Open Tijden Duurzame innovatie met open standaarden en open source software
Open Tijden Levente Bokor Leo Cardinaals Jeroen van Disseldorp Roy Froma Ernest Neijenhuis Patrick Reijnen Tom Sondermeijer Joost van der Waa Capgemini Nederland B.V. Utrecht, maart 2008 2008 Capgemini Nederland B.V. Dit document is gepubliceerd onder een Creative Commons licentie met de volgende kenmerken: Naamsvermelding-Niet-commercieel-Geen Afgeleide werken 3.0 Nederland. Voor meer informatie zie http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/3.0/nl/ Foto omslag: Marlon B v/d Linde
Managementsamenvatting Een snel veranderende wereld De wereld om ons heen verandert sneller en sneller. Voor bedrijven is het een enorme uitdaging om alle ontwikkelingen bij te houden. Consumenten zijn kritischer geworden en kunnen via internet producten en diensten afnemen vanuit de hele wereld. Bovendien adopteren zij in rap tempo de nieuwe technologieën en willen zij ook steeds vaker online hun eigen producten samenstellen. Een andere uitdaging voor ondernemingen vormt de toenemende concurrentie op de wereldmarkt. Snelle technologische ontwikkelingen zorgen voor wereldwijde productie- en distributienetwerken. Concurrentie komt uit alle delen van de wereld. Ondernemingen moeten daarbij steeds vaker voldoen aan wisselende wet- en regelgeving omdat zij in meerdere landen opereren. Dit alles verhoogt de druk om efficiënter te werken. Fusies en outsourcing zijn daardoor aan de orde van de dag. Organisaties die in deze complexe wereld kunnen bloeien, richten zich steeds vaker op samenwerken en co-creëren met de outside world. Aan de ene kant omdat er méér slimme mensen buiten de eigen organisatie rondlopen dan daarbinnen, waardoor ondernemingen de kosten kunnen delen voor innovatie en research and development. Aan de andere kant zorgt de trend van mashups ervoor dat ondernemingen meer en meer gezamenlijk nieuwe business aangaan door (web)diensten te combineren. Ondernemingen wisselen dus steeds vaker cruciale data uit bij de ontwikkeling, de marketing, sales en distributie van producten en diensten. vraagt om meer flexibiliteit van IT Een onderneming die in deze snel veranderende wereld wil overleven, zal de flexibiliteit van de eigen IT drastisch moeten vergroten. Snelle technologische veranderingen, compliance issues, fusies, outsourcing en mashups vragen om lenigheid. Organisaties moeten letterlijk on-the-fly hun processen en de onderliggende informatiesystemen kunnen aanpassen. Data moet real time uitgewisseld kunnen worden. Met de huidige IT van bedrijven is dat meestal een zware opgave. Vaak is het IT-pakket een resultaat van het jarenlang opstapelen en bij elkaar voegen van applicaties. Dit maakt de IT van veel organisaties een ondoorzichtige kluwen. Het koppelen van nieuwe en het ontkoppelen van oude software is een buitengewoon ingewikkelde en kostbare zaak geworden. Vaak ook nog met een ongewisse uitkomst. Daarbij werken de meeste organisaties met gesloten software. Hierdoor worden zij beknot in hun vrijheid via de vendor lock-in; op korte termijn is het vaak goedkoper om met een nieuw product van de oude leverancier door te werken, dan een nieuwe, betere applicatie van een andere leverancier te implementeren. 1
Werken met open standaarden en open source software Voor ondernemingen die juist willen inspelen op alle veranderingen mag IT geen beperkende factor zijn. Een organisatie moet snel haar IT kunnen aanpassen om aan te haken op trends en ontwikkelingen. Open standaarden en open source software maken dat beide mogelijk. Applicaties die werken met open standaarden zijn sneller en met minder inspanning te integreren in het bestaande applicatielandschap. Wanneer applicaties te duur worden om te onderhouden zijn ze relatief simpel te vervangen. Ook is het eenvoudiger software met nieuwe functionaliteit in te passen in een IT-landschap dat opgebouwd is met open standaarden. Open source software, ontwikkeld door grote communities van programmeurs, groeit steeds vaker uit tot betrouwbare en onderhoudsarme software van hoge kwaliteit. Een IT-implementatietraject van open source software kent op korte termijn echter dezelfde uitdagingen als een normaal implementatietraject. Open source software is immers geen haarlemmerolie. De reguliere aspecten van good governance kunnen niet overboord gezet worden. Er zal altijd gekeken moeten worden naar zaken als volwassenheid, betrouwbaarheid en aansprakelijkheid. Deze zaken moeten evengoed worden meegenomen. Net als in trajecten waar voor gesloten oplossingen is gekozen. Maar wie op de juiste manier open source software inzet, zal merken dat zijn IT veel flexibeler is ingericht. Men is niet meer afhankelijk van de grillen van softwareleveranciers. Met open standaarden en open source software zijn organisaties weer volledig in control.... maakt duurzame innovatie mogelijk Een organisatie die klaar wil zijn voor de toekomst, zal de trend van open standaarden en open source software willen omarmen. Organisaties die hun IT daarmee opbouwen ervaren de ultieme vrijheid. Het stelt ze in staat vrijelijk mee te bewegen met de ontwikkelingen in de markt en waar zij de kans zien - zelf nieuwe markten te creëren. Nieuwe diensten kunnen sneller worden ontwikkeld en onontgonnen markten worden sneller betreden. Organisaties kunnen vlotter gezamenlijk optrekken. Met open standaarden en open source software ligt de wereld aan uw voeten. 2
Inhoudsopgave 1 De wereld verandert sneller 4 1.1 Consumenten adopteren rap nieuwe technologieën 4 1.2 Meer concurrentie door globalisering 5 1.3 Meer wet- en regelgeving 5 1.4 Innovation happens elsewhere 6 1.5 Co-creëren met consumenten 6 1.6 Nieuwe markten en mogelijkheden met mashups 6 2 Veranderingen stellen nieuwe eisen aan IT 8 2.1 Huidige IT is vaak star en beklemmend 8 2.2 De vendor lock-in 9 2.3 Vrijheid als fundamentele eis 10 3 IT die je de vrijheid geeft 12 3.1 Open standaarden werken bevrijdend 12 3.2 Open source software maakt een opmars 12 3.3 De ultieme vrijheid om te innoveren 14 4 Op weg naar duurzame innovatie 16 4.1 Snel innoveren wordt weer mogelijk 16 4.2 Verantwoordelijk met vrijheid omgaan 16 4.3 De wereld aan uw voeten 17 Over de auteurs 18 3
