Taalontwikkeling in uw vakles Workshop Zwolle/Utrecht/Eindhoven november 2012 Maaike Hajer/ Bart van der Leeuw
Taalvaardigheid onderwijzen binnen taalonderwijs Taalvaardigheid benutten en verder uitbouwen binnen vakonderwijs vergt het formuleren van talige doelen binnen de vakken als onlosmakelijk aspect van de vakdoelen en - inhouden
Kennismaking binnen groepjes Stel uzelf kort voor: naam, functie, school, vak Ik kom hier vooral met de (korte) vraag: 7 november 2012 3
Dagelijkse taal (DAT) dichtbij context, lage cognitieve eisen Schooltaal (CAT) zonder context, cognitief veeleisend 7 november 2012 4
Uiteindelijk doel: toewerken naar vakspecifieke taalvaardigheid Dagelijkse taal (DAT): je bent niet meer zo helder Schooltaal (CAT): verdovende effecten 7 november 2012 5
speeksel voeding verteringsprocessen functie, werking, secretie Dagelijkse taal (DAT) dichtbij context, lage cognitieve eisen Schooltaal (CAT) zonder context, cognitief veeleisend Eten kauwen spuug 7 november 2012 6
speeksel voeding verteringsprocessen functie, werking, secretie Dagelijkse taal (DAT) dichtbij context, lage cognitieve eisen CAT Eten kauwen spuug 7 november 2012 7
Taalgericht vakonderwijs taal- en vakdoelen geëxpliciteerd: CONTEXTRIJK Leren vanuit voorkennis, met alle zintuigen, vol aanknopingspunten, visualisering VOL INTERACTIE: Pratend en schrijvend leren MET TAALSTEUN Hulp bij begrijpen en produceren van (vak-) taal. Feedback op je taalgebruik 7 november 2012 8
Didactische ideeën zijn er genoeg. om taalgerichte vaklessen mee te bouwen binnen verschillende vakken al dan niet in nauwe samenwerking tussen het vak Nederlands en andere vakken. Maar wat ontbreekt is de integrale planning.
DAT Dagelijkse taal, in bekende context Bespreking van schooltaal in teksten Naar zelf spreken en schrijven in schooltaal (CAT) 7 november 2012 10
DAT Dagelijkse taal, in bekende context Mondelinge interactie in leerzame taken Bespreking van schooltaal in teksten Naar zelf spreken en schrijven in schooltaal (CAT) 7 november 2012 11
7 november 2012 12
DAT Dagelijkse taal, in bekende context Mondelinge interactie in leerzame taken Bespreking van schooltaal in teksten Naar zelf spreken en schrijven in schooltaal (CAT) Feedback op formuleringen Gekoppeld aan je vak-taaldoelen 7 november 2012 13
14
Taaldoelen, bijvoorbeeld bij geschiedenis: Je leert hoe het Christendom en de Islam zich verspreidden tussen 500 en 1000 De begrippen waarmee je deze veranderingen beschrijft Hoe je een verandering in de geschiedenis beschrijft
Taaldoelen formuleren vanuit begrippen Welke begrippen staan centraal? watertekort, wateroverlast, irrigatie, inundatie,. Welke logische relaties tussen die begrippen leren leerlingen zien en verwoorden? waterproblemen koppelen aan oplossingen: door irrigatiekanalen aan te leggen proberen boeren het watertekort in de landbouw op te lossen Wat leren leerlingen met die begrippen te doen welke taaltaken gaan ze uitvoeren? kan in een mondelinge presentatie de oorzaken en oplossingen van waterproblematiek in Bangladesh vergelijken met die in Nederland
Taaldoelen formuleren vakbegrippen Welke begrippen staan centraal? watertekort, wateroverlast, irrigatie, inundatie,. Welke logische relaties tussen die begrippen leren leerlingen zien en verwoorden? waterproblemen koppelen aan oplossingen: door irrigatiekanalen aan te leggen proberen boeren het watertekort in de landbouw op te lossen Wat leren leerlingen met die begrippen te doen welke taaltaken gaan ze uitvoeren? kan in een mondelinge presentatie de oorzaken en oplossingen van waterproblematiek in Bangladesh vergelijken met die in Nederland
Taaldoelen formuleren vakbegrippen en schooltaal Welke begrippen staan centraal? watertekort, wateroverlast, irrigatie, inundatie,. Welke logische relaties tussen die begrippen leren leerlingen zien en verwoorden? waterproblemen koppelen aan oplossingen: door irrigatiekanalen aan te leggen proberen boeren het watertekort in de landbouw op te lossen Wat leren leerlingen met die begrippen te doen welke taaltaken gaan ze uitvoeren? kan in een mondelinge presentatie de oorzaken en gevolgen van waterproblematiek in Bangladesh vergelijken met die in Nederland en de keuze van geschikte oplossingen beargumenteren
Begrippen, begripsrelaties en vakmatig redeneren Zie http://cmap.ihmc.us/ voor handige tool!
