Boek 2 Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan bij budget Stad Antwerpen

Boek 2 Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 Stad Antwerpen

Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 Financiële risico s 1 Interne organisatie Organogram 6 Personeel (schema TM1) 27 Toelichting personeelslijn 28 Toelichting pensioenen 32 Het overzicht van de budgethouders 37 Overzicht beleidsvelden per beleidsdomein 38 Het overzicht van de entiteiten die opgenomen zijn onder de financiële vaste activa 40 Het Gemeentefonds en de gemeentelijke fiscaliteit 41 De financiële schulden (schema TM2) 45 Meerjarenplan met meer details 46 Beleidsdoelstellingen en actieplannen 47 Advies Inspectie Financiën 140 Stad Antwerpen Grote Markt 1 2000 Antwerpen NIS-code bestuur : 11002

Financiële risico s Artikel 9, 2 van het ministerieel besluit tot vaststelling van de modellen en de nadere voorschriften van de beleidsrapporten en de toelichting ervan, en van de rekeningstelsels van de gemeenten, de provincies en de openbare centra voor maatschappelijk welzijn bepaalt om bij de toelichting van het meerjarenplan de financiële risico s op te nemen. Hierbij vindt u een beschrijving van de financiële risico s en daarbij de wijze hoe het bestuur hiermee zal omgaan in de komende jaren. 1. Pensioenproblematiek De hervorming van de pensioenfinanciering van het vast benoemd personeel van de provinciale en lokale besturen (wet van 24 oktober 2011), met als doel bijkomende financiering van de statutaire pensioenpools, heeft voor alle lokale besturen een aanzienlijke budgettaire impact. Ten eerste worden de patronale bijdragepercentages verhoogd, en daarnaast wordt een responsabiliseringsbijdrage ingevoerd: elk bestuur moet een percentage van het verschil tussen haar pensioenbijdragen en haar pensioenlasten bijpassen. Voor stad Antwerpen wordt de kost van deze maatregel geschat op meer dan 200 miljoen euro over de periode 2014-2019; voor de groep Antwerpen bedraagt dit zelfs meer dan 400 miljoen euro. Een nieuwe schatting raamt de kost van de responsabiliseringsbijdrage lager dan opgenomen in de initiële opmaak van het meerjarenplan 2014-2019. De oorspronkelijk geraamde bedragen blijven evenwel behouden in het meerjarenplan en worden integraal doorgestort aan Ethias, ongeacht de facturen voor de responsabiliseringsbijdragen. Het saldo wordt aan het reservefonds toegevoegd. Bestuur 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Totaal Stad 22.060.849 29.511.694 31.810.022 35.499.650 40.689.256 45.692.482 205.263.953 Groep 43.449.878 58.667.128 64.393.378 73.600.345 85.055.461 95.993.879 421.160.069 Om de impact van deze pensioenkost op de beleidsruimte te beperken, is een groepsbrede besparing op personeel gestart. In totaliteit moet er tegen 2019 een vte-reductie van 1.420 gerealiseerd worden binnen de groep Antwerpen (ca. 21.700 vte), waarvan ongeveer de helft bij de stad. Dit zal gerealiseerd worden door selectieve niet-vervanging van natuurlijke afvloeiingen. Om de impact op de dienstverlening te beperken, wordt ingezet op groepssynergie en andere optimalisaties met efficiëntieverhoging. Het groepsbrede besparingsplan was nodig om beleidsruimte te creëren in het meerjarenplan. Hiervoor rekenen we op de solidariteit en verantwoordelijkheid van elke entiteit. De voortgang van de besparingen en vte-reductie van de groep worden nauw gemonitord en gerapporteerd aan het college. Bij budgetopmaak 2015 is er melding gemaakt van overleg met het Agentschap Binnenlands Bestuur (ABB) over de correcte inschrijving van de pensioenlasten. Het resultaat van dit overleg is dat de inschrijving kan behouden blijven zoals voorzien bij de opmaak van het meerjarenplan 2014-2019. De afspraak werd gemaakt om voortaan een afzonderlijk document over de pensioenen toe te voegen in de toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan. Dit document is opgenomen in de Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 bij budgetopmaak 2016 onder de titel Toelichting pensioenen. 2. Index In deze budgetopmaak 2016 is rekening gehouden met de prognose van juli 2015 van het Federaal Planbureau. Deze prognose stelt dat overeenkomstig de maandvooruitzichten voor de gezondheidsindex de volgende overschrijding van de spilindex niet zou plaatsvinden in 2015. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 1

Naast deze prognose, werd in de berekening van het personeelsbudget rekening gehouden met een indexsprong. Dit heeft tot gevolg dat een eerste mogelijke indexoverschrijding ten vroegste in januari 2017 zal plaats vinden met gevolgen voor de lonen vanaf maart 2017. De impact hiervan op het meerjarenplan en het budget is met nodige voorzichtigheid opgenomen. De prognose van het Federaal Planbureau van oktober 2015 geeft aan dat overeenkomstig de maandvooruitzichten voor de gezondheidsindex de volgende overschrijding van de spilindex door de afgevlakte gezondheidsindex zou plaatsvinden in december 2016. We volgen de prognoses van het Federaal Planbureau nauwgezet verder op en zullen bij budgetwijziging 2016 de berekening van het personeelsbudget bijstellen aan de hand van de dan gekende cijfers. 3. Schulden OCMW In het meerjarenplan 2014-2019 van het OCMW zijn leningen opgenomen aan gelieerde verenigingen. In geval de betreffende vereniging niet meer in staat zou zijn de opgenomen kredieten terug te betalen via het OCMW Antwerpen aan de banken, komt de financiële last in eerste instantie bij het OCMW Antwerpen te liggen, in tweede instantie bij de stad Antwerpen. De doorgeeflening aan ZNA voor de financiering van het nieuwe ziekenhuis ZNA Park Spoor Noord werd bij de opmaak van het meerjarenplan 2014-2019 door het OCMW voorzien. Deze wordt sinds budgetwijziging 2015 in het meerjarenplan van de stad voorzien vanaf 2017. De financiering voor de vervangingsinvesteringen van ZNA wordt nog wel opgenomen in het meerjarenplan van het OCMW. 4. Leningen aan derden De stad heeft in het verleden een aantal leningen toegestaan aan derden (oa AG VESPA, AG Stedelijk Onderwijs, OCMW Antwerpen, ) en zal dit ook in de toekomst blijven doen. Er is altijd een risico van insolvabiliteit van de ontlener. Ten gevolge van de goedgekeurde basisafspraken tussen AG VESPA en de bedrijfseenheid stadsbeheer met betrekking tot het beheer van het stedelijk patrimonium (2015_GR_00127) wordt het bedrag van de achtergestelde lening aan AG VESPA bij budgetopmaak 2016 verhoogd met 1.262.500 euro. Vanaf 2017 wordt er een doorgeeflening voorzien aan ZNA voor het nieuwbouwziekenhuis aan Park Spoor Noord. Deze doorgeeflening is ook opgenomen in schema TM2 in de Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 bij budgetopmaak 2016. 5. Opcentiemen onroerende voorheffing op materieel en outillage Opcentiemen onroerende voorheffing worden enerzijds geheven op bebouwde en onbebouwde goederen, anderzijds op materieel en outillage. Sinds 2009 verleent de Vlaamse overheid vrijstellingen op investeringen in nieuw materieel en outillage. In de voorbije jaren werd het inkomstenverlies dat de gemeente lijdt ten gevolge van deze vrijstellingen gecompenseerd. Op 28 september 2015 vond de Septemberverklaring van de Vlaamse Regering plaats betreffende de krachtlijnen van de begroting 2016. Daarin is sprake van de afschaffing van de compensatie voor materieel en outillage. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 2

In het huidige meerjarenplan was de compensatie opgenomen als een jaarlijkse ontvangst van 7,5 miljoen. Deze geraamde ontvangst wordt bij deze budgetopmaak geschrapt. Bedrijven blijven evenwel investeren (uitbreidingen, vervangingen enz.) waardoor het aandeel materieel en outillage dat onder de vrijstellingsregeling van Vlaanderen valt, zal stijgen. Op termijn zal wellicht materieel en outillage volledig vrijgesteld zijn van onroerende voorheffing. Dit vertegenwoordigt voor stad Antwerpen van 2009 tot en met 2014 een bedrag van jaarlijks gemiddeld 40 miljoen euro op het totaalbedrag van de opcentiemen op de onroerende voorheffing. Deze materie wordt van nabij verder opgevolgd. 6. Fondsen De inkomsten uit bovenlokale fondsen blijven een risico. Bij deze budgetopmaak 2016 is er geen bijkomende informatie beschikbaar en worden er geen aanpassingen gedaan aan de geraamde ontvangsten. De bovenlokale fondsen worden kort opgevolgd. 7. Vennootschapsbelasting op intercommunales De Programmawet van 29 december 2014 schrapt de uitsluiting van intercommunales uit het toepassingsgebied van de vennootschapsbelasting. Hierdoor moeten intercommunales aan bepaalde voorwaarden voldoen om nog onder de toepassing van de rechtspersonenbelasting te vallen. Deze nieuwe regeling treedt in werking vanaf het aanslagjaar 2015, voor boekjaren ten vroegste afgesloten op 1 juli 2015. De gevolgen op de dividenden werden in de komende jaren van het meerjarenplan verwerkt. Het effect voor dit meerjarenplan is beperkt doordat in 2015 extra dividenden zijn toegekend. Dit zal zichtbaar worden bij budgetwijziging 2016 waarin het resultaat van de rekening 2015 wordt verwerkt. 8. Valorisaties In het meerjarenplan zijn een aantal valorisaties van stadseigendommen voorzien. Voor deze geplande verkoopopbrengsten bestaat het risico dat de inkomsten mogelijk niet volledig of tijdig kunnen gerealiseerd worden. De verkoopdossiers worden, zowel naar timing als naar bedragen, opgevolgd en waar nodig bijgestuurd. 9. Gerechtsdossiers Er zijn verschillende gerechtelijke dossiers waarin de stad verwikkeld zit. Een aantal van deze dossiers kunnen financiële implicaties hebben voor de stad. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 3

10. Stijgende bevolking, dalend inkomen pro capita Stijgende bevolking Stad Antwerpen heeft de jongste periode een snelle bevolkingsgroei gekend. De verwachting is dat de bevolking de komende jaren zal blijven toenemen. Dit heeft uiteraard een effect op de dienstverlening die we als stad aanbieden (uitgaven), alsook op de mogelijke ontvangsten die ermee samenhangen (bijvoorbeeld personenbelasting). In februari 2014 werd een nieuwe bevolkingsprojectie gepubliceerd door de Studiedienst van de Vlaamse Regering voor de steden en gemeenten. De vorige prognoses dienden naar beneden bijgesteld te worden. Er blijft voor Antwerpen een sterke bevolkingsstijging die maar iets lager ligt dan 3 jaar geleden kon voorspeld worden. Dit resulteert in volgende cijfers: Tabel: Bevolkingsaantal per leeftijdscategorie (prognose 2014) 2015 2016 2017 2018 2019 2020 0 tem 3j 30.515 30.612 30.552 30.972 31.460 32.036 4 tem 6j 21.316 21.836 22.341 22.240 22.246 22.015 7 tem 12j 36.158 37.624 38.968 40.235 41.345 42.385 13 tem 18j 31.547 32.049 32.688 33.661 34.637 35.682 19 tem 25j 44.804 44.781 44.878 44.839 44.948 45.219 26 tem 39j 112.688 114.656 116.312 117.605 118.538 119.056 40 tem 50j 73.274 73.470 74.002 74.877 75.869 76.743 51 tem 64j 79.713 80.978 82.141 82.703 83.263 83.745 65 tem 79j 58.117 58.043 57.979 58.419 58.721 59.549 80+ 28.726 28.734 28.658 28.541 28.521 28.332 Totaal 516.858 522.783 528.519 534.092 539.548 544.762 Dalend inkomen per capita Gebaseerd op de fiscale statistieken stellen we vast dat het gemiddeld inkomen per persoon tussen 1996 en 2012 minder sterk steeg dan in Vlaanderen. In 2010 daalde het gemiddeld inkomen van de Antwerpenaar licht tov een lichte stijging voor Vlaanderen. Sinds 2011 is er evenwel terug een stijging waarbij de groei evenwel maar half zo sterk is als deze voor Vlaanderen en de kloof met Vlaanderen op deze manier nog sterker verbreedt. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 4

Grafiek Welvaartsindex: Is de vergelijking van het gemiddelde fiscale inkomen per inwoner van een bepaalde administratieve eenheid met het gemiddelde inkomen per inwoner in België. De welvaartsindex van België wordt gelijkgesteld aan 100. 110 Welvaartsindex (100=België) 105 106,1 106,1 106,3 106,1 106,3 106,4 106,5 106,7 100 95 90 85 95,1 94,0 93,7 93,5 92,2 91,1 89,7 89,1 80 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 VL Gew Antwerpen Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 5

Samenwerkingsmodel in de groep Stad Antwerpen beleidsniveau interne organisatie verzelfstandigde entiteiten gemeenschappelijk niveau stad en OCMW verantwoordelijke beleidsniveau onafhankelijke adviesdiensten, politie en hulpverleningszone intergemeentelijke samenwerking (1) De burgemeester is tevens bevoegd voor externe relaties, marketing en communicatie, coördinatie bovenlokale fondsen, ontwikkelingssamenwerking en loketten. (2) De voorzitter van het OCMW is tevens bevoegd voor sociale zaken, wonen, diversiteit & inburgering en samenlevingsopbouw. (3) Alle gemeentelijke brandweerdiensten in België werden op 1 januari 2015 omgevormd tot 34 hulpverleningszones. Hulpverleningszone 1 omvat de stad Antwerpen en de gemeenten Zwijndrecht en Wijnegem. 6

Interne stedelijke organisatie Organogram van de gemeentelijke diensten zoals bepaald in art. 75 van het gemeentedecreet: Het organogram geeft de organisatiestructuur van de gemeentelijke diensten weer, geeft de gezagsverhoudingen aan en duidt de functies aan waaraan het lidmaatschap van het managementteam is verbonden. beleidsniveau interne organisatie gemeenschappelijk niveau stad en OCMW verantwoordelijke beleidsniveau verantwoordelijke ambtelijk niveau onafhankelijke dienst managementteam enkel voor dagelijks personeelsbeheer * vaste leden managementteam ** ad-hocleden managementteam *** secretaris managementteam (1) Gemeenteraadsbesluit 13/03/2003 (jaarnummer 1984) : De strategisch coördinator is belast, in samenwerking met en onder leiding en gezag van de stadssecretaris, met de omzetting van het bestuursakkoord in een strategisch meerjarenplan op stadsniveau en faciliteert de realisatie ervan. Hij staat tussen het college en de administratie. (2) Art. 86 van het gemeentedecreet: De gemeentesecretaris staat in voor de algemene leiding van de gemeentelijke diensten. Behoudens wat betreft personeelsleden van de gemeente die tewerkgesteld zijn bij een gemeentelijk intern verzelfstandigd agentschap, staat de gemeentesecretaris aan het hoofd van het gemeentepersoneel en is hij bevoegd voor het dagelijks personeelsbeheer. Hij rapporteert aan het college van burgemeester en schepenen. (3) Gemeenteraadsbesluit 25/02/2008 (jaarnummer 325): De financieel beheerder staat onder de functionele leiding van de stadssecretaris en rapporteert aan de stadssecretaris. Hij heeft een aantal wettelijk toegewezen bevoegdheden en een aantal bevoegdheden die hij samen uitoefent met de bedrijfsdirecteur financiën, die door de stadssecretaris werden gedelegeerd. De samenwerking staat beschreven in de mandaatopdracht van de bedrijfsdirecteur van financiën (collegebesluit 13/02/2009, jaarnummer 2124). 7

Ondernemen en Stadsmarketing 8

Cultuur, Sport, Jeugd en Onderwijs 9

Stadsbeheer 10

Personeelsmanagement 11

Financiën 12

Stadsontwikkeling 13

Samen Leven 14

Districts- en Loketwerking 15

Bestuurszaken 16

Gemeenschappelijke Aankoopcentrale 17

Gemeenschappelijke Preventiedienst 18

Dienst Strategisch Coördinator 19

Interne organisatie OCMW Organogram van de diensten van het OCMW zoals bepaald in art. 74 van het OCMWdecreet: Het organogram geeft de organisatiestructuur van de diensten van het openbaar centrum voor maatschappelijk welzijn weer, geeft de gezagsverhoudingen aan en duidt de functies aan waaraan het lidmaatschap van het managementteam is verbonden. beleidsniveau verantwoordelijke beleidsniveau interne organisatie verantwoordelijke ambtelijk niveau gemeenschappelijk niveau stad en OCMW managementcomité OCMW ** ad-hocleden managementteam stad (1) De rol van secretaris kan door de transitiemanager worden opgenomen. 20

Maatschappelijke Integratie en Ontplooiing 21

Activering en Sociale Innovatie 22

Bestuurszaken 23

Financiën 24

Interne districtsorganisatie beleidsniveau verantwoordelijke ambtelijk niveau interne organisatie directiecomité Districts- en Loketwerking (1) De districten zijn binnen hun grondgebied bevoegd voor burgerlijke stand, lokaal openbaar domein, lokale feestelijkheden en evenementen, markten en foren, lokaal cultuurbeleid, lokaal jeugdbeleid, lokaal sportbeleid, lokaal seniorenbeleid en lokaal communicatiebeleid. (2) Deze personeelsleden worden in samenspraak gewaardeerd door de bestuurscoördinator-district, als chef-waardeerder en afdelingsverantwoordelijke van de dienstverlenende bedrijfseenheid. De hogere chefs zijn personeelsleden van het bedrijf waartoe de matrixmedewerker behoort en de bedrijfsdirecteur Districts- en Loketwerking. 25

Verzelfstandigde entiteiten stad en OCMW Met uitzondering van de OCMW-vzw s, zijn in dit overzicht enkel de entiteiten opgenomen waarop het charter voor groepsbrede samenwerking van toepassing is zoals goedgekeurd door het college in de zitting van 26 september 2014. Andere verenigingen waarin de stad deelneemt en intergemeentelijke samenwerkingsverbanden zijn niet opgenomen. 26

Schema TM1: Personeel Aantal voltijds equivalenten (VTE) 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Vastbenoemd 2.625 2.505 2.541 2.519 2.493 2.470 Niveau A 402 387 393 390 386 382 Niveau B 236 241 245 242 240 238 Niveau C 1.096 1.050 1.065 1.056 1.045 1.035 Niveau D 642 606 614 609 603 597 Niveau E 249 221 224 222 220 218 Contractueel 2.064 3.001 3.045 3.019 2.988 2.959 Niveau A 416 559 567 562 556 551 Niveau B 318 473 480 476 471 466 Niveau C 495 661 671 665 658 652 Niveau D 373 548 556 551 546 541 Niveau E 462 760 771 765 757 750 Gesco 576 0 0 0 0 0 Niveau A 8 0 0 0 0 0 Niveau B 4 0 0 0 0 0 Niveau C 103 0 0 0 0 0 Niveau D 138 0 0 0 0 0 Niveau E 323 0 0 0 0 0 TOTAAL 5.265 5.506 5.586 5.538 5.481 5.429 Niveau A 826 946 960 952 942 933 Niveau B 558 714 724 718 711 704 Niveau C 1.694 1.711 1.736 1.721 1.703 1.687 Niveau D 1.153 1.154 1.171 1.160 1.149 1.138 Niveau E 1.034 981 995 987 977 967 Het operationeel brandweerpersoneel, politiek mandatarissen en de vastbenoemden van AG Kinderopvang zijn niet opgenomen in de cijfers. Voor 2014 is de effectieve personeelsbezetting op 31 december opgenomen. Voor 2015 is de effectieve personeelsbezetting op 30 juni opgenomen. Voor de periode 2016-2019 wordt het doelkader van de stad op 1 januari, zoals door het college bepaald in het groepsbrede besparingsplan, gebruikt. Dit doelkader is gecorrigeerd voor de wijzigingen in de groepsarchitectuur met het oog op efficiëntieverhoging en andere gecompenseerde wijzigingen (bv. bijkomende projectsubsidies). Voor Werkhaven is enkel het ondersteunend personeel (ingekanteld op 1 januari 2015) reeds opgenomen; bij budgetwijziging zal het operationeel kader toegevoegd worden. Het administratief brandweerpersoneel is mee opgenomen in 2014, maar niet meer in 2015 en volgende omdat het personeel op 31 maart 2015 overging naar de Hulpverleningszone Antwerpen 1. De gesco's zijn op 1 april 2015 omgezet naar reguliere contractuelen. 27

Toelichting personeelslijn MJP 2014-2019 bij budgetopmaak 2016 Budgetpositie Omschrijving BO 2016 6200 Bezoldiging/sociale voordelen politiek personeel 2.888.235 6201 Bezoldiging/sociale voordelen statutairen 100.875.137 6202 Bezoldiging/sociale voordelen contractuelen 115.908.031 6210 Werkgeversbijdragen politiek personeel 945.114 6211 Werkgeversbijdragen statutairen 80.976.803 6212 Werkgeversbijdragen contractuelen 33.225.778 6221 Hospitalisatieverzekering statutairen 443.737 6222 Hospitalisatieverzekering contractuelen 890.504 6223 Pensioenen contractuelen (tweede pensioenpijler) 7.016.596 623 Andere personeelskosten 5.639.103 6231000030 Tussenkomst in vakbondspremies 286.695 6231000040 Maaltijdcheques 8.077.921 6241 Bijpensioenen stedelijk onderwijs 430.417 Totaal 357.604.071 Methodiek opstellen personeelsbudget: Toelichting bij het personeelsbudget Het budget van de personeelslijn is gebaseerd op het cijfer bij opmaak van het meerjarenplan 2014-2019. Daarin werd onder meer het aandeel van de stad, zoals bepaald door het college, in het groepsbrede besparingsplan ter financiering van de pensioenproblematiek verwerkt. Er gebeurt in de budgetopmaak 2016 geen aanpassing van het besparingsdoel. Te realiseren besparing (stad) 2014 2015 2016 2017 2018 2019-7.916.693-21.585.319-24.058.005-27.968.050-32.099.857-36.317.894 Optimalisaties Via selectieve niet-vervanging van uitstroom (in combinatie met maximaal gebruik van de verruimde interne arbeidsmarkt) wordt tijdens de legislatuur de besparing via vte-reductie gerealiseerd. In de periode maart 2013-juni 2015 werd op deze manier reeds een nettodaling van -381.6 vte gerealiseerd binnen de stad, wat overeenkomt met een besparing van ca. 21 miljoen euro op jaarbasis. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 28

