Cursus Omgaan met leerproblemen
Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Edith van Poppelen Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Cursus Omgaan met leerproblemen ISBN: 978 90 3724 072 6 Edu Actief b.v. 2017 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl). De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.
Inhoudsopgave Over deze cursus 4 Oriëntatie 7 Hoe leren mensen? 10 Differentiatie 15 Dyslexie 22 Dyscalculie 28 Autisme Spectrum Stoornissen 34 ADHD 43 Hoogbegaafdheid 53 Theoriebron Het brein 58 Theoriebron Differentiatie 60 Theoriebron Dyslexie 63 Theoriebron Dyscalculie 65 Theoriebron Leerlingen met ASS 68 Theoriebron Leerlingen met ADHD 71 Theoriebron Hoogbegaafdheid 74 3
Over deze cursus Over deze cursus Inleiding Deze cursus gaat over het omgaan met leerproblemen. Er worden verschillende soorten leerproblemen besproken. Je zult merken dat sommige aanwijzingen voor het omgaan met leerproblemen vaker terugkomen. Zo is kort en bondig, positief formuleren een aanwijzing die overal terugkomt. Ook een bepaalde manier van denken en informatie verwerken komen vaak terug. Bijvoorbeeld bij dyslexie, hoogbegaafdheid én ADHD zien we top down-leren. Dat vraagt een andere didactiek. Mogelijk is een deel van de leerproblemen systeemgerelateerd. Dat betekent dat de gangbare didactiek niet bij de leerling met het leerprobleem past. Dan kun je je afvragen: Is dit het probleem van de leerling of van de school? Moet de leerling veranderen? Kan de school ook veranderen richting leerling? Als er structureel meer leerlingen komen met andere onderwijsbehoeften, zal het onderwijs dan meebewegen? In deze cursus leer je omgaan met verschillende leerproblemen, maar ook nadenken over de rol en kwaliteit van het huidige onderwijssysteem. Iedere leerling heeft zijn eigen onderwijsbehoefte. Leerdoelen Je hebt kennis van hoe de meeste leerlingen leren. Je hebt kennis van differentiatie in de klas. Je hebt kennis van dyslexie bij leerlingen, de achtergrond en kenmerken en specifieke lesactiviteiten passend bij deze leerlingen. Je hebt kennis van dyscalculie bij leerlingen, de achtergrond en kenmerken en specifieke lesactiviteiten passend bij deze leerlingen. Je hebt kennis van de Autisme Spectrum Stoornis (ASS) bij leerlingen, verschillende vormen, kenmerken en specifieke lesactiviteiten passend bij deze leerlingen. Je hebt kennis van de AD(H)D bij leerlingen, verschillende vormen, kenmerken en specifieke lesactiviteiten passend bij deze leerlingen. Je hebt kennis van hoogbegaafdheid bij leerlingen, de achtergrond en kenmerken en specifieke lesactiviteiten passend bij deze leerlingen. 4
Over deze cursus Beoordeling Beoordelingsformulier Aan het eind van de cursus wordt je parate kennis beoordeeld met een toets. Je praktische beheersing van de leerdoelen wordt getoetst aan de hand van een beroepsproduct. Dit wordt op verschillende punten beoordeeld: op inhoud (producteisen) en op de uitvoering (processtappen). Ander belangrijke punten bij de beoordeling zijn actieve deelname aan de lessen, nette uitwerking van de opdrachten in correct Nederlands. Je vindt de punten bij elkaar in het Beoordelingsformulier. Planning Planningsformulier Een beroepsproduct maken kost tijd. Daarom moet je dit goed plannen. Lees eerst de opdracht van het beroepsproduct goed door en vul daarna het Planningsformulier in. Neem ook de andere opdrachten van deze cursus op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt. Beroepsproduct: Lesactiviteit