeten door dhr. Frans Lefevre, voorzitter van het voorzittersoverleg van de OCMW s. Hoewel alle signalen erkend werden, was het moeilijk de vinger op de wonde te leggen. Om oplossingen uit te werken en hiervoor eventueel bij partners uit de regio en hogere overheden aan te kloppen, bleek een objectief zicht op de problematiek van crisisinterventie noodzakelijk. Vanuit het overleg werd aan de 10 OCMW s voorgesteld om op korte termijn een beknopt onderzoek naar de kwantitatieve en kwalitatieve gegevens over crisisinterventie in de regio Veurne-Diksmuide uit te voeren. In september werd de opdracht voor het beknopte onderzoek door de 10 OCMW s aan de Regionale Welzijnsraad Veurne-Diksmuide gegeven. Gezien de korte termijn waarop men resultaat verwachtte, beperkte de opdracht zich tot het in kaart brengen van de situatie inzake crisissituaties. De bedoeling van het onderzoek was een zicht krijgen op de aard en de omvang van hulpvragen van personen in crisis. Daarnaast bleek het opportuun de noden en knelpunten te kennen om een gepaste oplossing voor crisissituaties te kunnen bieden. Het onderzoekskader werd zowel vanuit oogpunt van de hulpvrager, als vanuit het oogpunt van de hulpverlening opgezet. Er werden enkel professionelen bevraagd. Er werd heel wat materiaal verzameld in dit beknopte onderzoek. Dit onderzoeksrapport wil al het materiaal op een overzichtelijke manier bundelen. Nadat enkele definities en de methodologie kort worden toegelicht, worden de resultaten en de conclusies volgens het onderzoekskader weergegeven. Dienst per dienst wordt geschetst wat de aard van de crisissituaties, de hulpverlening en nazorg bij crisissituaties en de knelpunten zijn. Op deze manier denken we een beeld te schetsen van de huidige situatie. We hopen dat dit rapport een voldoende basis geeft voor verder overleg en samenwerking rond crisisinterventie in de regio Veurne- Diksmuide. We danken u voor de interesse en wensen u een boeiende lectuur toe. 3
Enkele definities Crisissituaties, crisisinterventie, crisishulpverlening strekken zich uit over verschillende levensdomeinen, zoals (geestelijke) gezondheid, huisvesting, financiën, justitie, sociaal netwerk, gezin en opvoeding. Bovendien krijgen de begrippen crisis en crisishulpverlening een andere invulling, afhankelijk van de sector, dienst, werkvorm en regelgeving. Voor het onderzoek gebruikten we volgende definities: Een crisissituatie 1 is een acute probleemsituatie waarbij er onmiddellijke hulp geboden moet worden en/of ingegrepen moet worden. De beleving van de hulpvrager is hierbij doorslaggevend: als die een situatie als dusdanig beleeft, spreken we van een crisis. Binnen deze definitie maakten we een verdere opdeling. De opdeling werd gemaakt op basis van het achterliggende probleem 2. We onderscheiden drie grote groepen nl. een verslavings- of psychiatrische crisis, crisis van psychosociale aard en een ramp. De tweede categorie werd nog verder opgedeeld aan de hand van de Europese typologie van thuisloosheid 3. - Acuut niet meer functioneren van een persoon of systeem door een verslavingsprobleem - Acuut niet meer functioneren van een persoon of systeem door een psychiatrisch probleem - Dak- of thuisloosheid door (dreigend) familiaal geweld - Dak- of thuisloosheid door scheiding - Dak- of thuisloosheid door uithuiszetting - Dak- of thuisloosheid door ontslag uit een instelling - Ramp Crisishulpverlening 4 zijn alle (formele of informele) activiteiten en initiatieven om mensen in crisis op te vangen. Hieronder vallen twee grote soorten. Als eerste hebben we de immateriële psychosociale opvang en ondersteuning (een luisterend oor, ruimte om te ventileren, exploreren en structureren van situatie, zoeken naar oplossingen en alternatieven) en als tweede de materiële hulp en opvang of bed-bad-brood. Belangrijk is dat deze hulp beperkt is in tijd, maar doorverwijzing en nazorg zijn belangrijke elementen in de hulpverlening. Er bestaan verschillende oplossingen voor opvang binnen crisishulpverlening. Hieronder geven we enkele definities. In de bevraging van de diensten, merken we dat deze termen vaak door mekaar gebruikt worden. - Crisisbed: een bed/plaats die vrijgehouden wordt binnen een bepaalde dienst of organisatie voor het opvangen van crisissituaties. Dit bed is een tijdelijke oplossing (1 nacht of 1 weekend tot de volgende werkdag). - Crisiskamer of crisiswoning: woningen, studio s en/of kamers om personen in noodsituaties tijdelijk te huisvesten. De lengte van de verblijfsduur varieert van een aantal weken tot een aantal maanden. Afspraken en regels worden bepaald door de inrichter. - Doorgangswoning: een doorgangswoning is een woning die het OCMW voor een korte periode verhuurt aan mensen die zich in een noodsituatie bevinden. Het huurcontract wordt aangegaan voor vier maanden en kan één maal verlengd worden met vier maanden. Het verblijf in de doorgangswoning biedt een tijdelijke woonzekerheid om een duurzame oplossing voor de huisvestingssituatie te vinden. Hierdoor wordt vermeden dat mensen in een neerwaartse spiraal van 1 Provincie Limburg, Te bed of niet te bed. De Limburgse (residentiële) crisishulpverlening onder de loep, 2008. 2 Internet, Thesaurus zorg en welzijn, 21 september 2009, http://www.thesauruszorgenwelzijn.nl/crisissituatie.htm 3 Feantsa, ETHOS European typology of homelessness and housing exclusion. 4 Provincie Limburg, Te bed of niet te bed. De Limburgse (residentiële) crisishulpverlening onder de loep, 2008. 4
bestaansonzekerheid terecht komen. Voor het inrichten van een doorgangswoning kan een OCMW subsidies bekomen bij de Programmatorische federale Overheidsdienst (POD) voor Maatschappelijke Integratie. - Opvangcentrum: Centrum waar opvang geboden wordt aan meerdere personen. Naast de opvang is er begeleiding voorzien. Er bestaan verschillende opvangcentra in Vlaanderen. In de Westhoek zijn er twee opvangcentra: het mannenopvangcentrum en het vrouwenopvangcentrum, allebei gelegen te Ieper. Crisishulpverlening situeert zich op een druk kruispunt waar verschillende sectoren elkaar kruisen, elk met hun doelgroep, werking, jargon en regelgeving. Gezien het acute en urgente karakter van de hulpvrager is het belangrijk dat er snel een passend aanbod op maat van de hulpvrager gevonden wordt. Samenwerking en afstemming tussen de diverse aanbieders is m.a.w. cruciaal om een kwaliteitsvolle crisishulpverlening te garanderen. 5