Om de personeelsbehoefte structureel te laten dalen, werden optimalisatievoorstellen geformuleerd. Deze personeelsoptimalisaties werden verwerkt in een personeelsplanning (uitgedrukt in vte per niveau) die als basis dient voor het meerjarenplan (uitgedrukt in euro). Index-aanpassing In het meerjarenplan wordt rekening gehouden met een indexoverschrijding (inclusief indexsprong) in januari 2017, met aanpassing van de lonen in maart 2017 tot gevolg. Voor de daaropvolgende jaren wordt een jaarlijkse indexverhoging van 2% gehanteerd. Dit is dezelfde indexprognose als bij budgetwijziging 2015. De prognose van het Federaal Planbureau van oktober 2015 geeft aan dat de volgende indexoverschrijding een maand vroeger zou plaatsvinden. We volgen de prognoses van het Federaal Planbureau nauwgezet verder op en zullen bij budgetwijziging 2016 het meerjarenplan bijstellen aan de hand van de dan gekende cijfers. Er wordt, net zoals bij de opmaak van het meerjarenplan, geen baremieke verhoging meer toegepast in het personeelsbudget. Verlofrecht 2012 Tot en met 2012 was bij de Stad Antwerpen het verlofrecht in een bepaald jaar gebaseerd op de prestaties van het voorgaand jaar. In 2013 schakelden we over naar de verlofopbouw op het lopend dienstjaar. De huidige personeelsleden die in 2012 reeds bij de stad werkten, hebben hierdoor nog een verlofrecht 2012 openstaan. Er is gepland om voor alle medewerkers dit verlofrecht 2012 uit te betalen in april 2016. Voor de statutairen kan hiermee de omschakeling naar de achterafbetaling overbrugd worden. De geschatte kostprijs van het uit te betalen verlofrecht bedraagt 16,5 miljoen euro. Dit zal gefinancierd worden vanuit de rekeningoverschotten 2013, 2014 en 2015 van de personeelslijn. Bij budgetwijziging 2016 zal dit gecumuleerd rekeningoverschot toegevoegd worden aan het budget 2016. Verlenging gewaarborgd loon contractuelen Bij budgetwijziging 2015 werd voor de periode 2016 tot en met 2019 een toevoeging van ca. 1,5 miljoen euro per jaar op de personeelslijn gedaan voor de mogelijke verlenging van het gewaarborgd loon voor contractuelen van 1 naar 2 maanden. In de zomer van 2015 bleek dat dit voorstel federaal niet weerhouden werd, en daarom wordt deze toevoeging geschrapt bij budgetopmaak 2016. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 29

Groepsarchitectuur Hulpverleningszone Antwerpen 1 Het operationeel brandweerpersoneel van de stad ging met ingang van 1 januari 2015 in dienst van de Hulpverleningszone Antwerpen 1. Het administratief brandweerpersoneel ging met ingang van 1 april 2015 in dienst van de Hulpverleningszone Antwerpen 1. In de budgetwijziging 2015 werd de budgettaire overdracht voor 2015 geregeld. Bij budgetopmaak 2016 wordt ook het budget voor 2016-2019 overgedragen. Budget naar hulpverleningszone Antwerpen 1 2016 2017 2018 2019 Loonkost 50.244.876 50.547.213 50.994.027 51.446.855 Responsabiliseringsbijdrage 611.255 891.888 1.011.415 1.379.763 Arbeidsongevallenverzekering 495.608 504.425 535.710 545.681 Totaal 51.351.739 51.943.526 52.541.152 53.372.298 De loonkost bestaat uit wedde, patronale en pensioenbijdragen, vakantiegeld, functioneringstoelage, hospitalisatieverzekering, eindejaarstoelage, vakbondspremie. Hieraan werd een inschatting van de extra vergoedingen zoals shiftvergoeding toegevoegd op basis van payroll. Daarnaast wordt een budget overgedragen voor het betalen van de responsabiliseringsbijdrage voor de pensioenen. Het betreft een inschatting op basis van de pensioenstudie van Ethias in april 2015. Ten gevolge van de mozaïekwet worden enkel de pensioneringen en indiensten vanaf de oprichting van de hulpverleningszone in de berekening van de responsabiliseringsbijdrage voor de hulpverleningszone. Tot slot wordt budget overgedragen voor de premies arbeidsongevallenverzekering. Werkhaven Er gebeurt een toevoeging op de personeelsenveloppe voor de inkanteling van de vzw Werkhaven. Bij budgetwijziging zullen ook de toelagen aan Werkhaven omgevormd worden tot regulier budget (waaronder personeel). Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 30

Hospitalisatieverzekering In de loop van 2013 werd een nieuwe, voordelige verzekeringspolis afgesloten. Per personeelslid bedraagt de premie 164,82 euro per jaar. Er wordt 331.000 euro per jaar voorzien voor een verzekering gewaarborgd inkomen voor contractuelen vanaf 1 januari 2016, conform het lokaal akkoord 2014-2019 dat door het college werd goedgekeurd op 23 april 2014. Andere personeelskosten Component BO 2016 Sociaal abonnement en fietsvergoeding 950.000 Rentes arbeidsongevallen en fonds voor beroepsziekten 404.993 Functioneringstoelage 3.852.559 Begrafenisvergoeding 40.000 Vergoedingen en toeslagen 376.551 Bestuurszaken 15.000 Totaal 5.639.103 Sociaal abonnement en fietsvergoeding Door de daling in het aantal vte s, ten gevolge van wijzigingen groepsarchitectuur en optimalisaties, werden de uitgaven voor woon-werkverkeer van 1.167.452 naar 950.000 euro gebracht. Functioneringstoelage: In 2015 werd een verhoogde functioneringstoelage gebudgetteerd, namelijk voor prestaties van 16 maanden in plaats van 12 maanden ten gevolge van de aangepaste timing van de functioneringscyclus. Vanaf 2016 wordt terug een reguliere functioneringstoelage op basis van 12 maanden gebudgetteerd. Tussenkomst in vakbondspremies Per personeelslid wordt een werkgeversbijdrage van 46,55 euro aan de vakbond voorzien. Maaltijdcheques Conform het lokaal akkoord 2014-2019, door het college goedgekeurd op 23 april 2014, werd het bedrag per maaltijdcheque opgetrokken van 6 naar 7 euro. Deze maatregel wordt grotendeels gefinancierd door Vlaamse VIA 4 middelen, en blijft behouden zolang er middelen voor koopkrachtverhoging ter beschikking gesteld worden vanuit Vlaanderen. Bijpensioenen stedelijk onderwijs Op basis van afrekeningen wordt het bedrag voor de bijpensioenen stedelijk onderwijs naar beneden bijgesteld. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 31

Toelichting pensioenen budget stad Antwerpen Tussen Ethias, de stad en OCMW Antwerpen en de vzw Pensioenfonds werd in 1994 overeengekomen dat het beheer en de uitbetaling van de pensioenen van de vastbenoemde statutaire personeelsleden en van de mandatarissen toevertrouwd wordt aan Ethias. Op 25 januari 2010 (jaarnummer 12) werd deze overeenkomst vervangen door enerzijds een bijdrageverzekeringsovereenkomst en anderzijds een pensioenverzekeringsovereenkomst. De bijdrageverzekering heeft betrekking op de pensioenbijdragen voor pool 2 van de RSZPPO. Het betreft de vastbenoemden na 1983, waarvan de pensioenverplichtingen in 2005 door de RSZPPO werden overgenomen. De pensioenverzekering heeft betrekking op de pensioenbijdragen voor pool 3. Het gaat om de (oudste) pensioenen die in 2005 niet door de RSZPPO werden overgenomen, de pensioenen van de mandatarissen en het bijkomend pensioenaandeel Hoboken (ten gevolge van een gunstig tantième). De statutairen met een gunstig pensioenregime Hoboken vallen onder Pool 2, dus hun regulier pensioen is gesolidariseerd via RSZPPO, maar het bijkomend aandeel valt ten laste van pool 3. Buiten pool 3 (via pensioenverzekering) en pool 2 (via bijdrageverzekering) hebben we ook nog de pensioenbijdragen voor pool 1. Het betreft hier de pensioenen van de meeste fusiegemeenten. Meer concreet zijn dit statutairen benoemd voor 1983 (behalve Hoboken en Antwerpen). Solidariteit loopt via RSZPPO. De bijdragen voor pool 1 gebeuren rechtstreeks ten aanzien van RSZPPO (er zijn geen geldstromen met Ethias). Pensioen STAD Pool 1 Pool 2 Pool 3 - mandat. Pool 3- pensioen Pool 3 - aandeel Hoboken Totaal Actieven 209 2.744 51 (in pool 2) 3.004 Loonmassa 6.393.185 85.787.868 2.061.887 94.242.940 Pensioenen 1.381 3.548 68 457 (in pool 2) 5.454 Pensioenmassa 24.497.688 74.290.290 1.288.088 9.273.950 469.614 109.819.630 Cijfers voor referentiedatum 1/1/2015, op basis van de pensioenstudie van Ethias voor de ambtenarencommissie op 7 mei 2015 In de verzekeringsovereenkomsten met Ethias werd een financieringsmodel opgenomen om op lange termijn de statutaire pensioenverplichtingen te kunnen nakomen. De geldstromen met het reservefonds bij Ethias worden in het budget van de stad en het OCMW opgenomen. De wettelijke pensioenverplichtingen worden door Ethias vanuit het reservefonds gedekt, en worden niet rechtstreeks gebudgetteerd. Vooraleer we deze financiering bijkomend toelichten, geven we nog volgende aanvullingen: Aangezien voor Pool 1 de wettelijke bijdragepercentages gebruikt worden in het budget en er geen bijkomende geldstromen zijn met Ethias, wordt deze buiten de verdere toelichting gehouden. De toelichting gaat voornamelijk over de statutaire pensioenfinanciering, maar in deel 4 zullen we ook de tweede pensioenpijler voor contractuelen toelichten. De eerste pensioenpijler voor contractuelen (het wettelijk pensioen) valt buiten deze toelichting aangezien lokale besturen niet instaan voor de financiering ervan. Het reservefonds bij Ethias bedroeg op 31 december 2014 226.638.723,66 euro, waarvan 153.637.585 euro aandeel stad. Het aandeel stad is niet opgesplitst tussen de pensioenverzekering en de bijdrageverzekering. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 32

Bijkomend heeft de stad een bestemd geld voor de pensioenen ten bedrage van 115.516.672 euro. Dit bedrag is afkomstig van de vzw Pensioenfonds die in 1991 werd opgericht met als doel het patrimonium van de stad en het OCMW Antwerpen te rentabiliseren om reserves op te bouwen voor de pensioenfinanciering, en die in 2007 werd vereffend, waarbij het positief saldo in een reservefonds in de stedelijke begroting werd opgenomen. 1. Pensioenverzekering De pensioenverzekering betreft niet-gesolidariseerde pensioenen, waarvoor de stad Antwerpen met andere woorden zelf instaat voor de pensioenlast. Aan financieringskant zit enkel een koopsom vanaf 2019 gebudgetteerd. Daarnaast gebeurt er binnen Ethias een doorstorting vanuit de bijdrageverzekering naar de pensioenverzekering. De pensioenlast van de oudste pensioenen is snel aflopend, gezien de demografische samenstelling (gemiddelde leeftijd: 79 jaar). Het pensioencomplement Hoboken is wel stijgend, gezien er de komende jaren bijkomende pensioenen in deze groep verwacht worden. (2014 op basis van de jaarrekening 2014, 2015 op basis van budgetwijziging 2015, 2016 en volgende op basis van budgetopmaak 2016) Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 33

2. Bijdrageverzekering De bijdrageverzekering betreft de pensioenverplichtingen van pool 2. De pensioenlast is gesolidariseerd binnen de RSZPPO, en wordt dus niet (rechtstreeks) door het bestuur zelf gedragen. Het bestuur draagt bij in de vorm van werkgeversbijdragen op de actieve loonmassa en, sinds 2012, de responsabiliseringsbijdrage. Er is ook een bijdrage van 7,5% ten laste van de werknemer. De stad hanteert in het budget een patronale bijdrage van 39,5%. Deze bijdragevoet is historisch bepaald, vóór de aansluiting tot de RSZPPO, en aangehouden op het moment van aansluiting in 2005. Aangezien dit percentage hoger ligt dan het wettelijke percentage (momenteel 33,5%), gebeurt hier een opbouw van reserves. Dit uit zich in onderstaande tabel, in het verschil tussen de patronale bijdragen en de wettelijke bijdragen. (ca. 4 miljoen per jaar). De responsabiliseringsbijdrage, zoals door Ethias geraamd, wordt volledig bijkomend gebudgetteerd in het referentiejaar. In 2013 werd een groepsbrede personeelsbesparing door het college goedgekeurd om hiervoor de nodige budgettaire ruimte vrij te maken. Aangezien de responsabiliseringsbijdrage pas het daaropvolgende jaar uit het reservefonds betaald wordt, zorgt de proactieve storting voor een structurele bijkomende injectie van het reservefonds. In de laatste studie van 2015 wordt de kost van de responsabiliseringsbijdrage bovendien lager geschat dan opgenomen in de initiële opmaak van het meerjarenplan 2014-2019 (zie wettelijke pensioenverplichting, responsabiliseringsbijdrage jaar N-1). De oorspronkelijk geraamde bedragen (zie bijdragen aan Ethias, responsabiliseringsbijdrage jaar N) blijven evenwel behouden in het meerjarenplan en worden integraal doorgestort aan Ethias, ongeacht de facturen voor de responsabiliseringsbijdragen. Het saldo wordt aan het reservefonds toegevoegd. Naast deze bijdragen die verband houden met de wettelijke bijdragen, werden ook nog bijkomende geldstromen met de bijdrageverzekering gebudgetteerd: 1. Ristorno vanuit Ethias ( als negatieve uitgave gebudgetteerd): deze ristorno is verdeeld over 2/3e aandeel stad (in onderstaande tabel) en 1/3e aandeel OCMW. 2. Koopsom ter bijkomende financiering: vanaf 2019 is een bijkomende injectie van 15 miljoen gebudgetteerd. Vanaf dat moment is er een aanzienlijke aangroei van de verwachte reserves. Alle bijdragen, ook voor de lokale mandatarissen (in principe pool 3), gaan naar de bijdrageverzekering. Er gebeurt binnen het reservefonds bij Ethias wel een jaarlijkse interne doorstorting van 4 miljoen euro van de bijdrageverzekering naar de pensioenverzekering (niet zichtbaar in het budget). Bijdragenverzekering Bijdragen aan Ethias (gebudgetteerd) Patronale bijdragen op loonmassa (pool 2 en 3) Werknemersbijdragen op loonmassa (pool 2 en 3) Responsabiliseringsbijdrage jaar N Ristorno Koopsom Interne doorstorting bij Ethias (niet gebudgetteerd) Van bijdrageverzekering naar pensioenverzekering Wettelijke pensioenverplichting Wettelijke patronale bijdragen (pool 2) Werknemersbijdragen op loonmassa (pool 2 en 3) Responsabiliseringsbijdrage jaar N-1 Saldo bijdragenverzekering 2014 79.379.352 46.988.616 8.765.834 22.060.849-3.333.333 4.897.385 2015 71.557.603 33.993.423 6.454.447 29.511.694-3.333.333 4.931.371-4.000.000-4.000.000 2016 2017 2018 74.300.048 78.093.256 83.852.984 33.450.303 33.742.953 34.291.390 6.351.323 6.406.890 6.511.023 31.198.767 34.607.762 39.677.841-1.666.666-1.666.666-1.666.666 4.966.320 5.002.318 5.039.396-4.000.000-4.000.000-66.253.784-58.205.754-60.840.819-65.278.470-38.819.326-29.690.458-29.216.087-29.471.693-8.765.834-6.454.447-6.351.323-6.406.890-18.668.624-22.060.849-25.273.408-29.399.888 9.125.568 9.351.848 9.459.229 8.814.786-4.000.000 2019 104.242.140 34.893.964 6.625.436 44.312.719-1.666.666 20.076.687-4.000.000-66.178.416-67.562.661-29.950.708-30.477.007-6.511.023-6.625.436-29.716.685-30.460.218 13.674.568 32.679.479 (2014 op basis van de jaarrekening 2014, 2015 op basis van budgetwijziging 2015, 2016 en volgende op basis van budgetopmaak 2016) Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 34

In de tabel is rekening gehouden met de uitkanteling van de Hulpverleningszone Antwerpen 1 met ingangsdatum van 1 januari 2015 voor het operationeel personeel en 1 april 2015 voor het administratief personeel. Ook de geraamde responsabiliseringsbijdrage voor de brandweer werd overgedragen naar het budget van de Hulpverleningszone vanaf 2016. 3. Impact op de reserves Het reservefonds bij Ethias bedroeg op 31 december 2014 226.638.724 euro, waarvan 153.637.585 euro aandeel stad. Vanuit de reserves van de stad wordt ook de niet-gesolidariseerde pensioenlast (pool 3) voor het OCMW betaald. Bij de toetreding tot de RSZPPO pool 2 in 2005 was de over te dragen pensioenlast gelimiteerd per bestuur. Het OCMW kon in principe haar volledige pensioenlast overdragen naar de RSZPPO, maar er werd geopteerd voor een gezamenlijke toetreding (stad + OCMW). Hierdoor kon in totaal voor ca. 9 miljoen euro meer pensioenen overgedragen worden. De niet-gesolidariseerde pensioenlast OCMW valt om deze reden ten laste van de stad. Voor de evolutie van het reservefonds naar de toekomst wordt in onderstaande simulatie rekening gehouden met een rendement van 2,5%. Het gegarandeerd rendement hangt af van de gemiddelde marktrente van de voorbije 5 jaar en was in 2014 2,61%. In onderstaande simulatie is de reserve van de stad bij Ethias stijgend, voornamelijk vanaf 2019 door de bijkomende injectie van 15 miljoen euro in de bijdrageverzekering. Bijkomend heeft de stad een bedrag van 115.516.672 euro opgenomen in de bestemde gelden voor de pensioenen. Evolutie reserves Reservefonds Ethias 1 januari - aandeel stad Saldo pensioenverzekering Saldo bijdragenverzekering Pensioenlast OCMW pool 3 (pensioenverzekering) Andere Reservefonds Ethias 31 december - voor intrest Rendement Intrest Totaal reservefonds Ethias, aandeel stad Bestemd geld stad - pensioen Totaal reserve stad 2014 152.705.926-8.066.430 9.125.568-5.412.153 277.261 148.630.172 2,95% 5.007.413 153.637.585 115.516.672 269.154.257 2015 2016 2017 2018 2019 153.637.585 154.718.858 157.015.329 159.597.288 168.056.936-7.031.966-6.297.915-5.694.204-5.084.805-2.139.861 9.351.848 9.459.229 8.814.786 13.674.568 32.679.479-5.045.479-4.713.413-4.447.421-4.175.229-3.899.596 150.911.988 2,50% 3.806.870 154.718.858 115.516.672 270.235.530 153.166.759 2,50% 3.848.570 157.015.329 115.516.672 272.532.001 155.688.490 2,50% 3.908.798 159.597.288 115.516.672 275.113.960 164.011.822 2,50% 4.045.114 168.056.936 115.516.672 283.573.608 194.696.958 2,50% 4.534.424 199.231.381 115.516.672 314.748.053 (2014 op basis van de jaarrekening 2014, 2015 op basis van budgetwijziging 2015, 2016 en volgende op basis van budgetopmaak 2016) Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 35

4. Groepsverzekering contractuelen In 2012 werd er (cfr. sectoraal akkoord 2008-2013) beslist om voor de contractuele medewerkers een tweede pensioenpijler op te starten, zodat er een extralegaal pensioen (tweede pijler) opgebouwd wordt als aanvulling op het wettelijk pensioen (eerste pijler). Stad Antwerpen is (net zoals het OCMW) toegetreden tot de 2de pensioenpijler van de RSZPPO. Deze ontstond onder de impuls van de VVSG. Via openbare aanbesteding werd deze toegewezen aan de tijdelijke handelsvennootschap Dexia-Ethias. Het betreft een groepsverzekering met vaste bijdrage (geen persoonlijke bijdrage), met een gegarandeerd rendement (minimaal WAP) en winstdeelname. Rechten worden opgebouwd vanaf 1 januari 2010. De uitkering gebeurt in rente vanaf 65 jaar ter aanvulling van het wettelijk pensioen. De pensioentoelage (door de werkgever te betalen) werd als volgt vastgelegd: * tot de leeftijd van 35 jaar: een bijdrage van 5% op het pensioengevend jaarloon onder het pensioenplafond + 15% op het pensioengevend jaarloon boven het pensioenplafond; * vanaf de leeftijd van 35 jaar: een bijdrage van 6% op het pensioengevend jaarloon onder het pensioenplafond + 15% op het pensioengevend jaarloon boven het pensioenplafond; * het pensioenplafond wordt geïndexeerd conform de lonen * de grensleeftijd van 35 jaar ligt vast In het meerjarenplan van de stad worden hiervoor volgende bedragen ingeschreven: Loonkost component 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Tweede pensioenpijler 4.895.282 6.880.694 7.016.596 7.084.209 7.130.857 7.191.596 (2014 op basis van de jaarrekening 2014, 2015 op basis van budgetwijziging 2015, 2016 en volgende op basis van budgetopmaak 2016) De stijging van 2014 naar 2015 is het gevolg van enerzijds de contractuele wervingspolitiek en anderzijds, en voornamelijk, de wijzigingen in de groepsarchitectuur waardoor meer contractuelen in dienst zijn bij de stad. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 36

Het overzicht van de budgethouders Het gemeentedecreet definieert budgethouderschap als de toegekende bevoegdheid tot beheer van een budget dat taakstellend is in die zin dat het een norm inhoudt waarvan de budgethouder de realisatie nastreeft. Het budgethouderschap komt in eerste instantie toe aan het college van burgemeester en schepenen met de mogelijkheid om delen ervan te delegeren. Het college van burgemeester en schepenen heeft het budgethouderschap voor aangelegenheden van dagelijks bestuur met betrekking tot bestellingen op het exploitatiebudget onder 5.500 EUR (exclusief btw) gedelegeerd aan de secretaris. Ook is er een delegatie vanuit het college voor al de meerkosten op die bestellingen die de 10 % niet overschrijden, zelfs indien hierdoor het totaalbedrag van de bestelling 5.500 EUR (exclusief btw) overschrijdt. De secretaris delegeerde dit budgethouderschap verder aan de (waarnemend) bedrijfsdirecteurs, de bestuurscoördinatoren van de districten en de bestuurscoördinator bestuurszaken. Het budgethouderschap voor bestellingen onder 67.000 EUR (exclusief btw) met betrekking tot voorraadartikelen van de gemeenschappelijke aankoopcentrale en die vervat zijn in door het college goedgekeurde raamcontracten is door het college gedelegeerd aan de secretaris. Dit budgethouderschap is verder gedelegeerd aan de bedrijfsdirecteur van de gemeenschappelijke aankoopcentrale. Budgethouder (waarnemend) bedrijfsdirecteurs, bestuurscoördinatoren districten, bestuurscoördinator bestuurszaken Bedrijfsdirecteur van de gemeenschappelijke aankoopcentrale Voorwerp budgethouderschap Aangelegenheden van dagelijks bestuur met betrekking tot bestellingen op het exploitatiebudget onder 5.500 EUR (exclusief btw), inclusief meerkosten die de 10% niet overschrijden. Bestellingen onder 67.000 EUR (exclusief btw) met betrekking tot voorraadartikelen van de gemeenschappelijke aankoopcentrale die vervat zijn in door het college goedgekeurde raamcontracten Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014 2019 37

