Toegankelijkheidsagenda Gemeente Stadskanaal Startnotitie
1. Inleiding en aanleiding Tijdens haar vergadering van 18 april 2016 heeft de raad van de gemeente Stadskanaal unaniem een motie aangenomen, waarin hij het college van B&W verzoekt om door middel van het opstellen van een startnotitie voorbereidingen te treffen voor een Stadskanaalster Toegankelijkheidsagenda. De aanleiding voor dit verzoek is de instemming van de Eerste Kamer op 12 april 2016 met de ratificatie van het verdrag van de Verenigde Naties inzake de rechten van personen met een handicap. De motie is integraal als bijlage bij deze startnotitie opgenomen. VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap Op 13 december 2006 hebben de Verenigde Naties het 'Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap' (CRPD) aangenomen. Dit verdrag heeft als doel de mensenrechten van mensen met een beperking te bevorderen, te beschermen en te waarborgen. Nederland heeft het Verdrag inzake de rechten van personen met een handicap op 30 maart 2007 ondertekend en op 14 juni 2016 geratificeerd. Op 14 juli 2016 is het Verdrag daadwerkelijk in werking getreden en is het College voor de Rechten van de Mens gestart als toezichthouder op de implementatie en uitvoering van het Verdrag in Nederland. De ratificatie heeft zo lang geduurd omdat de regering eerst wilde onderzoeken welke wetten aangepast moeten worden en hoeveel geld het gaat kosten om alle verplichtingen die het verdrag met zich meebrengt, uit te voeren. Het verdrag heeft tot doel om het volledige genot door alle personen met een handicap van alle mensenrechten en fundamentele vrijheden op voet van gelijkheid te bevorderen, beschermen en waarborgen en ook de eerbiediging van hun inherente waardigheid te bevorderen. Het bestaat uit een opsomming van bestaande rechten van personen met een handicap met een nadere uitwerking van die rechten. Het verdrag omvat tevens de verplichting dat verdragsstaten alle passende maatregelen nemen om te waarborgen dat redelijke aanpassingen worden verricht. Bij personen met een handicap moet gedacht worden aan personen met langdurige fysieke, mentale, intellectuele of zintuiglijke beperkingen die hen in wisselwerking met diverse drempels kunnen beletten volledig, effectief en op voet van gelijkheid met anderen te participeren in de samenleving. Gemeenten hebben een belangrijke rol gekregen bij de uitwerking van het verdrag. Van gemeenten wordt verwacht dat zij een integraal plan maken voor het hele sociale domein. De gemeente beschrijft daarin hoe ze het VN-verdrag gaat uitvoeren binnen de Wmo, Jeugdwet en Participatiewet. Bij het opstellen van deze lokale inclusieagenda moeten mensen met een beperking nauw worden betrokken. Wat kan er in zo n agenda aan de orde komen? Bijvoorbeeld hoe de gemeente langer zelfstandig wonen mogelijk wil maken en meer mensen met een beperking aan het werk wil helpen. Of dat bij het in dienst nemen van mensen met een arbeidshandicap de gemeente zelf een voorbeeldfunctie vervult. Verder moet vanaf volgend jaar in elke gemeente toegankelijkheid de norm worden. Aanbieders van goederen en diensten - dus niet alleen de gemeente maar ook bijvoorbeeld bedrijven en instellingen - moeten zorgen voor een goede algemene toegankelijkheid. Daarbij gaat het niet alleen om fysieke toegankelijkheid. Ook de aangeboden informatie moet goed toegankelijk en voor iedereen te begrijpen zijn. In het najaar van 2016 zal het kabinet dit nog verder uitwerken in een Algemene maatregel van bestuur (AMvB). Daarin wordt precies aangegeven wat er van bedrijven en organisaties wordt verwacht. Deze AMvB zal vervolgens samen met onderliggende startnotitie ook een belangrijk kader vormen voor het overleg dat gevoerd gaat worden met bedrijven en organisaties om de toegankelijkheid in de gemeente Stadskanaal te verbeteren. Deze startnotitie loopt vast vooruit op de AMvB en brengt de stappen in beeld die wij als gemeente alvast kunnen zetten. 2