voor diverse leerproblemen Jullie maken per viertal een lesactiviteit waarbij gewerkt wordt met overeenkomsten tussen leerlingen met verschillende oorsprong van leerproblemen. Het nut van de opdracht: Als onderwijsassistent werk je vaak met kleine groepjes leerlingen die extra oefening nodig hebben met het aanleren van een schoolse vaardigheid. Zoals bijvoorbeeld lezen, rekenen of een werkstuk maken. De oorsprong van het leerprobleem binnen jouw groepje kan van elkaar verschillen. Toch wordt aan jou gevraagd om met alle leerlingen tegelijk, binnen jouw groepje, samen een zinvolle oefening te doen. Welke benadering is goed voor álle leerlingen binnen jouw groepje? Jullie maken: een inventarisatie van overeenkomsten tussen leerlingen met een leerprobleem een beschrijving van een motiverende lesactiviteit voor een groepje van drie leerlingen van ongeveer negen jaar oud: een leerling met ASS, een leerling met ADHD en een hoogbegaafde leerling. Deze leerlingen zitten samen in een groepje. Je kunt kiezen uit: een lesactiviteit voor het oefenen met automatiseren van tafels een lesactiviteit voor het oefenen met lezen een lesactiviteit om het maken van een werkstuk te starten en te begeleiden een zelfbedachte lesactiviteit. Plan voor jezelf een datum waarop je dit beroepsproduct inlevert. Vul deze datum in op je planningsformulier. 5
Over deze cursus Processtappen Maak een planning en een taakverdeling: Wie inventariseert kenmerken, eigenschappen en behoeften van ASS, ADHD, hoogbegaafd, dyslexie, dyscalculie? Gebruik hiervoor de theoriebronnen. Maak ieder een A4-poster (Lino) met daarop de didactische behoeften en de communicatiebehoeften van de leerling beschreven en in beeld gebracht (totaal vijf posters). Leg de posters naast elkaar en inventariseer de behoeftes die alle leerlingen gemeen hebben. Zoals: duidelijkheid vooraf. Maak een nieuwe A3-poster (Lino) met aanwijzingen voor 'de onderwijsassistent'. Op die poster staan: de didactische behoeften opgesomd en de behoeften in de communicatie. Maak samen een verslag waarin alle genoemde behoeften worden toegelicht en uitgelegd. Bijvoorbeeld: waarom hebben ze allemaal duidelijkheid nodig? De opdracht wordt nu verder individueel uitgevoerd. Kies een soort lesactiviteit. Bespreek met je docent welke drie gemeenschappelijke kenmerken van leerlingen met leerproblemen (A4-poster) je uitwerkt en bewust meeneemt in jouw lesactiviteit. Bijvoorbeeld: hoe ga ik duidelijkheid geven en op welke momenten? Beschrijf de lesactiviteit. Presenteer de lesactiviteit aan je medestudenten. Benadruk en verklaar de kenmerkende behoeften voor leerlingen met leerproblemen die je hebt uitgelicht. Vraag feedback en maak daar een kort verslag van, door de tips en tops te benoemen. Breng indien nodig wijzigingen, aanvullingen aan in jouw lesbeschrijving naar aanleiding van de feedback. Voeg al het werk van je groepsgenoten samen in een verslag. Het verslag bevat: vijf A4-posters, één A3-poster (hier kun je foto's van maken), vier uitgewerkte lesactiviteiten en vier persoonlijke verslagen. Kies een passende titelpagina en zorg ervoor dat alles in correct Nederlands is geschreven. Laat elke processtap goedkeuren door je docent voordat je begint aan de volgende processtap. Eisen aan het beroepsproduct De student heeft individueel een A4-poster gemaakt met daarin de didactische behoeften en communicatiebehoeften van de leerling (een van de vijf leerproblemen). De student heeft in samenwerking met zijn groepsgenoten een