Klimaatactieplan Gemeente Sint-Genesius-Rode

Klimaatactieplan Gemeente Sint-Genesius-Rode Versie 1.12 finaal goedgekeurd op college 22OKT2015 met laatste correcties van college via Bart op 26OKT + correctie lay-out voor gemeenteraad van 5NOV2015 Versie 1.11 voor schepencollege by Rolf Versie 1.10 14-10-2015 by Geertrui Versie 1.9-2015 10 08 aangepast voor dienstvoertuig 28000 euro, aangepast voor zonnepanelen Vredelaan Versie 1.8 voor milieuraad Geertrui + Rolf 6 oktober 2015 Versie 1.7 voor milieuraad Geertrui 23 september 2015 1/37

Dit klimaatactieplan is opgesteld naar een model ter beschikking gesteld door de provincie Vlaams-Brabant en Interleuven, in het kader van 'Vlaams-Brabant Klimaatneutraal' en de samenwerking met de gemeenten, en past in het Europese Burgemeestersconvenant. De provincie Vlaams-Brabant en Interleuven zijn door de EU erkend als coördinator voor het Burgemeestersconvenant. Ze ondersteunen de Vlaams-Brabantse gemeentebesturen. Het volledige ondersteuningsaanbod kan je bekijken op de Alfresco-site en www.vlaamsbrabant.be/klimaatneutraal. Meer info: Provincie Vlaams-Brabant, klimaatneutraal@vlaamsbrabant.be 2/37

Inhoud 1. Kader: Burgemeestersconvenant... 4 2. Doel... 5 2.1. Algemene uitgangspunten... 5 2.2. Ambitie en visie van de gemeente... 6 3. Algemene strategie... 6 4. Huidige situatie... 7 4.1. Algemeen... 7 4.2. Gemeentelijke nulmeting... 7 4.3. Inventarisatie bestaande werking en projecten... 9 4.4. Maatregelentool en Business as Usual-scenario 2020 (BAU 2020)... 10 5. Gemeentelijk klimaatactieplan... 13 5.1. Organisatorisch... 13 5.5.1. Intern... 13 5.5.2. Extern... 13 5.2. Participatieve aanpak... 14 5.3. Financieel... 15 5.4. Geplande acties en maatregelen... 21 5.4.1. Gebouwen, installaties en voorzieningen (inclusief KMO, tertiaire sector)... 22 5.4.2. Mobiliteit... 27 5.4.3. Hernieuwbare energie... 30 5.4.4. Natuur en biodiversiteit... 32 5.4.5. Landbouw... 34 5.4.6. Industrie 35 6. Rapportering en monitoring... 36 7. Contacten... 37 3/37

1. KADER: BURGEMEESTERSCONVENANT Liefst 80% van het energiegebruik en de CO 2-uitstoot is het gevolg van stedelijke activiteiten, en CO 2 is met voorsprong het belangrijkste broeikasgas. Lokale overheden staan dicht bij de bevolking en spelen daarom een cruciale rol bij het afremmen van de klimaatverandering. Hét instrument hiervoor is het Covenant of Mayors of het Burgemeestersconvenant. Gemeenten en steden die dit convenant ondertekenen, engageren zich om concrete maatregelen te nemen om hun CO 2-uitstoot tegen 2020 met minstens 20% terug te dringen. Europa werkte hiervoor een stappenplan uit dat elke gemeente kan gebruiken. De provincie Vlaams-Brabant treedt op als Coördinator van het Convenant en staat de gemeenten bij. Stap 1: Nulmeting Om te weten hoeveel CO 2 er bespaard moet worden, moet de gemeente eerst een nulmeting uitvoeren. Deze nulmeting gaat voor verschillende sectoren - huishoudens, transport, industrie, openbare verlichting - na hoeveel CO 2 ze uitstoten. Het basisjaar voor de nulmeting is 2011. VITO, de Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek, werkte in opdracht van de Vlaamse Overheid een handige Excel-tool uit die de gemeente met eigen gegevens kan aanvullen. Stap 2: Opstellen klimaatactieplan De gemeente moet na de ondertekening een klimaatactieplan opstellen en indienen bij de Europese Commissie. Dit klimaatactieplan bevat een opsomming van de maatregelen die de gemeente zal nemen om de CO 2-reductie (20% of meer) te bereiken. Stap 3: Uitvoering De maatregelen worden omgezet in de praktijk. Stap 4: Rapportering en monitoring Elke twee jaar na het indienen van het klimaatactieplan dient de gemeente een implementatierapport in bij de Europese Commissie met daarin een stand van zaken en tussentijdse resultaten. Elke 4 jaar moet een nieuwe CO 2-meting (monitoring) gebeuren. De gemeente kan hiervoor beroep doen op de cijfers die worden aangeleverd door VITO en de Vlaamse overheid. 4/37

2. DOEL 2.1. Algemene uitgangspunten De gemeente zet zowel in op korte termijnwinsten als op lange termijnacties. De Trias Energetica is daarbij het uitgangspunt: de gemeente onderneemt stappen om de energievraag te verminderen (stap 1), om duurzame energie op te wekken en te gebruiken (stap 2) en om aan de resterende (fossiele) energievraag te voldoen met efficiënte, schone technieken (stap 3). Figuur 1: model Trias Energetica Daarbij hanteert de gemeente drie belangrijke principes: 1) De gemeente geeft het goede voorbeeld De gemeente speelt op verschillende vlakken een voorbeeldrol: als consument, dienstverlener, planner, adviseur, initiator 2) Samen aan de slag De gemeente betrekt bedrijven, organisaties, burgers en kennisinstellingen bij de opmaak en de uitvoering van het gemeentelijk klimaatbeleid. En ze neemt deel aan initiatieven die worden georganiseerd in het kader van Vlaams-Brabant klimaatneutraal. 3) Klimaatbeleid is dynamisch beleid Kennis over klimaat is in volle evolutie. Ook het gemeentelijk klimaatplan is geen vaststaand gegeven, maar kan steeds bijgestuurd worden. Een gemeentelijk klimaatbeleid gaat verder dan het verminderen van het energieverbruik en de CO 2-uitstoot alleen. De economische en sociale aspecten, binnen het breder kader van duurzame ontwikkeling, mogen hierbij niet uit het oog verloren worden. Een sterk 5/37

klimaatbeleid zal bovendien plaats moeten krijgen in alle beleidsdomeinen (bouwen en wonen, integraal waterbeheer, ruimtelijke ordening, mobiliteit, biodiversiteit, kansarmoede, ). 2.2. Ambitie en visie van de gemeente Met dit klimaatplan engageert de gemeente zich om tegen 2020 de CO 2-uitstoot te verminderen met minstens 20% van 70.606 ton. Ze doet dat door energie te besparen, energieefficiëntie te verhogen en het inzetten van duurzame energiebronnen. 3. ALGEMENE STRATEGIE Dit klimaatactieplan is een belangrijk document dat toont hoe de gemeente Sint-Genesius- Rode haar engagement tegen 2020 wil bereiken. Het maakt gebruik van de resultaten van de nulmeting om de meest geschikte acties te vinden voor de CO 2-reductie. Dit plan stelt hiervoor concrete maatregelen voor, samen met de nodige budgetten, verantwoordelijke uitvoerders en timing. Beschouw het klimaatactieplan niet als een strak document: omstandigheden veranderen en het is aangewezen om het plan geregeld te herzien. De maatregelen in het klimaatactieplan moeten de CO 2-uitstoot en het energieverbruik door eindgebruikers verminderen. De engagementen hebben betrekking op het geografische grondgebied van de gemeente of de stad. Daarom bevat het plan acties voor zowel de publieke als de private sector (bedrijven, burgers, middenveld, scholen ). De rol van de gemeente is dat zij het voorbeeld geeft, duidelijke maatregelen neemt en haar inwoners stimuleert om zelf actie te ondernemen. Het streefjaar is 2020. Daarom bevat het plan een duidelijke schets van de acties die de gemeente zal ondernemen om haar streefdoel in 2020 te bereiken. Maar een langetermijnstrategie en -visie is ook belangrijk. 6/37