2. Toegankelijkheidsagenda gemeente Stadskanaal Waar nodig danwel wenselijk zal de gemeente Stadskanaal bijdragen aan een inclusieve samenleving, aan een samenleving waarin mensen met een beperking geen drempels (al dan niet fysiek) hoeft te overwinnen om op dezelfde wijze aan de samenleving te kunnen deelnemen als mensen zonder deze beperking. Samen met de doelgroep en hun organisaties zullen de volgende, conform het VN verdrag, speerpunten de Stadskanaalster Toegankelijkheidsagenda vormen. I II III IV V Toegankelijkheid (fysiek) van openbare ruimte en gebouwen Toegankelijkheid van (jeugd)zorg, zorgvoorzieningen en informatie Toegankelijkheid van werk Toegankelijkheid van wonen Toegankelijkheid van onderwijs en sport Naast deze inhoudelijke invulling van de Toegankelijkheidsagenda, zal de agenda ook een prioritering en planning bevatten (zie hoofdstuk 5). Vertegenwoordiging doelgroep Vooral op het gebied van toegankelijkheid is het van groot belang zaken als prioritering, knelpunten, oplossingsmogelijkheden af te stemmen met de doelgroep. Het aspect toegankelijkheid is bij uitstek een aspect waarbij deskundigheid voor een groot deel wordt gevormd door ervaringsdeskundigheid. Ook de gemeente Stadskanaal is zich terdege bewust van de meerwaarde van de inbreng van de doelgroep en is daarover in overleg gegaan met de organisaties die de doelgroep vertegenwoordigen. In dit overleg kwamen de volgende vragen aan de orde. - Omvatten de vijf genoemde speerpunten alle ervaren knelpunten? - Welke prioritering wordt voorgesteld? - Welke personen kunnen het beste als ervaringsdeskundige de doelgroep vertegenwoordigen in een door de gemeente op te richten Kernteam Toegankelijkheid gemeente Stadskanaal? De gesprekken hebben plaatsgevonden met vertegenwoordigers van de volgende organisaties: het Gehandicaptenplatform Stadskanaal, de Participatieraad gemeente Stadskanaal en ReumActief. Met het Overleg Samenwerkende Ouderbonden Stadskanaal (OSOS) wordt nog een overleg gevoerd. Geconcludeerd is dat de genoemde speerpunten volledig zijn. Als prioritering wordt gesteld, dat het één niet op het ander hoeft te wachten; we kunnen tegelijkertijd met alle speerpunten aan de slag gaan. Tenslotte zijn de volgende personen voorgesteld en bereid gevonden het Kernteam Toegankelijkheid gemeente Stadskanaal te gaan bemensen. - Nick Letteboer namens Gehandicaptenplatform Stadskanaal - Albert Klarenbeek namens Participatieraad Stadskanaal - Anita Sanders namens ReumActief - N.t.b. namens OSOS - Gerrit Hidding namens de gemeente Stadskanaal 3
3. Prioritering en planning Deze startnotitie zelf wordt vastgesteld door het college van B&W in zijn vergadering van dinsdag 11 oktober 2016. Vervolgens wordt de notitie gepresenteerd in de raadscommissie van 14 november 2016. Door de verschillende organisaties is uitgesproken, dat m.b.t. de Toegankelijkheidsagenda het één niet op het ander hoeft te wachten; we kunnen tegelijkertijd met alle speerpunten aan de slag gaan. Voorgesteld wordt echter wel om een splitsing te maken in de verschillende vormen van toegankelijkheid. Fysieke toegankelijkheid van openbare ruimte en gebouwen Toegankelijkheid van zorg(voorzieningen), werk en informatie Toegankelijkheid van wonen, sport en onderwijs De keuze voor een dergelijke uitsplitsing is gemaakt omdat fysieke toegankelijkheid en de overige vormen van toegankelijkheid zeer verschillende eenheden zijn, een andere aanpak en een andere vraagstelling vergen. In feite is het een verschil tussen hardware en software: fysieke toegankelijkheid