Overzicht beleidsvelden per beleidsdomein Beleidsdomein Beleidsveld 00 Algemene financiering 0010 Algemene overdrachten tussen de verschillende bestuurlijke niveaus 0020 Fiscale aangelegenheden 0030 Financiële aangelegenheden 0040 Transacties in verband met de openbare schuld 0090 Overige algemene financiering 01 Woonstad 0300 Ophalen en verwerken van huishoudelijk afval 0309 Overig afval- en materialenbeheer 0310 Beheer van regen- en afvalwater 0329 Overige vermindering van milieuverontreiniging 0380 Participatie en sensibilisatie 0381 Geïntegreerde milieuprojecten 0390 Overige milieubescherming 0600 Ruimtelijke planning 0610 Gebiedsontwikkeling 0620 Grondbeleid voor wonen 0621 Bestrijding van krotwoningen 0622 Woonwagenterreinen 0629 Overig woonbeleid 0670 Straatverlichting 0680 Groene ruimte 0690 Overige nutsvoorzieningen 0930 Sociale huisvesting 0953 Woon- en zorgcentra 0990 Begraafplaatsen 0992 Lijkbezorging 02 Veilige stad 0400 Politiediensten 0410 Brandweer 0450 Rechtspleging 0480 Bestuurlijke preventie (incl. GAS) 0490 Overige elementen van openbare orde en veiligheid 03 Mobiele stad 0200 Wegen 0210 Openbaar vervoer 0220 Parkeren 04 Lerende en werkende stad 0500 Handel en middenstand 0510 Nijverheid 0520 Toerisme - Onthaal en promotie 0521 Toerisme - Sectorondersteuning 0522 Toerisme - Infrastructuur 0550 Werkgelegenheid 0590 Overige economische zaken 0861 Administratieve dienst voor het onderwijs 0869 Overige ondersteunende diensten voor het onderwijs 0879 Andere voordelen 0880 Administratieve dienst voor het lokaal flankerend onderwijs 0889 Overige ondersteunende diensten voor het lokaal flankerend onderwijs 38

Overzicht beleidsvelden per beleidsdomein Beleidsdomein Beleidsveld 04 Lerende en werkende stad 0945 Kinderopvang 05 Bruisende stad 0700 Musea 0709 Overige culturele instellingen 0710 Feesten en plechtigheden 0719 Overige evenementen 0720 Monumentenzorg 0721 Archeologie 0729 Overig beleid inzake het erfgoed 0739 Overig kunst- en cultuurbeleid 0740 Sport 0750 Jeugd 06 Harmonieuze stad 0160 Hulp aan het buitenland 0171 Gemeentelijk/stedelijk wijkoverleg 0470 Dierenbescherming 0790 Erediensten 0791 Niet-confessionele levensbeschouwelijke gemeenschappen 0900 Sociale bijstand 0902 Integratie van personen met vreemde herkomst 0909 Overige verrichtingen inzake sociaal beleid 0911 Diensten en voorzieningen voor personen met een handicap 0919 Overige activiteiten inzake ziekte en invaliditeit 0944 Opvoedingsondersteuning 0949 Overige gezinshulp 0959 Overige verrichtingen betreffende ouderen 0985 Gezondheidspromotie en ziektepreventie 0986 Eerstelijnsgezondheidszorg 07 Sterk bestuurde stad 0110 Secretariaat 0111 Fiscale en financiële diensten 0112 Personeelsdienst en vorming 0113 Archief 0114 Organisatiebeheersing 0115 Welzijn op het werk 0119 Overige algemene diensten 0130 Administratieve dienstverlening 0150 Internationale relaties 0170 Binnengemeentelijke decentralisatie 0190 Overig algemeen bestuur 0640 Elektriciteitsvoorziening 39

Het overzicht van de entiteiten die opgenomen zijn onder de financiële vaste activa ABC AG Energiebesparingsfonds AG VESPA ARRO De Ideale Woning De Lijn Digipolis FINEA FINEG Gemeentelijk Autonoom Parkeer- en Mobiliteitsbedrijf Antwerpen Gemeentelijke Holding (in vereffening) Gemeentelijk Havenbedrijf Hooge Maey IBOGEM IGEAN (Dienstverlening en Milieu & Veiligheid) IMEA INFRABEL INTEGAN Inter-Regies ISVAG IVEG Klein Eigenaarskrediet NMBS Opera Vlaanderen Pontes Sokrema (SIMV) Water-link Woonhaven Antwerpen Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014 2019 40

Het Gemeentefonds en de gemeentelijke fiscaliteit A. Gemeentefonds De raming van ontvangsten uit het Gemeentefonds worden bij deze budgetopmaak 2016 (BO2016) aangepast op basis van de raming 2016-2020 gepubliceerd door het Agentschap Binnenlands Bestuur. Dit is een negatieve evolutie ten opzichte van de cijfers ingeschreven bij budgetwijziging 2015 (BW2015): 2016 2017 2018 2019 BW2015 637.291.842 659.597.294 682.683.425 706.577.560 Verschil -211.436-218.851-226.500-234.435 BO2016 637.080.406 659.378.443 682.456.925 706.343.125 B. Aanvullende dotatie aan het Gemeentefonds Vanaf het boekjaar 2016 worden een reeks Vlaamse sectorale subsidies geïntegreerd in een aanvullende dotatie aan het Gemeentefonds. Het betreft meer bepaald de sectorale stromen lokaal cultuurbeleid, lokaal jeugdbeleid, lokaal sportbeleid, flankerend onderwijsbeleid, bestrijding kinderarmoede, gemeentelijke ontwikkelingssamenwerking en de integratiesubsidies. Deze nieuwe aanvullende dotatie aan het Gemeentefonds wordt de komende jaren niet geïndexeerd en bedraagt voor de stad jaarlijks 11.751.089,72 euro. Volgens de instructies in de omzendbrief BB2015/2 betreffende de aanpassing van de meerjarenplannen 2014-2019 en de budgetten 2016 worden deze ontvangsten afgezonderd van het reguliere Gemeentefonds. 2016 2017 2018 2019 BO2016 11.751.090 11.751.090 11.751.090 11.751.090 C. Aanvullende belasting op de personenbelasting De aanslagvoet voor de aanvullende belasting op de personenbelasting blijft 8%. Bij brief van 30 oktober 2014 bezorgde de Federale Overheidsdienst Financien de raming voor 2015: 130.358.203 euro. Op dit bedrag is dezelfde berekening toegepast als bij de opmaak van het initiële meerjarenplan 2014-2019, rekening houdend met: - jaarlijkse stijging van 1,5%; - stelselmatige stijging van de bevolking waarvan 60% werkend. Daarnaast is vanaf 2017 rekening gehouden met de gevolgen op de personenbelasting in het geval van een indexsprong, wat een geraamd negatief effect heeft van 2,5 miljoen euro per jaar vanaf 2017. Bij deze budgetopmaak 2016 (BO2016) wordt geen wijziging aangebracht aan de raming voor de aanvullende belasting op de personenbelasting ten opzichte van de cijfers bij budgetwijziging 2015. 2016 2017 2018 2019 BO2016 133.234.070 133.677.630 136.493.130 139.413.827 Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014 2019 41

D. Opcentiemen op de onroerende voorheffing De opcentiemen op de onroerende voorheffing blijven behouden op 1.350 opcentiemen. De geraamde ontvangsten uit de opcentiemen onroerende voorheffing zijn bij budgetwijziging 2015 bijgestuurd op basis van een raming van 23 oktober 2014 van de Vlaamse Belastingdienst voor het jaar 2015. Voor de jaren 2016-2019 is een stijgingspercentage van 1,0181% toegepast op het geraamd bedrag van 2015, naar analogie met de door de Vlaamse Belastingdienst gebruikte formule voor 2015. De berekening is verder aangevuld met een raming van extra ontvangsten opcentiemen uit de onroerende voorheffing ten gevolge van ontwikkelingsprojecten. Deze aanvulling werd reeds toegepast bij de opmaak van het initiële meerjarenplan 2014-2019. Bij deze budgetopmaak 2016 (BO2016) worden geen wijzigingen aangebracht aan de raming voor de opcentiemen op de onroerende voorheffing. 2016 2017 2018 2019 BO2016 223.133.687 227.599.107 232.239.921 236.857.493 E. Materieel en outillage Opcentiemen onroerende voorheffing worden enerzijds geheven op bebouwde en onbebouwde goederen, anderzijds op materieel en outillage. Compensatie materieel en outillage Sinds 2009 verleent de Vlaamse overheid vrijstellingen op investeringen in nieuw materieel en outillage. Het inkomstenverlies dat de gemeente lijdt ten gevolge van deze vrijstellingen werd gecompenseerd. Deze compensatie was afzonderlijk opgenomen in het meerjarenplan voor een bedrag van 7,5 miljoen per jaar. Op 28 september 2015 vond de Septemberverklaring van de Vlaamse Regering plaats betreffende de krachtlijnen van de begroting 2016. Daarin is sprake van de afschaffing van de compensatie voor materieel en outillage. Bijgevolg is bij deze budgetopmaak 2016 de geraamde compensatie van 7,5 miljoen uit het meerjarenplan gehaald. 2016 2017 2018 2019 BW2015 7.500.000 7.500.000 7.500.000 7.500.000 Verschil -7.500.000-7.500.000-7.500.000-7.500.000 BO2016 0 0 0 0 Opcentiemen onroerende voorheffing op materieel en outillage In het basisbedrag van de opcentiemen op de onroerende voorheffing zit een gedeelte opcentiemen die geheven zijn op materieel en outillage dat niet onder de vrijstellingsregeling van Vlaanderen valt. Dit vertegenwoordigt voor stad Antwerpen van 2009 tot en met 2014 een bedrag van jaarlijks gemiddeld 40 miljoen euro op het totaalbedrag van de opcentiemen op de onroerende voorheffing. Bedrijven blijven evenwel investeren (uitbreidingen, vervangingen enz.) waardoor het aandeel materieel en outillage dat wél onder de vrijstellingsregeling van Vlaanderen valt, zal stijgen. Op termijn zal wellicht materieel en outillage volledig vrijgesteld zijn van onroerende voorheffing. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 42

F. Verwijzing naar de publicatie van de eigen belastingreglementen Een oplijsting van alle belasting- en retributiereglementen is beschikbaar via: www.antwerpen.be; daar is een afzonderlijk kanaal voorzien genaamd: Belastingen en retributies. G. Overzicht van de belastingen waarvan de aanslagvoet zal gewijzigd worden tijdens de looptijd van het meerjarenplan Aan de gemeenteraad wordt de opheffing van 3 reglementen voorgelegd met ingang van 1 januari 2016: - belasting op drankslijterijen; - belasting op vertoningen en vermakelijkheden; - belasting op benzine-, olie- en persdrukpompen. Het gevolg van deze opheffing is verwerkt in de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 bij budget 2016. Aan de gemeenteraad wordt de opheffing van het belastingreglement op de verwaarloosde en /of leegstaande bedrijfsgebouwen voorgelegd, alsook de goedkeuring van de opcentiemen op de door het Vlaamse Gewest geheven heffing op de leegstaande en verwaarloosde bedrijfsruimten met ingang van 1 januari 2016. De verwachte inkomsten worden op dit moment niet gewijzigd. De inkomsten zullen nauwgezet opgevolgd worden om te beoordelen of een wijziging al dan niet nodig is bij een volgend budgetproces. In de zitting van de gemeenteraad van 29 juni 2015 (jaarnummer 336) werden een aantal eigendomsbelastingen hervormd: - belasting op uiterlijk verwaarloosde onroerende goederen; - belasting op ongeschikt en/of onbewoonbaar verklaarde woningen; - belasting op leegstaande woningen en gebouwen. De verwachting is dat de grootteorde van deze ontvangsten gelijk blijft. Uiteraard wordt dit nauwgezet opgevolgd om te beoordelen of een wijziging al dan niet nodig is bij een volgend budgetproces. H. Overzicht van de jaarlijkse opbrengst van elke door het bestuur geheven belastingsoort Op de volgende pagina is het overzicht opgenomen van de jaarlijkse opbrengst van elke door het bestuur geheven belastingsoort. De gewijzigde bedragen zijn in kleur gemarkeerd. De wijzigingen betreffen: - opheffing van de belasting op drankslijterijen; - opheffing van de belasting op vertoningen en vermakelijkheden; - opheffing van de belasting op benzine-, olie- en persdrukpompen. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 43

Overzicht van de jaarlijkse opbrengst van elke door het bestuur geheven belastingsoort Budgetpositie Omschrijving belasting 2016 2017 2018 2019 7300 OPCENTIEMEN OP DE ONROERENDE VOORHEFFING 223.133.687 227.599.107 232.239.921 236.857.493 7301 AANVULLENDE BELASTING OP DE PERSONENBELASTING 133.234.070 133.677.630 136.493.130 139.413.827 7302 MOTORRIJTUIGEN 5.310.300 5.390.000 5.470.800 5.552.900 7303 OPCENTIEMEN GEWESTELIJKE MILIEUHEFFING 300.000 300.000 300.000 300.000 7305 GEWESTBELASTING OP LEEGSTAND EN VERWAARLOZING VAN BEDRIJFSRUIMTEN 353.000 353.000 353.000 353.000 7312 VERVOER VAN PERSONEN DIE OVERLAST VEROORZAKEN 400 400 400 400 7313 VALSE ALARMMELDINGEN 10.000 10.000 10.000 10.000 7314 WEGHALEN, BEWAREN IN BESLAG GENOMEN VOERTUIGEN 1.500.000 1.500.000 1.500.000 1.500.000 7315 AFGIFTE IDENTITEITSBEWIJZEN, PASPOORTEN, TROUWBOEKJES, UITTREKSELS 2.550.000 2.500.000 2.500.000 2.500.000 7317 AANVRAGEN/MELDINGEN HINDERLIJKE INRICHTINGEN 200.000 200.000 200.000 200.000 73312 LIJKENVERVOER 16.000 16.000 16.000 16.000 73314 ONTGRAVING 56.000 56.000 56.000 56.000 73400 ALGEMENE BEDRIJFSBELASTING (VESTIGINGEN) 13.201.714 13.201.714 13.201.714 13.201.714 73402 DRIJFKRACHT 25.754.907 25.754.907 25.754.907 25.754.907 73406 DRANKSLIJTERIJEN 0 0 0 0 73414 TAXIDIENSTEN 283.000 283.000 283.000 283.000 73419 VERBLIJFSBELASTING (City Taks) 3.041.323 3.041.323 3.041.323 3.041.323 73420 KAMERS (RENDEZ-VOUS HUIZEN) 787.177 787.177 787.177 787.177 73422 RECLAMEBORDEN 2.379.448 2.379.448 2.379.448 2.379.448 73424 VERSPREIDING KOSTELOOS RECLAMEDRUKWERK 1.400.000 1.400.000 1.400.000 1.400.000 734991 HORECA 2.698.318 2.698.318 2.698.318 2.698.318 7350 VERMAKELIJKHEDEN (FESTIVALS/EVENEMENTEN) 0 0 0 0 7351 VERTONINGEN (FILMS) 0 0 0 0 73605 BENZINE-, OLIE- PERSDRUKPOMPEN 0 0 0 0 73610 ANDERE INNAME OPENBAAR DOMEIN 55.000 55.000 55.000 55.000 7370 BOUWEN 750.000 750.000 750.000 750.000 7372 ACTIVERINGSHEFFING 572.000 572.000 572.000 572.000 7373 ONTBREKEN VAN PARKEERPLAATSEN 300.000 300.000 300.000 300.000 7374 LEEGSTAANDE WONINGEN EN GEBOUWEN 450.000 450.000 450.000 450.000 7375 KROT, VERWAARLOOSDE/ONGESCHIKTE WONINGEN/GEBOUWEN 1.593.000 1.593.000 1.593.000 1.593.000 7377 TWEEDE VERBLIJVEN 250.000 250.000 250.000 250.000 7389 OVERIGE ANDERE BELASTINGEN (UITBATINGSVERGUNNINGEN) 250.000 250.000 250.000 250.000 Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 44

Schema TM2. De financiële schulden Financiële schulden ten laste van het bestuur 2014 2015 2016 2017 2018 2019 A. Financiële schulden op 1 januari 952.885.098 852.713.800 839.237.294 876.070.518 891.224.277 948.557.837 B. Nieuwe leningen 0 92.300.000 157.600.000 156.420.753 220.400.132 89.664.049 C. Periodieke aflossingen 100.171.298 105.776.506 120.766.776 141.266.994 163.066.573 125.777.196 1. Investeringsleningen 20.876.044 19.282.335 26.703.838 38.991.498 52.151.775 71.441.357 2. Saneringsleningen 79.295.253 86.494.171 94.062.939 102.275.496 110.914.798 54.335.839 D. Niet-periodieke aflossingen 0 0 0 0 0 0 E. Financiële schulden op 31 december (A+B-C-D) 852.713.800 839.237.294 876.070.518 891.224.277 948.557.837 912.444.690 F. Intresten 42.271.220 38.930.631 38.426.122 39.089.397 39.716.725 39.659.993 1. Investeringsleningen 5.820.388 6.412.843 10.198.445 15.591.795 21.126.123 26.672.076 2. Saneringsleningen 36.450.832 32.517.788 28.227.677 23.497.601 18.590.602 12.987.917 G. Periodieke leningslasten (C+F) 142.442.518 144.707.137 159.192.898 180.356.390 202.783.297 165.437.189 Financiële schulden ten laste van derden 2014 2015 2016 2017 2018 2019 A. Financiële schulden op 1 januari 188.921 164.175 139.675 113.975 42.976.122 81.813.928 B. Nieuwe leningen 0 0 0 42.879.247 40.999.868 26.335.951 C. Periodieke aflossingen 24.746 24.500 25.700 17.100 2.162.062 4.208.256 1. Leningen t.l.v. hogere overheid 24.746 24.500 25.700 17.100 18.100 14.300 2. Doorgeefleningen 0 0 0 0 2.143.962 4.193.956 D. Niet-periodieke aflossingen 0 0 0 0 0 0 E. Financiële schulden op 31 december (A+B-C-D) 164.175 139.675 113.975 42.976.122 81.813.928 103.941.623 F. Intresten 5.090 4.375 3.658 300.246 1.465.886 2.408.711 1. Leningen t.l.v. hogere overheid 5.090 4.375 3.658 3.028 2.516 1.978 2. Doorgeefleningen 0 0 0 297.218 1.463.370 2.406.732 G. Periodieke leningslasten (C+F) 29.835 28.875 29.358 317.346 3.627.948 6.616.967 Financiële schulden totaal 2014 2015 2016 2017 2018 2019 A. Financiële schulden op 1 januari 953.074.019 852.877.975 839.376.969 876.184.493 934.200.400 1.030.371.765 B. Nieuwe leningen 0 92.300.000 157.600.000 199.300.000 261.400.000 116.000.000 C. Periodieke aflossingen 100.196.043 105.801.006 120.792.476 141.284.094 165.228.635 129.985.452 D. Niet-periodieke aflossingen 0 0 0 0 0 0 E. Financiële schulden op 31 december (A+B-C-D) 852.877.975 839.376.969 876.184.493 934.200.400 1.030.371.765 1.016.386.313 F. Intresten 42.276.310 38.935.007 38.429.780 39.389.643 41.182.611 42.068.704 G. Periodieke leningslasten (C+F) 142.472.353 144.736.013 159.222.256 180.673.736 206.411.245 172.054.155 Investeringsleningen : kredieten aangegaan bij de bank voor de financiering van investeringen Saneringsleningen : historische schuld die einde 2018 zal afgelost zijn. In 2003 werd een bijkomende lening aangegaan voor een bedrag van 300 miljoen euro (tekorten ziekenhuizen). Deze lening wordt terugbetaald vanaf 2019 tot en met 2023. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014 2019 45

Meerjarenplan met meer details 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Bijkomende info Jaarrekening Budget Nieuw krediet Nieuw krediet Nieuw krediet Nieuw krediet I. (B-A) 186.465.767 307.046.612 162.194.778 179.222.392 188.950.325 183.468.218 A. Uitgaven 1.134.904.623 1.208.025.007 1.157.042.607 1.169.592.637 1.194.536.181 1.234.000.711 Goederen en diensten 119.879.430 162.329.188 140.692.843 140.113.809 142.578.844 158.335.215 Bezoldigingen, sociale lasten en pensioenen 377.721.407 379.680.250 357.604.071 363.672.915 372.359.740 382.912.832 Schema TM1 en toelichting personeelslijn OCMW 157.996.826 155.815.411 154.148.773 156.006.984 157.896.924 161.352.421 Overzicht werkingssubsidies Politie 186.320.113 192.792.572 191.109.948 193.288.116 198.078.128 205.708.192 Overzicht werkingssubsidies AG Stedelijk Onderwijs 39.827.466 40.978.329 42.005.850 42.876.053 46.225.090 45.950.693 Overzicht werkingssubsidies Districten 10.484.687 10.888.811 10.407.755 10.438.510 10.445.110 10.452.110 Overzicht werkingssubsidies Digipolis 40.922.874 36.667.464 34.116.122 34.378.039 31.940.649 32.477.576 Overzicht werkingssubsidies Hulpverleningszone Antwerpen 1 0 56.459.951 56.871.113 57.490.571 58.104.997 58.986.260 Overzicht werkingssubsidies Overige toegestane werkingssubsidies 131.300.375 125.136.197 126.531.947 126.853.550 130.764.704 130.773.459 Overzicht werkingssubsidies Andere operationele uitgaven 23.132.060 6.798.245 4.124.278 4.115.371 4.071.183 4.087.889 Financiële uitgaven 47.319.385 40.478.588 39.429.906 40.358.719 42.070.812 42.964.064 Schema TM2 B. Ontvangsten 1.321.370.390 1.515.071.619 1.319.237.384 1.348.815.030 1.383.486.506 1.417.468.929 Ontvangsten uit de werking 44.816.871 51.013.062 41.565.841 40.609.593 40.318.558 40.083.674 Opcentiemen op de onroerende voorheffing 233.760.425 218.542.321 223.133.687 227.599.107 232.239.921 236.857.493 Overzicht fiscaliteit en Gemeentefonds Aanvullende belasting op de personenbelasting 128.356.544 130.358.203 133.234.070 133.677.630 136.493.130 139.413.827 Overzicht fiscaliteit en Gemeentefonds Andere belastingen en boetes 75.111.424 67.025.700 65.478.586 65.633.286 65.764.086 65.896.186 Overzicht fiscaliteit en Gemeentefonds Gemeentefonds 596.115.178 616.003.718 637.080.406 659.378.443 682.456.925 706.343.125 Overzicht fiscaliteit en Gemeentefonds Stedenfonds 64.397.284 66.196.391 68.513.265 70.911.229 73.393.122 75.961.882 Overzicht fondsenbeheer (Stedenfonds) Andere werkingssubsidies 58.916.871 70.497.931 60.523.414 59.890.521 59.705.136 59.664.292 Overzicht fondsenbeheer Andere operationele ontvangsten 46.896.950 37.899.915 25.701.750 26.178.645 26.679.206 27.388.399 Financiële ontvangsten 72.998.842 257.534.378 64.006.365 64.936.575 66.436.422 65.860.050 Overzicht financiële ontvangsten II. Investeringen (B-A) -169.771.287-299.239.767-211.269.325-209.370.752-256.962.069-158.880.275 A. Uitgaven 206.174.291 421.351.488 275.272.395 267.505.421 290.285.794 191.545.108 Schema B3 en B4 Investeringen in financiële vaste activa 60.437.379 194.497.332 25.217.904 4.585.662 21.085.911 4.642.422 Overzicht financiële ontvangsten Plannen en studies 459.817 1.189.285 782.407 915.994 584.605 479.717 Terreinen en gebouwen 39.403.865 60.496.383 73.522.052 86.666.896 96.144.827 67.267.997 Wegen en overige infrastructuur 17.890.982 30.459.588 54.416.769 65.782.431 80.088.930 32.491.754 Installaties, machines en uitrusting 3.908.258 5.549.399 4.814.929 3.953.954 3.645.864 3.196.544 Meubilair, kantooruitrusting en rollend materieel 5.426.041 16.215.238 13.505.668 7.048.654 7.806.066 6.864.497 Erfgoed 173.091 173.468 72.000 150.300 114.000 89.000 OCMW 14.292.387 13.762.031 12.223.334 11.555.255 11.612.504 11.036.032 Overzicht investeringssubsidies AG Stedelijk Onderwijs 15.630.391 33.183.816 34.862.118 31.017.216 20.853.903 15.659.469 Overzicht investeringssubsidies Districten 28.832.057 19.873.100 21.413.187 21.944.700 21.647.500 20.851.700 Overzicht investeringssubsidies Digipolis 7.334.073 12.158.088 9.904.534 9.416.208 9.080.157 7.678.109 Overzicht investeringssubsidies Hulpverleningszone Antwerpen 1 0 6.020.994 5.009.668 3.672.528 1.694.294 3.672.532 Overzicht investeringssubsidies Overige toegestane investeringssubsidies 12.385.950 27.772.766 19.527.825 20.795.623 15.927.233 17.615.336 Overzicht investeringssubsidies B. Ontvangsten 36.403.004 122.111.720 64.003.070 58.134.669 33.323.725 32.664.834 Schema B3 en B4 Verkopen van financiële vaste activa 9.936.755 57.303.756 63.808 18.700 18.700 18.700 Verkopen van terreinen en gebouwen 16.029.266 9.300.184 34.457.500 29.900.000 6.500.000 5.400.000 Verkopen van meubilair, rollend materieel en installaties 264.517 100 26.769 0 0 0 Investeringssubsidies en schenkingen 10.172.466 55.507.681 29.454.993 28.215.969 26.805.025 27.246.134 O.a. overzicht fondsenbeheer III. Andere (B-A) -122.010.666-8.372.380 42.030.224 21.799.471 63.974.913-29.492.285 A. Uitgaven 130.164.924 107.715.156 122.054.977 184.163.340 206.228.503 156.321.403 Aflossingen financiële schulden 100.196.043 105.801.006 120.792.477 141.284.093 165.228.635 129.985.452 Schema TM2 Toegestane leningen 29.968.880 1.912.000 1.262.500 42.879.247 40.999.868 26.335.951 Overige transacties 0 2.150 0 0 0 0 B. Ontvangsten 8.154.257 99.342.775 164.085.201 205.962.812 270.203.415 126.829.118 Op te nemen leningen en leasings 0 92.300.000 157.600.000 199.300.000 261.400.000 116.000.000 Schema TM2 (nieuwe leningen) Terugvordering van toegestane leningen 8.152.107 7.042.775 6.485.200 6.662.811 8.803.415 10.829.117 Overige transacties 2.150 0 0 0 0 0 46