4. HUIDIGE SITUATIE 4.1. Algemeen Om doelstellingen te formuleren en de effecten van het klimaatbeleid op te volgen, moet je de grootte en de bronnen van de huidige CO 2-uitstoot kennen. Daarom heeft de gemeente een nulmeting uitgevoerd. Deze meting geeft van elke sector het aandeel in de totale CO 2-uitstoot weer. Het referentiejaar is 2011 want vanaf dat jaar zijn volledige cijfers voor de nulmeting beschikbaar. De inventaris werd gemaakt met de generieke tool 1 die VITO ontwikkelde in opdracht van het departement Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) van de Vlaamse overheid en aangevuld met data die specifiek zijn voor de gemeente. 4.2. Gemeentelijke nulmeting De nulmeting richt zich op de emissies van sleutelsectoren als: gemeentelijke gebouwen, installaties en voorzieningen tertiaire gebouwen, installaties en voorzieningen residentiële gebouwen transport: gemeentelijke vloot, openbaar transport (weg, spoor), privé en commercieel transport (weg) Daarnaast brengt de nulmeting emissiebronnen in kaart die niet verplicht gerapporteerd moeten worden, maar die wel relevant kunnen zijn voor het klimaat- en energiebeleid: energieproductie: koude- of warmteproductie-eenheden energieproductie: energiegerelateerde emissies van productie-eenheden voor elektriciteit < 20 MW landbouw: energiegerelateerde CO 2-emissies en niet-energiegerelateerde emissies zoals CH 4 door vertering en N 2O door mestopslag industrie: energiegerelateerde CO 2-emissies door niet-ets bedrijven Uit de emissie-inventaris blijkt dat in het jaar 2011, 70.606 ton aan CO 2 werd uitgestoten. 1 Tool is terug te vinden op aps.vlaanderen.be/lokaal/burgemeestersconvenant/burgemeestersconvenant.htm. 7/37

Figuur 2: taartdiagram gemeentelijke nulmeting Figuur 3: Grafiek gemeentelijke nulmeting 8/37

Figuur 4: Grafiek vergelijking gemeente gemiddelde Vlaams-Brabantse gemeente Als je de gemeente vergelijkt met een gemiddelde Vlaams-Brabantse gemeente met een gelijkaardig aantal inwoners, dan blijkt dat de CO 2-emissie bijna 30% lager is dan het gemiddelde van de Vlaams-brabantse gemeenten. Dit is te verklaren doordat: - Sint-Genesius-Rode is een kleine gemeente. Bijna een derde van de oppervlakte bestaat uit het Zoniënwoud. Het overige deel van de gemeente meet grofweg 6 km op 6 km. - Sint-Genesius-Rode is vooral een woongemeente in de periferie van Brussel. Er is bijna geen industrie en de tewerkstellingsplaatsen zijn beperkt. - De CO 2-emissie van het verkeer is bij ons maar de helft van de gemiddelde gemeente. De gewestwegen die de gemeente doorkruisen (N5, N231 en N297 ) zijn minder voor doorvoer en meer voor lokaal verkeer. Ze hebben maar een beperkte capaciteit voor doorgaand autoverkeer. Er zijn geen autostrades. - Het aandeel van de eigen gebouwen is groter maar beperkt tot 1,83% van de CO 2-uitstoot. - het aandeel van de tertiaire sector bedraagt 12,72% en ontbreekt op deze tabel. 4.3. Inventarisatie bestaande werking en projecten De resultaten van de nulmeting zijn het uitgangspunt van het klimaatactieplan. Acties en maatregelen die uitgevoerd zijn sinds referentiejaar 2011, worden mee opgenomen en kunnen al een invloed hebben op de CO 2-uitstoot. Daarom heeft de gemeente deze bestaande initiatieven geïnventariseerd. Zie tabel op p 16/37. 9/37

De inventarisatie gebeurde op basis van: omgevingsanalyse uit BBC beleidsplannen van andere gemeentelijke diensten (RO, mobiliteit, gebouwen, ) bestaande audits, studies, visieplannen: o energieaudit gemeentelijke gebouwen o mobiliteitsstudie o openbare verlichting: quickscan, lichtplannen, masterplannen o stookplaatsrenovatie / afstelling stookplaatsen o relighting o energieboekhouding o MobiScan MobiMasterplan o initiatieven of lange termijnprojecten die al in uitvoering zijn: o inrichting autoluwe zones o (ver)bouw(ing) gemeentelijke gebouwen o herinrichting openbaar domein (pesticidenvrij, vergroening, ) o trage wegen fietsroutenetwerk o (gratis) duurzaam bouwadvies o Uiteraard kunnen initiatieven die dateren van vóór 2011 en die een bijdrage leveren aan de reductie van de CO 2-uitstoot, ook opgenomen worden in het klimaatactieplan. 4.4. Maatregelentool en Business as Usual-scenario 2020 (BAU 2020) VITO heeft in opdracht van LNE een maatregelentool 2 opgemaakt. Die geeft voor tien voorbeeldmaatregelen een indicatie van de impact op het energieverbruik en de CO 2-uitstoot. Het gaat om acties die burgers, handelaars of bedrijven kunnen nemen. Zoals: huishoudens: muurisolatie, dakisolatie, betere beglazing, warmtepompen, zonneboilers tertiair: cluster van diverse maatregelen (zoals relighting, efficiëntere gasketels, natuurlijke ventilatie, installatie warmtepompen) om vraag en verbruik te laten dalen bij verwarming, ventilatie, koeling en verlichting transport: shift van auto naar fiets voor korte ritten, shift naar elektrische voertuigen lokale elektriciteitsproductie: PV De besparingen zijn berekend in vergelijking met het referentiejaar 2011 en het BAU -scenario in het jaar 2020. BAU staat voor Business As Usual en geeft een inschatting van het energieverbruik en de CO 2-emissies voor 2020 als de gemeente of stad geen specifieke maatregelen neemt. Het scenario houdt wel rekening met autonome evoluties zoals de verwachte bevolkingsgroei en de toename wegverkeer, en met het Europese beleid. 2 zie http://aps.vlaanderen.be/lokaal/burgemeestersconvenant/burgemeestersconvenant.htm 10/37

Figuur 5: Grafiek Business-as-Usual scenario 2020 voor Sint-Genesius-Rode. Hieruit blijkt dat de CO 2-uitstoot voor huishoudens stijgt van 52,38 % naar 58,78% (toename aantal woningen) en voor transport daalt van 28,71% naar 21,92%. De totale daling voor alle sectoren samen bedraagt 5%. De gemeente moet dus nog een extra inspanning leveren van 15% om de norm van 20% daling tegen 2020 te halen. In dit klimaatactieplan werd er voor gekozen de reductie van de CO 2-emissie als volgt te verdelen. Bij de huishoudens wordt gemikt op een reductie met -26 % ; bij de tertiaire sector op -15 % en bij het verkeer op -15 %. Zie tabel 1. 11/37