gaat over dezelfde kansen om een gebouw binnen te kunnen komen en de overige vormen van toegankelijkheid gaan meer over de vraag of iedereen in dezelfde mate toegang heeft tot voorzieningen, tot informatie, tot kansen. Vandaar de eerste splitsing. De tweede splitsing is die binnen de overige vormen van toegankelijkheid in enerzijds de zaken die direct de organisatie van de gemeente betreffen (zorgvoorzieningen, werk en informatie) en anderzijds de aspecten waarbij een grote rol en verantwoordelijkheid ligt bij externe partijen (wonen, sport en onderwijs). Planning fysieke toegankelijkheid van openbare ruimte en gebouwen Als het over de fysieke toegankelijkheid van gebouwen gaat, kan het Kernteam direct aan de slag gaan. In de volgende paragraaf (toelichting speerpunten) gaan we nader in op de verschillende zaken waarmee het Kernteam kan beginnen. Na de presentatie in de raadscommissie zal een eerste vergadering van het Kernteam georganiseerd worden. In het voorjaar van 2017 zullen bijeenkomsten met externe partijen georganiseerd worden, om gezamenlijk geconstateerde drempels op te lossen. Dit thema kent bewust geen einddatum: wat in de AMvB terug zal komen en wat ook de verschillende vertegenwoordigende organisaties al hebben uitgesproken, is dat niet verwacht mag worden dat een eigenaar van een pand zomaar tonnen gaat/kan investeren. Als Kernteam zullen we in overleg met de partijen in alle redelijkheid naar goede en pragmatische oplossingen zoeken. De eenvoudige oplossingen willen we uiteraard in 2017 realiseren. Het speerpunt ligt daarbij ook op bewustwording: vaak is een eigenaar zich niet bewust van een toegankelijkheidsprobleem, terwijl dit eenvoudig en met beperkte middelen opgelost kan worden. De complexere oplossingen, waarbij bijvoorbeeld forse investeringen zijn gemoeid, kunnen wellicht pas gerealiseerd zijn als er voor het betreffende gebouw een forse investering danwel nieuwbouw is gepland. Planning toegankelijkheid zorg, werk en informatie De afgelopen jaren is, als onderdeel van de drie D s, toegankelijkheid onderdeel geworden van ons beleid. In het ontwerpen van het toegangsmodel is hier ruimschoots aandacht voor geschonken. Op het gebied van de nulde-lijnszorg, de vroegsignalering, een getraind sociaal netwerk, de zelfredzaamheidsmatrix en in de participatienota is op allerlei vlakken beleid geformuleerd om de toegankelijkheid van de zorg zo veel mogelijk te garanderen. Op dit moment is het nog te vroeg om dit te evalueren, maar in de geplande evaluaties in 2017 zal de toegankelijkheid een onderdeel vormen van de evaluatie van de verschillende nieuwe beleidsterreinen. Op basis van de uitkomsten zullen we een integraal plan maken voor de toegankelijkheid van het gehele sociale domein. Uiteraard zal dit inhaken op de al gemaakte keuzes om de toegang tot zorg en werk te garanderen. 4
Begin 2017 zullen we wel gaan starten met de beantwoording op de vraag of de informatievoorziening vanuit de gemeente via zijn website voldoende toegankelijk is. Planning toegankelijkheid wonen, onderwijs en sport Als het gaat om de toegankelijkheid van wonen en van onderwijs, zullen we in 2017 aansluiten bij de bestaande overlegstructuren met Lefier en bij het LEA, de Lokale Educatieve Agenda waar alle schoolbesturen binnen onze gemeente zijn vertegenwoordigd. In overleg met de gemeentelijke afdeling Sport gaan we in het voorjaar van 2017 evalueren of de maatregelen uit de Sportnota hun doelstelling (meer participatie door mindervaliden) hebben bereikt. Algemene planning Kernteam Binnen het kernteam zullen de vijf speerpunten tegelijkertijd op de agenda staan. Dat met alle speerpunten tegelijkertijd gestart gaat worden, betekent niet dat deze dezelfde planning qua einddatum kennen. Een globale