Laten praten over begrippen + hulp bij verbinden van dagelijkse taal en vaktaal Teken een pijl tussen begrippen links en rechts die bij elkaar horen gloeien as rook stank vlam vatten blauwe vlammen gele vlammen sissen... 1 volledige verbranding onvolledige verbranding warmtestraling warmtetransport door stroming ontbrandingstemperatuur verbrandingsproducten voldoende zuurstof... Maak nu steeds een zin met de woorden in het linker en rechter rijtje. De gloeiende kooltjes op de BBQ zenden veel warmtestraling uit
Beroepscontexten Wat we doen Begroeten Een gesprek openen Een verzoek doen, een vraag stellen, informatie geven Reageren, doorvragen, tegenwerpen, Afsluiten, groeten, danken Garantie Ruilen Klachtenregeling Service Bedenktijd Consumentenrecht Besmetten, virus, bacterieel, quarantaine, weerstand, immuniteit,
DAT Dagelijkse taal, iin bekende context Mondelinge interactie in leerzame taken Bespreking van schooltaal in teksten Naar zelf spreken en schrijven in schooltaal (CAT) Feedback op formuleringen Gekoppeld aan je vak-taadoelen 7 november 2012 22
Vanuit planning van interactie toewerken naar vaktaal: de opbouw van Heeft een kwal botten? (B. de Vos, APS)
Verschillende interactievormen, verschillende functies in De kwal Plenair: Instructie Groepjes: Verkenning dieren vanuit eigen woorden en observaties Plenair: Uitwisseling, Leraar introduceert biologie.. Onderzoeken van dieren op stevigheid vanuit eigen woorden (slap, hard, zacht, schaal, botjes, graten,..).. Leraar introduceert begrip stevigheid.. Bespreken wat stevigheid bepaalt Individueel: Formuleren van eigen vragen Plenair Lezen en bespreken van een tekst
Opdracht Werkt het om vaktaadoelen te formuleren als stap naar plannen van interactie en feedback? STAP I : bekijk - Vaktaaldoelen (begrippen, redeneringen, taken) destilleren uit: Teksten, opdrachten, toetsen - Geplande interactie rond die begrippen bekijken: plenair, groepjes, duo s - De stap van DAT naar CAT (of CAT naar DAT!) STAP 2: Kom tot herontwerp: benoem vak-talige doelen, plan interactie rond de betreffende begrippen en redeneringen 7 november 2012 26
Planning 15 minuten Stap 1, verkenning van het materiaal vanuit verschillende invalshoeken: taaldoelen, interactievormen, DAT-CAT stap 15 minuten Stap 2, samen naar herontwerp 10 minuten Uitwisseling vanuit elk groepje ahv A3; Bespreking van deze aanpak Basisonderwijs: Spijsvertering, groep 7 VMBO 1: Natuurkunde, Electriciteit Havo/Vwo 3: Geschiedenis, De Koude Oorlog 7 november 2012 27
Maaike.hajer@hu.nl of m.hajer@slo.nl B.vanderleeuw@slo.nl Twitter: @maaikehajer www.taalgericht vakonderwijs.nl www.leoned.nl zie ook de weblezingen die daar op het Kennisplatform de komende weken worden geplaatst! 7 november 2012 28
Gesuggereerde literatuur o.a. - L.v.d.Berg e.a. Lezen van 1F naar 4F, Utrecht, APS, 2012 (brochure met DVD rondom lezen in de les, te bestellen via www.aps.nl) - J. van DrieTaalgericht vakonderwijs en de mens- en maatschappijvakken. Een handreiking voor opleiders en docenten. Amsterdam, Landelijk Expertisecentrum Mens en Maatschappij, 2012 - M.Hajer De lat hoog voor Vakonderwijs, Vonk 38/1, oktober 2008, p. 11-27 (in kopie meegegeven en te downloaden van www.taalgerichtvakonderwijs.nl) - M. Hajer & T. Meestringa Handboek Taalgericht Vakonderwijs, Bussum, Coutinho, 2009 - M. Hajer, E. van der Laan & T. Meestringa Taalgericht de vakken in! Brochure bij dertien prototypische lessen. Enschede 2010, te downloaden van www.taalgerichtvakonderwijs.nl onder producten>publicaties 7 november 2012 29