Methodologie Het onderzoek geeft weer wat er op het terrein aanwezig is aan crisissituaties enerzijds en aan dienstverlening anderzijds en de knelpunten tussen beide. Met uitzondering van de beknopte literatuurstudie, komt alle andere informatie van de hulpverleners en veldwerkers. Het onderzoek is gestart met het bevragen van de 10 Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn (OCMW s) uit de regio. Via een online vragenlijst peilden we naar de aard en omvang van de crisissituaties waarmee men geconfronteerd wordt, het profiel van de hulpvrager en de factoren die bepalend zijn dat een situatie als crisis wordt beleefd. Daarnaast hebben we hen gevraagd welk soort hulpverlening en vervolghulp er geboden wordt bij crisissituaties en welke knelpunten of hiaten ze ondervinden. Het Centrum Algemeen Welzijnswerk (CAW), de Psychiatrische Afdeling van het Algemeen Ziekenhuis (PAAZ) en spoedafdeling van het Algemeen Ziekenhuis (AZ) Sint Augustinus en de politiekorpsen, werkzaam in de regio Veurne Diksmuide, werden via dezelfde vragenlijst bevraagd in een interview. Respons: - 9 OCMW s (Alveringem, Diksmuide, Houthulst, Koksijde, Kortemark, Lo-Rening, Nieuwpoort, Veurne, De Panne) - CAW De Papaver: onthaal, mannenopvangcentrum - AZ Sint-Augustinus : PAAZ, spoedafdeling - Politiediensten in de zone Westkust (De Panne, Koksijde, Nieuwpoort), de zone Spoorkin (Veurne, Lo- Reninge, Alveringem) en de zone Polder (Diksmuide, Houthulst, Koekelare en Kortemark). Na deze online bevraging werd een focusgroep voor de OCMW s georganiseerd. Dit is een groepsinterview waarin we de personen rond de tafel over bepaalde topics dieper konden bevragen en waaruit we uit de interactie bijkomende informatie verkregen. De topics die besproken werden in de focusgroepen kwamen uit de antwoorden van de eerder afgenomen online vragenlijsten en uit de signalen die we voorafgaand aan dit onderzoek opgevangen hebben. Het focusgroepsgesprek gaf ons extra achtergrondinformatie. In een derde fase werden andere diensten en hulpverleners kort bevraagd over de problematiek. Het gaat om huisartsen, WoonwinkelWest, de druglijn, tele-onthaal, zelfmoordlijn Gezien de korte termijn zijn belendende actoren niet volledig bereikt kunnen worden. 6
Dienst per dienst in onze regio In de regio Veurne Diksmuide is het aanbod dienstverlening beperkt. Zo ook het aanbod crisishulpverlening. In bijlage 1 wordt een overzicht gegeven van diensten crisisopvang, thuislozenopvang, geestelijke gezondheidszorg en verslavingszorg die werkzaam zijn in West-Vlaanderen 5. Naast de algemene legende staan de diensten in de regio Veurne Diksmuide met naam beschreven. 1 OCMW 1.1 Aard van de crisissituatie Soorten crisissituaties In het aantal crisissituaties zien we grote verschillen tussen de OCMW s. Dit heeft te maken met de subjectieve inschatting van de crisis situatie. In het OCMW komen personen terecht met financiële problemen met achterliggend een relatieprobleem, huisvestingsprobleem of verslavingsprobleem. Door eerste minimale materiële hulp of een eerste gesprek kan de crisisbeleving van de hulpvrager gekeerd worden. Vaak wordt een nieuw dossier opgestart. Algemeen begrijpen we dat men van een crisissituatie spreekt wanneer de persoon tijdelijk of langdurig dakloos is. Het grootste aandeel crisissituaties binnen het OCMW zijn dak- of thuisloosheid door (dreigend) familiaal geweld en/of door scheiding. Gemiddeld spreken we van 10 casussen op jaarbasis per OCMW. Voor de hele regio komt dit op ongeveer 100 casussen per jaar. We zien echter grote verschillen tussen de 9 OCMW's. Enkele OCMW s komen in aanraking met 1 à 2 dergelijke crisissituaties, bij andere OCMW's loopt dit op tot 22 casussen per jaar. Als tweede komt dak- of thuisloosheid door uithuiszetting voor. Het gaat om gemiddeld 5 casussen per jaar per OCMW. Dus 50 gevallen op jaarbasis voor de hele regio. Ook hier zien we weer grote verschillen tussen de 9 OCMW s. Op de derde plaats, met gemiddeld 3,75 casussen op jaarbasis per OCMW (37 casussen op jaarbasis voor de hele regio), komen crisissituaties voor waarbij een persoon of systeem door een verslavingsprobleem acuut niet meer kan functioneren. De verschillen tussen de OCMW s zijn hier opnieuw zichtbaar. Het gaat van 0 gevallen tot 13 gevallen op jaarbasis. Crisissituaties door dak- of thuisloosheid door ontslag uit een instelling, acuut niet meer functioneren van een persoon of systeem door een psychiatrisch probleem en rampen, komen in mindere mate voor. OCMW-medewerkers geven aan dat er niet één oplossing bestaat. Iedere crisissituaties heeft nood aan een aanpak op maat van de hulpvrager. Er zijn drie oplossingen voor opvang: - een onderdak bij vrienden of familie; - opvang voor enkele dagen wanneer een persoon op het moment van de crisis nergens terecht kan maar na een korte tijd voor zichzelf, terugkeert naar huis. 5 Provincie West-Vlaanderen, sociale kaart, http://www.desocialekaart.be 7
- Langdurige opvang in het geval men op zoek moet naar een andere (permanente) huisvesting of langdurige residentiële hulpverlening. Deze opvang kent de grootste nood. Factoren die de crisis beïnvloeden Het ontbreken van een familiaal of sociaal netwerk is de belangrijkste factor die een probleemsituatie tot een crisissituatie maakt. Een combinatie van verschillende problemen en de beperkte draagkracht van de hulpvragers zijn hierna belangrijke factoren die een crisis beïnvloeden. In mindere mate wordt ook aangegeven dat zich sneller een crisissituatie voordoet als er kinderen betrokken zijn. Profiel van de hulpvrager In de bevraging werd gepeild naar de perceptie van het meest voorkomende profiel van de hulpvragers in crisis. 5 OCMW s geven aan dat de personen in crisis meestal vrouwen zijn, 3 OCMW s geven aan dat dit mannen zijn. 1 OCMW zegt dat beide evenveel voorkomen. De leeftijd van de hulpvragers ligt tussen de 26 jaar en 55 jaar volgens 6 OCMW s. Qua gezinssituatie zeggen 4 OCMW s dat de meeste hulpvragers in crisis alleenstaanden zijn, 3 zeggen dat het alleenstaanden met kinderen zijn en 2 OCMW s zien voornamelijk samenwonenden of gehuwden in crisis. Volgens 5 OCMW s zijn de meeste hulpvragers personen met een uitkering (werkloosheidsuitkering of ziekte- en invaliditeitsuitkering). 3 OCMW s zeggen dat het meestal personen zonder inkomen zijn en 1 OCMW zegt het meest arbeiders te helpen. 5 OCMW s zeggen dat de meeste personen in crisis gekend zijn binnen de hulpverlening. 4 OCMW s zeggen dat beide evenveel voorkomen. 2 OCMW s zeggen dat het aantal gekend bij de politie doorweegt en 3 OCMW s dat het aantal niet gekend bij de politie doorweegt. 4 OCMW s zijn daar neutraal in. 1.2 Het hulpverleningsaanbod bij crisissituaties in kaart gebracht Hulpverlening In het OCMW kan iedereen van het grondgebied terecht. De reden om naar het OCMW te stappen is meestal financieel van aard. Tijdens de begeleiding merkt men altijd dat er meerdere problemen aan de oorzaak liggen van deze financiële problemen. Door alle OCMW s wordt immateriële hulp en psychosociale begeleiding en steun geboden aan personen in crisis. 1 OCMW heeft hiervoor afspraken gemaakt met andere organisaties. Deze immateriële hulp is in alle OCMW s gratis en iedereen van het grondgebied van het betreffende OCMW kan er terecht. Bij deze dienstverlening wordt een gesprek gevoerd tussen de hulpverlener en hulpvrager om de situatie te analyseren en om een oplossing te zoeken. De oplossing kan door het OCMW aangeboden worden of via doorverwijzing. Men verwijst door naar dokters, De Sleutel, AZ Sint- Augustinus, Kompas. Een doorverwijzing is echter altijd vrijblijvend. OCMW-mederwerkers merken vaak dat de hulpvragers niet altijd ingaan op de doorverwijzing en dat deze mensen enige tijd later opnieuw bij het OCMW aankloppen. De dienstverlening is beperkt tot de kantooruren. Alle OCMW s bieden materiële hulp aan. Deze materiële hulp gaat van het aanbieden van voedsel, een treinticket of onderdak. Voor dit laatste hebben enkele OCMW s een eigen aanbod. De andere OCMW s hebben hier rond afspraken met collega OCMW s: 8