1 De wereld verandert sneller De snelheid waarmee samenlevingen veranderen, lijkt zich exponentieel te ontwikkelen. Onze verre voorouders leefden meer dan honderdduizend jaar als jagers en verzamelaars voordat ze twintig duizend jaar geleden de landbouw ontdekten. De Industriële Revolutie veroorzaakte 250 jaar geleden enorme veranderingen en met de komst van de informatie en communicatietechnieken gaan de ontwikkelingen alleen maar sneller. Ten opzichte van dertig jaar geleden zijn onze afzetmarkten, technologieën en de manier waarop we ons organiseren wederom totaal veranderd. En de ontwikkelingen staan niet stil 1.1 Consumenten adopteren rap nieuwe technologieën Hoe zag onze wereld er vijftien jaar geleden ook alweer uit? Hoe kwamen we aan onze informatie? Internet kenden we nog nauwelijks. We haalden onze informatie uit de krant. Uit de plaatselijke bibliotheek. En we hoorden of zagen veel via radio en televisie. We liepen rond met een Discman waarbij de CD nog kon overspringen. Nieuwe muziek kochten we bij de lokale platenzaak. En regelmatig waren we urenlang onbereikbaar, want: onderweg En waar staan we nu? We gebruiken massaal e-mail, mp3-spelers en mobiele telefoons. Op internet gebruiken we Google, Wikipedia, Amazon.com en P2P netwerken zoals LimeWire of BitTorrent. Mobiel internet, mobiele telefonie en een oneindige stroom aan steeds slimmere software heeft ons leven totaal veranderd. In nog geen tien jaar tijd hebben we ons sociale leven en de wijze waarop we onze informatie vergaren compleet aangepast. Via sociale netwerken als LinkedIn en MySpace houden we elkaar op de hoogte en leren we nieuwe mensen kennen. Waar singles vroeger weken moesten zoeken, hebben ze nu via datingsites in no-time meerdere afspraakjes geregeld. We hebben ongelimiteerd en snel toegang tot zeeën aan informatie. We delen met wildvreemde mensen muziek, films en applicaties. In communities op internet bouwen we samen aan nieuwe IT-toepassingen. Via hema.nl laat Nederland steeds vaker zijn eigen fotoboeken afdrukken. Skype, de gratis (beeld)telefoon via internet, telde halverwege 2007 al meer dan 220 miljoen geregistreerde gebruikers, een stijging van bijna 100 procent ten opzichte van het jaar daarvoor. Wat we zien is dat nieuwe technologische toepassingen op dit moment sneller ontstaan dan ooit tevoren. Voor consumenten zijn de ontwikkelingen eenvoudig bij te benen. De investeringen in tijd en geld zijn relatief klein en de meerwaarde van deze IT-toepassingen is vaak groot. Er groeit nu een generatie op die gewend is aan een eindeloze stroom, veelal gratis, toepassingen en gadgets waarmee ze de wereld naar hun hand zetten. Gelijke pas houden met de vaart waarmee consumenten alle technologische ontwikkelingen omarmen is voor bedrijven en overheden één van de grootste uitdagingen. Tegenwoordig kan iedereen via internet producten en diensten afnemen vanuit de hele wereld. Daardoor zijn de keuzemogelijkheden enorm toegenomen en dat geeft consumenten meer macht. Ze willen snel over nieuwe producten kunnen beschikken en willen geholpen worden op een tijdstip dat hen uitkomt. De transactie moet snel en eenvoudig zijn, want bij de minste of geringste vertraging of irritatie gaan consumenten direct op zoek naar een andere leverancier. 4
1. Unieke producten Op Barbie.com kunnen kinderen hun eigen barbiepop samenstellen en ook Dell laat klanten hun eigen computer samenstellen. Op de website www.mijnpeugeot107.tv konden mensen hun ideale Peugeot 107 samenstellen. Er zijn ook websites waar consumenten hun eigen T-shirtontwerpen kunnen maken en die andere consumenten dan ook kunnen bestellen. 2. Wereldwijde productie Denk aan de vliegtuigassemblage van Airbus waarbij alle onderdelen vanuit heel Europa afkomstig zijn. Niet alleen voor leveranciers wordt de lat hoger gelegd, ook producenten hebben te maken met hogere eisen. Denk aan speelgoed dat geen gevaarlijke stoffen mag bevatten of auto s die steeds strengere botsproeven moeten doorstaan. Als het gaat om hardware en software verwacht men dat alle technologie moeiteloos met elkaar overweg kan. Duurzame en veilige producten die eenvoudig te gebruiken zijn, vormen de norm. Een andere ontwikkeling is dat consumenten steeds vaker online een uniek product samenstellen of dat zij meedenken over verbeteringen. 1 1.2 Meer concurrentie door globalisering Ondernemingen ervaren steeds meer concurrentie in een almaar uitdijende markt. In voorgaande decennia waren producenten en dienstverleners vaak nog gebonden aan geografische locaties en fysieke distributienetwerken, maar met de komst van het Internet is dat verleden tijd. Internet zorgt niet alleen voor een toename van ontrouwe consumenten en kritischer burgers; de razendsnelle ITontwikkelingen en steeds goedkopere telecommunicatie zorgen er ook voor dat afzetmarkten groter en groter worden. Tegelijkertijd ontstaan er wereldwijde productienetwerken. 2 Door de steeds lagere kostprijs voor transport en de verschillen in arbeidskosten zijn productieketens uitgestrekt over de gehele wereld. Waar vroeger de meeste bedrijfsonderdelen zich op één locatie bevonden, zijn productie, research and development, marketing, finance, sales, service en onderhoud steeds vaker geografisch van elkaar gescheiden. Bedrijven als sportkledinggigant Nike zijn eigenlijk geen producent meer. Dit soort bedrijven is eerder een marketingorganisatie die bestellingen plaatst bij verschillende producenten, in dit geval van schoenen en kleding. Outsourcen van standaarddienstverlening, zoals administratie en helpdesks, is de normaalste zaak van de wereld geworden. Deze dienstverlening wordt massaal ingekocht in lage lonenlanden als Polen, India en China; landen die steeds vaker ook zelf hoogwaardige technologie ontwikkelen. In een uitdijende markt met almaar meer partijen wordt het steeds normaler dat concurrenten vanuit het niets opduiken. Fusies en overnames zijn mede daardoor aan de orde van de dag. De internationale markt wordt er niet overzichtelijker op. Bedrijven in India en China zijn inmiddels financieel draagkrachtig genoeg om westerse bedrijven over te nemen. 3. Compliance Compliance is de naleving van weten regelgeving, en het werken volgens de normen en regels die een organisatie zelf heeft opgesteld, al dan niet ingegeven door de publieke opinie. Bron: Wikipedia 1.3 Meer wet- en regelgeving Naast de grotere afzetmarkt en uitgestrektere productielijnen heeft globalisering gevolgen voor compliance. 3 Door globalisering opereren steeds meer bedrijven op de wereldmarkt. Vooral de wet- en regelgeving van de twee grootste markten, de Europese Unie en de Verenigde Staten, zijn van invloed op hoe bedrijven zich dienen te verantwoorden. Internationaal opererende organisaties krijgen steeds vaker te maken met nieuwe regelgeving als gevolg van incidenten. Denk daarbij bijvoorbeeld aan regelgeving die volgde na boekhoudschandalen bij Enron en Parmalat. Maar ook een incident, zoals de hypotheekcrisis in de VS, leidt vaak onherroepelijk tot nieuwe wetgeving. Daarnaast dwingt de publieke opinie bedrijven steeds vaker tot wijzigingen in hun productiesysteem. Ook nieuwe wensen op het gebied van CO2-reductie of fair trade zijn van invloed op de bedrijfsvoering. Over het algemeen kan gesteld 5
