LESSENSERIE NEDERLANDS EN MAATSCHAPPIJLEER 4 HAVO Drones in het leger? Rianne Neering
LES 1 1. INTRODUCTIE Deze lessenserie bestaat uit vijf lessen. Tijdens de lessenserie ga je nadenken over het gebruik van drones in het leger en ga je leren hoe je een goed betoog kunt schrijven. In de vijfde les schrijf je een betoog. Het cijfer telt mee voor maatschappijleer en Nederlands. Aan het einde van deze les: - kan je voorbeelden noemen van waarden en normen. - kan je uitleggen wat het verband is tussen waarden en normen. - kan je strategieën toepassen voor het omgaan met woorden die je niet kent. - weet je wat drones zijn. - weet je wat de eindopdracht van deze lessenserie is en wanneer je deze moet inleveren. 2. MINDMAP OPDRACHT 1 In groepjes (van 4) ga je een mindmap maken. Van je docent krijgen jullie een A3-papier. Je gaat een mindmap maken. Schrijf in het midden het woord drones op. Zet er nu zoveel mogelijk woorden, begrippen en associaties omheen die bij jullie opkomen. 3. WAARDEN EN NORMEN OPDRACHT 2 Waarden zijn uitgangspunten die mensen belangrijk en/of nastrevenswaardig vinden. Een voorbeeld van een waarde is respect. Je hebt bijvoorbeeld respect voor je ouders. Daarom ga je niet gauw tegen ze schelden. STAP 1 Bespreek met je groepje welke waarden jullie herkennen op jullie mindmap. Noteer ze hieronder. 2
Waarden die wij herkennen: 1. 2. 3. STAP 2 Normen komen voort uit waarden en kan je omschrijven als gedragsregels en rechtsregels. Bedenk bij onderstaande waarden welke normen erbij zouden kunnen horen. Waarden Normen Gelijkwaardigheid Vrijheid Vriendschap Zorgzaamheid Vertrouwen STAP 3 Nu ga je andersom te werk. Bepaal steeds welke waarde het past bij onderstaande normen. Je mag elke waarde maar één keer gebruiken. respect - vrijheid eerlijkheid veiligheid hulpvaardigheid - openheid Normen Eerlijk je mening kunnen geven. Een geheim van een vriend of vriendin niet doorvertellen. U zeggen tegen een ouder persoon die je niet kent. Eerlijk zijn over je gevoelens. Niet door rood licht fietsen. Een blikje cola van straat in de prullenbak gooien. Waarden OPPDRACHT 3 Individueel en in tweetallen Lees onderstaande tekst. Het is een ingekort opiniestuk over het gebruik van drones in het leger. Welke waarden herken je? En welke normen? Bepaal voordat je gaat lezen welke strategieën je ook alweer kunt gebruiken als je een woord tegenkomt dat je niet kent. Overleg met je buurman of buurvrouw als je ze niet meer alle 4 weet. Strategieën om achter de betekenis van een woord te komen: 1. 2. 3. 4. 3
DODELIJKE DRONES: EINDE VAN DE RECHTVAARDIGE OORLOG Mient Jan Faber, voormalig secretaris interkerkelijk Vredesberaad; visiting professor university Houston 03/07/12 epa. Protest in Pakistan tegen de Amerikaanse aanvallen met drones. OPINIE In de 'oorlog onder de mensen' heeft het onderscheid tussen burger en soldaat zijn betekenis verloren. Dat kan ethisch niet door de beugel. Drone discrimineert niet, explosief onder boerka evenmin Vliegende robots - drones (brompotten: onbemande vliegtuigjes) - worden overal het paradepaardje van het leger. Ergens, in een gebouw van de militaire inlichtingendienst, is een zwaarbewaakte ruimte ingericht, waar een 'burgerpiloot' geassisteerd door een paar medewerkers, voor een groot scherm zit en op een bepaald moment met een routineuze druk op de knop een drone de lucht instuurt en volgt op zijn pad. Soms wordt de drone bijgestuurd, afhankelijk van de positie van het vijandelijke doel. Op het juiste moment, voor de ontvanger geheel onverwacht, wordt het doel vernietigd, met behulp van raketten die vanaf de drone worden afgevuurd. Op de plek waar onze