Inleiding overzicht beleidsdoelstellingen en actieplannen Dit document maakt deel uit van de toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019. Het document omvat: 1. per beleidsdomein alle beleidsdoelstellingen, zowel prioritaire beleidsdoelstellingen als de beleidsdoelstellingen met betrekking tot het overig beleid. Voor elke beleidsdoelstelling wordt ook de realisatietermijn aangegeven; 2. één of meer actieplannen die ondernomen zullen worden voor de realisatie van deze beleidsdoelstelling. Voor elk actieplan wordt de realisatietermijn en de bevoegde schepen(en) aangegeven; 3. de raming van de ontvangsten en uitgaven per jaar waarop de beleidsdoelstelling betrekking heeft; 4. de raming van de ontvangsten en uitgaven per actieplan voor 2016. Opmerking: Per beleidsdoelstelling en actieplan wordt ook nog een status weergegeven. Wanneer deze status als ongewijzigd wordt aangeduid, heeft dit enkel betrekking op de formulering van de beleidsdoelstellingen of actieplannen. Onderliggend kunnen acties, projecten of budgetten wel zijn aangepast ten aanzien van de vorige aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 (bij budgetwijziging 2015). Wanneer een beleidsdoelstelling of actieplan werd stopgezet, betekent dit dat deze effectief werd stopgezet of dat de onderliggende actieplannen of acties voortaan onder een andere beleidsdoelstelling of actieplan worden opgenomen. Overige mogelijke statussen zijn aangepast en gerealiseerd. Stad Antwerpen / Toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 47

Beleidsdomein 00 ALGEMENE FINANCIERING Beleidsdomein 00 ALGEMENE FINANCIERING 1HSB01 Het strikt budgettair en financieel beleid is realistisch en risicobewust overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 1.048.601.146 1.049.286.860 1.089.810.475 1.117.343.510 1.149.109.358 1.181.541.389 Uitgaven 67.439.515 47.617.073 45.602.939 46.606.625 48.347.317 49.263.147 Investering Liquiditeiten Ontvangsten -240.839-4.583.051-2.324.300-832.900-831.900-835.700 Uitgaven 19.604 236.691 54.240 4.476 4.725 3.668 Ontvangsten 2.150 92.300.000 157.600.000 199.300.000 263.543.963 120.193.956 Uitgaven 100.196.043 105.803.156 120.792.477 184.163.340 206.228.503 156.321.403 Actieplannen 1HSB0101 Het invorderen en innen van ontvangsten gaat nauwgezet verder Koen Kennis Ontvangsten 668.667.431 1HSB0102 Uitgaven gebeuren efficiënt, wettelijk en kostenbewust Koen Kennis Ontvangsten 3.700 Uitgaven 40.153.947 Investering Liquiditeiten Ontvangsten 25.700 Uitgaven 4.240 Ontvangsten 157.600.000 Uitgaven 120.792.477 1HSB0103 Het monitoren en bijsturen van budgetten gebeurt op een strikte manier, rekening houdend met het meerjarenplan Koen Kennis Ontvangsten 550.000 Uitgaven 3.268.852 Investering Ontvangsten -2.350.000 1HSB0105 Transparante, gedigitaliseerde en minder reglementen zorgen voor een vereenvoudiging van de vaststelling en inning van de belastingen en retributies Koen Kennis Ontvangsten 420.589.343 Uitgaven 2.180.141 48

Beleidsdomein 00 ALGEMENE FINANCIERING Investering Uitgaven 50.000 49

Beleidsdomein 01 WOONSTAD Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1HWN01 Antwerpen is een duurzame stad prioritair Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 1.185.131 528.881 120.210 69.859 56.845 56.845 Uitgaven 4.332.754 5.516.892 5.314.258 4.585.791 4.329.176 4.328.153 Investering Ontvangsten 20.000 560.150 386.864 Uitgaven 86.661 2.238.628 2.518.321 1.259.990 920.500 50.000 Actieplannen 1HWN0101 De ecologische duurzaamheidsambities zijn maximaal gerealiseerd met het oog op een hoge levenskwaliteit voor iedereen en economische waardecreatie Nabilla Ait Daoud Uitgaven 604.378 Investering Uitgaven 1.030.000 1HWN0102 Een onderbouwd, gedragen en ondersteunend energie- en milieubeleid is gevoerd en het goede voorbeeld is door onszelf gegeven Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 74.100 Uitgaven 2.488.305 Investering Ontvangsten 560.150 Uitgaven 1.488.321 1HWN0199 Personeelslijn Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 46.110 Uitgaven 2.221.574 50

Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1SWN02 Wonen, economische functies en publieke voorzieningen zijn gevarieerd, nabij en bereikbaar in elk buurt- en districtscentrum Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 4.889 167.666 526.876 179.011 51.675 5.581 Uitgaven 2.215.234 2.438.416 2.693.236 2.197.091 2.145.226 2.164.015 prioritair Investering Ontvangsten 15.000 Uitgaven 276.499 594.001 703.193 1.612.413 195.434 145.040 Actieplannen 1SWN0201 1SWN0202 1SWN0203 1SWN0204 De ruimtelijke structuur, identiteit en kwaliteit op het niveau van de stad en de stadsregio zijn versterkt Rob Van de Velde De ruimtelijke structuur, identiteit en kwaliteit op het niveau van de districten, wijken en buurten zijn versterkt Rob Van de Velde De ruimtelijke structuur, identiteit en kwaliteit op het niveau van de bouwblokken zijn versterkt Rob Van de Velde De ruimtelijke planningsprocessen zijn goed onderbouwd en hebben maatschappelijk draagvlak Rob Van de Velde Ontvangsten 397.865 Uitgaven 742.790 Investering Ontvangsten 15.000 Uitgaven 703.193 1SWN0299 Personeelslijn Rob Van de Velde Ontvangsten 129.011 Uitgaven 1.950.446 51

Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1SWN03 Een propere, goed onderhouden publieke ruimte is een vanzelfsprekendheid voor bewoners, bezoekers en bedrijven Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 18.801.825 20.554.714 20.134.894 20.352.406 20.371.100 20.391.399 Uitgaven 112.396.679 122.890.120 111.414.710 113.907.866 115.438.781 116.976.924 prioritair Investering Ontvangsten 93.994 318.953 339.921 677.858 Uitgaven 7.828.940 21.936.031 23.859.260 24.570.534 22.789.883 21.667.234 Actieplannen 1SWN0301 De publieke ruimte is in goede staat Ludo Van Campenhout Ontvangsten 1.905.080 Uitgaven 1.150.334 Investering Uitgaven 3.473.580 1SWN0302 Het volledige afvalproces is afgestemd op de grootstedelijke behoeften van de stad Philip Heylen Aangepast Ontvangsten 16.244.529 Uitgaven 32.992.412 Investering Uitgaven 13.221.604 1SWN0303 De publieke ruimte is proper zodat de gewenste beeldkwaliteit bereikt wordt Philip Heylen Aangepast Uitgaven 4.008.993 Investering Uitgaven 292.250 1SWN0304 Het publieke groen is duurzaam onderhouden en voldoet aan de gewenste beeldkwaliteit en netheidsgraad Philip Heylen Aangepast Ontvangsten 81.900 Uitgaven 5.461.302 Investering Uitgaven 3.834.050 1SWN0305 De dienstverlening rond lijk- en asbezorging is klantvriendelijk, sereen en conform de decretale wetgeving Philip Heylen 52

Beleidsdomein 01 WOONSTAD Ontvangsten 475.500 Uitgaven 558.319 Investering Uitgaven 3.037.776 1SWN0399 Personeelslijn Ludo Van Campenhout/Philip Heylen/ Ontvangsten 1.427.885 Uitgaven 67.243.350 53

Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1SWN04 De klantvriendelijke aflevering van en het toezicht op kwaliteitsvolle vergunningen dragen bij tot een kwalitatieve leefomgeving Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 1.468.329 1.359.980 1.350.095 1.424.660 1.424.209 1.423.918 Uitgaven 5.830.129 6.376.079 5.207.055 5.197.575 4.958.416 4.939.597 Investering Uitgaven 86.078 232.922 105.000 20.000 20.000 40.000 overig beleid Actieplannen 1SWN0401 Kwaliteitsvolle bouw- en milieuvergunningen en -adviezen zijn tijdig afgeleverd met oog voor de ruimtelijke kwaliteit en duurzaamheid Rob Van de Velde Ontvangsten 1.333.400 Uitgaven 192.122 Investering Uitgaven 5.000 1SWN0402 De naleving van stedenbouwkundige voorschriften wordt nauwgezet bewaakt Uitgaven 57.850 Investering Uitgaven 20.000 1SWN0403 De stedelijke dienstverlening aan de burgers en de bedrijven is geoptimaliseerd door omschakeling naar een stadsbreed modern klantenmanagement Rob Van de Velde Uitgaven 31.994 Investering Uitgaven 80.000 1SWN0499 Personeelslijn Rob Van de Velde/ Ontvangsten 16.695 Uitgaven 4.925.090 54

Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1SWN05 De aanleg en heraanleg van de publieke ruimte verzekeren een aangename stad Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 6.280.586 7.327.747 7.542.400 7.042.711 7.042.924 7.042.917 Uitgaven 15.148.782 17.232.587 17.108.159 16.977.551 17.130.612 17.367.734 prioritair Investering Ontvangsten 4.431.517 6.673.423 2.855.199 3.637.787 2.000.000 Uitgaven 9.994.130 12.756.363 14.845.598 28.651.837 14.429.303 3.506.979 Actieplannen 1SWN0501 Stadsbrede generieke kaders zijn ontwikkeld om een duurzame en kwalitatieve (her)aanleg van het openbaar domein te garanderen Ludo Van Campenhout Ontvangsten 15.404 Uitgaven 810.030 Investering Uitgaven 143.414 1SWN0502 De principes voor publiek domein bij de opmaak van ruimtelijke kaders zijn gehanteerd Rob Van de Velde/Ludo Van Campenhout Investering Uitgaven 638.000 1SWN0503 Projecten voor de (her)aanleg van het publiek domein in stad en districten zijn gerealiseerd van ontwerp tot en met uitvoering Ludo Van Campenhout Ontvangsten 7.500.000 Uitgaven 8.163.137 Investering Ontvangsten 2.855.199 Uitgaven 14.064.185 1SWN0504 De aanleg en heraanleg van het publiek domein - door alle actoren - is in overeenstemming met de visie van de stad Ludo Van Campenhout Uitgaven 80.000 1SWN0505 Bewoners, gebruikers en winkeliers zijn geïnformeerd en geconsulteerd over stedelijke projecten in hun leefomgeving in een traject op maat Ludo Van Campenhout 55

Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1SWN0599 Personeelslijn Ludo Van Campenhout Ontvangsten 26.996 Uitgaven 8.054.992 56

Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1SWN06 De stad bouwt aan een aantrekkelijke stad en een duurzame, kwaliteitsvolle omgeving waar mensen graag wonen, werken en zich ontspannen Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 430.000 552.000 Uitgaven 1.970.691 1.241.949 930.018 933.462 969.258 966.833 prioritair Investering Ontvangsten 5.760.000 6.731.226 1.983.150 2.253.615 1.815.000 Uitgaven 4.481.633 12.769.357 5.398.392 15.539.473 11.775.961 3.014.639 Actieplannen 1SWN0601 De stad realiseert stadsprojecten in eigen regie en in samenwerking met publieke en private partners Rob Van de Velde Uitgaven 904.823 Investering Ontvangsten 1.983.150 Uitgaven 5.398.392 1SWN0602 1SWN0603 1SWN0604 De stad begeleidt de realisatie van gebiedsgerichte stadsprojecten van publieke en private partners Rob Van de Velde Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2014 De stad ontwikkelt stadsprojecten in samenwerking met publieke en private partners Rob Van de Velde Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2014 De stad betrekt de burger bij stadsprojecten via informatie, participatie en inspirerende acties Rob Van de Velde Uitgaven 25.195 1SWN0699 Personeelslijn Rob Van de Velde Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 57

Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1SWN07 Meer mensen vinden een kwaliteitsvolle woning naar wens in Antwerpen Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 1.303.505 426.385 304.621 301.431 264.785 267.545 Uitgaven 9.561.694 9.214.210 7.511.361 7.547.678 7.504.562 7.845.864 overig beleid Investering Ontvangsten 915.475 1.170.000 3.096.000 Uitgaven 16.478.442 23.300.975 16.806.074 18.386.315 18.555.904 14.639.432 Actieplannen 1SWN0701 Het woonaanbod op de private en de sociale huur- en koopmarkt is verruimd om op de toenemende vraag in te spelen met specifieke aandacht voor het binden van de middeninkomens aan de stad Fons Duchateau Uitgaven 16.338 1SWN0702 De kwaliteit van het woningbestand is verbeterd Fons Duchateau Ontvangsten 154.540 Uitgaven 1.052.555 Investering Uitgaven 3.291.200 1SWN0703 Het woonaanbod is divers en daarom aantrekkelijk en betaalbaar voor gezinnen in alle mogelijke samenstellingen Fons Duchateau Rob Van de Velde/Fons Duchateau Ontvangsten 138.550 Uitgaven 1.340.508 Investering Uitgaven 13.514.874 1SWN0704 Sociale huurders hebben een leefbare en aangename leefomgeving Fons Duchateau Uitgaven 1.612.082 1SWN0705 Wonen in de stad wordt actief gepromoot Fons Duchateau Uitgaven 51.580 58

Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1SWN0799 Personeelslijn Fons Duchateau Ontvangsten 11.531 Uitgaven 3.438.299 59

Beleidsdomein 01 WOONSTAD 1TWN99 Stadsbouwmeester overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 816 30.609 64.689 15.783 670 670 Uitgaven 249.075 334.432 394.570 398.713 358.250 362.539 Actieplannen 1TWN9901 Werking stadsbouwmeester College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 30.000 Uitgaven 134.967 1TWN9999 Personeelslijn College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 34.689 Uitgaven 259.603 60

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG01 Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD De zonale veiligheidspartners maken maximaal gebruik van hun bevoegdheden om woninginbraak te voorkomen, te beheersen en te bestrijden Voor deze beleidsdoelstelling is geen budget voorzien. Actieplannen overig beleid 1SVG0101 1SVG0102 1SVG0103 De zonale veiligheidspartners zetten preventieve acties op om woninginbraak te voorkomen, verminderen en te bestrijden De zonale veiligheidspartners zetten repressieve acties op om woninginbraak te stoppen en herhalen te voorkomen en te bestrijden Daders en slachtoffers van woninginbraak worden opgevolgd 61

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG02 De drugshandel en de daaraan gerelateerde overlast en criminaliteit wordt verminderd door een maximaal gebruik van de bevoegdheden van de zonale veiligheidspartners, in samenwerking met andere partners Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 633 746 744 742 742 742 Uitgaven 482.197 264.880 264.497 267.966 271.161 274.425 prioritair Actieplannen 1SVG0201 De zonale veiligheidspartners, samen met andere partners, zetten preventieve acties op om drugshandel en drugsoverlast en -criminaliteit te verminderen 1SVG0202 De zonale veiligheidspartners zetten repressieve acties op om drugshandel en drugsoverlast en - criminaliteit te verminderen 1SVG0203 Alle gevatte gebruikers krijgen gepaste opvang, zorg en opvolging Uitgaven 97.585 1SVG0299 Personeelslijn Ontvangsten 744 Uitgaven 166.912 62

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG03 Intrafamiliaal geweld wordt voorkomen, verminderd en bestreden door een maximaal gebruik van de bevoegdheden van de zonale veiligheidspartners, samen met andere partners Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 106 760 983 983 983 983 Uitgaven 379.964 597.697 656.970 669.021 682.225 695.729 overig beleid Actieplannen 1SVG0301 1SVG0302 1SVG0303 De zonale veiligheidspartners zetten preventieve acties op om intrafamiliaal geweld te voorkomen, te verminderen en te bestrijden De zonale veiligheidspartners zetten repressieve acties op om intrafamiliaal geweld te stoppen en herhaling te voorkomen Daders en slachtoffers van intrafamiliaal geweld worden opgevangen, krijgen zorg en worden opgevolgd Uitgaven 370.882 1SVG0399 Personeelslijn Ontvangsten 983 Uitgaven 286.088 63

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG04 De zonale veiligheidspartners maken maximaal gebruik van hun bevoegdheden om agressieve diefstallen en straatgeweld te voorkomen, te beheersen en te bestrijden Voor deze beleidsdoelstelling is geen budget voorzien. Actieplannen overig beleid 1SVG0401 1SVG0402 1SVG0403 De zonale veiligheidspartners zetten preventieve acties op om agressieve straatdiefstallen en straatgeweld te voorkomen, te verminderen en te bestrijden De zonale veiligheidspartners zetten repressieve acties op om agressieve straatdiefstallen en straatgeweld te stoppen en herhaling te voorkomen Slachtoffers en daders van agressieve diefstallen en straatgeweld worden opgevangen, krijgen zorg en worden opgevolgd 64

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG05 De zonale veiligheidspartners maken maximaal gebruik van hun bevoegdheden om, samen met andere partners, jongerencriminaliteit en overlast te voorkomen, te beheersen en te bestrijden Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 93.399 706.274 97.156 97.156 97.156 97.156 Uitgaven 2.515.646 2.452.897 2.779.921 2.825.340 2.877.761 2.929.565 overig beleid Actieplannen 1SVG0501 De zonale veiligheidspartners zetten preventieve acties op om jongerencriminaliteit en overlast te voorkomen, te beheersen en te bestrijden Uitgaven 1.285.305 1SVG0502 1SVG0503 De zonale veiligheidspartners zetten in maximale afstemming met elkaar repressieve acties op om jongerencriminaliteit en overlast te reduceren De zonale veiligheidspartners begeleiden en volgen risicojongeren en risicogezinnen op Ontvangsten 53.000 Uitgaven 156.805 1SVG0504 Jongeren en verenigingen worden begeleid in het kader van deradicalisering Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Ontvangsten 40.000 Uitgaven 239.000 1SVG0599 Personeelslijn Ontvangsten 4.156 Uitgaven 1.098.811 65

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG06 De zonale veiligheidspartners maken maximaal gebruik van hun bevoegdheden om, samen met andere partners, de openbare orde te waarborgen en overlast te voorkomen, te verminderen of te bestrijden Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 2.389.934 3.008.590 2.953.095 2.902.979 2.952.979 3.002.979 Uitgaven 8.554.747 9.678.160 10.738.751 10.734.048 10.868.601 11.053.209 Investering Uitgaven 690.284 975.716 2.355.000 2.096.000 2.091.000 570.000 overig beleid Actieplannen 1SVG0601 De zonale veiligheidspartners zetten preventieve acties op om overlast te voorkomen Ontvangsten 1.500.000 Uitgaven 1.154.480 Investering Uitgaven 2.315.000 1SVG0602 De zonale veiligheidspartners zetten repressieve acties op om overlast te beheersen Ontvangsten 1.417.000 Investering Uitgaven 40.000 1SVG0603 De zonale veiligheidspartners voorzien in aangepaste trajecten om het voortduren of de herhaling van overlast te voorkomen Uitgaven 169.884 1SVG0604 1SVG0605 1SVG0606 De zonale veiligheidspartners hanteren de breken, buigen bouwen-methodiek om op een geïntegreerde wijze doelgericht en doelmatig op te treden ten aanzien van hot spots De zonale veiligheidspartners voeren een geïntegreerd beleid betreffende uitgaan in de stad De zonale veiligheidspartners voeren een geïntegreerd beleid betreffende malafide handelszaken 66

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG0699 Personeelslijn Ontvangsten 36.095 Uitgaven 9.414.387 67

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG07 Antwerpen is een leefomgeving vrij van gevaar overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 238.322 399.974 235.921 185.921 135.921 85.810 Uitgaven 3.593.842 3.952.867 3.978.527 3.933.834 3.895.608 3.886.569 Investering Uitgaven 15.000 30.000 15.000 15.000 15.000 Actieplannen 1SVG0701 1SVG0702 Het openbaar domein is vrij van obstakels en onveilige situaties Antwerpen heeft een veilig en gezond leefmilieu Uitgaven 14.621 1SVG0703 De veiligheid in en rond panden wordt gegarandeerd Uitgaven 314.568 Investering Uitgaven 30.000 1SVG0704 Het gebruik van het openbaar vervoer is voor iedereen aangenamer en veiliger Uitgaven 142.400 1SVG0705 De stad is zo goed mogelijk voorbereid op de beheersing van incidenten of noodsituaties Ontvangsten 26.724 Uitgaven 31.974 1SVG0799 Personeelslijn Ontvangsten 209.197 Uitgaven 3.474.964 68