worden dat in hoe meer landen een bedrijf opereert, hoe meer men moet voldoen aan een woud van verschillende regels. 4. Innovation happens elsewhere Dit concept is uitgebreid beschreven door Ron Goldman en Richard P. Gabriel. Zie Innovation happens elsewhere, te raadplegen via http://dreamsongs.com 1.4 Innovation happens elsewhere Snelle technologische ontwikkelingen, veeleisende consumenten, de toename van wereldwijde concurrentie en een constante stroom van veranderende regelgeving; dit alles verhoogt de druk op bedrijven om efficiënter te werken en om de organisatie flexibeler in te richten. Steeds meer ondernemingen kiezen ervoor om groei en innovatie tot stand te laten komen door interactie met de outside world. Samenwerken biedt immers kostenvoordelen. Ontwikkelen met twee of drie partijen is goedkoper dan in je eentje. Een belangrijk inzicht daarbij is dat er buiten de eigen organisatie altijd méér slimme en innovatieve mensen rond lopen dan daarbinnen. 4 Dit principe wordt ook wel 'innovation happens elsewhere' genoemd. Wie efficiënt wil innoveren zal zich daarom zoveel mogelijk moeten openstellen om toegang te krijgen tot deze groep van creatieve geesten. Organisaties met groeiambities kunnen zich dus maar beter richten op samenwerken en co-creëren met deze outside world. Philips doet dat bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van de technologie voor de high definition televisies. Samen met andere flatscreenproducenten ontwikkelen zij de basistechnologie. De PixelPlus-technologie, die Philips onderscheidt van zijn concurrenten, houdt het voor zich zelf. Zo kunnen ondernemingen samenwerken en concurreren tegelijk. 5. Succesvolle internetbedrijven Amazon zag bijvoorbeeld zijn nettowinst tussen 2006 en 2007 met 257 procent stijgen tot 78 miljoen dollar. De winsten van Google en Ebay bedroegen alleen al in het tweede kwartaal van 2007 enkele honderden miljoenen dollars. Websites in handen van Google, zoals YouTube, waren goed voor 64 procent van de totale omzet. En ook de digitale marskramer Ebay heeft de laatste jaren zijn activiteiten uitgebreid. Ebay-dochter Paypal zag de omvang van alle verwerkte transacties stijgen tot 11,7 miljard dollar. Skype, een ander onderdeel van Ebay, groeide ook flink: met maar liefst 103 procent ten opzichte van het tweede kwartaal in 2006. Ebay heeft zijn activiteiten buiten de internetveiling flink uitgebreid. Zo kocht het bedrijf Stubhub, een bedrijf gespecialiseerd in kaartverkoop, en Stumbleupon, een bedrijf dat een toolbar levert waarmee gebruikers websites, foto's en andere content vinden die aansluit op hun interesses. 1.5 Co-creëren met consumenten Tot de outside world behoren ook de eigen klanten. Ook zij kunnen een onderneming op goede ideeën brengen. Zij weten immers waarvoor zij producten gebruiken of willen gebruiken. De relatie met klanten zal zich daarom steeds meer ontwikkelen van een transactierelatie naar een interactierelatie. Waar de klant vroeger alleen de portemonnee trok om een product aan te schaffen, zullen producent en consument in de toekomst steeds vaker samen een product ontwikkelen. Een aardig voorbeeld hiervan is de Deense speelgoedfabrikant Lego. Via de website kunnen klanten met speciale software een model van Lego zelf samenstellen. Vervolgens kan het model worden aangekocht en krijgt de klant zijn eigen ontwerp in losse Legoblokjes opgestuurd in een speciaal gemaakte Legodoos. Consumenten kunnen via de Lego-website ook modellen aanschaffen die door andere klanten zijn ontworpen. 1.6 Nieuwe markten en mogelijkheden met mash-ups Voor organisaties die de technologische ontwikkelingen kunnen bijhouden, zijn er volop kansen. Een aantal bedrijven bewijst al enige jaren dat slimme inzet van IT de drijfveer kan zijn voor nieuwe producten en hogere omzetten. Bedrijven als Google, Amazon en Cisco zijn ontstaan en groot geworden dankzij de opkomst van het internet. 5 Het internet levert dan ook ongekende mogelijkheden tot samenwerking en ontsluiting van nieuwe markten. Zo startte Google in 2007 samen met TomTom 6
6. Mashups Een mashup is een web-applicatie die gegevens samenvoegt van meerdere bronnen in één enkele geïntegreerde applicatie. Een voorbeeld hiervan is de cartografische omgeving van Google Maps die gecombineerd wordt met de informatie van huizensite Funda. Zo ontstaat een nieuwe dienst die geen van beide partijen in zijn eentje had kunnen aanbieden. 7. Sociale netwerken MySpace is een online sociaal netwerk dat zich met name richt op het privéleven van mensen. LinkedIn is gericht op professionals. Beide zijn marktleider in hun segment, maar kennen een sterke concurrentie van netwerken als Hyves en Plaxo. een nieuwe dienst waarmee het makkelijker wordt om routes vooraf te plannen. Door deze mashup 6 is het mogelijk dat adressen die zijn opgezocht met Google Maps via een paar muisklikken in je TomTom staan. Een ander voorbeeld is de website van de Amerikaanse basketbalbond NBA. Deze heeft een webshop waar fans NBA-spullen kunnen kopen. Feitelijk kopen zij hun spullen bij Amazon.com, maar dat is niet te zien omdat de webomgeving waarin de artikelen worden verkocht een NBA look and feel heeft. Net zoals de webapplicaties met real-time informatie van TomTom en Google Maps, zullen mashups als NBA en Amazon in de toekomst steeds vaker een belangrijke vorm van business zijn. Ook social software zoals MySpace en LinkedIn 7 maakt nieuwe toepassingen mogelijk. De mogelijkheden lijken eindeloos voor bedrijven die bereid zijn hun databronnen op het internet te combineren met die van andere bedrijven. Er zijn overigens ook voorbeelden van mashups die niet zo digitaal van aard zijn. Denk bijvoorbeeld aan het Senseo koffiezetapparaat, waarbij elektronicagigant Philips en koffieleverancier Douwe Egberts de handen ineen hebben geslagen om een product gezamenlijk in de markt te zetten. Met dit soort mashups delen organisaties vaak cruciale informatie bij de ontwikkeling, de marketing, sales en distributie van het product. 7