- Het OCMW van Diksmuide beschikt over crisiskamers in Beerst en een doorgangswoning in Esen. Deze opvang is van bepaalde duur. Van hieruit moet de hulpvrager zo snel mogelijk op zoek naar een stabiele huisvesting. Personen met een verslavingsprobleem worden niet toegelaten. OCMW Kortemark, OCMW Veurne, OCMW Houthulst en OCMW Alveringem hebben afspraken gemaakt met OCMW Diksmuide om ook beroep te doen op deze crisiskamers en doorgangswoning. In het focusgesprek bleek echter dat deze kamers quasi steeds bezet zijn door dezelfde personen die op zoek zijn naar andere huisvesting, waardoor er voor opvang voor 1 à 2 nachten vaak geen plaats is. - Het OCMW van Veurne kan het crisisbed in het Woon- en Zorgcentrum (WZC) Ter Linde gebruiken tijdens de kantooruren als eerste opvangnet. Vanaf januari 2010 verdwijnt het crisisbed wegens verbouwingswerken. Het OCMW van Veurne heeft ook een crisiswoning. Deze crisiswoning is echter continue bezet. - Het OCMW van Nieuwpoort kan tijdens de kantooruren een crisisbed in het OCMW Rusthuis De Zathe gebruiken. Dit crisisbed verdwijnt in de toekomst. Bij het OCMW van Nieuwpoort loopt momenteel een aanvraag voor een erkenning van een doorgangswoning. - Het OCMW van Kortemark heeft een crisiskamer/crisisbed waar opvang van personen in crisis gedurende het weekend gebeurt. De crisiskamer is een kamer van het rusthuis Huize Blygaarde. Het aanbod is ruim onvoldoende. Indien er geen plaats is, schakelen OCMW s alle opvangcentra en centra voor daklozenopvang in (o.a. VZW Huis Ter Leye 6, CAW De Papaver 7, CAW Middenkust 8, CAW De Viersprong 9 ). Plaatsgebrek, weigering en een noodzakelijk intakegesprek zijn drempels waardoor een oplossing onmogelijk is. In het geval dat de persoon binnen de regio moet of wil blijven, wordt vaak beroep gedaan op campings, vakantiewoningen of hotels. Om de vele crisissituaties buiten de kantooruren op te vangen, werd een 10-tal jaar geleden het regionaal crisisnetwerk Veurne Diksmuide opgericht. Alle OCMW s nemen deel aan dit crisisnetwerk. Het regionaal crisisnetwerk is een samenwerkingsverband van verschillende diensten in de regio, onder coördinatie van de Regionale Welzijnsraad Veurne Diksmuide. Het crisisnetwerk kan tot de volgende werkdag buiten de kantooruren dringende opvang bieden voor personen in crisis. Uitsluitende voorwaarden voor opvang in het crisisnetwerk zijn: - geseind zijn bij de politie; - onder invloed zijn van middelen (alcohol en andere drugs); - agressief gedrag stellen; - psychiatrische opvang nodig hebben; - illegale vluchteling zijn. Crisisbedden die ter beschikking staan voor het regionaal crisisnetwerk: - Crisisbed in Woon- en zorgcentrum Ter Linde (Veurne) tot 1/1/2010; - crisisbed in Hof Ten Ijzer (Lo-Reninge); - crisisbed in Koningin Elisabeth Instituut (Koksijde); - crisisbed in Huize Blygaerde (Kortemark); 6 Huis Ter Leye is één van de zes Centra voor Integrale Gezinszorg in Vlaanderen, het centrum biedt een residentiële opvang aan moeders met maximum drie kinderen (totaal maximum 23 personen) in Kortrijk. 7 CAW De Papaver heeft een Mannenopvangcentrum en een vrouwenopvangcentrum, beide gelegen in Ieper. 8 CAW Middenkust heeft verschillende opvangcentra in Oostende: De Kogge (centrum voor kortverblijf), De Dreve - Oase (Vrouwenopvang), De Brugge (Mannenopvang) 9 CAW De Viersprong: Crisisopvang 9
- crisisbed in Rusthuis De Zathe (Nieuwpoort), zal in de toekomst verdwijnen. Dit crisisnetwerk staat onder druk. Wegens verbouwingen, strengere regelgeving voor rusthuizen enz. dreigen er bedden te verdwijnen. Politie Westkust treedt op als calltaker, de drie politiekorpsen in de regio zorgen voor het vervoer van de persoon in crisis naar het crisisbed. De 10 OCMW s engageren zich om de persoon verder te begeleiden op de eerstvolgende werkdag. In 2009 werd 24 nachten opvang geboden aan 7 mannen, 8 vrouwen en 6 kinderen. Bij de meeste aanmeldingen lagen relatieproblemen aan de basis. Knelpunten In de online bevraging gingen we na bij de verschillende OCMW s wat de drie belangrijkste factoren zijn die het moeilijk maken om gepaste crisishulp te bieden. Knelpunten crisishulpverlening (OCMW) 1 0 2 4 6 8 10 Ontbreken van goede afspraken of samenwerking met gespecialiseerde hulpverlening Ontbreken van goede afspraken of samenwerking met laagdrempelige hulpverleningsdiensten Bereikbaarheid van dienst- en hulpverlening Werkdruk Geen of beperkte opleiding om om te gaan met crisissituaties Beperkt residentieel aanbod i/d regio Beperkt begeleidingsaanbod i/d regio In het focusgroepsgesprek werden deze zaken verder uitgespit. Het belangrijkste knelpunt is het beperkte residentieel aanbod in de regio. De eigen crisisbedden, crisiskamers en doorgangswoningen zijn niet voldoende. Binnen de regio is er geen andere soort opvang voorhanden. De weinige crisiswoningen en crisiskamers die er zijn, slibben vaak toe. Hulpvragers die tijdelijke opvang krijgen in de kamers en woningen, vinden veelal geen permanente huisvesting. De huurmarkt is duur en vaak ontoereikend (lees onbewoonbaar) en medewerkers uit het OCMW hebben het gevoel dat de private huisvestingssector OCMW cliënteel liever weert. 10
Het zoeken van onderdak wordt hierdoor heel moeilijk. Het moeilijkst is een oplossing te vinden voor dak- of thuisloosheid door scheiding, uithuiszetting en ontslag uit een instelling. Voor deze crisissituaties wordt gezocht naar langdurige opvang en een (permanente) huisvesting. Naast het zoeken van onderdak, is het moeilijk om cliënten te motiveren om in te gaan op specifieke hulp. Er wordt vaak niet ingegaan op een doorverwijzing. Uit de bevraging horen we dat 7 OCMW s niet tevreden zijn met de hulp die ze maar kunnen bieden. Deze ontevredenheid komt vooral voort uit een frustratie dat er geen oplossing op maat kan geboden worden of dat er onvoldoende opvangmogelijkheden zijn of door de hoge werkdruk. Er wordt gemiddeld een halve dag gespendeerd aan het zoeken naar een oplossing en meestal kan niet de beste oplossing geboden worden. Het gebeurt dat de persoon in crisis oplossingen aangereikt krijgt maar hier niet op in gaat. Na een gesprek en zoektocht naar een oplossing beleeft de hulpvrager de crisis niet meer als crisis. Een laatste knelpunt is het fragiele kader van het regionaal crisisnetwerk en de nood aan versterking hiervan. De nood aan oplossingen op maat zorgt ervoor dat het huidige crisisnetwerk in haar huidige vorm niet voldoet. 