A3-poster gemaakt met daarin de didactische- en communicatiebehoeften van leerlingen met leerproblemen. De student maakt in samenwerking met zijn groepsgenoten een verslag waarin de diverse didactische en communicatiebehoeften van leerlingen met leerproblemen worden beschreven. De student kiest individueel een lesactiviteit en beschrijft deze in een verslag, waarbij hij ingaat op de behoeften van de leerling en kenmerken. De student presenteert de lesactiviteit op een duidelijke, heldere en aantrekkelijke wijze aan zijn medestudenten met behulp van Prezi. De student verwerkt de gekregen feedback in het gezamenlijke verslag. De studenten leveren een verslag aan met daarin de vijf A4-posters, één A3-poster, vijf of vier (afhankelijk van de groepsgrootte) uitgewerkte lesactiviteiten en vijf of vier persoonlijke verslagen, in correct Nederlands, met een passende titelpagina. 6
Oriëntatie Oriëntatie Opdracht 1 Boodschappen voor het nieuwe studiejaar Aan het begin van het studiejaar zorg je meestal wel dat je alle spullen verzamelt die je nodig hebt voor je studie. Dat zijn natuurlijk de verplichte boeken, maar ook mappen, schriften, agenda, stiften, pennen De dingen die jij kiest om te kopen zijn vast anders dan de spullen die een ander kiest. De een wil liever een schrift, terwijl een ander voor een losbladig systeem kiest. Maak voor jezelf een boodschappenlijst van spullen die jij handig vindt en aanschaft vooraf aan het nieuwe studiejaar. a. Boodschappenlijst: b. Leg jouw lijst naast die van een medestudent. Welke dingen staan daarop, die jij voor jezelf niet nodig of onhandig vindt? c. Kies twee dingen uit je eigen lijst die je echt superhandig vindt, die echt altijd op jouw lijst moeten. d. Leg uit waarom jij dat absoluut nodig hebt. e. Kies een ding uit de lijst van een ander dat jij echt onhandig vindt en leg uit waarom. Zo zie je een verschil in leerbenodigdheden, die mogelijk te maken hebben met een verschil in aanpak of leerstijl. 7
Oriëntatie Opdracht 2 Mijn eigen gebruiksaanwijzing Schrijf je persoonlijke gebruiksaanwijzing op voor jouw klassendocent. Vul de zinnen aan: a. Voordat de instructie begint heb ik het nodig om: b. Tijdens de instructie heb ik dit nodig om het te begrijpen: voordoen voorbeeld stilte tijd om aantekeningen te maken tekst met opdracht beweging vragen stellen tussendoor plaatjes erbij en ook: c. Zodra de instructie is gegeven wil ik: d. Een soort opdracht die ik moeilijk vind is bijvoorbeeld: e. Opdrachten waar ik blij van word zijn bijvoorbeeld: f. Vergelijk jouw gebruiksaanwijzing met die van je medestudenten. Noem een van de verschillen en leg uit waarom dit niet in jouw gebruiksaanwijzing past. 8
Oriëntatie Opdracht 3 Website Lino Favoriete juf of meester ooit a. Beschrijf of breng jouw meest favoriete juf of meester uit je schoolcarrière in beeld met behulp van Lino. Wat maakte hem of haar zo bijzonder dat hij/zij jou met plezier naar school liet gaan? Noem vijf dingen die je ook verwerkt in je Lino. b. Print je poster uit en bespreek deze met een medestudent. Kan hij raden op basis van jouw poster wat jouw favoriete juf zo bijzonder maakte voor jou? c. Welke dingen ga jij toepassen zodat leerlingen jou gaan herinneren als die ene onderwijsassistent die zorgde dat ze graag naar school gingen? 9