dappere 'burgersoldaat' de drone heeft weggedrukt, feliciteert men elkaar met het rake schot. De vijand is weliswaar niet verslagen, maar heeft een lesje gekregen dat hem nog lang zal heugen. Dat het niet allemaal taliban-strijders zijn, kun je echter niet aan de kleding zien. Je doet er verstandig aan uit te gaan van de veronderstelling dat iedereen op het dorpsplein bij de taliban hoort en dus een legitiem doel is. Zelfs onder een boerka verschuilt zich soms een taliban. Niemand veilig Wel of niet herkenbaar, eigenlijk doet het er niet toe. In een 'oorlog onder mensen' is niemand veilig. Een drone discrimineert niet tussen militairen en burgers. Een explosief verstopt onder een boerka al evenmin. Het aantal drones dat door landen aangeschaft wordt, groeit exponentieel. De Reaper, waar Nederland in geïnteresseerd is, kan achttien uur lang boven een gebied blijven hangen. De 'piloot', die zich duizenden kilometers ver weg in een ruimte tegenover een scherm bevindt, kan geduldig afwachten tot zich een goed moment aandient om raketten af te vuren. Dat maakt de Reaper geschikt om terroristen te traceren en uit te schakelen. 4
Maar mag het ook? Die 'terroristen' wonen in een land dat daar toch iedere keer opnieuw toestemming voor zou moeten geven!? En als het inderdaad zo makkelijk en risicoloos wordt om de vijand aan te vallen, zal op den duur dan niet elke terughoudenheid verdwijnen? Of wordt de piloot zelf ook doelwit voor de familie van terroristen, zodra hij na gedane arbeid zijn goed beschermde omgeving verlaat en zich op straat begeeft? ( ) Onderscheid Kan deze ontwikkeling ethisch door de beugel? Het antwoord is ontkennend. Immers, de klassieke leer van de rechtvaardige oorlog is gebaseerd op het onderscheid tussen burgers en soldaten. Welnu, dat onderscheid is achterhaald. Terroristen hebben er geen boodschap aan. En dronesoldaten komen zeker zelf niet (om) op het veld van eer. Toch draagt onze drone-soldaat voor het scherm een uniform, maar alleen omdat de krijgsmacht niet wil worden aangeklaagd omdat ze de oorlogswetten overtreedt en burgers in het 'gevecht' betrekt! Ook blijkt het onmogelijk een duidelijke grens te trekken tussen wie wel en wie niet tot een terroristische organisatie à la de taliban behoort. Wie wel en wie niet gedood mag worden. De uiteenlopende schattingen over het aantal burgers versus terroristen onder de slachtoffers, na iedere drone-aanval in Pakistan, Afghanistan of Jemen, getuigen hiervan. Het onderscheid tussen burger en soldaat heeft ( ) haar betekenis verloren. De rechtvaardige oorlog is verleden tijd. Bron: http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/nieuws/article/detail/3280983/2012/07/03/dodelijke-droneseinde-van-de-rechtvaardige-oorlog.dhtml (dd. 18-02-2016) Noteer hieronder de moeilijke woorden Wat is de betekenis van het woord? Welke strategie heb je gebruikt? Waarden die ik herken: 1. 2. 3. 4. Normen: 1. 2. 3. 4. Bespreek je conclusies met je buurman of buurvrouw. 5
LES 2 1. INTRODUCTIE Vorige les: - heb je geleerd wat waarden en normen zijn. - heb je geleerd wat drones zijn. - heb je geleerd welke strategieën je kan gebruiken om een woord dat je niet kent op te zoeken. Aan het einde van deze les: - kan je het dilemma van drones kunnen uitleggen. - kan je een eigen (beknopte) mening geven over het gebruik van drones. - heb je geoefend met gespreksvaardigheden. 2. HET DUIVELSE DILEMMA VAN DRONES OPDRACHT 1 Je gaat nu gezamenlijk de documentaire Drone kijken van Duivelse Dilemma s. Je raadt het al, in deze documentaire komt het dilemma van het gebruik van drones aan bod, in oorlogsgebied. Hieronder staan de kijkvragen. Beantwoord deze tijdens en na afloop van de documentaire. Lees de vragen vooraf door. Kijkvragen: Welke houding hebben beide hoofdpersonen over het gebruik van drones? Beschrijf de ontwikkeling die Victor doormaakt tijdens de documentaire? Welke waarden liggen er ten grondslag aan het handelen van Victor? Welke normen die in het leger gelden herken je? 6