1.3 Vervolghulp of nazorg bij crisissituaties Hulpverlening Afhankelijk van de situatie, wordt verdere hulp geboden door de sociale dienst of wordt de hulpvrager doorverwezen. Bij het zoeken van een nieuwe woonplaats wordt de hulpvrager verder begeleid door het OCMW. Bijkomende problematieken worden evenzeer door het OCMW opgenomen. Indien de hulpvrager een nieuwe woonplaats heeft in een andere gemeente, wordt hij of zij voor verdere hulp doorverwezen naar het desbetreffende OCMW. Bij hulpvragers met verslavingsproblemen of psychiatrische problemen wordt er doorverwezen voor specifieke hulp. Daarnaast merken de OCMW s dat er veel situaties zijn waarvoor de persoon in crisis geen verdere hulp wenst. De persoon in crisis werd geholpen door een gesprek of door materiële hulp en keert terug naar zijn of haar situatie. Dit is vaak het geval bij crisissituaties door (dreigend) familiaal geweld. Samenwerking en afspraken Bij doorverwijzing gaat het vooral om personen met een verslavings- of een psychiatrisch probleem. Er wordt doorverwezen naar AZ Sint Augustinus, De Sleutel, Psychiatrische ziekenhuizen, Kompas en het CAW. Samenwerkingsverbanden zijn er niet. Knelpunten Voor de nazorg of vervolghulp zijn 7 OCMW s niet tevreden met de hulp die beschikbaar is in de hulpverlening. Het is moeilijk om nazorg of vervolghulp te bieden. Een factor die dit moeilijk maakt is het beperkte residentieel aanbod in de regio. Er is een tekort aan betaalbare en gezonde huisvesting. Samenwerking met de residentiële hulpverlening en de private huisvestingsmarkt is er momenteel niet. Ook het knelpunt rond de vrijblijvendheid van doorverwijzingen is wezenlijk. De begeleiding die voorhanden is, stelt vaak te veel voorwaarden aan de hulpvragers (vb. 11
begeleiding van alcohol- en drugproblematiek vereist niet-gebruik). Voor vele hulpvragers is dit in eerste instantie een te hoge drempel en daardoor niet mogelijk. Daarnaast zien we de werkdruk bij de OCMW-medewerkers er uitspringen. Knelpunten nazorg of vervolghulp (OCMW) 1 0 2 4 6 8 Ontbreken van goede afspraken of samenwerking met gespecialiseerde hulpverlening Ontbreken van goede afspraken of samenwerking met laagdrempelige hulpverleningsdiensten Bereikbaarheid van dienst- en hulpverlening Werkdruk Geen of beperkte opleiding om om te gaan met crisissituaties Beperkt residentieel aanbod i/d regio Beperkt begeleidingsaanbod i/d regio 12
2 CAW De Papaver (onthaal en mannen- en vrouwenopvang) CAW De Papaver is werkzaam in de hele westhoek. De hoofdzetel van het CAW bevindt zich in Ieper. Onthaal, mannenopvang, vrouwenopvang en andere diensten zijn daar gelegen. In Veurne is er enkel een algemeen onthaal. Dit is echter beperkt bereikbaar (enkel permanentie op maandagnamiddag) en minder laagdrempelig. In de hoofdzetel in Ieper kloppen weinig personen uit de regio Veurne Diksmuide aan. 2.1 Aard van de crisissituatie Soorten crisissituaties Onthaal In het onthaal van het CAW komen vooral personen in crisis terecht door (dreiging van) intrafamiliaal geweld en in beperkte mate in het kader van uithuiszetting. De registratiecijfers van het onthaal geven hoofdzakelijk het probleem dakloosheid aan (10 van de 15 aangemelde crisissituaties in 2008). De cijfers geven de problematiek achter de dakloosheid niet weer. Mannen- en vrouwenopvang In de mannen- en vrouwenopvang melden zich altijd mensen in een multi-problemsituatie aan. Hulpvragers komen altijd in crisis toe in de mannen- en vrouwenopvang. De meeste personen komen op eigen initiatief. Hulpvragers worden soms doorverwezen. In de mannenopvang is er een groter aandeel hulpvragers dat doorverwezen wordt (meestal door de sociale dienst van het OCMW) dan in de vrouwenopvang. Vrouwenopvang: - 35 aanmeldingen in 2008 waarvan 13 opnames; - bij 4 opnames werden de kinderen mee opgenomen; - 11 aanmeldingen hadden als eerste problematiek relatieproblemen en partnergeweld; - 9 aanmeldingen hadden als eerste problematiek dakloosheid, dit zijn altijd multi-problem casussen (partnergeweld, verslaving, schulden); - 5 aanmeldingen werden geregistreerd onder de noemer communicatieproblemen; - 4 aanmeldingen hadden als eerste problematiek financiële problemen en schulden. Mannenopvang: - 26 aanmeldingen in 2008 waarvan 14 opnames; - 14 aanmeldingen hadden als eerste problematiek problemen met de huisvesting; - 10 aanmeldingen hadden financiële problemen en schulden als eerste problematiek; - als tweede en derde problematiek zien we vooral financiële problemen, verslavingsproblemen, huisvestingsproblemen, en relationele problemen. Factoren die de crisis beïnvloeden Factoren bij het onthaal, de mannen- en vrouwenopvang: - combinatie van verschillende problemen; - het ontbreken van een netwerk ; - labiele persoonlijkheid en een beperkte draagkracht van de personen in crisis. 13
Profiel van de hulpvrager Het CAW ziet evenveel mannen als vrouwen in crisis. De grootste groep hulpvragers zijn tussen de 26 en 55 jaar oud. Meestal zijn het alleenstaanden, al dan niet met kinderen. De grootste groep zijn arbeiders. Daarnaast zien ze ook veel personen met een uitkering of zonder enig inkomen. De meeste hulpvragers zijn niet gekend bij de politie. Evenveel hulpvragers zijn gekend of niet gekend binnen de hulpverlening. Opvallend is de stijging van het aantal thuislozen. Het gaat om hulpvragers met weinig communicatieve vaardigheden, zonder sociaal netwerk, met karakter- en persoonlijkheidsstoornissen, met een borderline problematiek (zonder dat bij deze laatste een psychiatrisch ziektebeeld is vastgesteld). 2.2 Het hulpverleningsaanbod bij crisissituaties in kaart gebracht Hulpverlening Onthaal Het onthaal van het CAW biedt psychosociale begeleiding. Via deze begeleiding proberen de hulpverleners de crisis te ontladen. Er wordt een stappen- of denkplan overlopen. Er wordt vertrokken van de minst mogelijke ingrijpende oplossing: wat zijn eigen (financiële) mogelijkheden en sterkten, is er een netwerk, kan er huur worden betaald... Het CAW biedt geen materiële hulp. Financiële vergoedingen voor voedsel of treintickets worden via het OCMW Ieper geregeld. Mannen- en vrouwenopvang De mannen- en vrouwenopvang voorziet in opvang en begeleiding. Het mannenopvangcentrum biedt opvang en begeleiding voor volwassen thuisloze mannen (12 bedden). Het vrouwenopvangcentrum biedt opvang en begeleiding voor volwassen thuisloze vrouwen (10 bedden). Het enige exclusiecriterium is de aanwezigheid van een acute verslavingsproblematiek. Na begeleiding van de alcohol- of drugproblematiek waarbij de hulpvrager de verslaving onder controle heeft, kan wel opvang geregeld worden. Mensen komen in het opvangcentrum terecht via aanmelding door het onthaal van het CAW en via het OCMW. Sommige personen komen op eigen initiatief. Via de politie kan buiten de kantooruren beroep gedaan worden op het opvangcentrum. Het opvangcentrum neemt een beurtrol op in het regionaal crisisnetwerk te Ieper. Knelpunten Het CAW heeft het heel moeilijk om een oplossing te vinden voor personen in crisis die door een verslavingsprobleem acuut niet meer kunnen functioneren. Het is moeilijk om een oplossing voor hen te vinden omdat er in de regio geen residentieel aanbod is. De gespecialiseerde residentiële diensten die werken rond een alcohol- en drugprobleem zijn niet op maat van deze hulpvragers. De hulpvragers zijn veelal niet gemotiveerd om in begeleiding te gaan. Daarnaast zijn er ook meer afspraken en samenwerking nodig tussen laagdrempelige dienstverlening en gespecialiseerde dienstverlening zodat er in iedere situatie op maat van de cliënt kan gewerkt worden. Het feit dat er in de regio weinig of geen residentieel aanbod is (ruimer dan de doelgroep personen met een verslavingsprobleem) zorgt er voor dat mensen buiten de streek moeten opgevangen worden. Vaak ligt het ontbreken van een degelijk netwerk aan de basis van een crisissituatie. Door personen op te vangen buiten de regio gaat het minimale netwerk dat nog rest door de afstand verder teniet. 14
