Notitie kosten en aanpak kastanjebloedingsziekte gemeente Hilversum Aan : Rob Scheper Gemeente Hilversum Van : Gerbrand van de Weerd Bomenwacht Nederland Datum : 15 april 2013 Projectcode : 12565 Inleiding De aanleiding van deze notitie is het recent uitgevoerde onderzoek 1 in de gemeente Hilversum naar de bloedingsziekte bij kastanjebomen (Aesculus). In dit onderzoek is beoordeeld óf de boom is aangetast, op welke plaats en in welke mate. Het betreft een eerste opname, een zogenaamde nulmeting. Voortzetting van de metingen zal uiteindelijk leiden tot inzicht in de voortgang van de aantasting. Naar aanleiding van de opnameresultaten wenst de gemeente in kaart te brengen welke extra kosten kastanjebloedingsziekte met zich meebrengt in het beheer en het onderhoud van de bomen. Het gaat om de extra kosten over een periode van 10 jaar. In deze notitie volgt als eerste een samenvatting van de uitkomsten van de uitgevoerde nulmeting. Vervolgens wordt een korte toelichting gegeven op de kastanjebloedingsziekte. Tevens wordt in kaart gebracht welke effecten deze ziekte heeft op de beheerkosten. 1 Inventarisatie kastanjebloedingsziekte Gemeente Hilversum, Bomenwacht Nederland, 22 augustus 2012. Hilversum, notitie kastanjebloedingsziekte 1 van 7 Bomenwacht Nederland
Aansluitend volgt een berekening van de te verwachten kosten van beheer en onderhoud van de kastanjebomen voor een periode van 10 jaar. Voor het bepalen van de extra beheerkosten dienen de totaalkosten voor de kastanjebomen te worden vergeleken met de gemiddelde kosten van de overige bomen. Samenvatting uitkomsten nulmeting Met behulp van analoog kaartmateriaal zijn in Hilversum de kastanjebomen in het veld opgezocht. Vervolgens zijn deze bomen beoordeeld en op de digitale kaart ingetekend. In totaal zijn 1.001 bomen beoordeeld. De gevonden aantallen bomen zijn redelijk gelijkmatig verdeeld over de verschillende stamdiameterklassen. De uitkomsten van de nulmeting zijn opgenomen in onderstaande tabel 1 en de figuren 1 en 2. Stamdiameter Geen Licht Matig Ernstig Eindtotaal < 20 137 67 15 30 249 20-30 114 41 13 33 201 31-50 117 76 26 38 257 51-75 87 95 25 20 227 76-100 17 41 8 66 > 100 1 1 Eindtotaal 472 320 88 121 1001 Tabel 1: Overzicht 1.001 kastanjebomen, ingedeeld volgens stamdiameterklasse met mate van aantasting. Aantasting Ernst van aantasting 53% 47% Niet aangetast aangetast 23% 17% 60% Licht Matig Ernstig Figuur 1: Overzicht percentage aangetaste bomen. Figuur 2: Verdeling aangetaste bomen naar ernst van aantasting. Hilversum, notitie kastanjebloedingsziekte 2 van 7 Bomenwacht Nederland
De ziekte, het verloop en de gevolgen Als de veroorzaker van de kastanjebloedingsziekte wordt in het algemeen een bacterie van de soort Pseudomonas syringae verantwoordelijk gesteld. Deze bacterie dringt de boom binnen of bevindt zich al in de boom en wordt actief voordat de ziekteverschijnselen worden geconstateerd. De aantasting vindt plaats in de buitenste delen van het hout van de boom: cellen van het bastweefsel en het cambium worden afgebroken. Meestal wordt de stam het eerst aangetast. Dit gaat gepaard met bloedingen. Het bastweefsel zorgt normaliter voor het transport van voedingsstoffen en hormonen van de kroon naar de wortels. Wegvallend bastweefsel verkleint de activiteit van de wortels, wat ten koste gaat van de verzorging van de kroon. Het cambium zorgt normaliter voor nieuwe, actieve lagen hout- en bastweefsel. Door het ontbreken van cambium worden geen nieuwe weefsels meer aangemaakt waardoor de capaciteit van de sapstroom door het hout richting de kroon jaarlijks verminderd. Hierdoor treden in de boom afstervingsverschijnselen op. Afhankelijk van de soort en de mate van aantasting ontstaat in de kroon dood hout, zowel fijn (twijgen, takjes) als grof (grotere en/of gesteltakken). Meestal zet de conditieverslechtering door en sterft de boom uiteindelijk af. Bovendien komt als gevolg van de ziekte kernhoutweefsel bloot