3. MENINGEN OVER DRONES OPDRACHT 2 Naar aanleiding van de documentaire gaan jullie met de klas in gesprek over het gebruik van drones in gevechtssituaties. Bespreek eerst in duo s: - wat je van de documentaire vond. - wat jouw mening is over het gebruik van drones in het leger. Welke waarden herken je bij jouw eigen mening? Je kan ze hieronder noteren, dit kan je helpen bij het schrijven van je betoog: Waarden bij mijn mening 7
LES 3 1. INTRODUCTIE Vorige les: - ben je begonnen met het formuleren van een mening over drones in oorlogsgebied. - heb je tijdens een gesprek met de klas verschillende meningen en argumenten gehoord. Aan het einde van deze les: - kan je bronmateriaal beoordelen op betrouwbaarheid en bruikbaarheid. - heb je een stelling gekozen over het gebruik van drones. - Heb je je gedachten over de stelling geordend in een schrijfplan. 2. UITEENZETTING, BESCHOUWING EN BETOOG Je kijkt met de klas naar een kort filmpje over het verschil tussen een uiteenzetting, een beschouwing en een betoog. Maak tijdens en na het filmpje opdracht 1. OPDRACHT 1 Noteer hieronder het doel van de verschillende tekstsoorten: tekstsoort Uiteenzetting doel Betoog Beschouwing Noteer hieronder de vijf kenmerken van een betoog, die in het filmpje worden genoemd: 1 2 3 4 5 OPDRACHT 2 Aan het eind van deze lessenserie lever je een betoog in. Je schrijft je betoog over één van onderstaande stellingen die te maken hebben met drones. Je gaat nu eerst een stelling kiezen. Als je niet goed weet welke 8
stelling je moet kiezen, denk dan terug aan de vorige les. Welke stelling past het best bij de mening die je toen had? Zet een kruisje voor de stelling waar jij je betoog over wil schrijven. Drones mogen alleen worden ingezet voor positieve doeleinden, dus niet om mensen te doden. Drones zijn de toekomst van het leger. Mensen die met drones werken, mogen privé niet gamen. OPDRACHT 3 Om je ideeën over de stelling op een rijtje te zetten, maak je nu een mindmap of vul je de wh- vragen in. Gebruik hiervoor de lege pagina op de volgende bladzijde. Mindmap WH-vragen: Wat? Welke? Wie? Waar? Wanneer? Waarom? Hoe Wat is het belangrijkste dat ik wil vertellen? Wat zijn mijn argumenten? Welke waarden en normen heb ik? Welke normen komen uit mijn waarden voort? Welke waarden liggen ten grondslag aan mijn normen? Wie zijn er betrokken bij mijn artikel? Wie gaat mijn betoog straks lezen? Waar speelt mijn betoog zich af? Wanneer gebeurt dit allemaal? Wanneer is het betoog voltooid? Waarom is dit belangrijk om te vertellen? Waarom is dit mijn mening? Hoe komt het dat dit belangrijk is? Hoe is dit veroorzaakt? Hou houden de argumenten verband? 9
10
3. INFORMATIE VERZAMELEN EN ORDENEN OPDRACHT 4 Voor deze opdracht heb je je meegebrachte bron over drones in het leger nodig. Je werkt tijdens deze opdracht samen met je buurman/buurvrouw. Het is voor de opdracht belangrijk dat jullie allebei een andere bron hebben. STAP 1 Je hebt je eigen bron al gelezen. Lees nu de bron van degene met wie je samenwerkt. STAP 2 Bepaal samen welke bron volgens jullie het meest betrouwbaar is. Vul onderstaand schema in: Meest betrouwbaar Titel bron: Deze bron is het meest betrouwbaar omdat: Minst betrouwbaar Titel bron: Deze bron is het minst betrouwbaar omdat: Conclusie: noteer hier de criteria waaraan een betrouwbare bron volgens jullie moet voldoen STAP 3 Je gaat nu op zoek naar minimaal drie betrouwbare bronnen die je gaat gebruiken bij het schrijven van je betoog. Zoek dus bronnen waarin argumenten worden genoemd die jouw stelling ondersteunen. De bron die je hebt meegebracht mag je ook gebruiken. Zorg dat je de bronnen kan terugvinden, bijvoorbeeld door hieronder de link te noteren. Link naar bron 1: bron 2: bron 3: 11
