Tip 1 Zestien tips voor dove personen in contact met de politie en justitie Taalgroep Vlaamse Gebarentaal KU Leuven, in samenwerking met Fevlado en Het Reddend Gebaar In het kader van het JUSTISIGNS-project Weet dat de politie in Vlaanderen niet altijd voor een tolk moet zorgen. Dit hangt af van de situatie. Tip 1 Tip 1 Bestuurlijke functie Er bestaat veel onduidelijkheid over hoe het nu precies zit met de politie en het inzetten van tolken VGT. Op basis van de informatie die we verzamelden, kunnen we het volgende zeggen: Belangrijk is het verschil tussen de bestuurlijke functie van de politie en de gerechtelijke functie. Als je contact hebt met de politie in burgerlijke of administratieve zaken, bijvoorbeeld: wanneer je informatie gaat vragen over diefstalpreventie of over een bepaalde procedure wanneer je aangifte gaat doen van verlies van documenten dan zijn er eigenlijk geen regels of wettelijke bepalingen in verband met het inschakelen van een tolk.
Tip 1 Tip 1 Gerechtelijke functie (1/2) Als je contact hebt met de politie in het kader van een gerechtelijke procedure - als slachtoffer, dader of getuige dan zijn er wel regels in verband met het recht op een tolk maar: ook in dit geval moet de politie toestemming vragen en krijgen van de magistraat van het parket om een tolk te mogen inzetten. Dat komt omdat het betalen van de tolk gerechtskosten zijn en om gerechtskosten te mogen maken, moet er toestemming zijn. Gerechtelijke functie (2/2) Ook belangrijk: wel of niet (hoog)dringend Het kan dan zijn dat de politie wel onmiddellijk een tolk zal zoeken bij belangrijke of dringende zaken (bv. indien je slachtoffer bent van geweld of bij een zwaar verkeersongeval met gewonden en/of vluchtmisdrijf) maar niet bij minder belangrijke en/of minder dringende zaken (bv. bij een verkeersongeval met enkel materiële schade). Het kan ook zijn dat er bij een eerste gesprek (bv. een gesprek op de plaats waar het ongeval is gebeurd) geen tolk is maar dat je wordt gevraagd om later terug te komen voor een tweede gesprek (in het politiekantoor) waarbij dan wel een tolk aanwezig is. Tip 2 Tip 2 Als je het liefst in Vlaamse Gebarentaal wil communiceren, laat de politie dat dan zeker weten. Als je in gesproken Nederlands communiceert omdat er geen tolk is, maar je liever in Vlaamse Gebarentaal zou communiceren, laat dat dan zeker weten. Als je het liefst in Vlaamse Gebarentaal wil communiceren, vermijd dan ook om van bij het begin je stem te gebruiken en te praten. Vele horende mensen die niet veel weten over doofzijn, ook politiemensen, denken dat dove mensen die goed kunnen spreken, ook goed kunnen spraakafzien. (En/of dat ze goed kunnen lezen en schrijven.) Wanneer jij dus begint te praten, zal de politie misschien denken dat communiceren in gesproken Nederlands geen probleem is voor jou en dat je hem/haar ook goed zal kunnen begrijpen als hij/zij spreekt.
Tip 3 Tip 3 Als je bij de volgende gesprekken liever Vlaamse Gebarentaal wil gebruiken, laat dat dan weten. Als je bv. bij een eerste gesprek of verhoor Nederlands hebt gebruikt omdat er geen tolk was, maar je wil in de toekomst liever in Vlaamse Gebarentaal communiceren, laat dat dan zeker weten. Weet dat je taalkeuze bij het contact met de politie belangrijk kan zijn voor volgende stappen in een gerechtelijke procedure. Bijvoorbeeld: als er later een rechtszaak zou zijn en je daar VGT wil gebruiken, dan is het belangrijk dat de rechtbank dit vooraf weet en een tolk kan inschakelen. Daarom: als je door de politie verhoord wordt en je wil graag VGT gebruiken, vraag dan om dit zo neer te schrijven in het proces-verbaal: "Ik wens de Vlaamse Gebarentaal te gebruiken en verkies deze taal voor de verdere rechtspleging." Controleer dit ook achteraf. Tip 4 Tip 4 Als je zelf voor een tolk zorgt, schakel dan indien mogelijk een professionele tolk in. Dit kan via het CAB: www.cabvlaanderen.be Misschien ben je het gewoon om iemand van je familie of vrienden te vragen om jou te helpen bij communicatie met diensten. Maar het is beter om een professionele tolk in te schakelen, zeker als je voor een ernstige kwestie naar de politie stapt.