8. Vrije energiemarkt wordt mainframe noodlottig Het Zeeuwse energiebedrijf DELTA moest vanwege de liberalisering van de energiemarkt klantvriendelijker worden. Dat bleek niet eenvoudig. Harriëtte Hesselmans, hoofd IT: "Het bedrijf werkte nog met een mainframe uit 1978. Tachtig procent van onze applicaties was ongeschikt voor de nieuwe situatie. Het oude systeem kon niet communiceren met de systemen van conculega's, 'clearinghouses' en andere externe partijen. Begin 2002 stapte DELTA over op SAP en begon men met het ontrafelen van alle toepassingen op het mainframe. Het mainframe gaf zich niet zo gauw gewonnen. Er bleek toch veel meer aan resterende functionaliteit in te zitten dan we vermoedden." Bron:, Computable, 7 oktober 2005 9. Problemen bij de Belastingdienst Vijf jaar geleden was de Belastingdienst nog de best georganiseerde dienst van de rijksoverheid. Maar in 2007 concludeerde de Nationale Ombudsman: De Belastingdienst is door de ondergrens gezakt van wat aanvaardbaar is in de omgang met de burger. Naomi Woestenenk was tot april 2007 de verantwoordelijk manager voor de automatisering bij de fiscus: De Belastingdienst maakt al vijftig jaar gebruik van computers voor de verwerking van gegevens. Die jaren veranderde de technologie honderd keer. Uit al die fasen zijn er nog netwerken, die het allemaal met elkaar moeten kunnen vinden. ( ) Daar hadden we steeds meer last van. 2 Veranderingen stellen nieuwe eisen aan IT Een onderneming die in een dynamische wereld het hoofd boven water wil houden, moet zich snel kunnen aanpassen. Om in te kunnen spelen op alle trends en ontwikkelingen moet de IT van een organisatie steeds meer in staat zijn om on-the-fly koppelingen te maken met nieuwe technologieën. De IT van een onderneming zou relatief eenvoudig data van nieuwe webapplicaties moeten kunnen verwerken. Maar het zou vanwege fusies, overnames en mashups - ook eenvoudig koppelingen moeten kunnen maken met de IT van andere organisaties. Daarnaast moet de IT makkelijk aangepast kunnen worden als er veranderingen zijn in de wet- en regelgeving of als applicaties van toeleveranciers en distributeurs daar om vragen. Alle moderne technologie ten spijt; vandaag de dag zijn er heel weinig goede voorbeelden te vinden van organisaties die hun IT eenvoudig kunnen aanpassen. Ga maar na hoe snel uw eigen IT-organisatie een fusie, afsplitsing of outsourcing zou kunnen realiseren. Het is tekenend voor hoe gevangen we momenteel zijn. 2.1 Huidige IT is vaak star en beklemmend Het aanpassen van IT-systemen is bij de meeste organisaties een enorme ingreep. Vaak is het totale IT-pakket van een organisatie het resultaat van tientallen jaren opstapelen en bij elkaar voegen van allerlei applicaties. Om de planning, productie, logistiek, dataprocessen en sales zoveel mogelijk te stroomlijnen, is in de loop van tientallen jaren een kluwen aan applicaties ontstaan. En de geïnstalleerde bedrijfssoftwarepakketten zelf zijn vaak ook het resultaat van jarenlang voortborduren op eerdere versies. De IT van bedrijven is mede hierdoor vaak uitermate star en beklemmend geworden. Vooral bij grote organisaties, die al meerdere decennia investeren in IT, is de IT verworden tot een complex woud aan voorzieningen. Bedrijven plukken daar nu de wrange vruchten van. Waar in het verleden ITsystemen bijdroegen aan een efficiënte bedrijfsvoering, krijgen organisaties steeds vaker het idee dat de technologie hen belemmert in de ontwikkeling. Nieuwe applicaties communiceren vaak slecht met de complexe verzameling bestaande applicaties. Wie applicaties wil vervangen of zaken wil aanpassen lijkt soms te zijn verwikkeld in een spelletje mikado: wanneer je één stokje van het speelveld haalt, moet je er op bedacht zijn dat alle andere stokjes kunnen meebewegen. Een dramatisch voorbeeld hiervan is het Zeeuwse energiebedrijf Delta dat vanwege de liberalisering van de Europese energiemarkt de IT-applicaties moest aanpassen. De IT was na 25 jaar programmeren een zeer complexe kluwen geworden rondom een mainframe. Op de dag waarop de liberaliseringswet in werking trad, 1 januari 2005, was men nog lang niet klaar met de IThervormingen. 8 Drie jaar later staat het bedrijf nog steeds aangemerkt als één van de slechtst presterende energiebedrijven op vergelijkingswebsite www.energieleveranciers.nl met veel klachten over de onjuistheid van verzonden rekeningen en de grote administratieve last die klanten ervaren. Bron: NRC Handelsblad, 24 november 2007 8
10. De vijf grootste problemen bij de Belastingdienst (...) Of neem de uitbetaling van vijf miljoen zorgtoeslagen en één miljoen huurtoeslagen, sinds 1 januari 2006 een verantwoordelijkheid van de Belastingdienst. De uitvoering van die toeslagen liep mis doordat het computersysteem de wisselende gegevens niet aan bleek te kunnen. Door aanvragen met de hand te verwerken, konden driehonderd ambtenaren een totale uitbetalingschaos voorkomen. Toch kregen nog miljoenen mensen te hoge, te lage of helemaal geen toeslagen. Bron: NRC Handelsblad, 28 februari 2008 11. De Jager grijpt in bij Belastingdienst De Jager wil dat er een afdeling 'ict regie en architectuur' komt die (...) moet zorgen voor een sterke centrale sturing. De Jager gaat ook alle test- en implementatietrajecten herzien. Bron: Computable, 27 februari 2008 12. Postbank kampt met problemen Postbank kampt met problemen. Zie de reeks nieuwsberichten op Webwereld.nl tussen juni 2006 en december 2007. Op een maandag in oktober 2006 verzuchtte een Postbankwoordvoerder: "Donderdagavond kregen we de eerste meldingen en vrijdag ontstond de indruk dat de problemen waren opgelost. Het probleem keerde op zaterdag terug en leek na een aantal maatregelen om negen uur 's avonds verholpen. Vervolgens meldde een aantal klanten zich vanochtend met dezelfde problemen." 13. Amerikanen willen geen nummers behouden Volgens marktanalisten is het invoeren van nummerportabiliteit juist goed voor de markt. Bron: Webwereld.nl, 17 april 2003 Ook de Belastingdienst, vijf jaar geleden nog uitgeroepen tot de best presterende overheidsdienst, is in een paar jaar tijd hard onderuit gegaan vanwege de onoverzichtelijke IT-situatie. 9 De IT-gebreken kwamen in 2007 al veelvuldig aan het licht. 