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG08 De lokale politie Antwerpen blijft haar basisfunctionaliteiten optimaliseren Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Uitgaven 186.582.197 193.745.568 191.848.007 193.886.530 198.676.866 206.306.398 overig beleid Actieplannen 1SVG0801 1SVG0802 1SVG0803 1SVG0804 1SVG0805 1SVG0806 1SVG0807 1SVG0808 1SVG0809 De samenwerking tussen districten en lokale politie verloopt optimaal Realisatietermijn: 2014-2017 De wijkwerking van de lokale politie wordt verder geoptimaliseerd Realisatietermijn: 2014-2017 De operationele capaciteit van de lokale politie is verhoogd Gerealiseerd Realisatietermijn: 2014-2015 De interventie van LPA wordt verder geoptimaliseerd Realisatietermijn: 2014-2016 De afzonderlijke operationele reserve is verder uitgebouwd Realisatietermijn: 2014-2016 De recherchewerking van de lokale politie wordt verder geoptimaliseerd Realisatietermijn: 2014-2016 De onthaalfunctie van de lokale politie wordt verder geoptimaliseerd Slachtoffers van misdrijven worden maximaal gehercontacteerd Gerealiseerd Realisatietermijn: 2014-2015 De kwaliteit van de ordehandhaving wordt verder verbeterd 69

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD Realisatietermijn: 2014-2016 1SVG0810 De bedrijfsvoering van LPA wordt voortdurend verbeterd Uitgaven 191.848.007 1SVG0899 Personeelslijn 70

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD 1SVG09 De brandweer werkt snel en efficiënt, zodat incidenten en de gevolgen van incidenten, zowel op de mens, zijn bezittingen als het milieu, maximaal voorkomen worden en beperkt blijven Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 7.178.809 19.791.456 468.000 468.000 468.000 468.000 Uitgaven 58.064.620 73.223.583 56.947.212 57.561.874 58.185.615 59.065.355 overig beleid Investering Ontvangsten 222.230 4.529.604 Uitgaven 4.168.095 11.495.426 9.523.132 4.571.814 2.120.000 3.930.000 Actieplannen 1SVG0901 1SVG0902 1SVG0903 PRO-ACTIE: De brandweer neemt alle maatregelen om risico's te inventariseren en te analyseren PREVENTIE: De brandweer neemt alle mogelijke maatregelen om het zich voordoen van risico's te beperken of de gevolgen van het zich voordoen te minimaliseren PREPARATIE: De brandweer neemt alle maatregelen om te garanderen dat de dienst klaar is om het hoofd te bieden aan een reëel incident Uitgaven 76.099 Investering Uitgaven 3.669.557 1SVG0904 1SVG0905 1SVG0906 UITVOERING: De brandweer neemt alle maatregelen die nodig zijn wanneer een incident zich daadwerkelijk voordoet EVALUATIE: De brandweer neemt alle maatregelen om de pro-actie, preventie, preparatie, uitvoering en bedrijfsvoering te verbeteren via lessen getrokken na een incident BEDRIJFSVOERING: Een efficiënte bedrijfsvoering ondersteunt alle aspecten van de veiligheidsketen Ontvangsten 468.000 Uitgaven 56.871.113 71

Beleidsdomein 02 VEILIGE STAD Investering Uitgaven 5.853.574 1SVG0999 Personeelslijn 72

Beleidsdomein 03 MOBIELE STAD 1HMB01 Beleidsdomein 03 MOBIELE STAD Antwerpen is een verkeersveilige stad dankzij een geïntegreerde aanpak Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 3.293 614 670 670 447 447 Uitgaven 260.466 324.575 387.634 379.149 213.024 213.616 Investering Uitgaven 625.019 657.901 530.000 530.000 500.000 500.000 overig beleid Actieplannen 1HMB0101 Duurzame verkeersveilige infrastructurele oplossingen zijn uitgewerkt op het vlak van ruimtelijke ordening, weginrichting en vervoersmiddelenkeuze met oog voor ruimtelijke kwaliteit Uitgaven 60.000 Investering Uitgaven 500.000 1HMB0102 Een gedragsverandering heeft plaatsgevonden op verkeersveiligheidsgebied door maatregelen als verkeerseducatie en -campagnes Investering Uitgaven 30.000 1HMB0103 1HMB0104 Naleving van de verkeersregels is ondersteund door handhaving Antwerpen is verkeersveiliger door een blijvende inzet en betrokkenheid van de stad, haar bewoners en bezoekers Uitgaven 18.472 1HMB0199 Personeelslijn Ontvangsten 670 Uitgaven 309.162 73

Beleidsdomein 03 MOBIELE STAD 1SMB02 Stad en haven zijn bereikbaar, (verkeers)leefbaar en verkeersveilig overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 591.367 5.943.542 5.150.880 5.119.439 5.128.682 5.139.261 Uitgaven 5.297.148 6.379.798 6.471.901 6.667.597 6.831.502 6.700.294 Investering Uitgaven 104.858 6.447.414 5.702.478 938.890 833.888 583.888 Actieplannen 1SMB0201 Een vlotte multimodale verkeersstructuur is ontwikkeld op het niveau van de stad en de randgemeenten Koen Kennis Ontvangsten 37.820 Uitgaven 259.135 Investering Uitgaven 75.000 1SMB0202 De principes van mobiliteitsmanagement op het niveau van districten, wijken en buurten zijn gehanteerd Koen Kennis Investering Uitgaven 90.000 1SMB0203 Op het niveau van de straat zijn de principes van verkeersmanagement toegepast Koen Kennis Uitgaven 300.000 Investering Uitgaven 5.537.478 1SMB0204 Het mobiliteitsbeleid wordt versterkt door een kwalitatieve en klantvriendelijke dienstverlening Koen Kennis Uitgaven 55.000 1SMB0205 1SMB0206 Bewoners, gebruikers en winkeliers zijn geïnformeerd en geconsulteerd over mobiliteitsprojecten in hun leefomgeving in een traject op maat Koen Kennis Het systeem van fietsdelen garandeert snelle en duurzame verplaatsingen doorheen de stad Koen Kennis 74

Beleidsdomein 03 MOBIELE STAD Uitgaven 3.646.669 1SMB0207 en handhaving verlopen op een kwalitatieve, consequente en rechtvaardige manier Koen Kennis Realisatietermijn: 2015-2019 Ontvangsten 5.107.630 Uitgaven 362.647 1SMB0299 Personeelslijn Koen Kennis Ontvangsten 5.430 Uitgaven 1.848.451 75

Beleidsdomein 03 MOBIELE STAD 1SMB03 Er is voldoende stallings- en parkeercapaciteit voor auto's en fietsen in een stad die steeds meer inwoners en bezoekers aantrekt Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2014 Budget Jaarrekening 2014 Ontvangsten 5.267.454 overig beleid Actieplannen 1SMB0301 1SMB0302 1SMB0303 1SMB0304 Het parkeerbeleidsplan voorziet in de noden van zowel bewoners, bezoekers als bedrijven Koen Kennis Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2014 De beschikbare parkeerplaatsen worden optimaal benut en - waar mogelijk - wordt extra parkeercapaciteit ingericht Koen Kennis Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2014 Reglementering en handhaving zijn essentieel voor een succesvol parkeerbeleid Koen Kennis Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2014 Alle parkeerders kunnen rekenen op een kwalitatieve en klantvriendelijke dienstverlening Koen Kennis Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2014 76

Beleidsdomein 03 MOBIELE STAD 1SMB04 Het Masterplan 2020 verhoogt de bereikbaarheid, de verkeersveiligheid en de leefbaarheid in en rondom Antwerpen Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 785 76.749 1.296 1.296 1.296 1.296 Uitgaven 421.915 583.586 630.430 659.453 671.525 673.502 overig beleid Investering Ontvangsten 911.550 13.647.000 12.524.050 12.656.150 10.866.350 11.041.000 Uitgaven 3.840.640 5.731.081 32.022.899 27.037.342 67.845.776 26.129.753 Actieplannen 1SMB0401 Een stadsbrede regie waarborgt een geïntegreerde kwalitatieve aanpak en garandeert een goede samenwerking met alle betrokken actoren Koen Kennis Investering Uitgaven 88.939 1SMB0402 Begeleiding, planning en regie garanderen een kwalitatieve, gebiedsgerichte en geïntegreerde aanpak van de infrastructuurprojecten van het Masterplan 2020 Koen Kennis Uitgaven 74.870 Investering Ontvangsten 12.524.050 Uitgaven 29.001.307 1SMB0403 Adviesverlening, projectopvolging en ontwerpend onderzoek garanderen een kwalitatieve en multidisciplinaire begeleiding van de infrastructuurprojecten van het Masterplan 2020 Koen Kennis Investering Uitgaven 2.895.000 1SMB0404 De gewestwegen doorheen Antwerpen zijn correct overgedragen naar de stad Koen Kennis 1SMB0405 De stad participeert in de minderhinderaanpak van de projecten van Masterplan 2020 Koen Kennis 1SMB0406 De bewoners, bezoekers en bedrijven zijn geïnformeerd en betrokken door een stedelijke communicatie over de projecten van het Masterplan Koen Kennis 77

Beleidsdomein 03 MOBIELE STAD Investering Uitgaven 37.653 1SMB0499 Personeelslijn Koen Kennis Ontvangsten 1.296 Uitgaven 555.560 78

Beleidsdomein 03 MOBIELE STAD 1SMB05 Bij grote werven op het publiek domein met invloed op de verkeersstromen, zorgt een doelgerichte aanpak van minder hinder voor een beperking van de economische en/of sociale schade Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Uitgaven 317.750 888.606 681.712 578.577 584.149 571.668 Investering Uitgaven 47.342 272.658 245.901 55.000 20.000 20.000 prioritair Actieplannen 1SMB0501 Een doelgerichte minderhinderaanpak is intern georganiseerd en deze is in samenspraak met externe partners uitgerold Koen Kennis Investering Uitgaven 95.901 1SMB0502 De bereikbaarheid is gegarandeerd door alternatieve vervoersmodi en -routes en door een waaier van begeleidende maatregelen tijdig te voorzien Koen Kennis Uitgaven 68.000 Investering Uitgaven 150.000 1SMB0503 De socio-economische aantrekkingskracht van de stad is behouden door een set van ontwikkelde instrumenten/acties die de impact van werven helpen beperken Koen Kennis Uitgaven 465.374 1SMB0504 Een kwaliteitsvolle infrastructuurcommunicatie is intern ontwikkeld en deze is in samenspraak met externe partners uitgevoerd Koen Kennis Uitgaven 148.338 79

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW01 Elke Antwerpenaar heeft toegang tot kwaliteitsvolle kinderopvang overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 108.499 111.900 111.942 111.642 111.117 110.917 Uitgaven 11.871.563 14.914.354 14.836.058 15.218.160 15.613.266 15.571.878 Investering Ontvangsten 4.350.796 3.000.000 Uitgaven 1.901.907 9.601.967 9.596.050 6.094.029 5.030.800 3.901.300 Actieplannen 1SLW0101 De Europese norm voor het aantal plaatsen kinderopvang per 100 kinderen van 0 tot 3 jaar is zoveel mogelijk behaald Nabilla Ait Daoud Uitgaven 4.214.239 Investering Ontvangsten 3.000.000 Uitgaven 9.469.550 1SLW0102 De kwaliteit van de bestaande kinderopvang is verhoogd Nabilla Ait Daoud Uitgaven 9.725.520 Investering Uitgaven 115.000 1SLW0103 Het kinderopvangaanbod is toegankelijk dankzij goede communicatie en het wegwerken van de drempels Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 13.700 Uitgaven 38.608 Investering Uitgaven 11.500 1SLW0199 Personeelslijn Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 98.242 Uitgaven 857.691 80

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW02 Alle scholen werken samen met de stad opdat kinderen, tieners en jongeren de kans krijgen en grijpen om competenties te ontwikkelen en kwalificaties te behalen die leiden tot brede persoonsvorming en toegang tot hoger onderwijs en/of de arbeidsmarkt Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 2.197.985 1.524.309 1.391.573 1.396.949 1.403.473 1.410.310 Uitgaven 11.280.092 12.792.978 12.230.380 12.125.517 12.119.834 12.330.338 overig beleid Investering Ontvangsten 9.000.000 Uitgaven 143.039 716.443 788.109 851.569 318.398 168.904 Actieplannen 1SLW0201 Randvoorwaarden voor een ononderbroken leerloopbaan op maat van de leerling zijn gegarandeerd Claude Marinower Uitgaven 2.047.808 Investering Uitgaven 50.510 1SLW0202 Randvoorwaarden voor veilige, brede en kwaliteitsvolle leer- en leefomgevingen zijn gegarandeerd Claude Marinower Ontvangsten 906.585 Uitgaven 2.744.593 Investering Uitgaven 579.284 1SLW0204 Informatie en instrumenten om gezamenlijk kennis te ontwikkelen zijn gedeeld zodat de onderwijskwaliteit verhoogt Claude Marinower Uitgaven 765.704 Investering Uitgaven 158.315 1SLW0299 Personeelslijn Claude Marinower Ontvangsten 484.988 Uitgaven 6.672.275 81

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW03 Door het organiseren en aanbieden van kwalitatief onderwijs biedt het Stedelijk Onderwijs eerlijke ontplooiingskansen, die elke lerende grijpt om talenten en competenties te ontwikkelen en door te groeien tot een verantwoordelijke wereldburger Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 25.128 27.897 457.455 436.153 414.954 393.809 Uitgaven 40.073.541 41.198.284 42.260.993 43.129.655 46.477.336 46.201.217 overig beleid Investering Ontvangsten 2.002.201 2.400.000 Uitgaven 18.859.292 33.183.816 34.862.118 31.017.216 20.853.903 15.659.469 Liquiditeiten Ontvangsten 951.577 951.577 951.577 951.577 951.577 951.577 Actieplannen 1SLW0301 Elke lerende realiseert de voor hem of haar geldende leerplandoelen, eindtermen, ontwikkelingsdoelen of competentieprofielen, met perspectief op gekwalificeerde uitstroom Claude Marinower Uitgaven 42.001.850 1SLW0302 1SLW0303 1SLW0304 1SLW0305 Elke lerende doorloopt doorheen de leerloopbaan een integraal ontwikkelingsproces zonder drempels Claude Marinower Elke lerende kan leren in een brede school, academie of centrum, waar verwante opleidingen samenwerken met partners uit het werk- en maatschappelijk veld Claude Marinower Elke stakeholder krijgt optimale participatiekansen binnen een psychologisch contract om samen school te maken Claude Marinower Het Stedelijk Onderwijs voorziet in doorstroomcapaciteit voor elke lerende in het basisonderwijs Claude Marinower Investering Uitgaven 17.409.207 1SLW0306 Voldoende, passende en dynamische talenten werken in al hun diversiteit aan de realisatie van de organisatiedoelstellingen Claude Marinower 82

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW0307 Het Stedelijk Onderwijs wordt door iedereen erkend als een toegankelijk, divers en toekomstgericht netwerk van scholen en centra Claude Marinower Uitgaven 259.143 1SLW0308 Een innovatieve, duurzame, goed onderhouden infrastructuur in een warme, nette en toegankelijke omgeving biedt plaats aan alle huidige en toekomstige leerlingen, cursisten, personeel, ouders, partners, externe gebruikers en bezoekers Claude Marinower Ontvangsten 457.455 Investering Ontvangsten 2.400.000 Uitgaven 17.092.912 Liquiditeiten Ontvangsten 951.577 1SLW0309 1SLW0310 1SLW0311 Een klantgericht financieel beleid verhoogt de transparantie en kosten-efficiëntie Claude Marinower Een preventieve aanpak en het naleven van de reglementering zorgen voor een veilige en milieuvriendelijke leer- en werkomgeving voor leerlingen, cursisten, personeel, ouders, partners, externe gebruikers en bezoekers Claude Marinower Een organisatiebrede geharmoniseerde ICT-dienstverlening zorgt voor planmatige, optimale en kostenefficiënte ondersteuning van alle bedrijfsprocessen en ICT-gerelateerde projecten, zowel administratief, technisch als pedagogisch Claude Marinower Investering Uitgaven 360.000 1SLW0312 1SLW0313 1SLW0314 Een gepland, opgevolgd, evidence-based, reglementair en transparant beleid ligt aan de basis van de effectieve en gemeten realisatie van de missie van het Stedelijk Onderwijs Claude Marinower Maximaal inzetten op diversiteit in alle aspecten van de bedrijfsvoering maakt dat iedereen "zich thuis" voelt binnen de organisatie Claude Marinower Het Stedelijk Onderwijs innoveert systematisch en doelgericht Claude Marinower 83

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW0315 1SLW0399 Omgeving, gedrag en dienstverlening maken van het Stedelijk Onderwijs een gastvrije en klantgerichte organisatie Claude Marinower AG Stedelijk Onderwijs Claude Marinower 84

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW04 Antwerpen is een aantrekkelijke, kwaliteitsvolle en internationale studentenstad Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 1.649 1.420 1.477 1.475 1.475 1.475 Uitgaven 773.523 902.209 882.486 887.327 875.477 887.557 Investering Uitgaven 146.950 98.550 30.000 30.000 30.000 30.000 overig beleid 1SLW0401 Actieplannen Antwerpen wordt internationaal uitgedragen als een studentenstad Claude Marinower Uitgaven 29.918 1SLW0402 Gate 15 is het zenuwcentrum van Antwerpen als studentenstad Claude Marinower Aangepast Uitgaven 144.778 Investering Uitgaven 25.000 1SLW0403 Er is een aantrekkelijk en kwaliteitsvol stadsklimaat op maat van studenten Claude Marinower Uitgaven 265.665 Investering Uitgaven 5.000 1SLW0499 Personeelslijn Claude Marinower Ontvangsten 1.477 Uitgaven 442.126 85

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW05 Antwerpen is een welvarende innovatieve business stad overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 2.426.114 2.777.293 2.069.500 2.048.947 2.089.412 2.130.683 Uitgaven 6.151.660 8.456.847 6.502.882 6.388.816 6.385.482 6.492.390 Investering Ontvangsten 17.778 640.642 Uitgaven 756.905 2.544.070 6.409.382 8.072.000 5.205.000 1.305.000 Actieplannen 1SLW0501 Antwerpen is een hotspot voor innovatief ondernemen Philip Heylen Aangepast Ontvangsten 60.000 Uitgaven 577.891 Investering Uitgaven 4.834.000 1SLW0502 Nieuwe bedrijven investeren in de stad, bestaande bedrijven zijn stevig verankerd Philip Heylen Rob Van de Velde/Philip Heylen Ontvangsten 52.020 Uitgaven 429.978 1SLW0503 De aantrekkingskracht van de kernwinkelgebieden en strategische horecakernen neemt fors toe Koen Kennis Uitgaven 836.133 Investering Uitgaven 1.330.000 1SLW0504 De stedelijke dienstverlening aan ondernemers is uitmuntend Ludo Van Campenhout Philip Heylen/Koen Kennis Ontvangsten 1.945.703 Uitgaven 852.834 Investering Uitgaven 245.382 1SLW0599 Personeelslijn Marc Van Peel/Ludo Van Campenhout/Philip Heylen/Koen Kennis Ontvangsten 11.777 Uitgaven 3.806.046 86

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW06 De Antwerpse arbeidsmarktparadox is structureel aangepakt prioritair Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 37.832 205.504 204.140 203.976 203.794 203.591 Uitgaven 5.836.681 4.987.887 4.179.338 4.275.233 4.365.299 3.862.831 Liquiditeiten Ontvangsten 100.000 100.000 100.000 100.000 100.000 100.000 Actieplannen 1SLW0601 De stad zorgt voor een betere afstemming van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt met extra aandacht voor kansengroepen en jeugd Marc Van Peel Uitgaven 2.407.994 1SLW0602 Sociale economie is een sterke sector die kansengroepen tewerkstelt en laat doorstromen naar de reguliere arbeidsmarkt Marc Van Peel Ontvangsten 201.056 Uitgaven 679.747 Liquiditeiten Ontvangsten 100.000 1SLW0603 1SLW0604 1SLW0699 OCMW-klanten worden geactiveerd richting arbeidsmarkt Fons Duchateau Zelfredzaamheid en maatschappelijke participatie is versterkt bij OCMW-klanten die (nog) niet activeerbaar zijn naar arbeid Fons Duchateau Personeelslijn Marc Van Peel Realisatietermijn: 2015-2019 Ontvangsten 3.084 Uitgaven 1.091.597 87

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW07 Antwerpen handhaaft zich als wereldcentrum van de diamanthandel en versterkt zich als juwelierscentrum Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 5.547 90.588 782 782 782 782 Uitgaven 331.489 522.772 401.962 347.453 368.966 362.657 Investering Uitgaven 50.000 1.450.000 1.500.000 overig beleid Actieplannen 1SLW0701 De economische groeikansen van de diamantsector als handels- en juwelierscentrum worden bevorderd in samenwerking met de sector en andere bestuursniveaus Ludo Van Campenhout Uitgaven 43.272 1SLW0702 1SLW0703 Antwerpen maakt van de diamantwijk een veilig en aantrekkelijk stuk stad om te werken, te wonen en te bezoeken Ludo Van Campenhout Met eerlijke diamanthandel heeft Antwerpen een troef in internationale B2B- en B2G-marketing en communicatie Ludo Van Campenhout Uitgaven 9.967 1SLW0704 De stad zet in op publiekswerking diamant om het imago van de sector te verbeteren en het toeristisch potentieel te verhogen Ludo Van Campenhout Realisatietermijn: 2015-2019 Uitgaven 55.610 1SLW0799 Personeelslijn Ludo Van Campenhout Ontvangsten 782 Uitgaven 293.113 88

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW08 Antwerpen is voor binnen- en buitenland een toeristische aantrekkingspool wat de lokale economie en beeldvorming over de stad versterkt Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 133.794 391.266 132.066 132.794 132.340 131.902 Uitgaven 4.568.147 6.299.562 5.781.096 5.933.832 6.340.073 6.010.550 Investering Uitgaven 28.910 468.358 355.194 5.250.902 1.806.758 3.329.631 Liquiditeiten Ontvangsten 100.000 100.000 100.000 overig beleid Actieplannen 1SLW0801 Dankzij internationale doelgroepmarketing en internationale netwerking stijgt het aantal dag- en verblijfstoeristen (of houden we gelijke tred met de evolutie in de benchmarksteden) Koen Kennis Ontvangsten 36.414 Uitgaven 1.508.387 Investering Uitgaven 184.653 1SLW0802 Door middel van productontwikkeling en promotie van de unieke toeristische troeven, het shoppingtoerisme en cruisetoerisme, kan Antwerpen zich onderscheidend positioneren ten aanzien van andere steden Koen Kennis Ontvangsten 70.000 Uitgaven 220.524 Investering Uitgaven 2.541 1SLW0803 Antwerpen wordt in de markt gezet als een aantrekkelijke meeting- en beurzenbestemming Koen Kennis Uitgaven 153.274 1SLW0804 Er is een aantrekkelijk en kwalitatief toeristisch aanbod en stadsklimaat Koen Kennis Ontvangsten 14.351 Uitgaven 338.729 Investering Uitgaven 168.000 1SLW0805 De toekomstgerichte exploitatie van het stedelijk gebied 'Het Eilandje' wordt verder uitgewerkt Koen Kennis Aangepast Realisatietermijn: 2015-2019 89