Hoe leren mensen? Hoe leren mensen? Inleiding Leren is het vormen van sterke en uitgebreide netwerken in je hersenen. Dat proces verloopt niet bij iedereen hetzelfde, mensen hebben verschillende leerstijlen. Sommige leerstijlen komen vaak voor, andere minder vaak. Hersengym kan het vormen van verbindingen in de hersenen extra stimuleren. Maar het belangrijkste voor een effectief leerproces, is voor elke leerstijl hetzelfde: gemotiveerd zijn. Leerdoelen Je kunt uitleggen hoe het brein werkt bij het leren. Je kunt motorische activiteiten benoemen die de samenwerking tussen de verschillende gebieden in het brein bevorderen. Je kunt uitleggen waarom motivatie belangrijk is. Je kunt de vier verschillende leerstijlen van Kolb benoemen en beschrijven. Je kunt werkvormen benoemen die bij de diverse leerstijlen van Kolb aansluiten. Hoe werkt het brein als je leert? Opdracht 1 Website Lino Je talenten in beeld brengen Zoek een afbeelding van hersenen met de kwaliteiten/talenten van links en rechts. Waar zitten de meeste van jouw talenten? Bespreek dat samen. Teken lege hersenen na en teken daarin een miniposter van jouw hersenen. Wat het sterkst aanwezig is, maak je het grootst. Dit kan ook met Lino (plaatjes van internet die je vergroot of verkleint). a. Waar zitten de meeste van jouw talenten? b. Welke talenten zijn dat? 10
Hoe leren mensen? c. Bespreek je antwoorden met een studiegenoot. Wat zijn jullie overeenkomsten en verschillen? Leg je antwoord uit. Opdracht 2 Verslag maken van jouw motivaties Wat motiveert jou bij het leren? Maak hier in Word een kort verslag van met illustraties. Verwerk daarin ook wat jouw leren nu te maken heeft met jouw toekomst. Wissel je verslag uit met een medestudent en geef elkaar feedback. Welke feedback heb je gekregen? Opdracht 3 Theoriebron Het brein Website Pixton Instructie kruisbewegingen maken In deze opdracht ga je een instructie maken. Zodra er iets in de ontwikkeling van een kind anders lijkt te gaan, krijgen ouders de vraag: Heeft uw kind gekropen? Dan wordt eigenlijk gevraagd of er geoefend is met kruisbewegingen. Want een kind dat op handen en knieën kruipt, maakt kruisbewegingen. Dat kruisbewegingen op jonge leeftijd het maken van verbindingen in het brein stimuleert, is allang bekend. Toch kan ook op latere leeftijd een inhaalslag gemaakt worden met oefeningen. Zoek op internet twee varianten van kruisbewegingen/oefeningen. Maak een instructie van deze oefeningen met behulp van foto s of tekeningen en verwerk ze in Pixton. Maak gebruik van Theoriebron Het brein. Print je Pixton uit en bespreek deze met een medestudent. Geef elkaar feedback. Welke feedback heb jij ontvangen? Opdracht 4 Theoriebron Het brein Tweehandige en tweevoetige oefeningen zoeken Jongleren met pittenzakjes is een voorbeeld van een tweehandige oefening. Zoek op internet tweehandige en tweevoetige oefeningen. Tweehandige oefeningen: a. Tweehandige oefening 1: b. Tweehandige oefening 2: 11
Hoe leren mensen? Tweevoetige oefeningen: c. Tweevoetige oefening 1: d. Tweevoetige oefening 2: Opdracht 5 Theoriebron Het brein Eigen motivatie en leerstijl onderzoeken Zoek in deze leereenheid twee opdrachten waarmee je zou willen beginnen. Die opdrachten passen bij jouw leerstijl. Maak gebruik van de Theoriebron Het brein en geef antwoord op de vragen. a. Welke twee opdrachten heb je uitgekozen? b. Bij welke leerstijl passen de opdrachten die je hebt uitgekozen? Leg uit. c. Welke leerstijl denk jij dat je hebt? Of welke combinatie van leerstijlen? Leg uit waarom je dat denkt. d. Kies het juiste antwoord. Mijn motivatie bij de gekozen opdrachten zijn: intrinsiek / extrinsiek / intrinsiek en extrinsiek. e. Leg uit waarom je dit antwoord hebt gekozen. 12