Digitale toegankelijkheid als mensenrecht

Transcriptie

1 Digitale toegankelijkheid als mensenrecht Presentatie voor het Nationaal Congres Digitale Toegankelijkheid, 31 mei 2016, Antropia, Driebergen Door Dick Houtzager Mijn naam is Dick Houtzager. Ik ben collegelid bij het College voor de Rechten van de Mens. Ik ben blij dat ik u mee mag nemen in het onderwerp: Digitale toegankelijkheid als mensenrecht Ik zal het met u gaan hebben over mensenrechten en digitale toegankelijkheid. Dat doe ik aan de hand van een aantal nieuwe regels en wat die voor de overheid en voor het bedrijfsleven betekenen. Mensenrechten Toegang tot een website als mensenrecht, dat vraagt misschien wat uitleg. Immers, bij mensenrechten denk je vaak aan het verbod van onmenselijke behandeling, de vrijheid van meningsuiting, schending van de privacy. Het College voor de Rechten van de Mens is in 2012 opgericht om de mensenrechten in Nederland te belichten, te bewaken en te bevorderen. Mensenrechten zijn vastgelegd in de Nederlandse Grondwet en in internationale verdragen en het College toetst Nederlands beleid en regelgeving aan die normen. In dat verband was 12 april 2016 een heuglijke dag. Dat was de dag dat de Eerste Kamer akkoord ging met het voorstel van de regering om het Internationaal verdrag inzake de rechten van personen met een handicap goed te keuren. Daarbij is ook vastgelegd dat het College de instantie wordt die het verdrag gaat monitoren. Een verdrag is een afspraak tussen landen om bepaalde mensenrechten vast te leggen. Het VN verdrag is als het ware een doelgroepenverdrag, vergelijkbaar met het Kinderrechtenverdrag en het Vrouwenverdrag. Om dit verdrag in werking te laten treden, moet de regering de ratificatie aanmelden bij de Verenigde Naties; dat gebeurt hopelijk nog voor de zomer. Daarna treden verschillende wetten, die samenhangen met het verdrag, in werking. De verwachting is dat die wetten in september of oktober aanstaande in werking zullen treden. De rechten die vastliggen in het VN-verdrag zijn rechten, die specifiek gemaakt zijn voor mensen met een beperking. Die rechten bestaan dus al, want het gaat om Pagina 1

2 universele mensenrechten. De meerwaarde van het VN-verdrag is dat duidelijk gemaakt wordt, hoe die rechten voor mensen met een beperking moeten worden uitgewerkt. Het bijzondere is dat in het verdrag tot uiting komt dat het probleem van onvoldoende deelname aan de samenleving, niet ligt bij de persoon zelf. Het gebrek aan deelname ligt juist bij de samenleving, die drempels opwerpt. Bijvoorbeeld: als een filmpje op Youtube ondertiteld wordt, kan iemand met een auditieve beperking er net zo van genieten als een ander. Veel van de bepalingen in het verdrag zijn geformuleerd als opdracht aan de overheid. In mensenrechtentermen: het is een verplichting tot verwezenlijken van mensenrechten. Artikel 9 van het VN verdrag zegt over toegankelijkheid: Staten nemen passende maatregelen om personen met een handicap op voet van gelijkheid met anderen de toegang te garanderen informatie en communicatie, met inbegrip van informatie- en communicatietechnologieën en systemen. Dit soort verplichtingen mogen geleidelijk verwezenlijkt worden: de staat moet er voor zorgen dat na een bepaalde tijd stappen zijn genomen om dit voor elkaar te krijgen. Het gaat hier om opstellen en uitvoeren van beleid. Als we vandaag verder praten over digitale toegankelijkheid, hebben we het over een recht dat geleidelijk verwezenlijkt mag worden. De overheid mag er dus even over doen om die maatregelen in te voeren. Daarbij speelt wel op de achtergrond dat er een tijdpad moet zijn en dat er voldoende beschikbare middelen ingezet moeten worden om tot uitvoering van die maatregelen te komen. Algemeen geldt: hoe meer economisch ontwikkeld een staat is, des te meer mag verwacht worden. Aan Nepal worden andere eisen gesteld dan aan Nederland. Wat betekent dat allemaal voor digitale toegankelijkheid? Het recht op digitale toegankelijkheid is vastgelegd in Artikel 9 van het verdrag: passende maatregelen om de toegang tot informatie en communicatie voor mensen met een beperking te garanderen. Voor de uitvoering van dit artikel in Nederland moeten we onderscheid maken tussen verplichtingen voor de overheid en verplichtingen voor private partijen. Je kunt het zien als twee wielen die samen de fiets van toegankelijk Nederland vooruit brengen. Pagina 2