10 Begin 2008 veroorzaakte een fout in de computersystemen er zelfs voor dat maarliefst 730.000 elektronische belastingaangiften onbruikbaar waren geworden. 11 En het zijn echt niet alleen de nutsbedrijven en overheidsdiensten die last hebben van de IT. Gedurende 2006 en 2007 bleken Postbank.nl en Mijnpostbank.nl soms dagen lang niet of slecht te bereiken als gevolg van een onduidelijke opbouw van de IT-systemen. 12 En in de VS spande de mobiele telefonie-industrie nog een federale rechtszaak aan om te voorkomen dat de overheid nummerbehoud zou toestaan. De industrie was vooral bezorgd om de extra kosten. Volgens eigen berekeningen zou nummerbehoud één miljard dollar aan technische aanpassingen kosten. 13 Kortom, daar waar veranderingen in de markt of aanpassingen in de regelgeving vragen om mee te veranderen, is de IT van organisaties niet altijd in staat om te volgen. In tegenstelling tot consumenten kost het organisaties veel tijd en moeite om nieuwe technologie te adopteren en in te passen in hun bestaande IT. De investeringen zijn groot en de uitkomst blijft vaak ongewis. Een Amerikaans onderzoeksbureau stelde onlangs vast dat van alle IT-projecten 30 procent helemaal nooit van de grond komt, 50 procent veel problemen geeft en slechts 20 procent echt slaagt. 14 Volgens de ICT-barometer van Ernst & Young faalt in Nederland één op de tien ICT-projecten volledig en vijf op de tien deels. 15 2.2 De vendor lock-in Doordat sommige applicaties alleen kunnen communiceren met applicaties van dezelfde leverancier, kunnen deze niet zondermeer vervangen worden door software van andere leveranciers. Zo is er bij veel bedrijven een applicatielandschap ontstaan dat afhankelijk is van slechts enkele leveranciers. Dit verschijnsel staat bekend als de vendor lock-in. Overstappen op andere software betekent voor deze organisaties vaak extra migratiekosten, bovenop de aanschaf van een nieuwe applicatie. Organisaties kiezen om deze reden vaak voor een upgrade van de oude applicatie. Op de korte termijn is dat immers goedkoper. Zo wordt het probleem in stand gehouden. Vervanging van software door een applicatie van een andere leverancier is dan op de lange termijn nog steeds geen sinecure. Veel softwareleveranciers leven van de geldelijke inkomsten van licentieverkoop. Zij beschermen hun producten door de broncode af te schermen. Dit is een breed geaccepteerd business model, dat we hier niet willen bekritiseren. Maar deze bescherming heeft wel directe gevolgen voor de afnemers. Deze kunnen niet zelf aan de software sleutelen of het door derden laten aanpassen. Voor iedere aanpassing of uitbreiding moet men terug naar de leverancier die het product heeft gemaakt. Bedrijven kunnen zo dus vast komen te zitten aan de verkopende partij, de vendor, en aan de producten die deze partij aanbiedt. 16 Een schrijnend voorbeeld van een lock-in vond plaats in de jaren negentig in de fotografie. Sinds de dertiger jaren waren hiervoor standaarden ontwikkeld die het mogelijk maakten dat lenzen en camera s van verschillende merken volledig uitwisselbaar waren. De lenzen konden los- en vastgekoppeld worden van het fototoestel, ongeacht het merk. Echter, vanaf 1989 zijn zowel de lenzen als 9
14. Project Management Offices: A case of knowledge-based archetypes Desouza K.C., Evaristo J. R, International Journal of Information Management, 2006, Vol. 26, pg 414-423 15. ICT-barometer Invoering van specifieke systemen zoals een project/planning systeem of een CRM systeem zijn in de meeste gevallen slechts ten dele of soms helemaal niet succesvol. Bron: ICT-barometer, Ernst & Young, juni 2006 16. Capgemini publiceert eigen gedragscode ter preventie van lock-in In geen geval zullen oplossingen en diensten die wij leveren een directe afhankelijkheid van Capgemini als leverancier voor de toekomst creëren. camera s uitgerust met elektronica om de communicatie tussen lens en camera te regelen. Fabrikanten hebben deze omslag aangegrepen om lenzen en camera s van andere fabrikanten uit te sluiten. Consumenten die sindsdien van lens of camera wilden wisselen, konden alleen nog maar overstappen naar één en hetzelfde merk. 17 2.3 Vrijheid als fundamentele eis In een ideale wereld mag technologie geen beperkende factor zijn. Ondernemingen die adequaat willen inspelen op alle technologische en economische ontwikkelingen, zullen hun IT daarom op orde moeten hebben. Het moet duurzaam worden ingericht. Applicaties moeten eenvoudig, als ware het bouwstenen, gekoppeld en ontkoppeld kunnen worden, zonder dat dit gevolgen heeft voor de continuïteit en stabiliteit van het volledige IT-systeem. Voor bijna elke nieuwe business geldt immers dat organisaties aan hun ITsytemen moeten sleutelen. Wil een organisatie real-time data kunnen delen of een nieuwe service introduceren, dan moet de IT van een bedrijf maar aan één criterium voldoen, en dat is: vrijheid. Vrijheid om applicaties te mogen inruilen, vrijheid om te communiceren met applicaties van andere partijen en vrijheid om nieuwe applicaties snel en eenvoudig aan de eigen eisen en wensen aan te passen. Applicaties die gebruik maken van open standaarden kunnen eenvoudig informatie met elkaar uitwisselen. Een IT-architectuur op basis van open standaarden biedt organisaties de gewenste vrijheid. Het opent de deur naar een goedkopere en flexibeler IT, zeker in combinatie met open source software. Bron: Capgemini onderschrijft de waarden van het Manifest van de Open Overheden, Capgemini website, 24 januari 2007 17. Vendor lock-in voorbeelden Vele vendor lock-in voorbeelden zijn te vinden op de Engelse Wikipedia: van de auto-industrie tot Ikea, van Filofax-agenda's tot softwareleveranciers. 10