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD Uitgaven 642.000 1SLW0899 Personeelslijn Koen Kennis Ontvangsten 11.301 Uitgaven 2.918.182 90

Beleidsdomein 04 LERENDE EN WERKENDE STAD 1SLW09 Er is voldoende onderwijscapaciteit in Antwerpen zodat alle leerlingen een geschikte plaats hebben Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 1.421 13.325 29.917 26.480 16.641 7.822 Uitgaven 444.288 709.267 810.949 838.225 851.556 865.176 Investering Uitgaven 3.153.788 384.539 5.021.815 5.521.815 5.521.815 4.421.815 prioritair Liquiditeiten Ontvangsten 141.921 413.487 491.098 487.740 465.753 Uitgaven 88.000 1.912.000 Actieplannen 1SLW0901 De capaciteitsuitdagingen werden aangepakt door gegevensverzameling en analyse, afspraken en afstemming met alle partners en het uitwerken van (vernieuwende) oplossingen Claude Marinower Ontvangsten 27.884 Uitgaven 149.419 Investering Uitgaven 5.021.815 Liquiditeiten Ontvangsten 413.487 1SLW0999 Personeelslijn Claude Marinower Ontvangsten 2.033 Uitgaven 661.530 91

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR01 Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD Iedereen vindt in Antwerpen een veelzijdig lokaal cultuuraanbod en het forum om zichzelf te ontplooien Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 8.234.902 8.261.645 1.799.717 1.829.656 1.859.734 1.889.620 Uitgaven 27.755.504 30.829.924 29.996.902 30.659.930 31.330.190 31.734.028 overig beleid Investering Ontvangsten 25.000 20.000 Uitgaven 3.681.337 7.596.086 2.753.809 1.408.360 845.000 850.000 Actieplannen 1SBR0101 Het sociocultureel aanbod is veelzijdig, kwaliteitsvol, stedelijk relevant en lokaal verankerd Philip Heylen Ontvangsten 1.302.876 Uitgaven 6.613.986 Investering Uitgaven 8.500 1SBR0102 De socioculturele infrastructuur is uitnodigend en optimaal toegankelijk Philip Heylen Ontvangsten 129.100 Uitgaven 3.333.315 Investering Ontvangsten 20.000 Uitgaven 2.745.309 1SBR0103 Een coördinerend duurzaam cultuurbeleid zorgt voor meer samenwerking, participatie en ontmoeting Philip Heylen Ontvangsten 291.200 Uitgaven 261.693 1SBR0199 Personeelslijn Philip Heylen Ontvangsten 76.541 Uitgaven 19.787.908 92

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR02 De kunsten en kunstenaars zijn de motor voor vernieuwing en creatie en zorgen mee dat Antwerpen één van de culturele hoofdsteden in Europa blijft Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 623 1.609 1.611 1.612 1.612 1.612 Uitgaven 12.047.305 12.940.838 13.162.314 12.309.361 14.233.713 13.326.071 overig beleid Investering Ontvangsten 800.000 200.000 Uitgaven 1.418.871 2.003.865 2.908.269 2.901.500 1.601.500 1.601.500 Actieplannen 1SBR0201 Antwerpen maakt kunst mogelijk Philip Heylen Uitgaven 327.425 Investering Uitgaven 450.000 1SBR0202 Antwerpen toont kunst Philip Heylen Uitgaven 12.244.102 Investering Uitgaven 2.458.269 1SBR0203 De Antwerpenaar en bezoeker houdt van kunst Philip Heylen Uitgaven 19.770 1SBR0204 Kunst maakt mee de stad Philip Heylen Uitgaven 31.500 1SBR0299 Personeelslijn Philip Heylen Ontvangsten 1.611 Uitgaven 539.516 93

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR03 Bewoners en bezoekers beleven cultureel erfgoed in Antwerpen als een gedeelde grondstof en waarderen het verleden als een bron van kennis, inspiratie en genot Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 3.189.584 4.488.633 4.493.674 3.976.286 3.976.732 3.976.334 Uitgaven 26.118.855 30.104.129 29.619.515 29.891.666 30.482.888 30.793.854 prioritair Investering Ontvangsten 6.665.610 490.594 1.058.000 728.200 1.633.200 2.220.000 Uitgaven 1.833.035 4.424.052 5.546.055 5.166.099 5.117.799 3.247.000 Actieplannen 1SBR0301 Cultureel erfgoed is interessant voor een groot publiek én bepaalt de beeldvorming over heden en verleden van de stad Philip Heylen Ontvangsten 3.067.577 Uitgaven 7.043.736 Investering Ontvangsten 1.058.000 Uitgaven 2.389.833 1SBR0302 Cultureel erfgoed is toegankelijk voor een divers publiek én zet aan tot participatie Philip Heylen Ontvangsten 385.746 Uitgaven 680.132 Investering Uitgaven 1.928.000 1SBR0303 Cultureel erfgoed biedt verdieping én zet aan tot reflectie, levenslang leren en expertiseontwikkeling Philip Heylen Ontvangsten 85.746 Uitgaven 211.671 Investering Uitgaven 8.750 1SBR0304 Cultureel erfgoed is toekomstgericht én zet aan tot ontmoeting, kwaliteitsvolle vrijetijdsbesteding en creativiteit Philip Heylen Ontvangsten 603.620 Uitgaven 955.948 Investering Uitgaven 1.199.055 94

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR0305 Het erfgoedbeleid is gecoördineerd via samenwerking en complementariteit Philip Heylen Ontvangsten 128.619 Uitgaven 388.600 Investering Uitgaven 20.417 1SBR0399 Personeelslijn Philip Heylen Ontvangsten 222.366 Uitgaven 20.339.429 95

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR04 Antwerpen staat op de kaart als (onroerend) erfgoedstad: onroerend erfgoed is een troef in het ruimtelijk beleid en een hefboom voor stadsontwikkeling Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 74.773 190.870 322.471 309.784 80.974 2.815 Uitgaven 1.156.614 1.288.081 1.460.553 1.429.856 1.203.014 1.134.175 overig beleid Investering Ontvangsten 293.788 Uitgaven 65.273 312.527 997.630 60.000 10.000 10.000 Actieplannen 1SBR0401 Het onroerend erfgoed is gevrijwaard, waar nodig door herbestemming, om het door te geven aan de volgende generatie Rob Van de Velde Uitgaven 1.960 Investering Uitgaven 50.000 1SBR0402 Onderzoek, kennisopbouw, kennisbeheer en kennisdeling zorgen voor de noodzakelijke basis voor een onroerend erfgoedbeleid Rob Van de Velde Uitgaven 85.883 Investering Uitgaven 75.000 1SBR0403 De stad geeft het goede voorbeeld als onroerend erfgoedzorger Rob Van de Velde Uitgaven 4.984 1SBR0404 Een breed draagvlak is gecreëerd voor het onroerend erfgoed door sensibilisering, informatie en ontsluiting Rob Van de Velde Uitgaven 73.960 Investering Ontvangsten 293.788 Uitgaven 872.630 1SBR0405 Het erfgoedbeleid is gecoördineerd en gestimuleerd in samenwerking en complementariteit tussen interne en externe partners en betrokkenen Rob Van de Velde 96

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR0499 Personeelslijn Rob Van de Velde Ontvangsten 322.471 Uitgaven 1.293.766 97

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR05 Alle kinderen, tieners en jongeren ervaren voldoende fysieke en mentale ruimte om zich in hun vrijetijd te ontspannen en te ontplooien Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 3.107.852 2.733.131 412.290 412.912 413.356 413.956 Uitgaven 12.728.275 13.172.258 13.059.910 13.161.128 13.324.218 13.565.793 prioritair Investering Ontvangsten 2.090.927 202.344 130.000 53.000 54.000 55.000 Uitgaven 4.507.932 4.260.275 2.765.000 3.668.000 2.789.000 1.470.000 Actieplannen 1SBR0501 Jongeren en jeugdverenigingen organiseren kwaliteitsvolle jeugdwerkactiviteiten voor kinderen, tieners en jongeren en worden hierbij ondersteund Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 260.000 Uitgaven 1.221.575 Investering Ontvangsten 52.000 Uitgaven 752.000 1SBR0502 De stad, haar districten en haar partners organiseren een gevarieerd en kwaliteitsvol jeugdwerkaanbod voor kinderen, tieners en jongeren Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 71.055 Uitgaven 8.842.858 Investering Ontvangsten 78.000 Uitgaven 1.513.000 1SBR0503 Kinderen, tieners en jongeren beschikken over voldoende ruimte, zodat ze vrij kunnen spelen, ontdekken en zich amuseren Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 70.000 Uitgaven 144.568 Investering Uitgaven 500.000 1SBR0504 Kinderen, tieners, jongeren en het jeugdwerk geven hun mening over het beleid van de stad en haar districten Nabilla Ait Daoud Uitgaven 4.628 98

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR0599 Personeelslijn Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 11.235 Uitgaven 2.846.281 99

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR06 Meer Antwerpenaren sporten of bewegen waardoor de mentale en fysieke gezondheid, de individuele ontplooiing en de samenhorigheid van de Antwerpenaren worden bevorderd Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 5.742.499 5.024.123 3.974.050 4.175.454 4.182.431 4.188.431 Uitgaven 38.242.429 38.120.680 38.510.530 38.763.993 39.608.297 40.094.572 overig beleid Investering Ontvangsten 70.000 5.921.260 1.107.500 7.500 7.500 7.500 Uitgaven 7.919.385 16.081.433 14.995.666 10.197.434 7.577.499 2.777.503 Liquiditeiten Ontvangsten 228.792 19.066 Actieplannen 1SBR0601 Het kwalitatief, toegankelijk en divers sport- en beweegaanbod van de stad, sportverenigingen en partners is op elkaar afgestemd en verruimd Ludo Van Campenhout Uitgaven 4.667.578 Investering Uitgaven 1.474.666 1SBR0602 Er is meer kwalitatieve en toegankelijke sport- en beweegruimte die zin geeft om op een gezonde manier te sporten en te bewegen met respect voor elkaar en de infrastructuur Ludo Van Campenhout Ontvangsten 3.884.770 Uitgaven 11.986.907 Investering Ontvangsten 1.107.500 Uitgaven 13.521.000 1SBR0603 Iedereen is geprikkeld om te sporten en te bewegen door middel van doeltreffende en laagdrempelige campagnes en activiteiten, diverse sportevenementen en topsport Ludo Van Campenhout Uitgaven 1.650.530 1SBR0699 Personeelslijn Ludo Van Campenhout Ontvangsten 89.280 Uitgaven 20.205.515 100

Beleidsdomein 05 BRUISENDE STAD 1SBR07 Evenementen versterken de verschillende troeven van de stad op lokaal, nationaal en internationaal niveau Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 561.700 341.002 96.133 83.633 83.296 82.959 Uitgaven 7.923.041 8.427.680 8.080.724 8.625.031 8.091.727 8.152.596 overig beleid Investering Ontvangsten 2.051 Uitgaven 425.023 674.977 525.000 550.000 600.000 575.000 Actieplannen 1SBR0701 Het organiseren van evenementen over het ganse grondgebied onderstreept de verschillende troeven van de stad Uitgaven 1.983.968 1SBR0702 Het faciliteren van evenementen en filmproducties over het ganse grondgebied onderstreept de verschillende troeven van de stad Ontvangsten 70.000 Uitgaven 1.000.656 Investering Uitgaven 525.000 1SBR0703 Er is een goed evenwicht tussen Antwerpen als evenementenstad en Antwerpen als woon- en werkstad Uitgaven 40.000 1SBR0799 Personeelslijn Ontvangsten 26.133 Uitgaven 5.056.099 101

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1HHM01 Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD De sociale grondrechten van alle Antwerpenaren en in het bijzonder van mensen in armoede zijn gegarandeerd Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 685.368 707.033 187.780 104.603 59.089 60.089 Uitgaven 8.539.943 10.192.905 10.686.591 10.933.682 11.311.855 11.674.895 Investering Uitgaven 10.000 607.937 3.345.584 827.699 837.898 714.166 prioritair Actieplannen 1HHM0101 Pro-actieve detectie van noden en problemen en gerichte hulp- en dienstverlening zorgen ervoor dat niemand er alleen voor staat Fons Duchateau Ontvangsten 54.000 Uitgaven 1.648.678 1HHM0102 Mensen met een migratie-achtergrond worden ondersteund zodat zij hun sociale grondrechten kunnen realiseren Fons Duchateau Uitgaven 267.200 1HHM0103 Dak- en thuislozen zijn geholpen met een persoonsgerichte aanpak Fons Duchateau Ontvangsten 52.350 Uitgaven 2.033.550 Investering Uitgaven 2.895.584 1HHM0104 Er is een ruim en divers aanbod aan preventieve gezinsondersteuning voor (aanstaande) gezinnen met als ankerpunt de huizen van het kind Fons Duchateau Ontvangsten 76.000 Uitgaven 2.221.944 Investering Uitgaven 430.000 1HHM0105 Een inclusief en geïntegreerd armoedebeleid krijgt vorm via alle beleidsdomeinen van de lokale overheid en particuliere organisaties Fons Duchateau 102

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD Uitgaven 566.150 1HHM0106 Er is een gecoördineerd beleid gericht op opwaartse sociale mobiliteit van kwetsbare groepen Fons Duchateau Uitgaven 944.521 1HHM0107 Door in te zetten op e-inclusie hebben alle Antwerpenaren toegang tot de digitale kennismaatschappij Fons Duchateau Uitgaven 605.237 Investering Uitgaven 20.000 1HHM0108 De re-integratie van justitiecliënten wordt ondersteund Uitgaven 799.061 1HHM0199 Personeelslijn Fons Duchateau Ontvangsten 5.430 Uitgaven 1.600.250 103

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1HHM02 Alle Antwerpenaren beschikken over gelijke kansen om deel te nemen aan de stadsgemeenschap en deze actief mee vorm te geven Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Budget Jaarrekening Budget 2014 2015 Ontvangsten 3.745.347 12.170.736 Uitgaven 4.045.578 16.415.752 Investering Uitgaven 4.119.025 575.000 overig beleid 1HHM0201 Actieplannen De werking van de stad is afgestemd op de diversiteit van de samenleving Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 1HHM0202 1HHM0203 1HHM0204 1HHM0205 1HHM0206 1HHM0299 Kwetsbare kinderen, jongeren en nieuwkomers krijgen de kans om hun talenten te ontwikkelen en deze maximaal in te zetten in de samenleving. Op deze manier bestrijden we ongekwalificeerde uitstroom uit het onderwijs Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Inburgeraars nemen actief deel aan de samenleving Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 De diversiteit van de stadsgemeenschap is meer zichtbaar Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Inburgeraars versterken via een inburgeringsprogramma hun competenties en zelfredzaamheid om te participeren aan de samenleving Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Het lokale beleid van integratie en diversiteit wordt gecoördineerd en samenwerkingen, deelname en complementaire acties worden gestimuleerd Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Personeelslijn Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 104

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1HHM03 De Nederlandse taal verbindt ons allemaal prioritair Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Budget Jaarrekening Budget 2014 2015 Uitgaven 2.393.216 2.281.300 Investering Uitgaven 80.000 Actieplannen 1HHM0301 1HHM0302 1HHM0303 1HHM0304 Er is een behoeftegericht aanbod Nederlands voor volwassen anderstaligen Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Antwerpen is een taalrijke stad waar anderstaligen hun Nederlands kunnen oefenen Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Taaldrempels zijn verminderd voor laagtaalvaardigen Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Meer mensen maken kennis met de rijkdom en het verhaal van de Nederlandse taal Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 105

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1HHM04 De Antwerpenaar kiest voor een gezonde levensstijl overig beleid Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Voor deze beleidsdoelstelling is geen budget voorzien. Actieplannen 1HHM0401 1HHM0402 Gezonde levensstijl is een aandachtspunt in de stedelijke beleidsplanning en uitvoering Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 De focus op gezonde levensstijl wordt professioneel ondersteund op basis van wetenschappelijke kennis en inzichten Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 106

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1SHM05 De gezondheid van de burger is bevorderd en de gezondheidsongelijk verminderd. Aangepast Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 23.065 3.806 5.969 5.969 5.969 5.969 Uitgaven 4.244.054 4.301.173 5.039.965 5.097.633 5.193.291 5.322.895 overig beleid 1SHM0501 1SHM0502 1SHM0503 Actieplannen De burger is ondersteund in zijn/haar keuze voor een gezonde leefstijl Fons Duchateau Aangepast Het gezondheidsaanbod is wijk- en doelgroepgericht uitgebouwd Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 De burger is ondersteund in zijn/haar keuze voor een gezonde leefstijl Fons Duchateau Realisatietermijn: 2015-2019 Uitgaven 717.650 1SHM0504 De impact van ziektepreventie is vergroot Fons Duchateau Realisatietermijn: 2015-2019 Uitgaven 150.750 1SHM0505 De toegankelijkheid van eerstelijnszorg is verbeterd Fons Duchateau Realisatietermijn: 2015-2019 Ontvangsten 1.430 Uitgaven 61.051 1SHM0506 Antwerpen profileert zich als een gezonde stad Fons Duchateau Realisatietermijn: 2015-2019 Uitgaven 72.200 1SHM0507 Er is een doelgroepspecifieke aanpak voor druggebruikers en een doelgroepspecifiek aanbod voor sekswerkers Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 107

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD Uitgaven 2.718.630 1SHM0599 Personeelslijn Fons Duchateau Ontvangsten 4.539 Uitgaven 1.319.684 108

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1SHM06 Senioren zijn actief in alle aspecten van de samenleving overig beleid Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Budget Jaarrekening Budget 2014 2015 Ontvangsten 85.255 43.765 Uitgaven 826.251 1.327.474 Actieplannen 1SHM0601 1SHM0602 1SHM0699 Senioren maken gebuik van het aanbod aan activiteiten, vorming en informatie dat voldoet aan de 5 B's: betaalbaar, bereikbaar, bruikbaar, begrijpbaar, beschikbaar Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Senioren hebben toegang tot een lokaal, laagdrempelig en geïntegreerd zorgaanbod Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Personeelslijn Fons Duchateau Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 109

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1SHM07 Menswaardig bestaan, maatschappelijke integratie en ontplooiing is een recht voor elke bewoner, die de kansen hiertoe maximaal benut binnen zijn mogelijkheden Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Uitgaven 158.020.205 155.939.876 154.058.773 155.918.184 157.809.348 161.266.093 overig beleid Investering Liquiditeiten Ontvangsten 262.700 Uitgaven 448.557 Ontvangsten 3.017.348 3.017.348 3.017.348 3.017.348 3.017.348 Uitgaven 29.880.880 Actieplannen 1SHM0701 De toekenning en uitkering van leefloon, equivalent leefloon en medische zorg verloopt conform het wettelijk kader Fons Duchateau Uitgaven 154.058.773 Liquiditeiten Ontvangsten 3.017.348 1SHM0702 1SHM0703 1SHM0704 1SHM0705 1SHM0706 Op basis van de behoeften en inspanningen van de klanten is er een aanbod van financiële en materiële steun bovenop het leefloon/equivalent leefloon conform het wettelijk kader met het oog op het realiseren van menswaardig bestaan Fons Duchateau De OCMW-klant en zijn gezin kunnen op een volwaardige manier participeren aan het maatschappelijke leven Fons Duchateau Iedereen weet hoe hij schulden kan voorkomen en afbouwen en heeft recht op laagdrempelige juridische- en schuldhulpverlening Fons Duchateau Hulpverlening bij energieschulden en advies m.b.t. energiebewust leven voorkomt betalingsproblemen en afsluiting van energietoevoer Fons Duchateau Een respectvolle klantbegeleiding houdt rekening met de persoon en het gezin achter het dossier. Hiertegenover staat een respectvolle omgang met personeel en infrastructuur door de klanten Fons Duchateau 110

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1SHM0799 Personeelslijn Fons Duchateau 111

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1SHM08 Antwerpse burgers en verenigingen nemen deel aan de rijkgeschakeerde stadsgemeenschap en geven deze actief mee vorm Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 134.104 118.513 341.228 341.116 341.116 341.496 Uitgaven 9.444.070 7.935.132 11.002.033 11.101.744 11.396.912 11.704.568 overig beleid Investering Ontvangsten 39.000 Uitgaven 22.394 231.700 185.000 167.500 167.500 100.000 Liquiditeiten Ontvangsten 2.788 2.788 2.788 2.788 483 Actieplannen 1SHM0801 Stadsbewoners zijn betrokken bij het samenleven in hun woonomgeving Fons Duchateau Uitgaven 2.614.483 Investering Uitgaven 85.000 1SHM0802 Bewoners worden geïnformeerd over en geven mee vorm aan het stedelijk beleid Fons Duchateau Uitgaven 38.892 1SHM0803 Meer Antwerpenaren doen aan vrijwilligerswerk Fons Duchateau Uitgaven 372.641 1SHM0804 Verenigingen zijn toegerust om de deelname van hun achterban aan de samenleving te versterken en ontmoeting tussen Antwerpenaren tot stand te brengen Fons Duchateau Uitgaven 160.970 Liquiditeiten Ontvangsten 2.788 1SHM0805 De Antwerpse moslim kan het Offerfeest op waardige en wettelijke wijze beleven Fons Duchateau Ontvangsten 60.000 Uitgaven 184.214 1SHM0806 Beschikbare ruimte wordt zo ontsloten dat ze leidt tot meer gemeenschapsvorming 112

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD Fons Duchateau Uitgaven 354.780 Investering Uitgaven 100.000 1SHM0807 Senioren, personen met een handicap, holebi's en transgenders worden ondersteund op het vlak van inspraak, verenigingsleven en deelname aan activiteiten. Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Ontvangsten 260.000 Uitgaven 1.268.589 1SHM0899 Personeelslijn Fons Duchateau Ontvangsten 21.228 Uitgaven 6.007.465 113

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1SHM09 Iedere Antwerpenaar kan zijn eigen levensbeschouwing in optimale omstandigheden beleven met respect voor andere Antwerpenaren, voor het seculiere karakter van de overheid en voor de scheiding van religie en overheid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 25.945 24.192 2.212 2.212 1.989 1.989 Uitgaven 1.768.133 2.363.749 2.522.933 2.626.143 2.729.580 2.711.604 overig beleid Investering Ontvangsten 84.243 1.381.940 1.986.718 617.983 280.000 280.000 Uitgaven 1.745.527 3.204.750 4.866.009 3.396.483 2.543.500 1.803.500 Actieplannen 1SHM0901 De eredienstbesturen organiseren hun levensbeschouwing conform het decreet op de erediensten en andere toepasselijke regelgeving Philip Heylen Uitgaven 1.525.927 Investering Uitgaven 150.000 1SHM0902 De eredienstbesturen organiseren hun levensbeschouwing in alle openheid en in partnerschap met de buurt Philip Heylen Uitgaven 17.969 1SHM0903 De eredienstbesturen organiseren hun levensbeschouwing in een veilige en kwaliteitsvolle infrastructuur op maat Philip Heylen Uitgaven 162.747 Investering Ontvangsten 1.986.718 Uitgaven 4.716.009 1SHM0904 Antwerpenaren hebben toegang tot informatie over levensbeschouwelijke diversiteit en interlevensbeschouwelijke dialoog Philip Heylen Uitgaven 44.800 1SHM0999 Personeelslijn Philip Heylen 114

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD Ontvangsten 2.212 Uitgaven 771.490 115