te liggen. Blootliggend houtweefsel is gevoelig voor aantasting door houtafbrekende schimmels. Hierdoor verzwakt het hout en neemt de breukgevoeligheid van de boom toe. Als gevolg van de aantasting hebben we daarom te maken met: ontstaan van dood hout (fijn en/of grof); vervroegde afsterving van bomen; ontstaan van (secundaire) schimmelaantastingen waardoor het hout verzwakt. Het uitbreken van dood hout en het afbreken van door schimmels aangetaste bomen of takken leidt in de openbare ruimte tot risico s voor de omgeving. Hilversum, notitie kastanjebloedingsziekte 3 van 7 Bomenwacht Nederland
In het kader van de wettelijke zorgplicht is het daarom een vereiste de bomen regelmatig te inspecteren. Hieruit voortvloeiende noodzakelijk te nemen maatregelen zijn: extra inspectie in verband met verhoogde zorgplicht; het verwijderen van dood hout; gerichte snoei van aangetaste takken; het verwijderen van (bijna) afgestorven bomen; nader boomtechnisch onderzoek van (door secundaire schimmel) aangetaste bomen. Effecten bloedingsziekte op kosten De aantasting door de bloedingsziekte heeft gevolgen voor de beheerkosten van de kastanjebomen in de gemeente Hilversum. Deze beheerkosten bestaan uit 2 typen extra kosten, namelijk verhoogde instandhoudingskosten en vervroegde vervangingskosten. Hieronder wordt ingegaan op de totale instandhoudings- en vervangingskosten. Instandhoudingskosten Het is niet mogelijk om de ziekte te bestrijden. Zowel het nemen van preventieve alswel correctieve maatregelen blijken nihil effect op de ziekte en de kwaliteit van de bomen op te leveren. Hierdoor blijven er slechts maatregelen over die het risico (dood hout, afbreukverschijnselen) voor de omgeving beheersen of wegnemen. De aantasting gaat gepaard met het ontstaan van dood hout (fijn en/of grof) en regelmatig ook met secundaire schimmelaantastingen waardoor mogelijk een verhoogd breukgevaar ontstaat. Daardoor zijn de volgende extra inspanningen noodzakelijk: 1. inspecteren van de boom op veiligheid met verhoogde frequentie (van algemene naar verhoogde zorgplicht); 2. nader boomtechnisch onderzoek op breukvastheid doordat aangetaste bomen door de aantasting een schimmelaantasting opgelopen hebben; 3. verwijderen van grof dood hout dat door de ziekte is ontstaan en dus extra is ten opzichte van niet door de ziekte aangetaste bomen. Genoemde extra inspanningen leiden tot de hierna volgende verhoging binnen de beheerkosten: Hilversum, notitie kastanjebloedingsziekte 4 van 7 Bomenwacht Nederland
Ad 1. Inspectie met verhoogde frequentie Vanwege de aanwezigheid van een aandachtspunt in verband met de veiligheid van de omgeving, worden de aangetaste bomen volgens jurisprudentie als attentiebomen aangeduid. Voor deze bomen geldt de verhoogde zorgplicht. Deze bomen dienen minimaal jaarlijks te worden geïnspecteerd waardoor automatisch monitoring ontstaat. Zoals gezegd is dit noodzakelijk in verband met de zorgplicht maar het geeft, mits goed uitgevoerd, op termijn ook inzicht in het verloop van de ziekte met de daarbij behorende extra kosten (*). Ad 2. Extra nader boomtechnisch onderzoek Wanneer bomen na aantasting door kastanjebloedingsziekte tevens door schimmels worden aangetast, dient nader boomtechnisch onderzoek te worden uitgevoerd met betrekking tot veiligheid of dient (gezien het risico) direct tot verwijdering te worden overgegaan. In de praktijk zullen alleen de dikkere, beeldbepalende bomen nader onderzocht worden, terwijl de bomen met een geringere stamomvang eerder zullen worden verwijderd (*). Ad 3. Meer grof dood hout verwijderen De aanwezigheid van dood hout (fijn en/of grof) levert per direct een risico van gevaar voor uitbreken van dode takken en het omlaagvallen daarvan op. Dit betekent dat dit dode hout altijd verwijderd dient te worden. Aangetaste bomen vormen sneller en meer dood hout dan gezonde bomen (*). Vervangingskosten Nadat er redelijkerwijs alles aan gedaan is om vervanging uit te stellen, krijgt de gemeente onherroepelijk te maken met vervroegde vervangingsinvesteringen. Deze vervangingsinvesteringen zijn afhankelijk van het verloop van de ziekte en de omgevingsfactoren (*). (*) Op basis van de monitoring kan jaarlijks het voorgestelde maatregelenpakket met de daarbij behorende financiële berekening worden geëvalueerd en eventueel worden bijgesteld en herberekend. Hilversum, notitie kastanjebloedingsziekte 5 van 7 Bomenwacht Nederland