planning zal na het eerste overleg met het kernteam opgesteld worden. Projecten die nu / op korte termijn spelen Er zijn verschillende projecten die nu / binnenkort spelen, waar toegankelijkheid al een belangrijk aspect kan / moet zijn. Met de betreffende portefeuillehouders en ambtenaren zal dit al op korte termijn besproken worden. Het gaat daarbij om de volgende zaken: - Centrumontwikkeling Stadskanaal; - De inkoop van de zorg; - Implementatie omgevingswet; - Aanpassing subsidieverordening. Opgemerkt wordt dat dit overzicht niet limitatief is: diverse zaken die de komende tijd spelen zullen een connectie met toegankelijkheid blijken te hebben. 5
4. Toelichting speerpunten Omdat de speerpunten ook overleg met diverse andere organisaties omvatten en wellicht financiële aspecten met zich mee brengen, wordt in deze paragraaf vast kort ingegaan op de verschillende speerpunten. I Toegankelijkheid (fysiek) van openbare ruimte en gebouwen De visie van de gemeente Stadskanaal is, dat toegankelijkheid een vorm van gastvrijheid is en definieert dit als: Toegankelijkheid is een vorm van gastvrijheid: door een gebouw en zijn omgeving goed toegankelijk te maken vanuit de gedachte van gastvrijheid, wordt iedereen waarvoor het gebouw en zijn diensten bestemd is, de gelegenheid geboden op een goede en comfortabele manier dat te doen wat mensen zonder een fysieke beperking ook kunnen doen. De openbare ruimte De openbare ruimte is veelal de verantwoordelijkheid van de gemeente en betreft in het kader van toegankelijkheid de openbare weg, meer specifiek de wandel- en fietspaden, hoogteverschillen (hellingen en stoepen), parkeergelegenheid en de inrichting van openbare verblijfsgebieden zoals winkelcentra maar ook recreatiegebieden. Voor de toekomst kan, om toegankelijkheid goed in te bedden, een programma van eisen (PvE) toegankelijkheid opgesteld worden voor zowel de openbare ruimte als voor gebouwen. Eén van de grote problemen, ook in de huidige tijd, bij infrastructurele of nieuwbouwprojecten is dat toegankelijkheid niet goed is gedefinieerd. En aangezien het overgrote deel van architecten, ontwikkelaars, financiers en beslissers nog steeds gezonde mensen zijn, die niet geremd worden door ervaringsdeskundigheid op het gebied van toegankelijkheid, wordt bij nieuwbouwprojecten nog te vaak niet goed geanticipeerd op toegankelijkheidsaspecten. Dit kan voorkomen worden door als gemeente via een PvE vooraf minimale eisen te stellen m.b.t. het aspect toegankelijkheid. Op het moment dat er in de toekomst geïnvesteerd wordt in openbare ruimte of gebouwen, zorgt het PvE ervoor dat de toegankelijkheid is gewaarborgd, zonder dat dit forse meerkosten met zich mee brengt. Een goed plan aan de voorkant van een dergelijke investering voorkomt (veelal dure) aanpassingen aan de achterkant van het proces. Gebouwen De gebouwen worden m.b.t. toegankelijkheid als volgt onderverdeeld: - Gemeentelijke accommodaties. - Winkels. - Horeca. - Scholen. - Overig. De gemeente zal uiteraard zelf het goede voorbeeld geven en zijn gebouwen op toegankelijkheid toetsen. Tegelijkertijd zal deze toets ook gaan gelden voor de gebouwen van de door de gemeente gesubsidieerde instellingen door hierover afspraken te gaan maken in de nieuwe subsidie overeenkomsten. Bij het toegankelijk(er) maken van winkels, horeca en scholen zullen wij in overleg treden met (vertegenwoordigers van) de organisaties die eigenaar zijn van de betreffende panden. In afwachting van de verwachte AMvB in oktober 2016, zullen wij (het Kernteam) met deze AMvB in de hand in overleg treden met de winkeliersverenigingen, de horeca en de schoolbesturen binnen onze gemeente. Met het doel om gezamenlijk knelpunten te inventariseren en op zoek te gaan naar pragmatische oplossingen. 6