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1SHM10 Dier en mens gaan evenwichtig samen in de stedelijke omgeving, met respect voor ieders welzijn Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 7.185 9.503 9.512 9.512 9.512 9.512 Uitgaven 974.923 1.053.498 1.040.043 1.038.339 1.100.526 1.119.145 Investering Uitgaven 20.000 20.000 30.000 20.200 overig beleid Actieplannen 1SHM1001 Burgers die dierenwelzijn vooropstellen kunnen rekenen op relevante dienstverlening Nabilla Ait Daoud Uitgaven 165.425 Investering Uitgaven 20.000 1SHM1002 Burgers zijn zich bewust van hun eigen verantwoordelijkheid inzake dierenwelzijn en dierenoverlast Nabilla Ait Daoud Uitgaven 151.328 1SHM1003 Dierenoverlast wordt beheerd met oog voor dierenwelzijn Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 7.300 Uitgaven 123.317 1SHM1099 Personeelslijn Nabilla Ait Daoud Ontvangsten 2.212 Uitgaven 599.974 116

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1SHM11 Antwerpen zet middelen optimaal in om bij te dragen aan eerlijke Noord-Zuidverhoudingen en aan de verdere ontwikkeling in het Zuiden Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 25.444 113.939 581 581 581 581 Uitgaven 495.624 602.252 509.086 512.281 515.953 519.915 overig beleid Actieplannen 1SHM1101 Vanuit een breed netwerk realiseren we ontwikkelingsprojecten die ook bijdragen tot de versterking van de sociale cohesie in Antwerpen Uitgaven 193.850 1SHM1102 Het draagvlak voor eerlijke Noord-Zuidverhoudingen vergroot via onder meer informatie, sensibilisatie en de resultaten van de Zuidwerking Uitgaven 35.643 1SHM1103 Antwerpse verenigingen zijn ondersteund om hun werking in het kader van eerlijke Noord- Zuidverhoudingen te ontplooien Uitgaven 127.100 1SHM1199 Personeelslijn Ontvangsten 581 Uitgaven 152.493 117

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD 1SHM12 Alle Antwerpenaren beschikken over gelijke kansen om te participeren aan de stadsgemeenschap, met de Nederlandse taal als verbindende factor Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Budget Nieuw krediet 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 12.357.899 12.361.059 12.362.431 12.363.831 Uitgaven 17.298.851 17.348.036 17.464.490 17.137.804 Investering Uitgaven 413.200 252.500 222.700 157.500 prioritair Actieplannen 1SHM1201 Anderstaligen versterken via een inburgeringsprogramma hun competenties en zelfredzaamheid Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Uitgaven 301.059 1SHM1202 Er is een behoeftegericht aanbod Nederlands voor volwassen anderstaligen Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Uitgaven 1.603.300 Investering Uitgaven 140.700 1SHM1203 De doelgroep van het Integratie- en inburgeringsbeleid neemt actief deel aan de samenleving Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Ontvangsten 200.000 Uitgaven 1.299.997 1SHM1204 De werking van de stad is afgestemd op de diversiteit van de samenleving Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Uitgaven 166.000 1SHM1205 De werking en het aanbod van andere reguliere voorzieningen zijn afgestemd op de diversiteit van de samenleving Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Uitgaven 566.844 1SHM1206 Het lokale beleid van integratie en diversiteit is afgestemd en samenwerkingen, deelname en complementaire acties zijn gestimuleerd Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 118

Beleidsdomein 06 HARMONIEUZE STAD Ontvangsten 12.053.599 Uitgaven 12.343.217 1SHM1207 De diversiteit van de stadsgemeenschap is meer zichtbaar Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Ontvangsten 104.300 Uitgaven 908.434 Investering Uitgaven 272.500 1SHM1208 Meer mensen maken kennis met de rijkdom en het verhaal van de Nederlandse taal Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Uitgaven 110.000 1SHM1299 Personeelslijn Fons Duchateau Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 119

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1HSB01 Het strikt budgettair en financieel beleid is realistisch en risicobewust Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 148.301.184 330.233.826 136.972.517 140.021.325 142.869.830 143.950.820 Uitgaven 17.533.109 17.324.557 20.797.707 20.385.195 20.962.125 21.424.567 overig beleid Investering Liquiditeiten Ontvangsten 4.574.060 77.436.127 38.136.283 21.033.675 12.033.675 12.253.675 Uitgaven 63.739.463 189.579.747 17.421.186 281.186 81.186 81.186 Ontvangsten 6.871.738 2.810.075 2.000.000 2.000.000 2.000.000 2.000.000 Uitgaven 1.262.500 Actieplannen 1HSB0101 Het invorderen en innen van ontvangsten gaat nauwgezet verder Koen Kennis Ontvangsten 77.905.006 Uitgaven 732.106 Investering Ontvangsten 6.014.975 1HSB0102 Uitgaven gebeuren efficiënt, wettelijk en kostenbewust Koen Kennis Uitgaven 8.073.916 1HSB0103 1HSB0104 Het monitoren en bijsturen van budgetten gebeurt op een strikte manier, rekening houdend met het meerjarenplan Koen Kennis De juiste organisatiestructuur en een goede samenwerking ondersteunen het financieel beleid Koen Kennis Ontvangsten 59.025.920 Uitgaven 233.136 Investering Liquiditeiten Ontvangsten 32.121.308 Uitgaven 17.421.186 Ontvangsten 2.000.000 Uitgaven 1.262.500 1HSB0105 Transparante, gedigitaliseerde en minder reglementen zorgen voor een vereenvoudiging van de vaststelling en inning van de belastingen en retributies Koen Kennis 120

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1HSB0199 Personeelslijn Koen Kennis Ontvangsten 41.591 Uitgaven 11.758.550 121

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1HSB02 Antwerpen is toonaangevend in haar klantencontacten overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 548 547 514 514 514 559 Uitgaven 255.203 694.817 428.911 516.613 607.847 718.059 Investering Uitgaven 1.198.888 645.004 500.000 500.000 500.000 500.000 Actieplannen 1HSB0201 Burgers, bedrijven, bezoekers en brains ervaren het contact met de stad als efficiënt, klantgericht en kwaliteitsvol Uitgaven 271.891 Investering Uitgaven 500.000 1HSB0202 1HSB0203 1HSB0299 Burgers, bedrijven, bezoekers en brains ervaren het contact met de stad als toegankelijk en bereikbaar Burgers, bedrijven, bezoekers en brains ervaren de stad als innovatief in haar klantencontacten en dienstverlening Personeelslijn Ontvangsten 514 Uitgaven 157.020 122

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1SSB03 Elke Antwerpenaar kan rekenen op een kwalitatieve en klantgerichte dienstverlening in de stadsloketten en het loket vreemdelingenzaken Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 4.576.337 914.415 713.823 713.566 713.566 712.829 Uitgaven 22.667.966 22.540.624 19.153.877 19.336.897 20.682.122 19.931.033 Investering Uitgaven 832.269 1.001.622 2.196.918 2.513.165 1.790.517 211.368 overig beleid Actieplannen 1SSB0301 De individuele administratieve dienstverlening in de stadsloketten en loket vreemdelingenzaken is efficiënt georganiseerd en maximaal ondersteund door de stadsbrede digitale dienstverlening Aangepast Ontvangsten 599.100 Uitgaven 2.625.590 Investering Uitgaven 172.315 1SSB0302 1SSB0303 De klant is geïnformeerd en gesensibiliseerd over de individuele administratieve dienstverlening in de stadsloketten en loket vreemdelingenzaken en kiest resoluut voor de digitale kanalen Aangepast De stadsloketten en centraal loket vreemdelingenzaken zijn toegankelijk, veilig, duurzaam en efficiënt in gebruik Ontvangsten 42.300 Uitgaven 1.680.471 Investering Uitgaven 2.024.603 1SSB0399 Personeelslijn Ontvangsten 72.423 Uitgaven 14.847.815 123

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1SSB04 De burgers, bezoekers en partners van Antwerpen genieten van een vereenvoudigde stedelijke administratie Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 157.165 254.087 118.051 69.051 70.051 70.051 Uitgaven 3.537.383 3.791.654 3.579.952 3.390.085 3.425.880 3.462.837 overig beleid Investering Ontvangsten 3.992.500 Uitgaven 56.443 1.147.692 790.200 1.025.000 14.800.000 8.275.000 Actieplannen 1SSB0401 De Antwerpenaar staat dicht bij een transparante administratie College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 106.000 Uitgaven 659.977 Investering Uitgaven 760.200 1SSB0402 De Antwerpenaar ervaart de administratie van de groep Antwerpen als vereenvoudigd en digitaal College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 5.000 Uitgaven 1.163.150 Investering Uitgaven 30.000 1SSB0499 Personeelslijn College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 7.051 Uitgaven 1.756.825 124

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1SSB05 Bewoners, bezoekers, bedrijven en studenten zijn goed geïnformeerd en voelen zich betrokken zodat zij naar eigen vermogen actief kunnen deelnemen aan de stadsgemeenschap Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 399.219 133.048 90.523 116.426 52.564 52.568 Uitgaven 9.908.599 13.621.770 13.622.967 13.196.553 13.494.474 13.482.640 Investering Uitgaven 52.819 45.181 70.000 20.000 20.000 20.000 overig beleid 1SSB0501 Actieplannen Alle communicatie is relevant, effectief, duidelijk en toegankelijk Ontvangsten 23.641 Uitgaven 4.872.607 Investering Uitgaven 50.000 1SSB0502 Door het stimuleren en faciliteren van conversatie en co-creatie voelen bewoners, bezoekers, bedrijven en studenten zich betrokken bij de stadsgemeenschap Ontvangsten 11.136 Uitgaven 136.618 1SSB0503 1SSB0504 De eenmerkstrategie garandeert een duidelijk afzenderschap van de groep stad Antwerpen Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2014 Digitale communicatie is de norm Uitgaven 656.729 1SSB0505 Via de A-kaart neemt de burger deel aan het stedelijk aanbod Uitgaven 88.918 Investering Uitgaven 20.000 1SSB0599 Personeelslijn 125

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD Ontvangsten 55.746 Uitgaven 7.868.096 126

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1SSB06 Antwerpen staat nationaal en internationaal op de kaart en is aantrekkelijk voor alle potentiële bewoners, bezoekers, bedrijven en brains Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 12.312 3.841 4.393 4.393 4.393 4.393 Uitgaven 3.847.665 4.133.910 3.335.505 2.279.208 1.933.812 2.079.155 Investering Uitgaven 100.000 89.453 50.000 51.234 prioritair Actieplannen 1SSB0601 Dankzij de onderscheidende positionering van de stad wordt de nationale en de internationale aantrekkingskracht versterkt bij alle doelgroepen Uitgaven 108.336 1SSB0602 Geïntegreerde producten, diensten en initiatieven versterken de nationale en internationale positie Uitgaven 2.009.510 1SSB0603 Alle interne en externe partners dragen maximaal bij tot de nationale en internationale positie Realisatietermijn: 2015-2019 Uitgaven 14.318 1SSB0604 De eenmerkstrategie garandeert een duidelijk afzenderschap van de groep stad Antwerpen Realisatietermijn: 2015-2019 Uitgaven 10.000 1SSB0699 Personeelslijn Ontvangsten 4.393 Uitgaven 1.193.341 127

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB07 Een rechtszeker, efficiënt en toegankelijk bestuur handhaaft de democratische waarden Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 162.903 169.341 169.913 169.244 169.177 168.999 Uitgaven 28.154.336 31.669.098 31.664.982 31.999.700 32.601.813 33.186.510 overig beleid Investering Ontvangsten 15.000 Uitgaven 162.529 706.185 697.636 534.966 479.310 394.706 Actieplannen 1TSB0701 De beleids- en beheerscyclus ondersteunt de realisatie van de bestuursakkoorden College van Burgemeester en Schepenen Uitgaven 47.014 Investering Uitgaven 77.558 1TSB0702 De bestuurlijke werking van de stad Antwerpen verloopt op de meest efficiënte en effectieve manier Claude Marinower College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 100.000 Uitgaven 3.622.664 Investering Uitgaven 620.078 1TSB0703 De stad zet in op de goede relaties met externe partners College van Burgemeester en Schepenen Uitgaven 335.029 1TSB0799 Personeelslijn College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 69.913 Uitgaven 27.660.275 128

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB08 Iedere medewerker zet zich elke dag ten volle in om de doelstellingen te realiseren Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 24.942.268 22.428.361 15.178.479 15.953.920 16.777.037 17.617.573 Uitgaven 58.393.457 70.557.440 63.846.808 67.617.414 73.321.295 95.855.262 prioritair Investering Ontvangsten 43.878 Uitgaven 675.944 637.019 477.111 324.500 245.500 189.800 Actieplannen 1TSB0801 Personeelsinzet wordt optimaal georganiseerd in functie van de klant Ludo Van Campenhout Uitgaven 549.570 Investering Uitgaven 315.611 1TSB0802 Als aantrekkelijke werkgever vinden we de beste kandidaat op de interne en externe arbeidsmarkt Ludo Van Campenhout Ontvangsten 55.000 Uitgaven 752.821 Investering Uitgaven 8.000 1TSB0803 Bevlogen medewerkers nemen hun loopbaan in eigen handen Ludo Van Campenhout Ontvangsten 1.388.760 Uitgaven 5.798.961 Investering Uitgaven 28.750 1TSB0804 Het personeel is een weerspiegeling van de Antwerpse beroepsactieve bevolking Ludo Van Campenhout Uitgaven 11.685 Investering Uitgaven 124.750 1TSB0899 Personeelslijn Ludo Van Campenhout Ontvangsten 13.734.719 129

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD Uitgaven 56.733.771 130

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB09 Het binnengemeentelijk samenwerkingsmodel brengt het beleid dichter bij de burger Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 299.485 249.189 56.614 55.677 55.454 55.454 Uitgaven 17.267.874 17.298.592 17.041.066 16.896.295 16.906.497 17.028.933 overig beleid Investering Ontvangsten 147.564 6.362 221.887 Uitgaven 29.434.264 21.400.993 23.375.887 22.129.700 22.618.500 22.131.700 Actieplannen 1TSB0901 De 9 districtsbesturen worden ondersteund door de groep stad Antwerpen met het oog op een maximale realisatie van hun doelstellingen Koen Kennis Ontvangsten 39.855 Uitgaven 10.234.004 Investering Ontvangsten 221.887 Uitgaven 23.375.887 1TSB0902 1TSB0999 We sturen het binnengemeentelijk samenwerkingsmodel bij zodat de beleidsbevoegdheden op het juiste bestuursniveau (kunnen) worden geplaatst Koen Kennis Personeelslijn Koen Kennis Ontvangsten 16.759 Uitgaven 6.807.062 131

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB10 De groep stad Antwerpen is efficiënt en effectief georganiseerd met aandacht voor democratische controle Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 9.404.819 587.593 626 626 626 626 Uitgaven 399.797 1.009.537 554.109 706.375 746.185 807.659 Investering Ontvangsten 8.550.000 overig beleid Actieplannen 1TSB1001 Groepsbreed besturen verhoogt de transparantie van beleidsvorming en de democratische controle College van Burgemeester en Schepenen Uitgaven 100.000 1TSB1002 Er komt een complexiteitsreductie en bijhorende optimalisatie binnen de groep tot stand College van Burgemeester en Schepenen Uitgaven 224.894 1TSB1099 Personeelslijn College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 626 Uitgaven 229.215 132

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB11 Het patrimonium van de groep stad Antwerpen wordt maximaal en optimaal ingezet voor de realisatie van de doelstellingen Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 153.480 Uitgaven 314.346 384.371 91.854 92.000 91.801 92.000 overig beleid Investering Ontvangsten 1.400.454 Uitgaven 304.000 2.731.454 570.000 570.000 570.000 570.000 Actieplannen 1TSB1101 Het patrimonium van de groep stad Antwerpen in beheer door AG Vespa wordt maximaal en optimaal ingezet voor de realisatie van de doelstellingen Rob Van de Velde Uitgaven 91.854 Investering Uitgaven 570.000 133

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB12 Het logistiek beheer bereikt het best mogelijk resultaat zowel intern als voor de burger Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 8.478.529 10.552.590 8.759.944 8.225.138 7.907.708 7.572.631 Uitgaven 52.105.232 59.941.413 56.799.672 56.765.046 56.525.362 56.874.494 overig beleid Investering Ontvangsten 181.118 1.481.992 35.646 7.422.795 2.029.979 2.973.001 Uitgaven 5.830.341 11.068.370 13.043.031 21.167.709 38.254.111 36.009.079 Actieplannen 1TSB1201 1TSB1202 1TSB1203 De logistieke oplossingen spelen doelgericht en flexibel in op de huidige en toekomstige maatschappelijke behoeften Philip Heylen Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 Alle facetten van de logistieke keten worden efficiënt en maximaal groepsbreed georganiseerd Philip Heylen Stopgezet Realisatietermijn: 2014-2015 We werken samen met private partners op basis van solide afspraken met het oog op optimale prijs-kwaliteit, effectiviteit en efficiëntie, kostenbewustzijn en duurzaamheid Philip Heylen Ontvangsten 4.278.000 Uitgaven 4.257.153 Investering Uitgaven 27.804 1TSB1204 De vastgoedportefeuille van groep stad Antwerpen speelt doelgericht en flexibel in op de huidige en toekomstige maatschappelijke behoeften Philip Heylen Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Investering Ontvangsten 3.628.644 Uitgaven 19.495.787 Ontvangsten 8.877 Uitgaven 9.742.387 1TSB1205 De mobiliteitsbehoeften van medewerkers en bedrijfsprocessen zijn duurzaam, innovatief en gebruiksvriendelijk ingevuld Philip Heylen Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 134

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD Investering Ontvangsten 43.500 Uitgaven 4.922.556 Ontvangsten 26.769 Uitgaven 3.254.690 1TSB1206 Bijzondere opdrachten zijn professioneel en klantgericht uitgevoerd Philip Heylen Nieuw Realisatietermijn: 2016-2019 Uitgaven 24.304 Investering Uitgaven 18.150 1TSB1299 Personeelslijn Philip Heylen Ontvangsten 809.800 Uitgaven 28.099.872 135

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB13 De groep stad Antwerpen beschikt over een stabiele en performante IT werkomgeving ter ondersteuning van hun processen en kan op IT beroep doen voor de realisatie van het bestuursakkoord Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 56.299 849 626 626 626 626 Uitgaven 35.501.683 30.236.376 28.864.928 29.543.210 27.282.289 27.776.532 Investering Uitgaven 4.420.515 5.053.982 5.042.614 6.142.963 6.155.275 6.168.198 overig beleid Actieplannen 1TSB1301 De medewerkers van de groep stad Antwerpen maken gebruik van een stabiele en performante IT werkomgeving ter ondersteuning van hun processen College van Burgemeester en Schepenen Uitgaven 28.704.090 Investering Uitgaven 4.645.000 1TSB1302 1TSB1303 Ter realisatie van het bestuursakkoord wordt waar nodig IT gebruikt als bouwsteen voor projecten van de groep stad Antwerpen College van Burgemeester en Schepenen Via Overheids-IT-Architectuur willen we volgehouden, doorgedreven en vastberaden inspanningen leveren om een IT-biotoop te creëren waarin duurzaam investeren en maximaal hergebruiken mogelijk en vervolgens de norm wordt College van Burgemeester en Schepenen Investering Uitgaven 397.614 1TSB1399 Personeelslijn College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 626 Uitgaven 160.839 136

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB97 Ombudsvrouw overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 1.309 1.665 1.609 1.609 1.609 1.609 Uitgaven 398.387 572.431 537.774 549.005 559.826 570.921 Investering Uitgaven 5.173 4.435 4.590 4.751 4.917 Actieplannen 1TSB9701 Werking ombudsvrouw College van Burgemeester en Schepenen Uitgaven 28.650 Investering Uitgaven 4.435 1TSB9799 Personeelslijn College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 1.609 Uitgaven 509.124 137

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB98 Inspectie financiën overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 1.475 1.419 1.475 1.475 1.475 1.475 Uitgaven 494.470 491.784 506.004 514.089 523.953 534.029 Actieplannen 1TSB9801 1TSB9899 Werking inspectie financiën College van Burgemeester en Schepenen Personeelslijn College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 1.475 Uitgaven 506.004 138

Beleidsdomein 07 STERK BESTUURDE STAD 1TSB99 Interne audit overig beleid Budget Jaarrekening Budget Nieuw krediet 2014 2015 2016 2017 2018 2019 Ontvangsten 1.116 1.296 1.296 1.296 1.296 1.296 Uitgaven 455.066 721.796 719.756 727.990 737.971 748.340 Actieplannen 1TSB9901 Werking interne audit College van Burgemeester en Schepenen Uitgaven 208.891 1TSB9999 Personeelslijn College van Burgemeester en Schepenen Ontvangsten 1.296 Uitgaven 510.865 139