STAP 4 Bronnen toetsen Stel jezelf bij elke bron onderstaande vragen om te bepalen of de bron voldoende betrouwbaar is. Vraag Is het duidelijk van wie de informatie afkomstig is? Is het doel van de schrijver(s) duidelijk (informeren, overtuigen, amuseren etc.)? Worden feiten en meningen in de bron gescheiden? Verwijst de tekst naar andere (betrouwbare) bronnen? Wordt het principe van hoor-en wederhoor in de bron toegepast (alle betrokkenen komen aan het woord)? Zijn de redeneringen in de bron logisch? Betrouwbaar? ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee ja/nee 12
OPDRACHT 5 Als je voldoende informatie hebt verzameld, vul je hieronder je schrijfplan in. Het schrijfplan helpt je bij het ordenen van je gedachten én geeft je betoog de juiste structuur. Schrijfplan onderwerp doel publiek alinea s onderdeel inhoud steekwoorden alinea 1 inleiding voorbeeld/aanleiding/actualiteit/informatie over het onderwerp/persoonlijke ervaring/anekdote Noteer hier steekwoorden Noteer hier jouw standpunt (hoofgedachte) in een hele zin. alinea 2 middenstuk Noteer hier je eerste argument. Noteer hier in steekwoorden hoe je je argument gaat uitleggen en welk voorbeeld je gaat geven. alinea 3 Noteer hier je tweede argument of tegenargument en ontkrachting. Idem alinea 4 Noteer hier je derde argument of tegenargument en ontkrachting Idem alinea 5 slot Noteer hier je standpunt in andere woorden. Noteer hier in steekwoorden wat je nog meer in het slot wilt zeggen. 13
LES 4 1. INTRODUCTIE Vorige les: - heb je een stelling gekozen over het gebruik van drones. - heb je bronnen verzameld bij je stelling. - heb je geleerd hoe je bronnen kunt beoordelen op betrouwbaarheid. - heb je geoefend met het orden van informatie door middel van het schrijfplan. Aan het einde van deze les: - kan je een tekst reviseren. - kan je op een goede manier feedback geven over het werk van iemand anders. - heb je geoefend in het ontvangen van feedback om tot verbetering van je eigen tekst te komen. 2. FEEDBACK EN REVISEREN OPDRACHT 1 Vergelijk jouw schrijfplan met dat van iemand anders. Bespreek per alinea wie van jullie het schrijfplan het beste heeft ingevuld. Verbeter je eigen schrijfplan als dat nodig is. OPDRACHT 2 STAP 1 Schrijf de eerste alinea van jouw betoog. Dat kan de inleiding zijn, maar dat hoeft niet. Je mag ook beginnen met het uitwerken van een voor- of tegenargument. STAP 2 Wissel jouw tekst uit met iemand anders. Bekijk elkaars teksten kritisch op de volgende punten: - Begrijp ik alles wat er staat? - Vind ik de tekst geschikt voor het beoogde publiek? - Is de opbouw van de tekst duidelijk? - Klopt de zinsopbouw? - Zitten er spelfouten in de tekst? - Zijn er voldoende leestekens gebruikt en staan ze op de juiste plek? Geef elkaar om beurten feedback. Je wisselt dus van rol. 14
Feedbackgever - Vertel alleen iets over wat je hebt gelezen. - Geef tips en tops. - Wees duidelijk over wat je goed vond en wat je niet goed vond. - Bedenk dat je de ander hiermee helpt. Feedbackontvanger - Probeer goed te luisteren naar de ander en ontbreek hem of haar niet. - Vraag door als je iets niet begrijpt. De feedback is immers voor jou bedoeld. - Jij bepaalt uiteindelijk wat je met de feedback doet. Noteer hieronder de feedback die je hebt gekregen en bepaal wat je met de feedback gaat doen. Deze feedback heb ik gekregen: Dit ga ik ermee doen: STAP 3 Herschrijf je tekst. 15