3 Verplichtingen overheid Het eerste wiel, laten we zeggen het voorwiel, betreft de overheid. Omdat de staat partij is bij het verdrag, vloeien uit de ratificatie vanzelf verplichtingen voor de overheid voort. Kort gezegd, alle geledingen van de staat, dus de rijksoverheid, provincies, waterschappen en gemeenten, moeten zorgen voor toegankelijke informatiediensten, inclusief websites. Hier geldt uiteraard de regel van de geleidelijke verwezenlijking. Nu is het verdrag niet specifiek over de vraag hoe die garantie uit Artikel 9 vorm moet krijgen. Daarom moet er beleid of wetgeving komen waarin is vastgelegd dat zowel het rijk als lagere overheden aan die toegankelijkheid voldoen. Daarin worden dan normen vastgelegd. Het College heeft in 2015 aan Stichting Drempelvrij gevraagd te onderzoeken hoe het gesteld was met de toegankelijkheid van gemeentelijke websites. Uit de quickscan die Drempelvrij samen met de Stichting Accessibility heeft uitgevoerd bleek dat slechts 7 procent van de gemeentelijke websites aan de vrij strenge eisen van WCAG 2.0 voldeed. Mede naar aanleiding van dat onderzoek heeft minister Plasterk beloofd om de eisen aan die websites ook in de wet vast te leggen. Ook is hij inmiddels aan de slag gegaan met het ondersteunen van gemeenten bij het verbeteren van hun sites. Dat past prima bij de ontwikkelingen in Europa: vorige week is de tekst van een Europese richtlijn over de toegankelijkheid van gemeentewebsites vastgesteld. Die gaat straks ook in Nederland gelden, waarmee de norm van toegankelijke overheidswebsites verder wordt vastgelegd. Er is nog een andere Europese ontwikkeling, in de vorm van de European Accessibility Act. Die is enerzijds gericht op de hardware: het ontwerp van computers, geldautomaten, smartphones. Anderzijds is die Accessibility Act ook gericht op bankdiensten, televisie-uitzendingen en e- commerce. Er worden dus stappen gezet. Wat nu als de overheid, dus een gemeente, zich niet houdt aan die toegankelijkheidseis? Het is in eerste instantie aan de minister van BZK om de eigen regelgeving te handhaven en een gemeente aan te spreken. Kun je nu als burger nog stappen nemen, als het verdrag straks in werking is getreden? Dat moet nog gaan blijken. Een verplichting uit een verdragsartikel afdwingen is wel lastig, zo leert ervaring met andere verdragen. De Nederlandse rechter heeft zich nog niet kunnen uitspreken of het VN-verdrag handicap in individuele zaken kan worden toegepast, maar ik verwacht dat deze zogenaamde rechtstreekse werking er niet is. Dat betekent dat de rechter een klacht van iemand met bijvoorbeeld een visuele beperking over een ontoegankelijke website met een Pagina 3