(in ton) 2011 2012 2020 BAU (VITO) 2020 scenario -20% reductie % besparing huishoudens 36.981 38.619 39.575 27.415-26 9.567 (1) tertiair 8.980 10.621 8.623 7.650-15 1.330 (1) openbare verlichting gewestwegen 0 0 0 0 0 0 landbouw 1.123 1.196 1.123 1.123 0 0 industrie (niet-ets) 837 1.028 837 837 0 0 particulier en commercieel vervoer 20.272 22.659 14.762 17.300-15 2.972 (2) openbaar vervoer 752 709 752 709-6 44 eigen gebouwen 1.294 1.294 1.165 1.100-15 194 (1) eigen openbare verlichting 249 249 236 237-5 12 (1) eigen vloot 117 117 111 100-15 17 (2) totaal 70.606 76.492 67.185 56.470-20 14.136 Tabel 1 : reductie CO 2-emissies gebouwen installaties voorzieningen 11.103 (1) vervoer en eigen vloot 2.990 (2) 12/37

5. GEMEENTELIJK KLIMAATACTIEPLAN 5.1. Organisatorisch Het is belangrijk om een groot draagvlak te creëren. De gemeente betrekt daarom zowel intern als extern zo veel mogelijk mensen en organisaties. 5.1.1. Intern Intern werd een stuurgroep opgericht met daarin mandatarissen en vertegenwoordigers van volgende diensten: burgemeester schepen milieu, mobiliteit, patrimonium gemeentesecretaris dienst grondgebiedszaken, milieu, patrimonium en mobiliteit Tijdens de opmaakfase van het klimaatactieplan hebben de stuurgroepleden deze taken op zich genomen : bespreking van de resultaten van de nulmeting opmaak inventarisatie van bestaande initiatieven (acties, projecten, studies ) opmaak of heroriëntering van het budget en zoektocht naar mogelijke financieringsbronnen keuze maken uit de sleutelsectoren en optionele sectoren 3 : alle sectoren werden weerhouden ambitieniveau bepalen: 20% efficiënte en effectieve acties en maatregelen voorstellen op basis van de nulmeting, inventarisatie van de eigen werking, provinciale inventaris van mogelijke klimaatacties en, indien van toepassing, de maatregelentool (zie punt 5.3) opvolging participatieproces Het klimaatbeleid moet verankerd worden binnen het bestuur en wordt daarom mee opgenomen in de meerjarenbeleidsplanning. Om de klimaatproblematiek aan te pakken, zijn traditionele beleidsconcepten en instrumenten niet genoeg. Er is aanvullend beleid nodig dat gericht is op structurele veranderingen op lange termijn. De werkgroepen mobiliteit en scholenoverleg, milieuraad en commissie milieu hebben meermaals vergaderd ter zake. 5.1.2. Extern Extern wordt de gemeente ondersteund door een breed partnerschap, waaronder de Vlaamse overheid, VITO, de distributienetbeheerder Eandis, externe experten, lokale verenigingen zoals de milieuraad. De provincie Vlaams-Brabant biedt in haar rol als coördinator inhoudelijke, technische en administratieve ondersteuning aan. De commissie milieu (3x jaar), de milieuraad, het scholenoverleg (3x jaar), Kyoto in het Pajottenland, Dialoog, Beweging.net (duurzaam bouwen, groepsaankopen, warming-up home party), komen meermaals samen. 3 Voor een opsomming van de sleutelsectoren/optionele sectoren: zie 'Draaiboek voor de opmaak en uitvoering van een gemeentelijk klimaatplan', p.13 13/37

5.2. Participatieve aanpak De gemeente heeft een participatietraject opgezet met verschillende gemeentelijke stakeholders. Doel van dit participatieproces is om de gemeentelijke doelgroepen mee te laten nadenken over het gemeentelijk klimaatbeleid, input te krijgen voor het klimaatactieplan en de voorgestelde maatregelen te toetsen op hun haalbaarheid. Zo wil de gemeente komen tot een gedragen klimaatplan en beleid en een actieve medewerking bij de uitvoering ervan. De gemeente gebruikte hiervoor de volgende methodieken: Bevolking info-avond over het klimaatactieplan, na goedkeuring op gemeenteraad Bevolking artikel in gemeentekrant van juni 2015 Bevolking, scholen verdeling van 750 metrokaarten NL en 600 F in scholen, bibliotheek, loket en aan de nieuwe inwoners Raadscommissie milieu advies over klimaatactieplan (3x/jaar) Milieuraad advies over klimaatactieplan (3x/jaar) Scholenoverleg 3x/jaar Infoavonden rond duurzaam 1x/jaar (ver)bouwen Groepsaankopen rond duurzaam (ver)bouwen Individueel duurzaam bouwadvies Warming-up home party Info-pakket i.v.m. subsidies van duurzaam (ver)bouwen voor de inwoners 14/37

5.3. Financieel De komende jaren zijn er financiële inspanningen nodig om de ambities en doelstellingen te verwezenlijken. Het budget om dit klimaatactieplan te realiseren bestaat uit: Gemeentepersoneel voor de coördinatie van gemeentelijke acties nl : 0,23 FTE (1 dag per week, 1 persoon). Personeel van de ondersteunende partners. Gemeentelijke investeringen in het eigen patrimonium en het wagenpark om de voorbeeldfunctie uit te oefenen. Daarnaast investeert de gemeente ook in andere acties. Tabel 2 geeft een overzicht van de budgetten die de gemeente op dit moment in haar meerjarenbegroting hiervoor voorziet. Bestaand budget dat al wordt ingezet voor klimaatbeleid. Externe subsidiemogelijkheden of financiële structuren, bijvoorbeeld: o Europese subsidieprogramma o Federale subsidies o Vlaamse subsidieprogramma s (o.a. Plattelandsfonds ) o Energy Performance Contracting (EPC) o Crowdfunding o 15/37

Tabel 2 : overzicht van de voorziene provisie in de meerjarenbegroting 2011 2012 2013 Eigen gebouwen Aankoop groene stroom Voor 3226 MWh Vervanging oude lampen door energiezuinige lampen Gemeentehuis gebouw B Vervanging buitenschrijnwerk Gemeentehuis gebouw B Vervangen oude verwarmingsketel door een condenserende verwarmingsketel Culturaal centrum Relighting grote zaal Cultureel centrum Stookplaatsrenovatie fase 1 Cultureel centrum Stookplaatsrenovatie fase 2 School Wauterbos 3 condenserende ketels 1.615 1.615 1.615 6.000 6.000 6.000 122.197 12.405 16.763 49.202 50.244 54.540 Openbare verlichting Verkeerslichten alle lampen 73.606 vervangen door LED Kerstverlichting met LED 12.423 Totaal : 414.225 16/37