Een derde knelpunt is de opvang van de kinderen gedurende de zoektocht. De kinderen moeten de hele zoektocht ondergaan zonder dat er een aangepast aanbod voor hen georganiseerd wordt. 2.3 Vervolghulp of nazorg bij crisissituaties Het CAW kan vaak intern doorverwijzen voor vervolghulp of nazorg. De vervolghulp of nazorg bestaat in het CAW altijd uit begeleiding. Men kan doorverwijzen naar externe diensten zoals ambulante drugzorg en het psychiatrisch ziekenhuis. Binnen de mannen- en vrouwenopvang is er begeleiding voorzien. Naast deze begeleiding verwijst men vaak door naar ambulante gespecialiseerde diensten om nesteling in het opvangcentrum te voorkomen. Er is een samenwerking met de sociale huisvestingsmaatschappij Ons Onderdak zodat het opvangcentrum niet dichtslibt. Vier doorgangswoningen staan open voor personen die in het opvangcentrum resideerden. Er is een samenwerking met de woonbegeleiding van het CAW. Gedurende 4 maanden, maximaal 8 maanden wordt aan een re-integratie gewerkt. Het grootste knelpunt is het beperkte aanbod begeleidingsdiensten. Het CAW merkt vaak dat hulpvragers worden doorverwezen maar niet ingaan op de begeleiding. Het mannenopvangcentrum kaart het tekort aan informatie aan over ambulante begeleidingsmogelijkheden van hun cliënteel. 15
3 AZ Sint-Augustinus (spoedafdeling en psychiatrische afdeling) 3.1 Aard van de crisissituatie Soorten crisissituaties Spoedafdeling Alle opnames in de spoedafdeling van het ziekenhuis zijn acuut. De reden voor opname is normaal gezien medisch van aard. Ook crisissituaties die binnen onze definitie van een crisissituatie vallen, komen in de spoedafdeling terecht: - Overdosis illegale middelen, in 2008 waren er 31 opnames van deze aard; - intoxicatie of overdosis alcohol, in 2008 waren er 221 opnames van deze aard; - zelfmoordpogingen, in 2008 waren er 566 opnames (heel vaak intoxicatie medicatie); - psychiatrische problematiek, in 2008 waren er 683. In dit opnamecijfers zitten ook de alcoholgerelateerde problemen; - familiaal geweld wordt niet geregistreerd. Volgens de verpleging komt het wel vaak voor. Bij de aanmelding wordt familiaal geweld zelden als reden opgegeven. Patiënten komen om een vaststelling te laten doen van geweldpleging. Soms verblijft de patiënt één of meerdere nachten. Vaak is dit omdat er geen andere uitweg is; - maximum 1 aanmelding van een dakloze persoon per jaar. Psychiatrische afdeling Alle opnames binnen de PAAZ zijn opnames na een crisissituatie. Zelden is een opname vooraf gepland (vb. overkomst ander ziekenhuis om dichter naar de regio terug te keren). De beleving van de patiënt of zijn omgeving is doorslaggevend. In 2008 vonden 685 opnames plaats: - 38% van de opnames betreft een middelen gerelateerd probleem (33% alcohol gerelateerd probleem, 5% ander middelenmisbruik en afhankelijkheid); - 43% van de opnames betreft een psychisch probleem (33% depressies, 10% psychotische ziektebeelden); - vaak komen verschillende ziektebeelden (o.a. depressie en alcohol gerelateerde problemen) samen voor; - 10% van de opnames heeft een psychiatrische klank met als onderliggende oorzaak situatiegebonden omstandigheden. Dit gaat om personen die nauwelijks of geen dak meer boven het hoofd hebben wegens het niet in regel zijn op vlak van sociale wetgeving; - andere problemen die aan de basis liggen, zijn relatie- (vaak outing bij holebi) en werkproblemen; - 40 tot 50 opnames zijn voor één nacht. Factoren die de crisis beïnvloeden Spoedafdeling - Combinatie van verschillende problemen (meestal alcohol + echtelijke problemen); - geen familiaal of sociaal netwerk: bijvoorbeeld als de kinderen op reis zijn, moeten de ouderen opgenomen worden; - beperkte draagkracht: vaak komen dezelfde personen opnieuw binnen. 16
Psychiatrische afdeling - Combinatie van verschillende problemen waardoor de draagkracht van het individu enorm zwak is; - tussen 17u en 21u worden de meeste crisissituaties geregistreerd. Via de consultaties psychiatrie in het ziekenhuis of bij thuiskomst na het werk. Profiel van de hulpvrager Spoedafdeling Er komen evenveel mannen als vrouwen binnen bij een alcoholproblematiek. In het kader van familiaal geweld melden zich meer vrouwen aan. De leeftijd is afhankelijk van de problematiek. Als het gaat om een overdosis alcohol komen er in de spoedafdeling vooral 18jarigen terecht (occasioneel maar overmatig gebruik). Hulpvragers met andere problematieken (o.a. door alcoholafhankelijkheid) zijn meestal tussen de 36 jaar en 55 jaar. De grootste groep personen in crisis die binnen komen in de spoedafdeling zijn personen met een leefloon of uitkering. De helft van deze personen ziet men vaak terugkomen. Psychiatrische afdeling Er komen evenveel vrouwen als mannen in de PAAZ. De gemiddelde leeftijd is 37 jaar. Opvallend is dat dit 20 jaar lager ligt dan bij de opstart van de PAAZ in Veurne (1973). De meeste patiënten zijn alleenstaande arbeiders. 10% van de hulpvragers is niet in regel met de sociale wetgeving. De helft van de patiënten komt voor een heropname of heeft al een traject van verwijzingen doorlopen (huisarts, psychiatrische consultatie, consultatie psycholoog ). 10% van de patiënten is gekend bij de politie. 3.2 Het hulpverleningsaanbod bij crisissituaties in kaart gebracht Werking Spoedafdeling De spoedafdeling is 24u op 24u bereikbaar. Op de spoedafdeling is er altijd een eerste gesprek met de patiënt waarbij de medische toestand bekeken wordt. De spoedarts komt ter plaatse en bekijkt of opname (binnen spoed of binnen een andere afdeling van het ziekenhuis) noodzakelijk is of indien er ambulante verzorging noodzakelijk is. Psychiatrische afdeling Men komt via de spoeddienst of via de psychiater binnen in de PAAZ. Hulpverlening Spoedafdeling In de spoedafdeling wordt in eerste instantie medische verzorging geboden. Indien door de spoedarts om medische reden opvang voorgeschreven wordt bij aanmelding s avonds of s nachts, kunnen patiënten s nachts blijven logeren tot de sociale dienst op zoek gaat naar andere opvangplaatsen. Daarnaast biedt de sociale dienst van het ziekenhuis (maatschappelijk assistent en psycholoog) ook immateriële hulp en begeleiding en doorverwijzing aan. In verband met de doorverwijzing zijn geen afspraken gemaakt met andere diensten. Bij crisissituaties zonder medische reden probeert men de cliënt door te verwijzen. Door plaatsgebrek vindt men soms geen onmiddellijke oplossing waardoor de cliënt toch in het ziekenhuis opgenomen moet worden. Men verwijst hoofdzakelijk door naar de volgende diensten: Slachtofferhulp politie (voor immateriële hulp), EPSI (acute psychiatrie), MSOC (methadon), PAAZ. 17