LES 5: EINDPRODUCT DE OPDRACHT Meenemen: - Pennen - Drie (uitgeprinte) bronnen - Schrijfplan - Eerste alinea (of de alinea die je tijdens de vorige les hebt geschreven) Voor het eindproduct ga je een betoog schrijven. Het cijfer telt mee voor maatschappijleer en voor Nederlands. Je schrijft je betoog voor lezers van de Volkskrant. In je betoog zet je uiteen waarom jij het eens of oneens bent met de door jou gekozen stelling over drones. Bij je argumentatie ben je je bewust van de waarden die ten grondslag liggen aan jouw mening. Bij elk argument moet de waarde duidelijk worden in je betoog. Het betoog bestaat ui minimaal 6 en maximaal 8 alinea s. De gedachtenlijn van je betoog is logisch opgebouwd. Je werkt in Arial 12. De argumenten in je betoog zijn gebaseerd op tenminste drie betrouwbare bronnen. In de beoordelingsrubric staan de criteria waar je op beoordeeld wordt uitgewerkt. Bekijk de rubric daarom vooraf goed. Ben je een gevorderde schrijver en wil je meer uitdaging? Overleg dan met je docent of je ook een beschouwing of een uiteenzetting mag schrijven. CITEREN EN BRONVERMELDING Citeren Als je wil citeren uit één van je bronnen dan mag dit. Citeer nooit meer dan één à twee zinnen. Begin en eindig het citaat met aanhalingstekens. Voorbeeld: Volgens Van der Gauw moeten we hard optreden: De regering moet nu keihard zijn om het geweld van voetbalsupporters tegen te gaan. Bronvermelding Krantenartikel (offline) APA-format Auteur achternaam, eerste initiaal. (jaar, dag maand). Titel artikel. Naam krant, p. paginanummer. voorbeeld Heuvel, J. van den. (2014, 17 augustus). Dries wacht Dave op. De Telegraaf, p. A1. 16
Online artikel APA-format voorbeeld Auteur achternaam, Eerste initiaal. (Jaar, dag maand). Titel artikel. Geraadpleegd op, dag maand, jaar, van http://webpagina Robben, A. (2013, 1 december). Rennen met de bal. Geraadpleegd op 31 juli, 2014, van http://nl.wikipedia.org/wiki/arjen_robben TIPS Controleer je werk! o o o Gebruik de spellingscontrole van word. Stel jezelf de volgende vragen: vind ik de verdeling in alinea s logisch; snap ik de verbanden tussen de alinea s? Tel je woorden. Vind je het vaak lastig om te beginnen met schrijven? Dit kan helpen: o o o Voer van tevoren een gesprek met iemand over het onderwerp. Ga eerst iets heel anders schrijven, pak pen en papier en schrijf alles op waar je aan denkt. Maak nogmaals een mindmap of beantwoord de WH-vragen. Heb je ergens moeite mee? Kijk in onderstaande tabel of er iets bijzit wat je verder kan helpen. Spelling Oefen de basis op www.jufmelis.nl Lees de regels van een bepaald onderdeel door op www.cambiumned.nl Signaalwoorden (verbanden tussen de alinea s) Bekijk dit filmpje op YouTube: signaalwoorden en alinea's Opbouw van een betoog Bekijk dit filmpje op YouTube: opbouw van een betoog Interpunctie (leestekens) Bekijk de theorie op theorie interpunctie Oefen op www.cambiumned.nl 17