Vanuit de doelgroep zal geïnventariseerd worden in welke mate er overige gebouwen zijn en bij deze knelpunten ervaren worden. Tenslotte wordt overwogen of aangesloten kan worden bij Ongehinderd. Keuze: de gemeente Stadskanaal kan er voor kiezen aan te sluiten bij www.ongehinderd.nl. Via een app kunnen bezoekers van de gemeente Stadskanaal eenvoudig toegankelijke gebouwen, winkels, restaurants, musea, parkeergelegenheden e.d. vinden en zien waar de dichtstbijzijnde MIVA toilet zich bevindt. De app wordt met behulp van vrijwilligers die ervaringsdeskundig zijn gevuld met de benodigde informatie. Deze vrijwilligers worden door de mensen van Ongehinderd getraind in het beoordelen van een accommodatie en krijgen materiaal in bruikleen om bijvoorbeeld hellinghoeken en afstanden eenvoudig te kunnen meten. De app en een optimale invulling ervan, levert een waardevolle aanvulling op de externe bewegwijzering binnen de gemeente Stadskanaal op het raakvlak van toegankelijkheid en gastvrijheid. II Toegankelijkheid van (jeugd)zorg, zorgvoorzieningen en informatie De toegankelijkheid van de jeugdzorg en tot het aanvragen van WMO voorzieningen heeft betrekking op de vragen: - Is de informatie voorziening voor iedereen even toegankelijk? - Is de zorg zelf, of het aanvragen van voorzieningen, voor iedereen even toegankelijk? Op dit moment is het nog te vroeg om dit te evalueren, maar in de geplande evaluaties in 2017 zal de toegankelijkheid een onderdeel vormen van de evaluatie van de verschillende nieuwe beleidsterreinen. Eveneens in 2017 zullen we een nadere verdieping doen op de toegankelijkheid van de gemeentelijke informatievoorziening, waaronder de website. Bij de start van het Klant Contact Centrum zijn al eisen met betrekking tot toegankelijkheid gesteld. III Toegankelijkheid van werk Ook voor de toegankelijkheid van werk wordt deze procedure gevolgd. We brengen in kaart wat op het gebied van toegankelijkheid van werk al is geregeld in de Participatienota. Sinds 2015 regelt de Participatiewet dat gemeenten ook verantwoordelijk zijn voor ondersteuning naar werk voor mensen met een beperking. De gemeente Stadskanaal heeft hierbij gekozen voor twee sporen: het ene spoor is samen met bedrijven extra werk creëren en het andere spoor betreft het versterken van de kwaliteit en de mobiliteit van de werkzoekenden. In de Participatienota van de gemeente Stadskanaal staan verschillende instrumenten om mensen met een beperking aan het werk te helpen. De toegankelijkheid van deze instrumenten gaan we in 2017 evalueren. 7
IV Toegankelijkheid van wonen De toegankelijkheid tot wonen spitst zich eveneens toe tot twee vragen. - Is er voldoende aanbod voor mensen met een beperking om zelfstandig te kunnen wonen? - Is er voldoende aanbod voor mensen die behoefte hebben aan de combinatie van wonen en zorg? Nadat deze vragen zijn besproken met de vertegenwoordigers van de doelgroepen, gaan we, indien nodig en van toepassing, met de Kerngroep het overleg aan met Lefier (m.b.t. zelfstandig wonen) en met de organisaties binnen de gemeente Stadskanaal die wonen en zorg (kunnen) aanbieden. V Toegankelijkheid van onderwijs en sport Met de onderwijsorganisaties binnen onze gemeentegrenzen is in een Op overeenstemming Gericht Overleg (OOGO) al gesproken over ondersteuningsplannen en zorgvoorzieningen in het kader van Passend onderwijs. Vanaf heden gaan we in deze structurele gesprekken in op welke wijze zij: - Beleid hebben geformuleerd om het onderwijs aan tijdelijk zieke, chronisch zieke danwel lichamelijk beperkte leerlingen te garanderen. - En op welke wijze ondervinden deze kinderen geen drempels om aan het onderwijs deel te nemen en op welke wijze is de voortgang gegarandeerd als een kind (tijdelijk danwel