Wat is open? We hebben het in dit document veel over open standaarden en open source software, maar in het dagelijks leven worden de termen nogal eens verward. Bovendien zijn er naast deze twee nog meer soorten open producten. Omdat het nuttig kan zijn om expliciet onderscheid te maken in de diverse soort open staan we er hier in dit kader kort bij stil. De term open betekent zoveel als: iedereen mag meebouwen en er ongelimiteerd gebruik van maken. Binnen Capgemini erkennen we vier verschillende soorten open producten : open standaarden, open source software, open content en open methoden. the way we see it 2 Open source software: levert snel en goedkoop ICT oplossingen Bij open source heeft iedereen vrij toegang tot de broncodes van de software. Hierdoor hebben organisaties de vrijheid om zelf de software aan te passen of door te ontwikkelen. Vaak worden aanpassingen, oplossingen voor fouten en nieuwe functionaliteit in een online community besproken, gemaakt en gedeeld. De community is in staat snel aanpassingen te maken op de code als dat nodig is, wanneer er bijvoorbeeld een security-probleem is of als er nieuwe inzichten zijn ontstaan. Over het algemeen kan men stellen dat hoe ouder en actiever de community is, hoe meer de software is doorontwikkeld en hoe beter de software is getest. Open source software kan direct gedownload en gebruikt worden. Men krijgt dan meteen beschikking over de volledige software en niet een demoversie zoals bij gesloten software. Er hoeft in de regel niet voor licenties betaald te worden. Maar hoewel er geen licentiekosten zijn, zullen bedrijven te maken krijgen met eventuele supportkosten voor ondersteunende activiteiten vanuit een softwarebedrijf dat het onderhoud op de software uitvoert. Vaak wordt open source software ondersteund en gesponsord door één of meerdere bedrijven. Voorbeelden van open source software zijn Linux, Apache, Firefox en OpenOffice. figuur 1: Capgemini onderkent 4 types van open producten 1 Open standaarden: maken flexibele knips mogelijk Open standaarden zorgen ervoor dat de uitwisseling van informatie tussen applicaties mogelijk wordt. In plaats van te werken met ongedocumenteerde standaarden, legt de gebruiker informatie vast in een open standaard formaat. Applicaties die gebruik maken van open standaarden kunnen eenvoudig informatie met elkaar uitwisselen. In tegenstelling tot software die werkt met afgeschermde communicatieprotocollen en opslagformaten hoeven open standaard applicaties niet noodzakelijkerwijs van dezelfde softwareleverancier te zijn om informatie uit te kunnen wisselen. Organisaties die willen samenwerken, hoeven met open standaarden dus ook niet over het zelfde softwarepakket te beschikken om informatie uit te kunnen wisselen. Het volstaat te standaardiseren op open communicatieprotocollen en opslagformaten. Het is niet zo dat alleen open source software gebruik maakt van open standaarden; ook steeds meer gesloten software maakt er gebruik van. Het zijn vooral de open standaarden die er voor zorgen dat knips mogelijk zijn. Met open standaarden kan een organisatie gemakkelijk software koppelen of juist ontkoppelen. Dit scheelt ook aanzienlijk veel tijd bij fusies of outsourcingsprojecten; met open standaarden is het relatief eenvoudig om bedrijfsonderdelen aan te haken of te ontkoppelen. Voorbeelden van open standaarden zijn het Open Document Format (ODF), Standard Query Lanquage (SQL), Transmission Control Protocol (TCP) en het Portable Document Format (PDF). 3 Open content: maakt meer kennis en media beschikbaar Open inhoud of open content is een verzamelnaam voor creatief werk, zoals tekst, afbeeldingen, geluid en video, dat wordt gepubliceerd onder een niet-restrictieve licentie. Dat is een licentie die het kopiëren van deze informatie en - soms ook - het bewerken en verspreiden expliciet toestaat. Doordat de content open is kan iedereen de informatie op ieder moment inzien en wijzigen. Dit bevordert creativiteit, uitwisseling en kennis. Iedereen kan content maken en publiceren. Denk aan artikelen die worden geschreven, of vakantiefoto s en filmpjes die vrijwel iedereen tegenwoordig maakt. Voor eenvoudige publicatie onder een open content licentie is de website van Creative Commons opgericht, waar je in no-time meer kan leren over het delen van digitale werken. Zie http://www.creativecommons.com. Voorbeelden van open content zijn Wikipedia en OpenStreetMap. 4 Open methoden: maakt naadloos samenwerken mogelijk Onder open methoden verstaan we vrij toepasbare werkwijzen voor mensen en organisaties die met elkaar samenwerken. Ze beschrijven de processen, rollen en interacties tussen mensen in een samenwerkingsverband, disciplines, producten, stappenplannen, projectfasering, enzovoort. Open methoden zijn ontstaan door best practices. Communities hebben geleerd te werken met een gedefinieerde set van afspraken en werkwijzen. Hierdoor wordt het wereldwijd samenwerken vergemakkelijkt. Open methoden worden steeds belangrijker omdat we door globalisering met steeds meer mensen, organisaties en culturen in aanraking komen. Snel kunnen samenwerken en elkaars taal spreken is dan handig. Omarming van open methoden door zoveel mogelijk marktpartijen maakt dit mogelijk. Voorbeelden van open methoden zijn TOGAF en OpenUP. 11
3 IT die je de vrijheid geeft 18. Service Oriented Architecture Een SOA-opgebouwd systeem bestaat meestal uit meerdere componenten: componenten die een dienst aanbieden, de zogenaamde (web)services. Daarnaast zijn er componenten die de uitwisseling van informatie tussen services regelen, de zogenaamde Enterprise Service Bus (ESB). Vaak is er ook een component voor de dataopslag. Doordat de services losse componenten zijn en alleen met elkaar praten via de ESB, wordt het veel eenvoudiger om services toe te voegen of te verwijderen. 19. Channel Routing and Integration Service Supports Growth in Online Filing at HMRC We can respond more quickly to change and mask complexity. Andy Harrod, Lead Architect, Aspire edelivery Programme. Bron: http://www.uk.capgemini.com 20. Nederland Open in Verbinding De doelstellingen van dit actieplan zijn: het vergroten van de interoperabiliteit tussen overheidsorganisaties, het verminderen van de afhankelijkheid van leveranciers en het bevorderen van een gelijk speelveld op de softwaremarkt. 3.1 Open standaarden werken bevrijdend Keuzes gemaakt in het verleden, zijn bepalend voor de toekomst. Dit geldt zeker voor de inrichting van de IT van een onderneming. Wie zijn IT heeft opgebouwd rondom applicaties die werken met open standaarden zal eenvoudig zijn software ecosysteem kunnen aanpassen. Applicaties die met open standaarden werken zijn sneller en met minder inspanningen onderling te vervangen. Ook is het eenvoudiger software met nieuwe functionaliteit in te passen in het IT-landschap. Helaas zijn open standaarden in het verleden zelden een eis geweest bij de aanschaf van een nieuw softwarepakket. Dit maakt dat de IT van ondernemingen nu vaak minder flexibel is dan wenselijk. Om dit probleem in de toekomst te kunnen ondervangen zouden organisaties er verstandig aan doen om compliance ten aanzien van open standaarden als hard criterium op te nemen bij de keuze van nieuwe software. Wanneer ondernemingen hier hun softwareselectieproces op aanpassen, dan geeft dat uiteindelijk meer handelingsvrijheid in de toekomst. Bovendien maakt het de onderneming ook minder afhankelijk van leveranciers. Het belang dat organisaties aan open standaarden hechten, wordt steeds groter. Dat is niet zo vreemd. Het internet bijvoorbeeld, zou zonder open standaarden niet eens kunnen functioneren. De standaardtaal voor internet pagina s (HTML) is immers een open standaard. Maar ook de zoveel besproken Service-Oriented Architecture (SOA) is vrijwel alleen mogelijk met open standaarden. 