Indien de spoeddienst geconfronteerd wordt met agressie (door alcohol of drugs, suikerziekte, dementie), kan de patiënt in de isoleercel gezet worden. Psychiatrische afdeling In de psychiatrische afdeling wordt in eerste instantie lichamelijke verzorging en medische begeleiding aangeboden. Het administratief in orde brengen van de patiënt gebeurt evenzeer (sociale dienst OCMW, mutualiteit, Rijksdienst Voor Arbeidsvoorziening (RVA)... maar ook contact werkgever, banken, huisbaas enz.). Naast de materiële hulp is er een groot aanbod immateriële hulp. De patiënten worden begeleid door de psychiater, psycholoog en sociale dienst in het kader van de psychiatrische stoornis of de alcoholproblematiek waarvoor ze opgenomen zijn. Rond de doorverwijzing van patiënten zijn er geen concrete afspraken gemaakt. Doorverwijzing gebeurt indien patiënten zich niet houden aan de uitsluitingscriteria (onvoldoende motivatie, middelengebruik tijdens de opname en niet respecteren van de afdelingsregels) of als de gepaste hulp binnen de PAAZ niet geboden kan worden en meer gespecialiseerde hulp nodig is. Men verwijst dan door naar een psychiatrisch ziekenhuis (Ieper, Brugge, Beernem ). Knelpunten Permanentie is een probleem, enkel het ziekenhuis werkt 24u op 24u, zo komen er vaak personen binnen waarvoor men een tijdelijke oplossing moet zoeken binnen het ziekenhuis. Na de eerste opvang verwijst men deze patiënten door. Een tweede knelpunt is de doorverwijzing. De sociale dienst wordt vaak geconfronteerd met plaatsgebrek en lange wachtlijsten waardoor het ziekenhuis vaak een tijdelijke oplossing moet zoeken. Deze oplossing is uiteraard niet steeds de beste oplossing voor de hulpvrager. 3.3 Vervolghulp of nazorg bij crisissituaties Nazorg Spoedafdeling Bij ontslag uit het ziekenhuis, kan er nazorg georganiseerd worden. Enkel rond medische problemen gebeurt dit door het ziekenhuis. De sociale dienst regelt eventuele nazorg met andere diensten. Psychiatrische afdeling Na het ontslag uit het ziekenhuis wordt er in samenwerking met diensten nazorg georganiseerd. Het gaat over projecten die door de jaren heen zelf gecreëerd werden. Diensten / hulpverleners waarnaar doorverwezen wordt voor nazorg: - de psychiater; - deelname aan activiteitencentrum OASE; - begeleiding in Centrum Geestelijke Gezondheidszorg (CGG) Largo (Veurne Diksmuide); - begeleiding in het kader van Psychiatrische Zorg in de Thuissituatie; - psychiatrisch ziekenhuis (Ieper, Brugge, Beernem); - dienst voor Beschut Wonen. 18
Afspraken en samenwerkingsverbanden In het ziekenhuis werd een protocol opgemaakt met het psychiatrisch ziekenhuis Ieper voor behandelingen die buiten mogelijkheden van de PAAZ vallen. Voor dit soort behandelingen geldt een wachttijd van minimum vier weken. In het overbruggen van deze tijd wordt vaak een andere oplossing gezocht. In het verleden zat het ziekenhuis samen met de sociale bouwmaatschappij Ijzer en Zee. Met hen zijn echter geen formele afspraken gemaakt. Knelpunten - Personen met serieuze psychiatrische problemen of verslavingsproblemen kunnen nergens terecht; - sommige patiënten hebben overal krediet verloren; - sluitingstijden van de dienstverlening (vb. OCMW sluit tussen kerstmis en nieuwjaar); - bij dakloosheid door verscheidene redenen is het heel moeilijk om huisvesting te vinden. De dure huurprijzen in de regio (kust) zijn hier zeker een oorzaak van. 19
4 Politiediensten In de regio Veurne Diksmuide zijn drie politiekorpsen actief: politiezone Westkust (De Panne, Koksijde, Nieuwpoort), politiezone Spoorkin (Veurne, Alveringem, Lo-Reninge) en politiezone Polder (Diksmuide, Houthulst, Kortemark, Koekelare). De drie politiezones werken op een verschillende manier. Politie Westkust heeft een eigen dispatching terwijl politie Polder en Spoorkin dit niet hebben. Vertegenwoordigers van de politie werden bevraagd in een gesprek. Sommige zaken die hieronder worden aangegeven komen slechts voor in één zone, andere in alle zones. 4.1 Aard van de crisissituatie Soorten crisissituaties De politie wordt het meest geconfronteerd met crisissituaties in het kader van intrafamiliaal geweld. Enkel van politie Spoorkin hebben we registratiegegevens. In juli en augustus 2008 ging dit over 25 meldingen van huiselijke moeilijkheden zonder slagen en 8 meldingen van huiselijke moeilijkheden met slagen. Vaak ligt een verslavingsproblematiek aan de basis van familiale problemen. Buiten de politionele oproepen wordt de politie ook heel vaak geconfronteerd met allerhande crisissituaties. Crisissituaties die in het onderzoek niet aan bod komen, zijn: - illegale personen (politie Spoorkin heeft 10 à 15 personen gemiddeld per week); - allerhande oproepen en gewoontebellers; - mensen zonder sociaal netwerk, vooral ouderen, die plots alleen komen te staan en niet weten waar ze terecht kunnen. - onbuigzame minderjarigen Factoren die de crisis beïnvloeden Volgens de politie wordt de crisis beïnvloed door het feit dat sociale diensten niet bereikbaar zijn na de kantooruren. s Avonds, s nachts en in het weekend krijgt de politie meer oproepen. Een tweede factor is het ontbreken van een familiaal of sociaal netwerk. Een derde factor is het onveiligheidsgevoel bij de hulpvrager of de omgeving. Ook de weerbaarheid van de hulpvrager is een niet te verwaarlozen factor. Politie Spoorkin geeft aan dat extreme weersomstandigheden meer crisisoproepen geven. Politie Westkust geeft aan dat de betrokkenheid van kinderen een factor is die de crisis kan beïnvloeden. Profiel van de hulpvrager De politie krijgt voornamelijk te maken met crisissituaties door familiaal geweld. Het betreft hoofdzakelijk vrouwen tussen de 26 en 55 jaar. Meestal gaat het om gezinnen. De hulpvrager in crisis leeft het meest van een leefloon of uitkering. De gezinnen zijn voor het grootste deel gekend bij de hulpverlening en gekend bij de politie. 4.2 Het hulpverleningsaanbod bij crisissituaties in kaart gebracht Werking De politie biedt via de dienst slachtofferbejegening, politionele hulpverlening aan voor slachtoffers van misdrijven, ongevallen en cases die te maken hebben met (poging tot) zelfdoding, door middel van een eerste opvang en een gepaste doorverwijzing. Slecht nieuwsmelding aan naasten van slachtoffers behoort 20