permanent) fysiek niet in staat is de lessen te volgen? De gemeente is in de Sportnota ingegaan op voorzieningen voor sporten voor mensen met een beperking. Door het instellen van een sportfonds voor evenementen en talenten (SET) en door het geven van een gehandicaptensportsubsidie aan verenigingen wil de gemeente Stadskanaal de positie van gehandicaptensportstad behouden en uitbouwen. De combinatiefunctionarissen besteden extra aandacht aan de ondersteuning van verenigingen die het sportaanbod voor mindervaliden willen starten. Daarnaast worden verenigingen financieel ondersteund, die een specifiek aanbod hebben voor gehandicapte sporters. Deze informatie wordt vervolgens gespiegeld in de overleggen met de vertegenwoordigers van de doelgroepen. 8
5. Financiële kaders Het opstellen van deze nota brengt geen kosten met zich mee, dit wordt gedaan binnen de bestaande formatie. De volgende zaken kunnen, indien daarvoor wordt gekozen, kosten met zich mee brengen. Het aansluiten bij Ongehinderd.nl Het (laten) opstellen van een PvE Beide kostenposten kunnen gefinancierd worden vanuit de GIDS (gezond In De Stad) gelden. Deze zaken, die een directe link hebben met toegankelijkheid, leefbaarheid en inclusie vallen duidelijk onder de doelstellingen van GIDS. Zo heeft bijvoorbeeld ook de gemeente Emmen deze twee zaken bekostigd vanuit hun GIDS gelden. De GIDS gelden zijn nog tot en met 2017 te besteden, eventuele nu nog onvoorziene uitgaven in 2017 kunnen dan ook uit dit potje bekostigd worden. De toegankelijkheid van wonen is geen directe verantwoordelijkheid van de gemeente, maar van wooncorporaties en woon-zorg aanbieders. Dit betekent dat deze partijen eventuele kosten voor hun rekening moeten nemen. De toegankelijkheid van onderwijs is een verantwoordelijkheid van de schoolbesturen, eventuele kosten zijn voor hun eigen rekening. De kosten voor toegankelijkheid van sport zijn al via de Sportnota in onze begroting opgenomen. Indien geïnvesteerd dient te worden in de toegankelijkheid van werk, van (jeugd)zorg of van zorgvoorzieningen, verwachten wij op dit moment dat dit dan met name investeringen zijn in de informatievoorziening en weinig tot geen kosten met zich mee brengen. De investeringen om gebouwen in de sectoren horeca, winkels of onderwijs toegankelijk te maken, zijn voor rekening van de betreffende gebouweigenaren. Via de nieuwe omgevingswet dient de gemeente ook in te gaan op toegankelijkheid, waarbij we twee vliegen in één klap kunnen slaan door nu direct de juiste en concrete eisen aan toegankelijkheid te stellen, die betrekking hebben op alle toekomstige investeringen in bestaande of nieuwe gebouwen of in de openbare ruimte. Het onderwijs is ook sinds de wetswijziging over verantwoordelijk voor onderhoud en aanpassingen van schoolgebouwen per 1 januari 2015, ook zelf verantwoordelijk voor interne aanpassingen. De gemeente is wel zelf verantwoordelijk voor de openbare ruimte, voor de gemeentelijke accommodaties en voor nieuwbouw van schoolgebouwen. De kosten voor het toegankelijk maken van zowel de openbare ruimte als de gebouwen, worden opgevangen binnen bestaande budgetten of binnen de voor het betreffende project nog op te nemen budget. Met het op te stellen PvE worden de meerkosten tot een minimum beperkt. Dit veronderstelt wel, dat we niet direct in alle gebouwen gaan investeren. Echte knelpunten gaan we zoveel mogelijk met bestaande budgetten voor onderhoud oplossen, maar verder gaan we stapsgewijs alle openbare ruimte en gemeentelijke gebouwen (indien nodig!) aanpassen op het moment dat daar investeringen in onderhoud/aanpassing zijn voorzien. Binnen het accommodatiebeleid en het GIB wordt toegankelijkheid een vast onderdeel bij investeringen, via het op te stellen PvE. 9