Advies vanwege inspeetie financiën (ref. 03/2015/09/876) Aanpassing meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 van de stad Antwerpen Datum: Aan: CC: 29 oktober 2015 het college van burgemeester en schepenen Roel Verhaert (stadssecretaris), Els Bouwen (directeur financiën) en Karl Van Borm (financieel beheerder) Feiten en context In het kader van artikel 3 van het reglement van inspeetie fmanciën (gemeenteraad 24 april 2006, jaarnummer 866) brengt inspeetie financiën aan het college advies uit over het budget. Vaststellingen Op basis van haar controleprogramma doet inspeetie financiën een aantal vaststellingen bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 van de stad Antwerpen. Vaststellingen met betrekking tot de staat van het financieel evenwicht Resultaat op kasbasis en autofinancieringsmarge Conform artikel 14 van het besluit van de Vlaamse Regering betreffende de beleids- en beheerscyclus van de gemeenten moet het resultaat op kasbasis voor elk werkingsjaar positief zijn. Op basis van schema M2 van de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 stelt inspeetie financiën vast dat het resultaat op kasbasis positief is voor elk werkingsjaar in de periode 2014-2019, gaande van 26,2 miljoen euro in 2014 (cijfers van dejaarrekening) en 13,5 miljoen euro in 2016 tot 0,6 miljoen euro in 2019. De bestemde gelden bedragen op het einde van de budgetteringsperiode in de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019119,9 miljoen euro. In hoofdzaak betreft dit een (ongewijzigd) bedrag van 115,5 miljoen euro bestemd geld voor de pensioenen. Artikel 14 van het besluit van de Vlaamse Regering stelt daarnaast dat de autofinancieringsmarge van het laatste jaar waarop de fmanciële nota van het meerjarenplan betrekking heeft, groter of gelijk moet zijn aan nul. Inspeetie financiën stelt vast dat aan bovenstaande voorwaarde werd voldaan met een positieve autofinancieringsmarge van 64,3 miljoen euro in 2019. Uit bovenstaande blijkt dat de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 in evenwicht zijn, conform de bepalingen van het besluit van de Vlaamse Regering betreffende de beleids- en beheerscyclus. Niettegenstaande bovenstaande aangetoonde evenwichten in de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 blijft budgettaire en financiële voorzichtigheid geboden. Inspeetie financiën wil hierbij onder de aandacht brengen dat de stad Antwerpen tijdens en ook na deze planningsperiode voor een aantal uitdagingen blijft staan. Zo blijft de financiering van de pensioenen een aandachtspunt, zalook de ~I STAD ANTWERPEN Inspeetie financiën 1/8 Francis Wellesplein I _ 2018 Antwerpen 00 _lnspectiefinancien@stad.antwerpen.be 140

tax-shift een weerslag hebben op het stedelijk meerjarenplan, zal er waarschijnlijk einde 2016 al een indexaanpassing zijn en zullen een aantal projecten, opgestart in deze planningsperiode, ook in de volgende periode hun weerslag hebben. Algemene vaststellingen Een aantal uitgangspunten bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 Inspeetie financiën stelt vast dat de voorliggende aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 vertrekken vanuit en rekening houden met onder andere volgende algemene uitgangspunten: het exploitatiebudget werd bijgestuurd om de reeds in het verleden vooropgestelde en algemeen gebudgetteerde besparingen te concretiseren en daarnaast werd daarbovenop budgettaire ruimte vrijgemaakt (op basis van bestedingen in het verleden); het personeelsbudget werd aangepast: dit gebeurde op basis van de concrete en geactualiseerde personeelsplanning. Verder houdt de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 rekening met een volgende indexoverschrijding in januari 2017 (met een aanpassing van de lonen in maart 2017). Inspeetie financiën merkt hierbij op dat de inschatting van het Federaal Planbureau van 6 oktober 2015 ondertussen uitgaat van een indexoverschrijding in december 2016 (met een aanpassing van de lonen in februari 2017). Bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budgetwijziging 2016 zal geëvalueerd moeten worden in welke mate het personeelsbudget dient bijgestuurd te worden; een bijsturing van de investeringsbudgetten (in hoofdzaak naar latere jaren) in functie van de verwachte transactiemomenten; in de voorstellen tot aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 dienden de verschuivingen en wijzigingen ten opzichte van de startcijfers gecompenseerd te worden voorzien. Uit de beschrijving van de financiële risico's in de toelichting bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 blijkt dat er rekening wordt gehouden met een bevolkingsgroei op basis van prognoses opgemaakt in 2014. Volgens deze prognose zou de Antwerpse bevolking in 2016 aangroeien tot bijna 523.000 inwoners ten opzichte van 516.900 inwoners in 2015 (of een stijging met 1,15%). Deze evolutie werd ook als basis gebruikt voor de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016. Recentere inschattingen van de bevolkingsgroei houden rekening met een beperktere bevolkingsgroei in de komende periode. Voor de evolutie van 2015 naar 2016 houden diverse scenario's rekening met een groei van 0,4% tot maximaal 0,8%. Inspeetie financiën adviseert om de impact hiervan op budgetten die rekening houden met deze bevolkingsgroei, te evalueren bij de aanpassing meerjarenplan 2014-2019 en budgetwijziging 2016. Inschatting gebudgetteerde ontvangsten Ontvangsten vanwege hogere overheden / Algemene financiering Net zoals in eerdere aanpassingen van het meerjarenplan 2014-2019 houdt ook het budget 2016 rekening met de door de Vlaamse overheid doorgevoerde besparingen op subsidies voor lokaal beleid. Daarnaast werd nu ook de Vlaamse compensatie voor de vrijstelling van het kadastrale inkomen op materieel en outillage geschrapt (7,5 miljoen euro). Ook blijft het aangewezen om met de nodige omzichtigheid om te gaan met de toekomstige financieringsmogelijkheden uit bovenlokale fondsen zoals het Vlaams grootstedenbeleid en Globaal Plan. Zo is er specifiek met betrekking tot het Vlaams grootstedenbeleid tot op heden voor de stad geen duidelijkheid over de toekomstige invulling en bedragen. Er werden dan ook geen verdere wijzigingen ~I STAD ANTWERPEN Inspeetie financiën 2/8 Francis Wellesplein I - 2018 Antwerpen 00 _Inspectie Financien@stad.antwerpen.be 141

doorgevoerd aan de in de aanpassing meetjarenplan 2014-2019 en budget 2016 voorziene budgetten (jaarlijks 10,6 miljoen euro). Voor het Globaal Plan dienen de middelen ieder jaar opnieuw bevestigd te worden door de hogere overheid (jaarlijks 0,3 miljoen euro). Andere ontvangsten Op basis van haar controleprogramma en het steekproefsgewijs nazicht van de voorstellen tot aanpassing van het meetjarenplan 2014-2019 en budget 2016 stelt inspeetie financiën vast dat een aantal voorziene ontvangsten mogelijk niet of niet volledig zullen kunnen worden gerealiseerd. Concrete voorbeelden van dergelijke onzekere ontvangsten zijn 1,5 miljoen euro voorziene exploitatieontvangsten in het kader van (het vroegere) Veiligheids- en samenlevingscontract, 3 miljoen euro aan gebudgetteerde VIP A-subsidies voor investeringsprojecten bij de stedelijke kinderopvang en op basis van de gerealiseerde ontvangsten in 2014-2015 lijken de ingeschreven ontvangsten uit GASboetes te hoog ingeschat. Inspeetie financiën adviseert om bovenstaande vaststellingen te bekijken in functie van de aanpassing meetjarenplan 2014-2019 en budgetwijziging 2016 en waar nodig bijsturingen te doen. Nieuwe initiatieven en een aangepaste budgettering van projecten Inspeetie financiën stelt vast dat in de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 middelen konden vrijgemaakt worden om nieuwe initiatieven op te nemen ofbudgetwijzigingen aan bestaande projecten door te voeren. Dit was onder andere mogelijk door de gewijzigde budgettering in het dossier Oosterweel (zie verder). Concreet werden in de aanpassing van het meetjarenplan 2014-2019 en budget 2016 nieuwe initiatieven en gewijzigde budgetteringen van projecten opgenomen, zowel in het exploitatiebudget als in het investeringsbudget, voor respectievelijk bedragen van 13,3 en 60,5 miljoen euro voor de periode 2016-2019. Op basis van een steekproefsgewijs nazicht stelt inspeetie financiën vast dat deze voorstellen inhoudelijk onderbouwd en gemotiveerd zijn, maar dat een concrete financiële onderbouwing van de benodigde budgetten of een concrete (planning van de) aanwending van de middelen op heden nog niet steeds voorhanden is. Inspeetie financiën adviseert om, net zoals dit gebeurt en nodig is voor de reeds voorziene budgetten, ook voor deze bijkomende middelen zowel naar timing (transactiemoment) als naar hoogte van de bedragen een evaluatie en opvolging te voorzien bij de aanpassing meetjarenplan 2014-2019 en budgetwijziging 2016 zodat eventueel de nodige bijsturingen kunnen gebeuren. Onder andere dankzij besparingen en optimalisaties die in de (exploitatie)budgetten werden doorgevoerd en doordat investeringsprojecten op het vlak van timing werden herbekeken, konden tenslotte ook voor de projecten van de renovatie van het stadhuis en de bouw van een technische cluster Noord bijkomende middelen opgenomen worden in de aanpassing van het meetjarenplan 2014-2019 en budget 2016. Op basis van de huidig beschikbare gegevens zullen deze beide projecten ook nog een budgettaire weerslag hebben in de volgende legislatuur. STAD ANTWERPEN Inspeetie financiën 3/8 Francis Wellesplein I _ 2018 Antwerpen 00 _InspectieFinancien@stad.antwerpen.be 142

OCMW Met betrekking tot de aanpassing van het meetjarenplan 2014-2019 en budget 2016 van het OCMW, stelde inspeetie financiën vast dat dit werd opgesteld binnen de perken van de voorziene stedelijke dotatie, en dat ze financieel in evenwicht zijn overeenkomstig de bepalingen van artikel 14 van het Besluit van de Vlaamse Regering van 25 juni 2010 betreffende de beleids- en beheerscyclus. In de aanpassing van het meetjarenplan 2014-2019 en budget 2016 van het OCMW werden de uitgaven voor specifieke kosten sociale dienst OCMW en bijhorende personeels- en werkingskosten bijgesteld omwille van de stijgende trend in het aantalleefloners (volgens toelichting 10% in de afgelopen twaalf maanden) en de verwachte impact tengevolge van de vluchtelingencrisis op het aantal (equivalent) leefloners. Onder andere door de aanpassing van de exploitatiedotatie aan het Zorgbedrijf (vermindering in functie van een lager aandeel van het Zorgbedrijfin de responsabiliseringsbijdrage) is het mogelijk voor het OCMW om deze bijkomende kosten op te vangen zonder dat een aanpassing van de stedelijke dotatie op dit ogenblik nodig is. In het verleden bleek dat het inschatten van maatschappelijke evoluties en de exacte impact daarvan op de specifieke kosten sociale dienst OCMW niet eenvoudig is, waardoor het dan ook noodzakelijk zal zijn om de impact van de instroom van vluchtelingen naar de dienstverlening van het OCMW op het budget en meetjarenplan strikt op te volgen en de stand van zaken te evalueren bij de budgetwijziging 2016. Daarnaast blijft het reeds bestaande risico dat het OCMW loopt omwille van de doorgeefleningen aan ZNA en Zorgbedrijf Antwerpen de nodige opvolging vereisen. Sinds de budgetwijziging 2015 ligt een deel van het risico van deze doorgeefleningen rechtstreeks bij de stad omdat de voorziene doorgeeflening aan ZNA voor de bouw van een nieuw ziekenhuis Park Spoor Noord bij de stad werd ingeschreven (110,2 miljoen euro voor 2017-2019). Inspeetie financiën herhaalt haar eerdere advies om: de impact van de doorgeefleningen op de werkingsmiddelen van de betrokken entiteiten van kortbij op te volgen omdat het risico op niet-betaling niet uitgesloten kan worden, zodat tijdig ingegrepen en bijgestuurd kan worden en een mogelijke negatieve budgettaire impact bij het OCMW vermeden kan worden (die ook zijn effect heeft op de stadsbijleg); omwille van de omvang van de bedragen zowel voor de doorgeefleningen van het OCMW aan ZNA en Zorgbedrijf als voor de doorgeeflening van de stad aan ZNA, ervoor te zorgen dat de stad tijdig en voorafkennis krijgt van de geplande investeringen en bijhorende financiële planning van deze entiteiten. Invoering lage-emissiezone De stad wil op haar grondgebied een lage-emissiezone invoeren, waarvoor het ondertussen duidelijk is dat deze activiteiten door GAP A zullen worden uitgevoerd. Bij de aanpassing van het meetjarenplan 2014-2019 en budget 2016 worden de oorspronkelijk bij de stad hiervoor voorziene middelen (zowel exploitatie als investeringen) echter slechts gedeeltelijk uit het stedelijk budget gehaald. Concreet gaat het voor de periode 2016-2019 om 1,9 miljoen euro aan (netto) exploitatieontvangsten en 1 miljoen euro aan investeringsuitgaven die niet langer in het stedelijk budget worden voorzien. Daarnaast worden in 2016 wel nog stedelijke uitgaven voorzien in het exploitatiebudget (0,6 miljoen euro) en het investeringsbudget (1 miljoen euro). ~I STAD ANTWERPEN Inspeetie financiën 4/8 Francis Wellesplein I _ 20 I 8 Antwerpen OD _lnspectiefinancien@stad.antwerpen.be 143

Tegelijkertijd stelt inspeetie financiën vast dat in het ontwerp van aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 van GAP A geen aanpassingen gebeuren in deze grootorde van bedragen voor de realisatie van de lage-emissiezone. Bovenstaande betekent dat op groepsniveau de benodigde budgetten voor de invoering van de lageemissiezone op dit ogenblik niet transparant in beeld gebracht worden. Inspeetie fmanciën adviseert om bij budgetwijziging 2016 de budgetten op groepsniveau te herevalueren en de nodige bijsturingen door te voeren. Vaststellingen hij het exploitatiehudget Verzelfstandigingen en inkantelingen In de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 werden een aantal beslissingen met betrekking tot de (re)organisatie van de groep stad Antwerpen verwerkt: vzw Werkhaven Er werden middelen vrijgemaakt voor de financiering van de meerkost van 1,8 miljoen euro ten gevolge van de besliste inkanteling van het personeel van vzw Werkhaven Antwerpen (per 1 januari 2016). Hoewel deze meerkost voor het personeel nu in de budgetten is voorzien moeten de op dit ogenblik voorziene nominatieve dotaties aan vzw Werkhaven Antwerpen in de budgetwijziging 2016 nog aangepast te worden naar werkings- en personeelsmiddelen. Hulpverleningszone Antwerpen 1 Met ingang van 1 januari 2015 is de hulpverleningszone Antwerpen 1 operationeel Bij de budgetwijziging 2015 werden, enkel voor 2015, bedragen als exploitatie- en investeringsdotatie aan de Hulpverleningszone opgenomen, waarbij onder de aandacht werd gebracht dat 2015 een overgangsjaar is waarvoor nog een aantal uitgaven via het stedelijk budget verlopen. Een afrekening tussen de stad en de zone zal nog moeten gebeuren, waarbij de door de stad gefinancierde uitgaven in mindering worden gebracht van de stedelijke dotatie. Inspeetie financiën herhaalt haar advies om bij de finale verrekening erover te waken dat de door de stad geprefinancierde uitgaven in zijn volledigheid en op een correcte wijze worden afgerekend. In de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 worden nu ook de cijfers voor de periode 2016-2019 aangepast en worden de diverse exploitatie- en investeringsbudgetten vervangen door een exploitatie- en investeringsdotatie aan de Hulpverleningszone. Inspeetie financiën merkt op dat er met betrekking tot een aantal punten (onder andere het opmaken van bovenstaande afrekening, gevraagde bijkomende personeelsbudgetten, verdeling van de pensioenlasten, IeT-budgetten,... ) nog verdere afstemming dient te gebeuren tussen de stad Antwerpen en de Hulpverleningszone in functie van de aanpassing meerjarenplan 2014-2019 en budgetwij ziging 2016. ~I STAD ANTWERPEN Inspeetie financiën 5/8 Francis Wellesplein I - 2018 Antwerpen o D _Inspectie Financien@stad.antwerpen.be 144

Terugstorting restmiddelen verzelfstandigde entiteiten Uit de jaarrekeningen 2014 van de autonome gemeentebedrijven en EVA-vzw's bleek dat er restmiddelen beschikbaar zijn, bijvoorbeeld door onbestede delen van stedelijke dotaties. Naar aanleiding van de goedkeuring van deze jaarrekeningen, nam het college ook beslissingen over de herb stemming en/of terugstorting van deze restmiddelen. De terugstortingen aan de stad zullen nog in boekjaar 2015 gebeuren, de bestedingen ervan zullen nog verwerkt moeten worden in de budgetwijziging 2016. Om onder andere dergelijke terugstortingen van restmiddelen op een degelijke manier op te volgen, is het noodzakelijk om op structurele wijze de financiële relaties tussen de stad en haar verzelfstandigde entiteiten van kortbij op te volgen en daarbij periodieke afstemmingen te voorzien. Inspeetie financiën stelt bij haar nazichten van jaarrekeningen van verzelfstandigde entiteiten vast dat dergelijke afstemmingen op dit ogenblik nog onvoldoende gebeuren, met de nodige financiële en/ofbudgettaire risico's tot gevolg. Vereffeningen Ten gevolge van eerder genomen beslissingen met betrekking tot de reorganisatie van de groep, worden op dit ogenblik ook een aantal verzelfstandigde entiteiten vereffend of zal dat op korte termijn gebeuren (bijvoorbeeld vzw Werk en Economie, vzw BAOBAB,... ). Uit deze vereffeningen zullen nog financiële gevolgen verwerkt moeten worden (overname schulden en vorderingen, vereffeningssaldi), al dan niet met een budgettaire weerslag. Vaststellingen hij het investeringshudget Investeringsuitgaven Het gemiddelde jaarlijkse investeringsbudget (inclusief investeringsdotaties) bedraagt voor de resterende periode 2016-2019 in de aanpassing meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 256 miljoen euro per jaar. Bij budgetwijziging 2015 bedroeg het gemiddelde jaarlijkse investeringsbudget nog 244 miljoen euro voor de periode 2016-2019. Op basis van een stand van zaken (op datum van 28 oktober 2015) blijkt dat op het investeringsbudget 2015 van 232 miljoen euro (dit zijn de gebudgetteerde investeringsuitgaven exclusief de voorziene kapitaalverhogingen bij de intergemeentelijke samenwerkingsverbanden) voor een bedrag van 111,5 miljoen euro effectieve uitgaven (aanrekeningen) werden geboekt (circa 48 %) en daarnaast budgetten werden gereserveerd (via goedgekeurde bestelbons) voor een bedrag van 82,8 miljoen euro (circa 36%). Ook in het verleden was de trend waarneembaar dat effectieve investeringsuitgaven (aanrekeningen) aanzienlijk lager waren dan de gebudgetteerde uitgaven. Op basis van deze vaststelling stelt inspeetie financiën zich opnieuw de vraag ofhet gebudgetteerde investeringsvolume zoals voorzien in de aanpassing meerj arenplan 2014-2019 en budget 2016 ook daadwerkelijk volledig gerealiseerd zal kunnen worden binnen de vooropgestelde timing. Er zal alleszins bekeken dienen te worden in welke mate het geplande investeringsvolume gerealiseerd kan worden met het huidige personeelsbestand, waar of hoe dit personeel efficiënter ingezet dient te worden en/of externe ondersteuning hierbij nodig is en mogelijk binnen de beschikbare werkingsmiddelen. Inspeetie financiën benadrukt het belang om investeringsbudgetten zo correct mogelijk in te schatten zowel qua omvang als timing, omdat dit een impact heeft op de budgettaire ruimte voor exploitatieuitgaven via de terugbetalingsmogelijkheden voor fmanciële schulden. Inspeetie financiën herhaalt dan ook haar advies om ~I STAD ANTWERPEN Inspeetie financiën 6/8 Francis Wellesplein I - 20 18 Antwerpen OD _Inspectie Financien@stad.antwerpen.be 145

telkens opnieuw bij de aanpassing van het meerjarenplan de stand van zaken van de investeringsprojecten, zowel op het vlak van timing als op het vlak van budget, na te gaan en op basis hiervan het meerjarenplan en budget waar nodig aan te passen, rekening houdend met het tijdstip waarop effectiefbetalingen zullen moeten gebeuren voor deze investeringen. Valorisaties In de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 wordt een overdracht van stadspatrimonium aan AG VESPA verwerkt en dit voor een totale waarde van 18,6 miljoen euro. Deze overdracht kadert in de nieuwe basisafspraken omtrent het beheer van het stedelijk patrimonium zoals goedgekeurd door de gemeenteraad in zitting van 2 maart 2015 (jaamummer 127). Verder werden in het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 geen bijkomende aanpassingen (in bedragen of timing) aangebracht wat betreft de verwachte valorisaties van het stedelijk patrimonium. In eerdere adviezen van inspeetie financiën bij de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget(wijzigingen) 2014 en 2015 brachten we onder de aandacht dat het verleden aantoonde dat geplande en gebudgetteerde valorisaties van stadseigendommen niet altijd evident gerealiseerd kunnen worden, zowel op het vlak van timing als op het vlak van bedragen. De realiteit bevestigt deze vaststelling. Met betrekking tot de valorisatie van de Slachthuissite en de Havanasite wordt in de periode 2016-2017 een ontvangst van 20 miljoen euro voorzien in de meerjarenplanning. Op basis van bekomen informatie blijkt dat: de gebudgetteerde ontvangst voor de Slachthuissite (10 miljoen euro) rekening houdt met de opbrengst uit de valorisatie van de site Slachthuislaan 68 (het gebouw waar vroeger de Milieudienst gehuisvest was). In het meerjarenplan werd hiervoor echter tevens een aparte ontvangst van 2 miljoen euro gebudgetteerd in 2018 (valorisatie van verlaten locaties in functie van verhuis naar den Bell). Dit zou betekenen dat in de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 de opbrengst uit de valorisatie van de Slachthuissite voor 2 miljoen euro dubbel werd gebudgetteerd; de opbrengst uit de valorisatie van de Havanasite wordt geraamd op 7,5 miljoen à 10 miljoen euro. In het meerjarenplan wordt een ontvangst van 10 miljoen euro gebudgetteerd. Inspeetie financiën herhaalt haar advies om steeds tegen een eerstvolgende budgetopmaak (of budgetwijziging) zowel naar timing als naar bedragen de verkoopdossiers verder op te volgen en tijdig bij te sturen in functie van geactualiseerde schattingen. Oosterweelverbinding Op basis van ontvangen informatie stelt inspeetie financiën vast dat er momenteel afspraken werden gemaakt om de bestaande overeenkomsten van de stad Antwerpen inzake de Oosterweelverbinding (betreffende de kosten voor de aanleg van het stedelijk plein, een vergoeding voor de stedenbouwkundige meerwaarde van het Mexico-eiland en de vergoeding voor het verplaatsen van nutsleidingen) stop te zetten en te vervangen door nieuwe overeenkomsten. Inspeetie fmanciën merkt op dat de nieuwe overeenkomsten nog verder uitgewerkt en geformaliseerd dienen te worden vooraleer deze de oude overeenkomsten definitiefkunnen vervangen. Naar aanleiding van deze afspraken wordt in de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 een oorspronkelijk gebudgetteerd bedrag van 162,7 miljoen euro geheroriënteerd naar investeringen voor enerzijds flankerende initiatieven in het kader van de grootschalige werken in de Antwerpse regio en STAD ANTWERPEN Inspeetie financiën 7/8 Francis Wellesplein I _ 2018 Antwerpen OD _lnspectiefinancien@stad.antwerpen.be 146

anderzijds de overkapping van de Antwerpse ring. Concreet wordt deze heroriëntering voor 60 miljoen euro verwerkt binnen de huidige meerjarenplanning 2014-2019. De resterende 102,7 miljoen euro zal in de volgende meerjarenplanning 2020-2025 moeten worden opgenomen. Vaststellingen hij het liquiditeitenhudget Opname leningen In functie van de geplande ontvangsten en uitgaven, zowel in het exploitatie- als investeringsbudget, en de berekende autofinancieringsmarge, voorziet de aanpassing van het meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 om in totaal 826,6 miljoen euro aan nieuwe leningen op te nemen. In dit bedrag is een doorgeeflening aan ZNA inbegrepen voor de financiering van het nieuwe ziekenhuis Park Spoor Noord (110,2 miljoen euro in 2017-2019). Voor de aanpassing meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 wordt voor deze leningen uitgegaan van een looptijd van 10 jaar en een zeer voorzichtig ingeschatte rentevoet van 4%. Bij het nazicht van de aanpassing meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016 van het OCMW Antwerpen bleek dat het OCMW voor haar financieringsleningen uitgaat van leningen met dezelfde looptijd van 10 jaar, maar rekent aan een lagere rentevoet op basis van actueelopgevraagde rentegegevens. Inspeetie financiën adviseert om groepsbreed, en minstens tussen stad en OCMW, afspraken te maken omtrent uitgangspunten voor het budgetteren van leningen en hun leninglasten, waarbij enerzijds marktconforme rentevoeten gebruikt kunnen worden maar anderzijds ook de nodige voorzichtigheid aan de dag gelegd wordt omwille van de grote impact ervan op de cijfers. Na inhoudelijke en steekproefsgewijze controle geeft inspeetie financiën gunstig advies bij de aanpassing meerjarenplan 2014-2019 en budget 2016. Inspeetie financiën vraagt wel aandacht voor de vaststellingen en aanbevelingen en adviseert de nodige acties te ondernemen. ( i Sabine Dierckx directeur inspeetie financiën An De Visscher bestuurscoördinator audit ~I STAD ANTWERPEN Inspeetie financiën 8/8 Francis Wellesplein 1-20 18 Antwerpen 00 _lnspectiefinancien@stad.antwerpen.be 147