2014 2015 2016 2017 2018 2019 Participatie Artikel in 0 0 0 0 0 0 gemeentekrant Verdeling van 0 0 0 0 0 0 metrokaarten Advies 0 0 0 0 0 0 milieucommissie Advies milieuraad 0 0 0 0 0 0 scholenoverleg Infoavond over 0 100 0 0 0 0 klimaatactieplan Gebouwen: info bevolking DuBo infoavonden 0 0 0 0 0 0 DuBo 0 0 0 0 0 0 groepsaankopen Warming-up 0 0 500 0 0 0 homeparty Andere acties die 1.000 500 1.000 1.000 1.000 1.000 inzetten op sensibilisatie Geïndividualiseerd 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 1.500 duurzaam bouwadvies Dak- en vloerisolatie 0 0 0 0 0 0 voor sociale doelgroep Infopakket voor 0 0 0 0 0 0 nieuwe inwoners Gebouwen: bevolking Premie 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 10.000 gevelrenovatie Energiebesparing bij 0 0 0 0 0 0 OCMW cliënten RUP 0 0 0 0 25.000 0 appartementering Gebouwen: eigen gebouwen Energieaudit gemeentelijke gebouwen 0 0 0 0 0 0 17/37

2014 2015 2016 2017 2018 2019 Energiebesparende 23.000 25.000 25.000 25.000 25.000 25.000 maatregelen Aankoop van groen stroom 200.000 200.000 200.000 200.000 200.000 200.000 EPC coaching 0 0 0 0 0 0 Vervanging 0 32.000 0 0 0 0 buitenschrijnwerk Vervanging oude 6.000 6.000 6.000 6.000 6.000 6.000 lampen door energiezuinige lampen Bijhouden van een 0 0 0 0 0 0 energieboekhouding Energiebesparende 48.900 0 0 0 0 0 maatregelen zwembad Wauterbos Renovatie stookplaats 15.000 0 0 0 0 sportcentrum Rhodienne 115.000 Renovatie sporthal 10.000 0 0 84.000 0 0 Wauterbos (relighting vervanging condenserende gaswandketel) School Vredelaan 8.000 0 0 0 0 0 thermostatische kranen Uitbreiding school 0 0 70.000 0 0 Vredelaan: hogere energieprestaties 100.000 nl 10% van de totale bouwkost nl 10% van de totale bouwkost Uitbreiding school 0 0 60.000 40.000 0 0 Wauterbos: hogere energieprestaties nl 10% van de totale bouwkost nl 10% van de totale bouwkost Renovatie politiegebouw: vervanging 19 nieuwe ramen 0 27.000 0 0 0 0 18/37

OCMW: bouw van een nieuw rustoord Gebouwen: derden Project energieke scholen Openbare verlichting Nieuwe straatverlichting Slimme OV verlichting park Novarode Kerstverlichting: in LED met tijdklok Mobiliteit: eigen diensten Promotie fietsgebruik Politie: aankoop 9 elektrische fietsen voor wijkdienst Administratie: aankoop 1 elektrische fiets Scan voertuigenpark (mobiscan) Test elektrische voertuigen Aankoop dienstvoertuig met goede eco-score Mobiliteit: bevolking 2014 2015 2016 2017 2018 2019 0 1.000.000 nl 10% van de totale bouwkost 500.000 nl 10% van de totale bouwkost 0 0 0 0 0 0 0 0 0 12.500 12.500 12.500 12.500 12.500 12.500 44.512 0 0 0 0 0 2.500 2.500 2.500 2.500 2.500 2.500 0 0 0 0 0 0 16.500 0 0 0 0 0 0 2.000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 28.000 0 0 0 0 FietsGEN 0 0 0 0 0 0 Implementeren STOP principe: faciliteren lokaal liften (VAP) 0 0 0 0 0 0 19/37

Promotie car-pooling en car-sharing initiatieven Heraanleg trage wegen Aanleg nieuwe fietspaden (Zoniënwoudlaan) Promotieacties voor elektrische fiets Promotie van de elektrische wagen (laadpalen) Varia: bestuur/ administratie Zoveel mogelijk digitaal werken Bij aanbestedingen rekening houden met duurzaamheidscriteria Afvalarm beheer van groene zones (meer bodembedekkers) Herinrichting containerpark ifv de vervuiler betaalt Aanplant van een geboortebos Initiatieven voor afvalpreventie: composteersessies, Samenwerking met supra-lokale initiatieven rond duurzaamheid Milieuzorg op school (MOS) Samenwerking met Haviland rond duurzaamheid en afvalpreventie 2014 2015 2016 2017 2018 2019 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 3.000 25.000 6.000 10.000 10.000 10.000 10.000 0 0 0 0 500.000 500.000 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 20.000 30.000 0 0 0 0 0 900 200 200 200 200 500 0 0 0 0 0 500 500 500 500 500 500 200 200 200 200 200 200 4.600 4.600 4.600 4.600 4.600 4.600 20/37

Totaal : 4.948.012 Tabel 2 : overzicht van de voorziene provisie in de meerjarenbegroting 5.4. Geplande acties en maatregelen Dit hoofdstuk geeft een overzicht van de geplande acties en maatregelen tot 2020. De nulmeting geeft een kijk op de situatie in 2011, hoeveel van de CO 2-uitstoot er kan verminderd worden en welke de prioritaire sectoren zijn. Op basis daarvan heeft de gemeente een pakket van maatregelen samengesteld die hierop inspelen. Ruimtelijke ordening, duurzame aankopen en burgerparticipatie beschouwen we niet als afzonderlijke sectoren, maar werden geïntegreerd in de andere sectoren. Voor de selectie van maatregelen is de gemeente vertrokken van de 'Inventaris Mogelijke Klimaatacties', aangeboden door de provincie Vlaams-Brabant. Deze maatregelen en acties werden met de stakeholders getoetst op haalbaarheid en wenselijkheid (zie ook 5.1 en 5.4). In dit klimaatactieplan werd er voor gekozen de reductie van de CO2-emissie als volgt te verdelen. Bij de huishoudens wordt gemikt op een reductie met -26 % ; bij de tertiaire sector op -15 % en bij het verkeer op -15 %. Zie tabel 1. (in ton) 2011 2012 2020 BAU (VITO) 2020 scenario -20% reductie % besparing huishoudens 36.981 38.619 39.575 27.415-26 9.567 (1) tertiair 8.980 10.621 8.623 7.650-15 1.330 (1) openbare verlichting gewestwegen 0 0 0 0 0 0 landbouw 1.123 1.196 1.123 1.123 0 0 industrie (niet-ets) 837 1.028 837 837 0 0 particulier en commercieel vervoer 20.272 22.659 14.762 17.300-15 2.972 (2) openbaar vervoer 752 709 752 709-6 44 eigen gebouwen 1.294 1.294 1.165 1.100-15 194 (1) eigen openbare verlichting 249 249 236 237-5 12 (1) eigen vloot 117 117 111 100-15 17 (2) totaal 70.606 76.492 67.185 56.470-20 14.136 Tabel 1 : reductie CO 2-emissies gebouwen installaties voorzieningen 11.103 (1) vervoer en eigen vloot 2.990 (2) 21/37