18 Om eenvoudiger met burgers en bedrijven gegevens te kunnen uitwisselen, heeft bijvoorbeeld de Britse belastingdienst zijn IT gestandaardiseerd op open standaarden. Deze overstap zorgde onder andere voor een flinke administratieve lastenverlichting en opende de deur voor een eenvoudiger en veiliger online belastingaangifteproces. 19 Het belang van open standaarden wordt ook door de Nederlandse overheid inmiddels erkend. In december 2007 nam de Tweede Kamer unaniem het actieplan Nederland Open in Verbinding aan. Dit plan stelt dat Nederlandse overheden bij nieuwe IT-implementaties van open standaarden gebruiken moeten maken. 20 Doen ze dat niet, dan hebben ze wat uit te leggen. Dit principe wordt ook wel comply-or-explain genoemd. Bron: http://www.minez.nl/dsresource? objectid=153181&type=pdf 12
21. Voorbeelden Belgische overheid stapt over op ODF, Webwereld.nl, 23 juni 2006 Cuba Embraces Open-Source Software, washingtonpost.com, 16 februari 2007 French parliament embraces Linux, theinquirer.net, 27 november 2006 Open standaarden ICT bij overheid, Regering.nl, 17 september 2007 22. Open source impossible to avoid, Gartner says Vice president Mark Driver van Gartner: [Open source] has become completely impractical to avoid." Bron: Network World, 20 september 2007 23. Volwassenheid open source Het door Capgemini ontwikkelde Open Source Maturity Model (OSMM) kijkt naar een aantal belangrijke kenmerken bij het meten hoe volwassen een open source product is: Product Hoe lang bestaat de software al? Zijn er al verschillende licentievormen? Is er één individu mee bezig of zit er al een organisatie achter? Wie is er allemaal enthousiast over het product? Individuen? Communities of bedrijven? Is er een community? En hoe is deze georganiseerd? Integratie In hoeverre kan er met scripts en plug-ins gewerkt worden? Hoe goed kan het product samenwerken met andere producten? In hoeverre werkt het product met algemene standaarden? Gebruik In hoeverre is de support geregeld? In hoeverre zijn er al dienstverleners die je kunnen helpen? Acceptatie Hoe uitgebreid hebben de gebruikers zich georganiseerd? Hoe groot is het marktaandeel? Bron: OSMM, Capgemini, 2005 3.2 Open source software maakt een opmars Parallel aan de ontwikkeling van open standaarden vindt de opkomst van open source software plaats. Wat ooit begon als speeltuin voor IT-hippies en cyberanarchisten, is inmiddels uitgegroeid tot een volwaardig alternatief voor software waarvan de broncode wordt afgeschermd. Dit laatste wordt ook wel gesloten software genoemd. Waar enkele jaren geleden nog veel ondernemingen aarzelden als het ging om de inzet van open source software zien we dat dit aantal ieder jaar verder slinkt. Dat komt ondermeer door de professionalisering van de markt van open source software. Hierdoor zijn veel zorgen van weleer door leveranciers weggenomen. De groei van deze markt is kenmerkend voor de trend naar meer open. Het is een trend die niet meer is weg te denken. Steeds meer IT-bedrijven ontwikkelen hun software binnen open source communities. En ook steeds vaker besluiten overheden hun IT via open standaarden en open source software duurzaam in te richten zodat zij onafhankelijker worden van softwareleveranciers. 21 Het Franse ministerie van Financiën en Economie investeert op dit moment bijvoorbeeld miljoenen euro s in een programma dat de oude, dure en rigide IT systemen moet vervangen. Het leunt daarbij in de meeste projecten zwaar op open source software van Eclipse en goedkope Intel servers. Vooral bij de dienst belastingen is het ministerie bezig de nieuwe systemen op te bouwen volgens de inzichten van Service Oriented Architecture, op alle niveaus van functionaliteiten tot de gehele infrastructuur. De beweging die open software opstuwt, is inmiddels zo krachtig en levert een dermate hoge kwaliteit software af dat volgens het invloedrijke onderzoeksbureau Gartner in 2011 minstens 22 procent van de markt open source software zal gebruiken. 22 Voor een aantal open source softwareprojecten geldt dan ook dat zij grote pluspunten hebben vergeleken met applicaties die onder een commerciële licentie worden ontwikkeld en verspreid. Voorbeelden van grote projecten zijn Eclipse, Linux, Firefox, OpenOffice, Alfresco en JBoss. Software die in dit soort grote communities wordt ontwikkeld, groeit vaak enorm snel uit tot betrouwbare en onderhoudsarme software. Daarbij komt dat de gebruiker onomwonden informatie krijgt over de stabiliteit van het product, de organisatie erachter en de toekomstige ontwikkelingen, omdat de ontwikkeling publiekelijk is te volgen op internet. Uiteraard is niet alle open source software even volwassen. Het is daarom belangrijk om in te kunnen schatten wat voor een vlees je in de kuip hebt. Is de software stabiel genoeg bijvoorbeeld? Wat is de kwaliteit en activiteit van de community? Hoeveel organisaties gebruiken de software? Voor het evalueren van de volwassenheid zijn er verschillende modellen ontwikkeld om in te schatten hoe volwassen een bepaalde open source applicatie is. 23 De impact van een implementatietraject voor open source software op de organisatie verschilt niet wezenlijk van die voor gesloten software als het gaat om de impact die dat heeft op de organisatie. Het grote verschil zit in de lagere kosten en de betere service bij de software. Open source software is veelal gratis te verkrijgen en de eventueel bijkomende dienstverlening valt over het algemeen voordeliger uit dan de aanschaf van gesloten software. Dit komt doordat bedrijven die dienstverlening op open source software bieden meer concurrentie ondervinden dan hun gesloten tegenhangers die een deel van de markt kunnen afschermen. Bovendien zijn de bedrijven die support leveren op open software over het algemeen veel servicegerichter. Het leveren van service is immers hun 13