4 beroep op dit artikel niet snel zal honoreren. Wel zal het College de ontwikkelingen blijven volgen en later mogelijk opnieuw een onderzoek naar de toegankelijkheid laten doen. Het College kan advies aan de minister uitbrengen en de Tweede Kamer attenderen op leemtes. Individuele uitspraken over overheidswebsites kan het College niet doen, daar biedt de wet geen mogelijkheid voor. Verplichtingen private partijen Dat is anders waar het het tweede wiel betreft, de private aanbieders van goederen en diensten. Het achterwiel krijgt er binnenkort een extra tandwiel bij. Een van de wetten die met de goedkeuring van het verdrag zal wijzigen, is de Wet gelijke behandeling op grond van handicap of chronische ziekte. Die regelt nu dat discriminatie op grond van een beperking verboden is bij arbeid, wonen, onderwijs en openbaar vervoer. Mensen die zich wegens hun beperking gediscrimineerd voelen, kunnen daarover een zaak aanspannen bij het College of de rechter. Straks komt hier het terrein van het aanbod van goederen en diensten bij. Alle private aanbieders van goederen en diensten komen onder de werking van de wet te vallen. Je moet dan denken aan winkels, bioscopen, cafés, musea, sportclubs; die mogen mensen wegens hun beperking niet ongelijk behandelen én die moeten doeltreffende aanpassingen verrichten. Wat de fysieke toegankelijkheid betreft, kunnen we ons daar van alles bij voorstellen. Waar mogelijk zullen hellingbanen aangelegd moeten worden, lagere balies, informatievoorziening in braille of ondertiteling bij voorlichtingsfilms. In de Tweede Kamer is onder de bezielende leiding van kamerlid Otwin van Dijk een uitbreiding in de wet opgenomen. In het oorspronkelijke uitbreidingsvoorstel was alleen voorzien in een individueel recht op gelijke behandeling: er komt sowieso een verplichting om een op de persoon toegespitste aanpassing te treffen. Daar kom ik zo dadelijk op terug. De uitbreiding van Otwin van Dijk c.s. bestaat er uit dat er algemene plicht tot toegankelijkheid komt. Dit moet er voor zorgen dat iedereen met een beperking toegang heeft tot voorzieningen en niet meer persoonlijk om een aanpassing hoeft te vragen. Wel is daarbij bepaald, dat dit niet tot een onevenredige belasting voor de aanbieder moet leiden. Je kunt niet van een ondernemer in het oude stadscentrum verwachten dat die een kostbare verbouwing pleegt om een toegankelijk toilet aan te leggen. Wat betekent dat voor de digitale toegankelijkheid? Er komt dus een plicht tot Pagina 4

5 algemene toegankelijkheid. Dat geldt ook voor aanbieders van digitale diensten: webwinkels, banken, de menukaart op de website van een restaurant en het bestellen van tickets voor een dance event. Ook apps en andere toepassingen vallen daar onder. Dat vergt van ontwikkelaars van websites en andere kanalen dat zij aan hun klanten toegankelijke internetdiensten moeten kunnen aanbieden - een business model bij uitstek zou ik zeggen. Hoe het met het toezicht op de naleving daarop is gesteld, wordt de komende tijd duidelijker. Het ministerie van VWS werkt aan een Algemene Maatregel van Bestuur, waarin de normen voor de toegankelijkheid komen te staan. Het College zal een rol spelen in het toezicht daarop, maar het is ook aan gebruikers en organisaties van mensen met een beperking om aanbieders van goederen en diensten aan te spreken op het gebruik van hun diensten door iedereen. Individuele aanpassingen Ik kom tot een afronding. Wat nu als je als individu geen gebruik maken van zo n communicatiemiddel? In dat geval moet een individuele aanpassing getroffen worden. Als een aanbieder dat weigert, is sprake van verboden onderscheid, ofwel discriminatie. Als iemand met een beperking geen online tickets voor een tentoonstelling kan bestellen omdat de site niet aan de eisen voldoet, heeft ze recht op een individuele aanpassing. Dat zegt de wet gelijke behandeling. De vorm van die individuele aanpassing is niet voorgeschreven: kan er bijvoorbeeld telefonisch besteld worden, of kan het per e- mail, twitter of via whatsapp? Uitgangspunt moet zijn en blijven dat mensen met een beperking op voet van gelijkheid met anderen gebruik moeten kunnen maken van de aangeboden diensten. Om een voorbeeld te geven uit het openbaar vervoer: in een zaak die aan het College werd voorgelegd, bleek dat voor rolstoelers die niet met een gewone bus mee konden, er op afroep een taxibusje beschikbaar was. Het College vond dat geen doeltreffende aanpassing, omdat er geen sprake was van gelijkheid met anderen. Iedereen moet met de bus mee kunnen, dat is de hoofdregel. Hoe het College dit soort vragen gaat behandelen zal nog moeten blijken. De toekomst is spannend, maar dat er dingen gaan veranderen, is duidelijk. En wat het gebruik van een website met mensenrechten te maken heeft, is hopelijk duidelijk geworden. Dank voor uw aandacht. Pagina 5