5.4.1. Gebouwen, installaties en voorzieningen Gebouwen, installaties en voorzieningen zijn goed voor 67 % van de CO 2-uitstoot in onze gemeente. Deze sector is één van de belangrijkste sectoren om de broeikasgasuitstoot te doen dalen. De gemeente kiest voor duurzaam en energiezuinig bouwen. Niet alleen voor haar eigen patrimonium, maar ook voor het gebouwenpark op het grondgebied van de gemeente. Via sensibilisatie en het promoten van duurzaam (ver)bouwen, wil de gemeente ook de residentiële en tertiaire gebouwen duurzamer maken. Duurzaam bouwen? Dat is een manier van bouwen waarbij de milieu- en gezondheidseffecten over de volledige levensduur van het bouwproject tot een minimum worden beperkt. Hierbij verliezen we het economische optimum niet uit het oog en gaan we uit van de volgende principes: Bouwen over generaties heen. Niet alleen door duurzame materialen te gebruiken, maar ook door comfortabele leefomgevingen te creëren waar mensen graag vertoeven. Efficiënt ruimtegebruik. Hoe dichter mensen bij elkaar wonen, hoe minder oppervlakte er bebouwd wordt en hoe meer natuur behouden blijft. Een dichte bebouwing beperkt de verplaatsingsafstand. Het vergemakkelijkt een efficiënte infrastructuur en openbaar vervoer. Rationeel energiegebruik, zowel tijdens het bouwproces als tijdens de levensduur van de woning. Voorwaarden hiervoor zijn compact en zuid georiënteerd bouwen, een luchtdichte afwerking, grondig isoleren, efficiënte verwarmingsinstallatie op hernieuwbare energie Het gebruik van duurzame materialen met een zo laag mogelijke milieu-impact, waarbij de volledige levenscyclus in acht wordt genomen. Een goede waterhuishouding. Deze principes passen we toe voor gemeentelijke gebouwen en openbare verlichting, maar even goed voor residentiële woningbouw, industrie- en kantoorgebouwen, zorgsector, schoolgebouwen en zo meer. Doelstellingen van de gemeente: 26 % reductie van de CO 2 uitstoot bij de huishoudens 15 % reductie van de CO 2 uitstoot bij de gemeentelijke gebouwen 15 % reductie van de CO 2 uitstoot bij de tertiaire gebouwen 5 % reductie van de CO 2 uitstoot bij de openbare verlichting 70 % van de nieuwbouw en zware verbouwingen wordt bijna energieneutraal. Wat doet de gemeente nu al in deze sector en zal worden voortgezet? Voor de inwoners - info-avonden duurzaam bouwen (Kyoto in het Pajottenland/Dialoog/provincie), - samenaankopen van werken of toestellen i.v.m. duurzaam bouwen (Kyoto in het Pajottenland), - geïndividualiseerd duurzaam (ver)bouwadvies (Dialoog vzw/provincie dubo centrum), 22/37

- gemeentelijke gevelpremie : particulieren kunnen een premie tot 1500 euro ontvangen bij renovatie van de gevel, in woningen van minstens 40 jaar oud en een KI van max. 1600 euro. Bij het plaatsen van een buitenisolatie of spouwisolatie kan er nog tot 1500 euro bijkomen. - dak- en zoldervloerisolatie voor sociale doelgroep (Partners : OCMW, Groep Intro vzw, eigenaars van huurwoningen van OCMW-cliënten), - maatregelen van energiebesparing bij OCMW-cliënten : onderhoud verwarmingsketel, plaatsen thermostatische kranen of kamerthermostaat. Het OCMW beschikt over een subsidie van het Gas- en Elektriciteitsfonds, Eigen gebouwen Gemeentelijke gebouwen Energieaudits werden uitgevoerd voor het gemeentehuis, cultureel centrum, gemeenteloods, sportcentrum Rhodienne, sporthal, zwembad, kleuterschool Wauterbos, lagere school Wauterbos en school Vredelaan. Alle gebouwen De gemeente koopt groene stroom sinds 2011 Gemeentehuis gebouw B Diverse gebouwen 2012 - Vervanging buitenschrijnwerk 2013 - Vervangen oude verwarmingsketel door een condenserende verwarmingsketel Vervanging buitenschrijnwerk (oa cultureel centrum, lagere school Wauterbos, school Vredelaan, sportcentrum Rhodienne) Cultureel Centrum Sportcentrum Rhodienne School Wauterbos OCMW 2011 - relighting grote zaal 2011 - Stookplaatsrenovatie fase 1 - nieuwe condenserende verwarmgingsketel 2013 - Stookplaatsrenovatie fase 2 oa. vernieuwen collectoren, pompen,... Thermostatische kranen op de radiatoren en overwerktimers. 2012 - Stookplaatsrenovatie : vervangen oude verwarmingsketel door een condenserende gaswandkete 2012-3 nieuwe condenserende gaswandketels De bouw van het nieuw rustoord is af. De verhuis van oud naar nieuw rusthuis vindt plaats in september 2015. Het nieuw rusthuis is gebouwd volgens een laag-energie-standaard. 23/37

Gemeentelijke openbare verlichting Openbare verlichting Slimme openbare verlichting in park Nova Rode Verkeerslichten Nieuwe straatverlichting is altijd voor LED-lampen, behalve voor grote straten (nog geen grote armaturen beschikbaar) Kerstverlichting : alle lampen zijn LED. Worden 's nachts gedoofd. Tijdklok : 16 tot 23 h. De 22 verlichtingspalen zijn gestuurd door bewegingsdetectie. In het donker wordt een wandelaar begeleid door licht ; aan de palen voor hem gaat het sterker branden, aan de palen achter hem dimt het. 2011 - alle lampen in de verkeerslichten (behalve kruispunt Zoniënwoudlaan/Stationsstraat) zijn vervangen door LED (73.606 euro) Op welke nieuwe maatregelen zal de gemeente inzetten op korte, middellange en lange termijn? Nr. Actie (omschrijving) Verantwoordelijke Partner Timing (KT, MLT of 1 Warming-up homeparty (sensibilisering en promotie) 2 Samenaankoop van muurisolatie (sensibilisering en promotie) 3 Samenaankoop van zonneboilers (sensibilisering en promotie) 4 Samenaankoop van warmtepompen (sensibilisering en promotie) 5 Samenaankoop van superisolerende beglazing (sensibilisering en promotie) 6 RUP Appartementering. Opheffen van voorschriften in BPA s en verkavelings-plannen om het opsplitsen van woningen en kavels toe te laten of te vereenvoudigen, 7 Oprichten van een lokale entiteit zodat de inwoners renovatieleningen kunnen bekomen van het Vlaams Gewest (via 3W plus), 8 Collectieve renovaties per straat of per wijk grondgebiedszaken grondgebiedszaken grondgebiedszaken grondgebiedszaken grondgebiedszaken grondgebiedszaken Beweging.net/provincie/Dialoog Kyoto in het Pajottenland/Dialoog Kyoto in het Pajottenland/Dialoog Kyoto in het Pajottenland/Dialoog Kyoto in het Pajottenland/Dialoog LT) KT 2016 MLT LT KT MLT OCMW 3W plus KT grondgebiedszaken Kyoto in het Pajottenland/Groep Intro 9 Méér energiescans bij huishoudens grondgebiedszaken Kyoto in het Pajottenland/Dialoog LT LT 24/37