ook tot deze dienstverlening. De hulp door slachtofferbejegening komt steeds na een politie-interventie bij een oproep of na een melding bij de dispatching van de politie. Materiële hulp en opvang De drie politiezones nemen deel aan het regionaal crisisnetwerk (uitleg zie punt 1 OCMW). PZ Westkust is calltaker van het netwerk en de verschillende PZ s staan in voor het transport naar het crisisbed. De politie engageert zich om voorrang te geven aan oproepen van de instelling waar de persoon in crisis zich bevindt. Politie Spoorkin (in samenwerking met politie Polder) biedt voor de opvang van illegalen een lokaal aan met voedsel en drank en mogelijkheid tot het nemen van een douche. Indien noodzakelijk kan een matras worden voorzien als rust- of slaapgelegenheid. Voor sommige materiële hulp en financiële kosten kan er samengewerkt worden met een plaatselijk OCMW, deze hulp is echter niet structureel geregeld. Immateriële hulp, psychosociale begeleiding en steun De interventieploeg staat na een melding of oproep in voor de eerste opvang en ventilatie. Het team slachtofferbejegening biedt psychosociale steun aan slachtoffers van intrafamiliaal geweld, slachtoffers van misdrijven, slachtoffers van inbraken en ongevallen. Ook slechtnieuwsmelding aan naasten van slachtoffers en bijstand waardig afscheid nemen wordt door de dienst slachtofferhulp opgenomen. Naast het eigen aanbod heeft de politie ook afspraken met andere diensten: - afspraken/protocol met CAW in het kader van doorverwijzing van slachtoffers van intrafamiliaal geweld. Het CAW krijgt de gegevens door van de politie en contacteert de slachtoffers; - afspraken met CAW in het kader van hulpverlening dader-slachtoffer; - afspraken met CGG in het kader van hulp aan personen met dreiging van zelfdoding; - melding aan het Comité Bijzondere Jeugdzorg (CBJ) indien er kinderen betrokken zijn. Knelpunten De politie merkt op dat de hulpvragers niet vaak ingaan op het doorverwijzingsaanbod. Vaak komen dezelfde hulpvragers later terug in crisis bij de politie terecht. Een tweede knelpunt bij de politie is de financiële kost die bij de materiële hulp komt kijken (treinticket, voedsel, overnachting ). De politie kan dit niet ter beschikking stellen, waardoor er niet snel een oplossing komt. Politie Westkust kaart dit aan. Bij politie Spoorkin zijn hierover afspraken gemaakt met het OCMW van Veurne. Een derde knelpunt zijn de vele niet-politionele oproepen die bij de politie terecht komen (= blauwe tafel problematiek ). Het gaat om buitenlanders, toeristen en ouderen die uitwijken naar de kust en alleen komen te staan bij een probleem o.a. door het ontbreken van een sociaal netwerk. Voor deze oproepen heeft de politie naar eigen zeggen geen tijd. Tijdens de kantooruren kan de politie deze oproepen doorverwijzen maar na de kantooruren is er geen enkele andere dienst beschikbaar. De politie pleit voor een sociaal bijstandsteam dat 24u op 24u bereikbaar is. De politie kan door tijdsdruk niet alle (nietpolitionele) oproepen beantwoorden. Politieagenten hebben daarvoor immers geen opleiding genoten. Dit probleem werd in het najaar 2008 aangekaart op een overleg van de provinciale veiligheidsraad. De belangrijkste factoren die deze knelpunten nog beïnvloeden zijn: - de bereikbaarheid van dienst- en hulpverlening buiten de kantooruren; - werkdruk; - geen of beperkte opleiding over het omgaan met crisissituaties. 21
4.3 Vervolghulp of nazorg bij crisissituaties Het takenpakket van de politie voorziet nauwelijks in nazorg of vervolghulp. Enkel in het kader van intrafamiliaal geweld werd afgesproken dat de politie na de feiten nog één bezoek brengt. In dit bezoek wordt zoveel mogelijk uitleg gegeven over mogelijke hulpverlening. De politie ervaart dat de mensen heel weinig de stap zetten naar verdere hulp. 22
5 Sociale huisvesting Uit de online vragenlijsten komt heel vaak het knelpunt huisvesting aan de orde. In het verleden werden gesprekken gevoerd met de sociale huisvestingsmaatschappij Ijzer en Zee en het Regionaal Sociaal Verhuurkantoor Westkust. Zij zijn bereid om hun medewerking te verlenen aan een regionaal samenwerkingsverband. Woonmaatschappij IJzer & Zee is de sociale huisvestingsmaatschappij voor Westkust en de Noordelijke Westhoek. Geografisch valt het werkingsgebied grotendeels samen met de arrondissementen Veurne en Diksmuide. Woonmaatschappij IJzer & Zee bouwt sociale huurwoningen én sociale koopwoningen en verleent sociale kredieten aan particulieren voor renovatie en nieuwbouw. Het regionaal sociaal verhuurkantoor (RSVK) staat in voor het huren en verhuren van sociale woningen in de regio Westkust en Diksmuide. Woonwinkel West is een intergemeentelijke samenwerking rond wonen, waar Alveringem, Diksmuide, Houthulst, Lo-Reninge en Veurne deel van uitmaken. In elke deelnemende gemeente is er een centraal informatieloket, waar gratis en vrijblijvend informatie, advies en begeleiding gegeven wordt over alle vragen rond wonen. Woonwinkel West werd bevraagd in het kader van het onderzoek. In de Woonwinkel doen zich bijna uitsluitend crisissituaties voor in het kader van dakloosheid wegens ongeschikte woningen. De Woonwinkel zoekt samen met de hulpvrager naar een oplossing. Dit gebeurt middels een inschrijving bij het RSVK en via samenwerking met het OCMW. Er zijn geen structurele afspraken in verband met contacten, taakverdeling, doorgeven van gegevens Meer en meer komt het voor dat mensen de weg naar de woonwinkel vinden in het kader van dakloosheid door familiale problemen. 23
6 Telefoonlijnen Er bestaan in Vlaanderen verschillende telefoonnummers en chatadressen waarop iedereen terecht kan met hulpvragen. Via deze lijnen worden soms crisissituaties behandeld. Deze organisaties nemen niet op uit welke regio de oproepen afkomstig zijn. Hieronder een kort overzicht van de algemene cijfers van de telefoonlijnen en het al dan niet voorkomen van crisissituaties: Bij de kinder- en jongerentelefoon kunnen kinderen en jongeren terecht voor allerhande vragen en problemen. Het is geen crisislijn. In 2008 werd slechts 4% van de dialogen als crisis ervaren. Bij de chat is dit slechts 1%. De kinder- en jongerentelefoon staat voor een luisterend oor. Er wordt zo weinig mogelijk doorverwezen. De druglijn is een telefoonlijn voor iedereen die voor informatie, hulp of advies wenst over alcohol en illegale drugs. De druglijn is geen noodlijn. Door de beperkte bereikbaarheid komen hier nagenoeg geen crisissituaties terecht. De zelfmoordlijn bestaat sinds 1979. Iedereen die aan zelfdoding denkt of er in zijn omgeving mee geconfronteerd wordt, kan er terecht. Sinds 2002 is de Zelfmoordlijn erkend als gratis nooddienst (KB 8 oktober 2002). De Zelfmoordlijn is dag en nacht bereikbaar en speelt in op acute situaties. Door haar anonieme en vertrouwelijke karakter is de lijn erg laagdrempelig. De Zelfmoordlijn biedt een uitweg aan mensen die de reguliere hulpverlening missen of afwijzen en is een alternatief voor de duurdere opvang op de spoedafdelingen van ziekenhuizen. Eén op vijf oproepers wordt doorverwezen naar de huisarts of gespecialiseerde hulp. Aan de Zelfmoordlijn wordt meer gedaan dan geluisterd: samen met de oproeper werkt de vrijwillige beantwoorder aan de zelfredzaamheid van de oproeper zodat de crisis wordt overbrugd en de zelfdoding wordt uit- of afgesteld. 24
7 Crisisnetwerk minderjarigen Sedert 1 december 2008 is een nieuw aanbod crisisjeugdhulp van Integrale JeugdHulp (IJH) in de regio West-Vlaanderen actief. Een 30 tal jeugdhulpvoorzieningen uit 6 verschillende sectoren in West- Vlaanderen vormen samen een vangnet voor alle minderjarigen in crisis. Het vangnet bestaat uit een crisismeldpunt. Dit is een telefonisch meldpunt voor dienstverleners dat 24u op 24u en 7d op 7d bereikbaar is. Bij elke aangemelde casus wordt grondig onderzocht welke hulp of combinatie van hulp noodzakelijk is. Het centrale crisismeldpunt neemt hierin een beslissing en activeert de crisishulp. In overleg met de aanmelder wordt gezocht naar de passende vervolghulp. Uit een eerste evaluatie blijkt dat er heel wat oproepen binnenkomen bij het crisismeldpunt. Vanuit de regio Veurne Diksmuide komen er echter heel weinig oproepen. In de regio Veurne Diksmuide zijn geen jeugdhulpvoorzieningen aanwezig die deelnemen aan het crisisnetwerk. 25