Berekening beheerkosten De hoogte van de extra beheerkosten van door kastanjebloedingsziekte aangetaste bomen ten opzichte van het totale bomenbestand in Hilversum dient zo goed mogelijk in beeld te zijn. Daarvoor is het nodig het te verwachten verloop van de aantasting gedurende komende periode reëel in te schatten. Een dergelijke inschatting zou mogelijk zijn op basis van een overzicht van het ziekteverloop in het verleden. Hiervan zijn echter geen gegevens beschikbaar. Ook landelijk gezien bestaat geen overzicht met eenduidig opgenomen monitoringsresultaten waaruit een verloop zou kunnen worden afgeleid. Plaatselijke omstandigheden (zoals toegepast sortiment, formaat) spelen eveneens een rol. Daarom wordt deze prognose gebaseerd op de uitgevoerde nulmeting. Bij het maken van de prognose zijn de volgende uitgangspunten gehanteerd: bomen worden niet vervangen door nieuwe, ziektegevoelige Aesculus-soorten; het aandeel aangetaste bomen bedraagt circa 50 procent; ernstig aangetaste bomen worden binnen 5 jaar vervangen; matig aangetaste bomen worden binnen 5 tot 10 jaar vervangen; licht aangetaste bomen worden binnen 10 tot 15 jaar vervangen. Zoals onderbouwd in de paragraaf Effecten bloedingsziekte op kosten zijn er verhoogde instandhoudingskosten en vervroegde vervangingskosten. De volgende tabellen geven een overzicht van de instandhoudings- en vervangingskosten die vervolgens voor het bovengemiddelde als extra beheerkosten in verband met de aantasting kunnen worden gezien. Omschrijving Bedrag per boom per jaar Monitoring 5,00 Dood hout verwijderen (fijn en/of grof) 50,00 Nader boomtechnisch onderzoek 250,00 Tabel 2: Instandhoudingskosten Omschrijving Bedrag per boom per jaar Rooien ( incl. stobbe verwijderen) 350,00 Aanplant (incl. nazorg, excl. groeiplaats verbeteren) 940,00 Tabel 3: Vervangingskosten Hilversum, notitie kastanjebloedingsziekte 6 van 7 Bomenwacht Nederland
Jaar Vervangingskosten Instandhoudingskosten Totaal 1 125.130,00 6.270,00 131.400,00 2 7.933,50 6.396,00 14.329,50 3 8.131,84 6.524,38 14.656,22 4 8.335,13 6.655,18 14.990,32 5 8.543,51 6.788,45 15.331,96 6-10 (totaal) 135.021,90 33.083,46 168.105,35 Totaalbedrag voor periode 10 jaar 358.813,35 Gemiddeld bedrag per jaar 35.881,34 Tabel 4: Kostenoverzicht Toelichting berekening Een substantieel deel van de kosten bestaat uit jaarlijks terugkerende (instandhoudings) kosten. Deze kunnen beperkt worden door in het eerste jaar extra geld te reserveren om, naar aanleiding van de nulmeting, een relatief groot deel van de ernstig aangetaste bomen in één keer te verwijderen. De aantallen en kosten zijn gebaseerd op de nulmeting. De voortgang van de aantasting is ingeschat en kan substantieel afwijken van de aantastingssnelheid in het veld. Daarom adviseren wij de monitoring voort te zetten en het model dat geleid heeft tot de kostenbegroting te toetsen aan de werkelijkheid. De gebruikte bedragen zijn exclusief overhead. De gehanteerde bedragen zijn gebaseerd op ervaringscijfers uit de markt. De bedragen zijn gebaseerd op een gemiddelde boomomvang. De kosten van nieuwe aanplant zijn gebaseerd op de gebruikelijke plantmaat. In de berekening is een indexering opgenomen van 2,5% per jaar. De verschillen per jaar zijn gebaseerd op de nulmeting en op basis van inschatting en ervaring van de boomtechnisch adviseur, vertaald naar aantallen per jaar. Bijlagen Bijlage A : Onderbouwing berekening Hilversum, notitie kastanjebloedingsziekte 7 van 7 Bomenwacht Nederland