10 Uitdelen van infopakket aan dienst bevolking KT nieuwe inwoners en wie bouwvergunning aanvraagt. Dit bevat dienst grondgebiedszaken de lijst met energie- en renovatiepremies en de metro-kaart van de provincie. Nieuwe inwoners doen een grote investering in de woning. Op dat moment moeten zij geïnformeerd worden. 11 EPC-coaching De gemeente engageert zich om het EPC-coachingtraject te doorlopen dat zal nagaan of EPC dienst openbare werken Steunpunt DuBo dienst energiebegeleiding KT (energy performance contracting) haalbaar is. Desgevallend wordt een overeenkomst afgesloten met een ESCO (energy service company). Het principe is dat de ESCO garanties geeft op de effectieve realisatie van beloofde besparingen en op het feit dat alle nodige investeringen door de besparingen kunnen afbetaald worden binnen een vastgestelde termijn. Ook indien er niet tot EPC wordt overgegaan engageert de gemeente zich om 5 % te besparen. 12 Alle gemeentegebouwen : - Oude lampen worden systematisch vervangen door dienst openbare werken KT energiezuinige lampen. - In diverse gebouwen zullen alle kleine keukenboilers een tijdklok krijgen - Sensibilisering van de gebruikers. 13 Zwembad Wauterbos. dienst openbare MLT Energiebesparende maatregelen werken 14 Sporthal Wauterbos. Relighting, daglichtsysteem, condenserende ketels dienst openbare werken MLT 15 School Vredelaan Er zullen thermostatische kranen dienst openbare werken KT geplaatst worden op alle convectoren 25/37

16 Uitbreiding van school Vredelaan dienst openbare KT Indien rentabiliteit bevestigd is, kan een hogere energieprestatie werken toegepast dan de wettelijke eisen 17 Uitbreiding van school Wauterbos dienst openbare KT Indien rentabiliteit bevestigd is, kan een hogere energieprestatie toegepast dan de wettelijke eisen werken 18 Politie Renovatie oud politiegebouw. 19 Politiezone KT nieuwe ramen 19 OCMW In het oude rusthuis worden 27 OCMW MLT wooneenheden gerenoveerd. 20 Project "Energieke scholen" Nagaan welke specifieke Kyoto in het Pajottenland Projectpartners: Pajopower cvba-so, LT maatregelen van energierenovatie mogelijk zijn en CORE EnergieID cvba-so, cvba-so, gerealiseerd kunnen worden via coöperatieve financiering (crowdfunding) of andere kanalen. Kyoto in het Pajottenland en de Zennevallei Paddenbroek vzw, Milieuzorg op School (MOS) Vlaams- Brabant, en het Onze-Lieve- Vrouw-instituut. 21 Sensibilisatieavond voor de co2logic of VOKA of tertiaire sector en KMO IUCN of via BBL/ecolife Tertiaire sector Uit de nulmeting blijkt dat 13% CO 2-uitstoot wordt veroorzaakt door KMO s en de tertiaire sector. Zij zullen aangezet worden om initiatieven te nemen. Wat doet de gemeente nu al in deze sector en zal worden voortgezet? - Sensibilisering: acties via Ecolife/BBL - VOKA - IUCN of co2logic Verwachte CO 2-reductie Met deze maatregelen verwacht de gemeente voor de sector gebouwen een CO 2-reductie van 11.103 ton te bereiken tegen 2020. (zie tabel p 23/39) 26/37

5.4.2. Mobiliteit Duurzame mobiliteit zoekt het evenwicht tussen bereikbaarheid, economie, leefmilieu en klimaat. Het draagt ook bij aan een betere luchtkwaliteit (fijn stof, NO 2 ), hogere verkeersveiligheid, minder geluidsoverlast, meer beschikbare open ruimte en economische winst. Als strategie streeft de gemeente het STOP-principe na. Ruimtelijke planning is van cruciaal belang om een kentering in het mobiliteitsbeleid te realiseren. Verkeersgenererende functies koppelen we aan het openbaar vervoersnetwerk en fietsnetwerk. Een verbetering van het aanbod van het openbaar vervoer en de fietsinfrastructuur zijn daarbij belangrijk. Ook nieuwe voertuigen die minder of niet meer afhankelijk zijn van fossiele brandstoffen, zijn een mogelijkheid. Het is nog onduidelijk welke aandrijftechnologieën in de toekomst de klassieke verbrandingsmotor op benzine of diesel zullen opvolgen. De doorbraak van waterstof is hierbij nog onzeker. Daardoor ligt de focus nu op elektrische auto s, maar dit kan snel veranderen. Verplaatsingen te voet, per fiets of via collectief vervoer krijgen voorrang op de wagen. Voor verplaatsingen die toch nog met de wagen gebeuren, kan er gekeken worden naar een wagenpark met een lagere uitstoot. De elektrische auto als volwaardig alternatief voor de auto op fossiele brandstoffen komt waarschijnlijk pas over een aantal jaar op de markt. Een substantieel aandeel elektrische wagens in het totale wagenpark is mogelijk niet te verwachten voor 2020. Provincies, intercommunales en gemeenten kunnen deze overgang versnellen. Voor de overschakeling naar elektrische auto s of auto s op CNG moet er een slim laadnet beschikbaar zijn. Doelstellingen van de gemeente: De gemeente beoogt een daling van de CO 2-emissie te halen van 15 %. Wat doet de gemeente nu al in deze sector en zal worden voortgezet? Onderhoud en aanleg van nieuwe fietspaden (fietsstroken langs Stwg nr Grote Hut in 2015) Onderhoud en beheer van bestaande trage wegen. Inventarisatie trage wegen promotie fietsgebruik : het personeel van het gemeentebestuur ontvangt een fietsvergoeding van 0,20 euro/km sinds 1 januari 2010 (beslissing CBS van 25 februari 2010) voor de woon-werkverplaatsing met de fiets De wijkagenten hebben 5 elektrische fietsen die gebruikt worden in de plaats van een politieauto De dienst openbare werken test elektrische voertuigen ter beschikking gesteld door Eandis (Renault Kangoo ZE, Nissan e-nv200) Het huisvuil werd betalend waardoor de transportstroom van en naar het containerpark spectaculair daalde. Tevens wordt de afvalberg aanzienlijk verminderd waardoor ook het transport van het afval naar de verwerkingsinstallaties aanzienlijk daalde evenals de CO 2-27/37

uitstoot voor de verwerking. (Op die manier kunnen we het bedrag dat we inschreven voor de heraanleg van het CP verantwoorden). De snelheid op het hele grondgebied werd gereduceerd van 70 naar 50 km/uur of zelfs 30 km/uur (met uitzondering van 2 gewestwegen). Op welke nieuwe maatregelen zal de gemeente inzetten op korte, middellange en lange termijn? Nr. Actie (omschrijving) Verantwoordelijke Partner Timing (KT, MLT 1 Promotie autodelen, carsharing, lokaal liften 2 Actieve steun aan GEN en FietsGEN om realisatie te bespoedigen 3 Jaarlijkse promotieactie van elektrische fietsen 4 Aanleg nieuwe fietspaden. Zoniënwoudlaan (er komt een volwaardig fietspad bij renovatie heel wegdek) 5 Parkeer- en laadvoorzieningen voor elektrische wagens op openbaar domein 6 Aan bedrijven in gemeente vragen om laadpalen (gratis) te laten plaatsen op hun parkings (bijvoorbeeld parking Vastiau-Godeau), 7 Trage wegen Inventarisatie van in onbruik geraakte trage wegen en terug openstellen. dienst openbare werken grondgebiedszaken, dienst openbare werken grondgebiedszaken dienst openbare werken dienst openbare werken / grondgebiedszaken grondgebiedszaken dienst openbare werken 8 Scan eigen voertuigenpark (Mobiscan) dienst openbare werken 9 Aankoop 1 nieuw dienstvoertuig met goede ecoscore volgens de lijst van www.ecoscore.be 10 Aankoop 1 elektrische dienstfiets voor de administratieve diensten op het gemeentehuis aankoopdienst Cambio, Autopia, Caramigo, Taxi-Stop, VAP TucRail, provincie 3 fietshandels in de gemeente Blue Corner, EV-Point, Ecoplug, Ecotap, Blue Corner, EV-Point, Ecoplug, Ecotap, Trage wegen vzw Eandis of LT) MLT LT LT KT LT KT LT LT MLT MLT KT grondgebiedszaken 2015 28/37