Tip 5 Tip 5 Denk eraan: soms is ook een afstandstolk mogelijk Er bestaat in Vlaanderen ook een afstandstolkendienst. Een afstandstolk kan een goede oplossing zijn voor kortere gesprekken en/of als er geen tolk wordt gevonden om ter plaatse te komen. Maak hier enkel gebruik van bij burgerlijke, informatieve of administratieve vragen en beter niet bij gerechtelijke procedures (want dan is het eigenlijk aan de politie om een tolk te vorderen). Info over deze dienst, ook over de openingsuren, vind je op de website van CAB: www.cabvlaanderen.be/ afstandstolken. Tip 6 Tip 6 Respecteer de taak/rol van de tolk De tolk heeft een specifieke taak of rol: een tolk is er om te tolken en niet om extra informatie te geven, ook niet achteraf. Een tolk volgt haar deontologische code. Een tolk is onpartijdig en is verplicht de vertrouwelijkheid van het gesprek te respecteren. De tolk is niet jouw tolk maar de tolk van en voor beide partijen. Weet/besef dat een tolk volgens haar deontologische code verplicht is om een opdracht te weigeren als ze zelf meent/voelt dat ze die opdracht niet goed kan uitvoeren (dit is zo voor de opdracht, dus als de tolk gevorderd wordt, maar ook tijdens de opdracht).
Tip 7 Tip 7 Als je de tolk niet goed begrijpt of de tolk begrijpt jou niet goed, meld dat dan. Het kan zijn dat de tolk jouw gebarentaalgebruik echt niet goed begrijpt of dat jij de tolk niet goed begrijpt. Als dat zo is, en de communicatie verloopt niet vlot, is het belangrijk om dit mee te delen, zeker als het een belangrijk gesprek is. Tip 8 Tip 8 Doe niet alsof de communicatie in gesproken taal vlot verloopt als dat niet zo is. Als de communicatie in gesproken taal niet vlot of niet vlot genoeg verloopt en als je de politieman of -vrouw niet begrijpt, zeg dat dan. Doe zeker niet alsof. Vraag eventueel of je een afspraak kan maken voor een nieuw gesprek met een tolk Vlaamse Gebarentaal erbij.
Tip 9 Tip 9 Communiceren in geschreven Nederlands kan een oplossing of hulpmiddel zijn. Natuurlijk: als je zelf vlot(ter) Nederlands schrijft en leest, en er is geen tolk VGT aanwezig, kan communiceren in geschreven Nederlands een goede oplossing zijn. Schrijven kan ook worden gebruikt als hulpmiddel om communicatie in gesproken Nederlands te ondersteunen. Je kan bv. vragen om bepaalde woorden of namen of cijfers op te schrijven als je die niet zo goed begrijpt in gesproken taal of als spraakafzien niet lukt. Tip 10 Tip 10 Onderteken zeker geen documenten die je niet helemaal begrijpt. Ook voor geschreven taal: als je het niet begrijpt, laat het dan weten. Als je wordt gevraagd om een document te lezen en te ondertekenen en je begrijpt iets niet, vraag dan om extra informatie. Teken zeker geen verklaring of documenten die je niet helemaal begrijpt.