Conclusies Aard van de crisissituaties Algemeen wanneer er over een crisis gesproken wordt, gaat het over een probleem van dakloosheid. De crisissituaties worden gekenmerkt door een multi-problem situatie. Het grootste aandeel is dak- of thuisloosheid omwille van familiaal geweld of scheiding. Uithuiszetting is een tweede belangrijke oorzaak voor dak- of thuisloosheid. Heel vaak gaan deze casussen, naast de relationele problemen, gepaard met alcohol- of andere drugproblemen, psychische problemen (waar er al dan niet een diagnose gesteld is) en financiële problemen. Bijkomende problematieken zorgen ervoor dat het moeilijk is om gepaste oplossingen te vinden. De meeste hulpvragers in crisis zijn volwassenen. Enkele diensten merken op dat de leeftijd verlaagd. In het onderzoek wordt ook de ouderenproblematiek in de regio aangekaart. Vereenzaming van ouderen is een factor die vaak tot een crisis leidt. De hulpvragers worden gekenmerkt door labiele persoonlijkheid met weinig draagkracht. Een sociaal netwerk ontbreekt in bijna alle gevallen en nagenoeg altijd in het geval van ouderen in crisis. Het hulpverleningsaanbod en de knelpunten Iedere crisissituatie vraagt een aangepaste, specifieke oplossing. Dit zorgt ervoor dat het tijdrovend is en dat hulpverleners vaak niet tevreden zijn met de uiteindelijk gevonden oplossing. Het is bijzonder moeilijk om een gepaste oplossing te vinden. Er zijn verschillende oplossingen voor crisissituaties elk met zijn knelpunten. Als een persoon in crisis bij een dienst terecht komt, slaagt de hulpverlener er in de crisis om te buigen door een gesprek aan te gaan en oplossingen aan te bieden. Dit gebeurt door een eerste gesprek of door materiële hulp aan te bieden. Voor het CAW en de politie is het moeilijk om de financiële kosten van de materiële hulp (voedsel, treinticket ) te dragen. Deze diensten hebben hiervoor geen werkingsbudget. Het CAW lost dit op via afspraken met het OCMW. De politie heeft beperkte afspraken (afhankelijk van politiezone). Het bieden van materiële hulp buiten de kantooruren is een groot knelpunt. Casussen waar de crisis omgebogen kan worden door een eerste gesprek hebben meestal nazorg nodig om tot een structureel en afdoend antwoord te komen. Voor deze nazorg verwijzen diensten in vele gevallen door naar meer gespecialiseerde diensten (in het kader van intrafamiliaal geweld en alcohol- en drugproblemen). Deze doorverwijzing is vrijblijvend en hulpvragers zijn niet gemotiveerd om hierop in te gaan waardoor ze later opnieuw in crisis bij dezelfde diensten terecht komen. Soms is het zo dat de hulpvrager na het aangeboden krijgen van diverse oplossingen, geen crisis meer ervaart. In enkele gevallen komt de hulpvrager enige tijd later terug in crisis bij de dienst terecht waardoor de hulpverlener opnieuw kan beginnen. In andere casussen is er nood aan opvang voor 1 à 2 nachten. De hulpvrager kan niet onmiddellijk terecht in zijn huidige woonsituatie en vraagt enkel tijdelijke opvang. Hiervoor doen de hulpverleners beroep op de crisisbedden en crisiskamers die er in de regio zijn (en buiten de kantooruren dienst doen in het crisisnetwerk). Indien hier geen plaats is, doet men beroep op hotels en vakantiewoningen. Dit is een zeer fragiel netwerk. Het aanbod crisisbedden en crisiskamers is vaak onvoldoende. Een uitbreiding en versterking is noodzakelijk. In een aantal casussen vindt men geen oplossing door de achterliggende problemen van de hulpvrager. 26
Personen onder invloed, personen die agressief gedrag vertonen, personen met een verslaving of psychiatrische problemen kunnen niet terecht in het crisisnetwerk, de huidige crisisbedden, crisiskamers of private markt. Bij nog andere casussen moet men op zoek naar permanente opvang. Hier duiken volgende knelpunten op: - Personen met een verslavingsprobleem kunnen in de regio nergens terecht. Er bestaat geen residentiële opvang. De residentiële opvang buiten de regio is bovendien vaak niet op maat van de hulpvrager. De voorwaarden die gekoppeld worden aan deze opvang zijn te streng. De hulpvrager is nog niet klaar voor een verregaand hulpverleningsaanbod. Doorverwijzing naar deze diensten zijn vrijblijvend waardoor veel hulpvragers er niet op ingaan en later opnieuw in crisis bij de diensten terecht komen. Ook zijn er overal lange wachtlijsten en voorlopige oplossingen zijn heel moeilijk te vinden. - In de regio Veurne Diksmuide zijn geen opvangcentra. Men moet telkens buiten de regio op zoek naar een oplossing. Een belangrijke factor die meespeelt in een crisissituatie is het ontbreken van een sociaal netwerk. Het minimale sociale netwerk dat er nog rest, gaat onmiddellijk verloren als er buiten de regio opvang geboden wordt. Het is moeilijk om opvang te vinden. Meestal is er plaatsgebrek of worden bepaalde personen geweigerd door achterliggende problematieken of door hun verleden. - Een derde knelpunt is de zoektocht naar permanente huisvesting. Vele hulpvragers hebben geen verdere begeleiding nodig of kunnen met behulp van ambulante begeleiding alleen gaan wonen. Problemen hierbij zijn: o de huurprijzen in de regio zijn veel te hoog voor personen met een beperkte financiële draagkracht; o personen in crisis die bij het OCMW terecht komen zijn bijna altijd personen die ook financiële problemen hebben; o de woningen die beschikbaar zijn, zijn vaak ontoereikend en ongezond. o de sociale woningmarkt kampt met hele grote wachtlijsten en volgens de OCMWmedewerkers weert de private woningmarkt cliënten die steun krijgen vanuit het OCMW. - Een vierde moeilijkheid is het ontbreken van samenwerkingsafspraken. Als laatste is er een belangrijk onderscheid tussen crisissituaties die aangemeld worden bij de diensten tijdens de kantooruren en buiten de kantooruren. Buiten de kantooruren komen alle crisissituaties bij de politie of het ziekenhuis terecht. Buiten het regionale crisisnetwerk dat tijdelijke opvang kan bieden aan personen die een dak boven het hoofd nodig hebben (onder bepaalde voorwaarden!), is het moeilijk om een oplossing te vinden. Buiten de kantooruren komen allerhande oproepen en crisissituaties bij de politie terecht die niet tot de opdracht van de politie behoren. 27
Bronnenlijst Feantsa, ETHOS European typology of homelessness and housing exclusion. Internet, Thesaurus zorg en welzijn, 21/09/2009, http://www.thesauruszorgenwelzijn.nl/crisissituatie.htm Provincie Limburg, Te bed of niet te bed. De Limburgse (residentiële) crisishulpverlening onder de loep, 2008. Provincie West-Vlaanderen, sociale kaart, http://www.desocialekaart.be 28
Bijlage: Sociale Kaart Crisisopvang Regio Veurne Diksmuide: Crisisnetwerk Regionale Welzijnsraad 29