11 Uitbouw van fietsstallingen (ook overdekte) zodat dure elektrische fietsen veilig en beschut kunnen geparkeerd worden 12. Logistieke steun aan scholen voor hun fietspromotie-acties dienst openbare werken alle scholen LT KT-LT Verwachte CO 2-reductie Met deze maatregelen verwacht de gemeente voor de sector mobiliteit een CO 2-reductie van 2.990 ton te bereiken tegen 2020 (cf tabel p 22/38) 29/37

5.4.3. Hernieuwbare energie Een doordacht klimaatbeleid vraagt om een duurzame energieproductie, met nadruk op hernieuwbare energiebronnen. Hernieuwbare energie is energie die gewonnen wordt uit onuitputtelijke bronnen. Vormen van hernieuwbare energie zijn: bio-energie geothermische energie zonne-energie energie uit water windenergie Er bestaan verschillende technieken om de beschikbare hernieuwbare energie te winnen. Bijvoorbeeld een thermische zonnecollector, fotovoltaïsche zonnecellen, vergisting van biomassa tot biogas, persing van pure plantaardige olie. Deze technieken leveren ook verschillende energiedragers op: warmte of elektriciteit. Elke hernieuwbare energiebron en omzettingstechniek heeft haar eigen kenmerken, zodat een effectief beleid per bron en zelfs per techniek moet worden bepaald. De gemeente zet initiatieven op voor zowel haar eigen infrastructuur als voor andere doelgroepen. Doelstellingen van de gemeente: -15 % van het elektriteitsverbruik op het grondgebied van de gemeente is afkomstig van hernieuwbare energie en/of via aankoop van groene stroom. -15 % van de huishoudens beschikt over PV-panelen en/of zonneboilers en/of warmtepompen. Er is in onze gemeente geen geschikte site om een grote windturbine te plaatsen. Op de waterlopen in onze gemeente kan ook geen rendabele waterkracht geplaatst worden. De gemeente koopt wel zelf groene stroom voor haar eigen verbruik. Tevens zal in de nieuwbouw voor de school Vredelaan en de school Wauterbos een aandeel hernieuwbare energie voorzien worden. Volgens VITO produceren de bestaande PV-installaties in onze gemeente een totaal van 789 MWh per jaar (in 2012). Dit is 1,4 % van het totaal elektriciteitsverbruik en 0,2 % van het totaal energieverbruik. Volgens de gegevens van VREG zijn er in onze gemeente op 20.05.2015 : Aantal PV-installaties Vermogen in kwp tot 10 kwp 209 981 méér dan 10 kwp 1 41 totaal 210 1.022 Dit is 3,5% van de gebouwen maar niet alle installaties worden gemeld bij de VREG. 30/37

Het dak van de shop van Vastiau-Godeau ligt vol met PV-panelen. Wat doet de gemeente nu al in deze sector en zal worden voortgezet? - Info-avonden via Kyoto in het Pajottenland - Bij de nieuwbouw in de 2 gemeentescholen is een aandeel hernieuwbare energieproductie voorzien Op welke nieuwe maatregelen zal de gemeente inzetten op korte, middellange en lange termijn? Nr. Actie (omschrijving) Verantwoordelijke Partner Timing 1. Een investering in energiebesparende maatregelen is voorzien (tot 150.000 euro) tot 2020. De gemeente wacht nog even op meer performante systemen 2. Samenaankoop van photovoltaïsche zonnepanelen promoten openbare werken grondgebiedszaken Kyoto in het Pajottenland/Dialoog (KT, MLT of LT) LT LT Verwachte CO 2-reductie Met deze maatregelen verwacht de gemeente voor de sector hernieuwbare energieproductie een CO 2-reductie van (1.850 ton) te bereiken tegen 2020. Aangezien de photovoltaïsche zonnepanelen geplaatst worden op gebouwen is deze raming reeds opgenomen bij de reductie van CO 2-emissie van gebouwen onder hoofdstuk 5.4.1. 31/37

5.4.4. Natuur en biodiversiteit Twee soorten maatregelen zijn mogelijk: 1. Klimaatmitigatie: maatregelen die de uitstoot van broeikasgassen beperken zodat de temperatuurstijging onder een gevaarlijke kritische grens wordt gehouden. Het Europese Burgemeestersconvenant richt zich in eerste instantie op deze maatregelen. 2. Klimaatadaptatie: maatregelen die de effecten van de klimaatverandering milderen of voorkomen zodat de schade ervan binnen de perken blijft, of maatregelen die inspelen op kansen die zich voordoen door de klimaatverandering. Biodiversiteit en natuurlijke ecosystemen spelen een belangrijke rol in de hele klimaatproblematiek. Ze maken mensen, soorten en populaties veerkrachtiger zodat ze zich beter kunnen aanpassen aan de klimaatverandering. Hoe groter de verscheidenheid van dieren en planten, hoe meer ecosystemen de schokken van de klimaatsveranderingen zullen overleven. De klimaatsverandering heeft duidelijk invloed op de natuurlijke systemen: ze is schadelijk voor biodiversiteit en één van de oorzaken van biodiversiteitsverlies. Wanneer biodiversiteit en ecosystemen niet efficiënt beschermd worden, zal het klimaat nog sneller veranderen en zullen de gevolgen groter zijn. Hoezo? Biodiversiteit en ecosystemen zijn belangrijk voor klimaatregulering: veengebieden, moerassen, bodems, bossen en oceanen zorgen voor de opname en opslag van koolstof. De uitstoot van broeikasgassen kan teruggedrongen worden door deze ecosystemen gezond te houden en beschadigde milieus te herstellen. Zoals het opnieuw aanplanten van bossen. Bossen zuiveren de lucht, slaan koolstof op en nemen water op als een spons waardoor overstromingen worden beperkt en water wordt opgeslagen voor drogere periodes. Ook half natuurlijke en door de mens beheerde ecosystemen - waaronder landbouwgebieden - leggen koolstof vast en halen CO 2 uit de lucht. Onze klimaatstrategieën afstemmen op de natuur heeft dus veel voordelen: - We zorgen dat de mens en zijn bestaansmiddelen minder kwetsbaar worden voor deze klimaatverandering. - Het is een kostenefficiënte aanpak: ecosystemen zorgen voor koolstofopslag tegen een lage kost. Enkele concrete voorbeelden hiervan: Klimaatimpact Ecosysteemgebaseerde aanpassing Meer droogte Warmte-extremen Rivieroverstromingen Pas de juiste landbouw- en bosbouwpraktijken toe om de wateropslagcapaciteit te verhogen en droogte tegen te gaan Verhoog het aantal groene (natuur) en blauwe (water) zones in steden om het microklimaat en de luchtkwaliteit te verbeteren Onderhoud en herstel broekgebieden en rivierbeddingen die kunnen 32/37