Tip 11 Tip 11 Geef eventueel zelf wat uitleg of informatie over interactie met dove personen. Jammer genoeg is er in de opleiding van de politie zeer weinig tot geen aandacht voor of informatie over interactie met dove personen, gebarentaal, samenwerken met gebarentaaltolken, enzovoort. Wees je hiervan bewust. Als een politieagent niet erg doof-vriendelijk is, of niet erg tolk-bewust, dan komt het misschien omdat hij/zij niet weet hoe het beter/anders kan. Misschien kan je dan zelf wat nuttige informatie geven. Tip 11 Een voorbeeld: stel dat een politieman of vrouw bij een gesprek in het Nederlands tegelijkertijd naar iets op een blad wijst en ook informatie geeft. Dan kan je vragen om even te wachten tot je naar het blad hebt gekeken en uitleggen dat jij niet tegelijkertijd naar iets kan kijken en kan spraakafzien. Of stel dat de politie de tolk een plaats geeft waar jij haar niet goed kan zien. Leg dan even uit waarom het beter is dat de tolk ergens anders gaat zitten.
Tip 12 Tip 12 Maak van bij het begin duidelijk dat je doof bent. Zeker wanneer je tegengehouden wordt in het verkeer en/of op straat, is het goed om onmiddellijk en op een rustige manier duidelijk te maken dat je doof bent. De politie houdt er immers niet automatisch rekening mee dat iemand doof kan zijn. Daarom bestaat er een kans dat bv. grote of wat bruuske bewegingen bij het gebaren verkeerd begrepen worden, bv. als een teken van agressief gedrag. Natuurlijk, dit zal zeker niet altijd gebeuren, maar het kan wel bv. wanneer de politie bijzonder waakzaam is omdat er in buurt iets ernstigs is gebeurd. Tip 13 Tip 13 Vraag om een gsm-nummer of een e-mailadres. Het is mogelijk dat je de politieman of -vrouw met wie je sprak of contact hebt gehad, later nog eens wil contacteren. Vraag dus om contactgegevens. Kijk goed na of er dan een gsm-nummer of e-mailadres bij staat. Als dat niet zo is, bv. als er enkel een telefoonnummer vermeld is, vraag dan zelf of je een gsm-nummer of e-mailadres kan krijgen. Houd er wel rekening mee dat niet elke politieman of -vrouw een dienst-e-mailadres en/of gsm heeft.
Tip 14 Tip 14 Indien je het gevoel hebt gediscrimineerd te worden, kan je dit melden. Er bestaan in Vlaanderen en internationaal wetten en verdragen over de rechten van dove personen, bv. het Vlaamse gelijkekansenbeleid, en de Belgische antidiscriminatiewet van 2007. Internationaal is er bv. het VN- Verdrag inzake de Rechten van Personen met een Handicap. Als je van mening bent dat je door de politie gediscrimineerd wordt of dat je rechten niet gerespecteerd worden, kan je dit melden bij Unia, het Interfederaal Gelijkekansencentrum of één van de lokale contactpunten (zie www.unia.be). Informatie hierover kan je ook aan Fevlado vragen. Met specifieke en zeer ernstige klachten over de politie kan je ook terecht bij het Comité P. Tip 15 Tip 15 Tot slot nog twee tips voor als je naar de rechtbank moet: Naar de rechtbank: bereid je voor Als je voor het gerecht moet verschijnen en nog nooit in een rechtszaal geweest bent, kan je misschien eens een rechtszitting bezoeken. Niet elke zitting is openbaar natuurlijk de zittingen van de familierechtbank zijn bijvoorbeeld nooit openbaar maar er zijn toch wel mogelijkheden om een rechtszaak bij te wonen.
Tip 16 Tip 16 Naar de rechtbank met een tolk: meld je bij de bode of de griffier Wanneer je voor de rechtbank moet verschijnen en je hebt een tolk Vlaamse Gebarentaal mee, kan je aan de bode of als er geen bode is aan de griffier vragen of jouw zaak vroeg op de dag behandeld kan worden, zodat de tolk niet al te lang moet wachten. Als je een advocaat hebt, kan je best aan de advocaat vragen om dit te doen. Nog vragen of opmerkingen? Taalgroep Vlaamse Gebarentaal myriam.vermeerbergenkuleuven.be www.arts.kuleuven.be/vlaamsegebarentaal Het JUSTISIGNS-project werd gefinancierd met de steun van de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie ligt uitsluitend bij de auteurs; de Commissie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor het gebruik van de informatie die erin is vervat.