BEOORDELINGSRUBRIC Onderdeel/ beoordeling Bronnen Betrouwbaarheid kwaliteit Onvoldoende 1-5 Bronnen zijn onhelder of onbetrouwbaar. Er zijn voornamelijk oppervlakkige bronnen gebruikt, zoals wikipedia en eenvoudige scholierensites. Voldoende 6-7 Goed 8-9 Uitstekend 10 Bronnen voldoende betrouwbaar, maar enkele criteria kunnen niet worden getoetst. Er zijn een paar oppervlakkige en een paar bronnen met meer diepgang gebruikt, zoals krantenartikelen. Bronnen zijn betrouwbaar, bijna alle criteria kunnen worden getoetst. Er is naast bronnen met enige diepgang ook een relevant achtergrondartikel gebruikt. Bronnen zijn betrouwbaar. Alle criteria kunnen worden getoetst. Er zijn meerdere relevante bronnen met diepgang gebruikt. bronvermelding De bronvermelding ontbreekt. De bronvermelding is aanwezig, maar niet volgens de apa-normen. De bronvermelding is uitgevoerd volgens de apa-normen, maar niet geheel correct. De bronvermelding is perfect uitgevoerd volgens de apa-normen. Taalverzorging (spelling, interpunctie, stijl en grammatica) Doel en publiek De tekst bevat veel fouten in de spelling, interpunctie, stijl en grammatica. (zinnen) De tekst sluit niet aan bij het niveau van het publiek, is daardoor onbegrijpelijk of niet boeiend. De tekst bevat fouten in de spelling, interpunctie, stijl en grammatica. (alinea s) De tekst sluit soms wel en soms niet aan bij het niveau van het publiek. De tekst is goed verzorgd. Een enkele fout is aanwezig maar niet storend. De tekst sluit grotendeels aan bij het niveau van het publiek. De tekst bevat geen fouten op het gebied van spelling, interpunctie, stijl of grammatica. De tekst sluit volledig aan op het kennisniveau van de lezers; waar nodig worden zaken toegelicht. 18
Taalgebruik Het woordgebruik in de tekst is onvoldoende gevarieerd (veel herhaling). De tekst is in spreektaal geschreven. Tekstopbouw algemeen Structuur ontbreekt. Argumentatie Inleiding Middenstuk Slot De inleiding is te lang, introduceert het onderwerp niet of wekt geen belangstelling. De alinea s bevatten geen duidelijke kernzinnen. Uitwerking gebeurt onvoldoende. Slot niet herkenbaar, geen conclusie en/of samenvatting, geen slotzin. Geen of te weinig argumenten te herkennen, geen mening. Het woordgebruik in de tekst is gedeeltelijk onvoldoende gevarieerd. Er wordt regelmatig spreektaal gebruikt. De opbouw van de tekst is nog weinig gestructureerd. De inleiding introduceert het onderwerp onvoldoende of wekt geen belangstelling. Enkele alinea s bevatten duidelijke kernzinnen en een uitwerking, maar niet alle. Slotalinea herkenbaar, maar met nieuwe informatie of geen duidelijke slotzin. Er zijn wel enkele argumenten, maar onvoldoende om de mening volledig te ondersteunen, onvoldoende overtuigend. Het woordgebruik in de tekst is gevarieerd, met hier en daar nog een overbodige herhaling. Bijna alle zinnen zijn zakelijk geschreven. De tekst is grotendeels gestructureerd. De inleiding introduceert het onderwerp wel en wekt ook belangstelling, maar dit gebeurt niet optimaal. De meeste alinea s zijn goed uitgewerkt, maar er is ruimte voor verbetering Goede duidelijke alinea, maar te uitgebreide conclusie/ samenvatting. Er zijn duidelijk herkenbare argumenten voor een duidelijke mening, maar nog niet allemaal overtuigend. Het woordgebruik is gevarieerd, geen overbodige herhalingen. De tekst is zakelijk geschreven. De structuur van de tekst is goed. Er is een logisch begin en slot. Middenstuk leidt tot conclusie. De inleiding wekt de belangstelling en introduceert het onderwerp. De alinea s zijn helder uitgewerkt met een duidelijke kernzin. Duidelijke conclusie/ samenvatting, pakkende slotzin. Argumenten voor en tegen worden aangedragen en zijn overtuigend, zo nodig weerlegd en er wordt een eigen mening geformuleerd. 19
Waarden Geen waarden herkenbaar bij de verschillende argumenten. Niet bij elk argument worden waarden genoemd, enkele waarden zijn niet logisch bij het argument of de verwerking in de tekst is houterig. Bij elk argument worden waarden genoemd, waarden sluiten niet allemaal perfect aan of zijn onlogisch verwerkt in de tekst. Bij elk argument duidelijke en juiste waarden logisch verwerkt in de tekst. 20