dienen als natuurlijke buffers tegen overstromingen Verhoogd brandrisico Plant gemengde bossen, want zij zijn immuun tegen ziekten en plagen en hebben een lager brandrisico Conclusie: het behoud of herstel van ecosystemen helpt om klimaatverandering tegen te gaan én om ons beter te wapenen tegen de klimaatsverandering. Doelstellingen van de gemeente: - Daar waar mogelijk de beken terug in open bedding laten meanderen - Groene verbindingen en stapstenen realiseren tussen Zoniënwoud en Hallerbos. Wat doet de gemeente nu al in deze sector en zal worden voort gezet? Jaarlijkse boomplantactie voor de scholen (heraanplant in Zoniënwoud) aanplant van een geboortebos (heraanplant in Zoniënwoud) herinrichting van boomgaard Hangeikweg (heraanplant fruitbomen, nieuwe hagen) De gemeente heeft een subsidiereglement voor aanleg en onderhoud van lijnvormige elementen en van hoogstamboomgaarden in de groene en gele zones van het gewestplan. Op welke nieuwe maatregelen zal de gemeente inzetten op korte, middellange en lange termijn? Nr. Actie (omschrijving) Verantwoordelijke Partner Timing (KT, MLT of LT) 1. VLM Landinrichtingsproject Vele Vele MLT-LT Verwachte CO 2-reductie Met deze maatregelen verwacht de gemeente voor de sector natuur een CO 2-reductie van 0 ton (verwaarloosbaar) te bereiken tegen 2020. 33/37

5.4.5. Landbouw Door hun energieverbruik hebben landbouwactiviteiten een CO 2-uitstoot. Daarnaast veroorzaakt landbouw uitstoot van andere broeikasgassen zoals CH 4 (methaan) en N 2O (lachgas). Deze gassen worden uitgestoten door de vertering van de veestapel en de mestopslag in de bodem. Binnen het kader van het Burgemeestersconvenant is het niet verplicht deze niet-energiegebonden uitstoot van broeikasgassen op te nemen. De gemeente kan maatregelen stimuleren die leiden tot een meer duurzame landbouw. Duurzame landbouw is economisch verantwoord, sociaal rechtvaardig en ecologisch leefbaar. Ze houdt rekening met de biodiversiteit en beperkt de uitstoot van schadelijke gassen. En door voldoende diversificatie van teelten wordt de bodemkwaliteit behouden. De gemeente kan duurzame energieproductie - wind, zon, WKK, warmtepompen, pocketvergisting - stimuleren om de energiekost bij landbouwbedrijven te verminderen. En zo ook meteen de CO 2-uitstoot. In de gemeente Sint-Genesius-Rode zijn er 3 landbouwbedrijven gevestigd. De landbouw is verantwoordelijk voor 1,6 % van de CO 2-emissie. Doelstellingen van de gemeente: - Wat doet de gemeente nu al in deze sector en zal worden voortgezet? Door bv. het herstellen van oude hagen en bomenrijen als afrastering van (landbouw)percelen kan men aan CO 2-compensatie doen. De gemeente heeft een subsidiereglement voor aanleg en onderhoud van lijnvormige elementen en van hoogstamboomgaarden in de groene en gele zones van het gewestplan. De gemeente promoot een korte keten consumptie ( Boeren & Buren la ruche qui dit oui ). Er worden beheersovereenkomsten afgesloten tussen landbouwers en ANB om landbouwzones om te zetten in duurzame natuur. Op welke nieuwe maatregelen zal de gemeente inzetten op korte, middellange en lange termijn? Nr. Actie (omschrijving) Verantwoordelijke Partner Timing (KT, MLT of LT) 1. Korte keten consumptie Boeren & Buren; 2. Beheersovereenkomsten met landbouwers La ruche qui dit oui streekproducten ANB Landbouwers Straffe Streek Landbouwers en andere KT Verwachte CO 2-reductie Met deze maatregelen verwacht de gemeente voor de sector landbouw een CO 2-reductie van 0 ton te bereiken tegen 2020. 34/37

5.4.6. Industrie Sectoren die niet binnen het werkingsveld en beleid van een gemeente vallen, moeten niet in rekening worden gebracht voor het Burgemeestersconvenant. Een voorbeeld zijn de EU ETS bedrijven. Deze bedrijven krijgen via een Europees emissiehandelssysteem emissierechten toegewezen. In de provincie Vlaams-Brabant zijn er 16 ETS-bedrijven. In de gemeente Sint- Genesius-Rode zijn er geen ETS-bedrijven. Sinds 1 januari 2015 kunnen bedrijven intekenen op de energiebeleidsovereenkomsten. Dat zijn de belangrijkste beleidsinstrumenten om de energie-efficiëntie van de energie-intensieve industrie te verbeteren in Vlaanderen, zonder de groeikansen te ondermijnen. Deze energiebeleidsovereenkomsten zijn bedoeld voor bedrijven met een primair verbruik groter dan 0,1 PJ (zowel voor ETS- als niet-ets-bedrijven) en lopen van 2015 tot 2020. Door de overeenkomst te ondertekenen engageert het bedrijf zich onder meer om een energieaudit te laten uitvoeren, een energieplan uit te werken en om jaarlijks verslag uit te brengen. Voor bedrijven (industrie, kmo s, handelaars, ) met een primair verbruik lager dan 0,1 PJ wordt geen overeenkomst in Vlaanderen opgezet en kan de gemeente acties opzetten. In de gemeente Sint-Genesius-Rode is er weinig industrie gevestigd. De industrie is verantwoordelijk voor 1,2 % van de CO 2-emissie. Doelstellingen van de gemeente: - Wat doet de gemeente nu al in deze sector en zal worden voortgezet? - Op welke nieuwe maatregelen zal de gemeente inzetten op korte, middellange en lange termijn? Nr. Actie (omschrijving) Verantwoordelijke Partner Timing (KT, MLT of LT) 1. Sensibilisering via netwerken partners VOKA KT-LT Verwachte CO 2-reductie Met deze maatregelen verwacht de gemeente voor de sector industrie een CO 2-reductie van 0 ton te bereiken tegen 2020. 35/37

6. RAPPORTERING EN MONITORING De gemeente zal op regelmatige basis rapporteren over de voortgang van het gemeentelijk klimaatbeleid. Om de twee jaar moet de gemeente bij de Europese Commissie rapporteren over de uitgevoerde acties (voortgangsrapport). Hierna kan het actieplan en de uitvoering worden bijgesteld om de doelstelling te halen. Om de vier jaar bezorgt de gemeente bovendien een geüpdatete inventarisatie van de CO 2- uitstoot (monitoringrapport). Die evaluatie kan leiden tot het bijstellen van het klimaatactieplan. Jaar Soort rapport 2017 Voortgangsrapport 2019 Monitoringrapport 2021 Voortgangsrapport 2023 Monitoringrapport 36/37

7. CONTACTEN Burgemeester: Pierre Rolin, gemeentelijk patrimonium Verantwoordelijke schepenen: Geertrui Windels, schepen voor leefmilieu en duurzaamheid Philippe De Vleeschouwer, schepen voor mobiliteit Philippe De Vleeschouwer, schepen voor ruimtelijke ordening Miguel Delacroix, schepen voor openbare werken Contactpersoon: Rolf Van Steenkiste, ambtenaar Overzicht figuren en tabellen: Figuur 1: model Trias Energetica Figuur 2: taartdiagram gemeentelijke nulmeting Figuur 3: Grafiek gemeentelijke nulmeting Figuur 4: Grafiek vergelijking gemeente gemiddelde Vlaams-Brabantse gemeente Figuur 5: Grafiek BAU 2020 Tabel 1: reductie CO 2-emissies Tabel 2: overzicht van de voorziene provisie in de meerjarenbegroting 37/37