24. Gendarmerie stapt over naar Ubuntu Linux De Gendarmerie Nationale is één van de grootste overheidsdiensten in Frankrijk. De komende vier jaar zullen bijna 70.000 computers (...) worden voorzien van Ubuntu Linux. Bron: De Telegraaf, 1 februari 2008 core-business, niet de verkoop van licenties. Dat maakt hen beduidend klantvriendelijker. Verder kunnen organisaties geld uitsparen als ze zelf de kennis in huis hebben om een deel van het beheer en onderhoud te doen. Dat open source software inderdaad kosten kan besparen ervoer het Centrum voor Werk en Inkomen. In 2004 koos het er voor om OpenOffice Writer te installeren in plaats van MS Office op de 1.600 klant-terminals in zijn 136 vestigingen. Deze terminals uitbreiden met een tekstverwerkingsprogramma was in de oorspronkelijke opzet een 'nice to have'. Door OpenOffice Writer te gebruiken in plaats van MS Office kwam de wens binnen bereik en wordt er jaarlijks ongeveer 600.000 euro aan kosten bespaard. Een ander sprekend voorbeeld is de Franse Gendarmerie migreerde in 2005 naar OpenOffice en Firefox om daarmee ongeveer twee miljoen euro per jaar uit te sparen. Vanaf 2008 zal de Franse Rijkspolitie zijn computers uitrusten met het besturingssysteem Ubuntu Linux. Het is de bedoeling dat in 2014 alle computers van de Gendarmerie op het open-source besturingssysteem draaien. Met de overstap zal dan jaarlijks zeven miljoen euro worden bespaard aan licentiekosten. 24 Deze kostenreductie van open source software is natuurlijk aantrekkelijk. Maar er zijn meer voordelen te behalen. 25. API Een Application Programming Interface (API) is een verzameling definities waarbinnen computerprogramma's met elkaar communiceren. Het ter beschikking stellen van API's op internet maakt mashups mogelijk. 3.3 De ultieme vrijheid om te innoveren Ondernemingen die hun IT inrichten op basis van open standaarden en dit combineren met een weloverwogen keuze voor open source software, hebben in potentie goud in handen. Het is juist de combinatie die zorgt voor een duurzaam ingerichte IT. Het zorgt ervoor dat ondernemingen vrijwel onbeperkt kunnen experimenteren met een minimum aan risico s. Het gebruik van open source software is immers een kwestie van downloaden en starten met experimenteren, al dan niet met hulp van een community of een gespecialiseerde dienstverlener. Het maakt de organisatie lenig. Het inpassen van nieuwe en het ontkoppelen van overbodig geraakte software is vele malen sneller te realiseren. Nieuwe software kan direct over alle data beschikken. Hyves, een Nederlandse variant van MySpace, heeft bijvoorbeeld begin 2008 een API uitgebracht. 25 Daarbij leunt het zwaar op open standaarden en open source software. De sociale netwerksite hoopt hiermee anderen aan te sporen om te experimenteren en nieuwe toepassingen te bouwen die gebruik maken van Hyves (mashups). Dit experimenteren is voor ondernemingen die last hebben van de vendor lockin vaak onmogelijk. Het testen van gesloten software is niet altijd even eenvoudig. Ondernemingen moeten hun keuze baseren op vaak onvolledige demoversies, terwijl men bij open source direct beschikt over volledige functionaliteit. De mogelijkheid van vrijelijk experimenteren wordt helemaal ingeperkt als de gesloten software geen gebruik maakt van open standaarden, waardoor het testen van integratie met andere software bemoeilijkt wordt. Rijkswaterstaat heeft daar bijvoorbeeld geen last van. Het heeft een rekencentrum dat uitermate flexibel is en direct kan meeveranderen als de situatie daarom vraagt. Met een druk op de knop kan het rekencentrum een nieuwe virtuele machine aanmaken in het serverpark. Met behulp van een aanvinklijstje kan men aangeven of die machine voor ontwikkeldoeleinden gebruikt gaat worden, of bijvoorbeeld als webserver. Deze setup is mede 14
26. Drupal Drupal is een content management systeem dat gebruikers in staat stelt snel nieuwe websites in te richten en te onderhouden. Het is erg populair op het internet. Bedrijven als Sony BMG, en Warner Bros gebruiken Drupal om delen van hun online business te doen. mogelijk omdat het gebruik maakt van een Linux-platform. Zo hoeven er voor virtuele servers geen individuele licentiekosten te worden betaald en kan men snel aan de slag. Het interessante van open source software is ook dat bedrijven er niet alleen voor staan. Innovatie wordt met elkaar gedeeld. Open source communities bieden geregeld nieuwe add-on s en plugins waarmee de software kwalitatief beter wordt of nieuwe functionaliteit beschikbaar komt. Innovatie krijgt zo de externe component (de buitenwereld ) die we hiervoor al noemden, waardoor structureel bespaard kan worden op de kosten. Goede voorbeelden hiervan zijn de Firefox en Drupal 26 communities, waar vele honderden handige plugins zijn te downloaden die het werken met deze producten een stuk aangenamer maken. Het gebruik van open standaarden en open source software stelt ondernemingen dus in staat zich razendsnel aan te passen. Het zorgt ervoor dat zij vlot kunnen inspelen op nieuwe technologieën, trends en ontwikkelingen. Organisaties met een dergelijk flexibele IT kunnen met vertrouwen de toekomst tegemoet zien. Het is een waarborg voor innovatie en een korte time-to-market. 15
4 Op weg naar duurzame innovatie 4.1 Snel innoveren wordt weer mogelijk Wie klaar wil zijn voor de toekomst, zal keuzes moeten maken. Ondernemingen doen er verstandig aan de wereldwijde trends van open standaarden en open source software te omarmen. Of het nu gaat om co-produceren met klanten en medegebruikers, mashups, fusies, veranderende regelgeving of outsourcing. Wie op deze trends wil inspelen, zal de flexibiliteit van zijn processen dramatisch moeten vergroten. Real-time data moet eenvoudig uitgewisseld kunnen worden tussen bestaande systemen, maar ook met systemen van andere organisaties en zelfs met systemen die pas over twee jaar het daglicht zien. Organisaties moeten letterlijk on-the-fly hun bedrijfsprocessen kunnen aanpassen en de informatiesystemen, die deze processen ondersteunen, moeten hier zonder problemen in mee kunnen gaan. Organisaties die hun toekomst veilig willen stellen, zullen sneller en leniger moeten zijn dan de concurrentie. Juist deze organisaties hebben veel profijt van open standaarden en open source software. Open ontwikkelingen stellen organisaties in staat om tegen relatief lage investeringen te groeien en te innoveren. Door de eigen IT in te richten met open standaarden en open source software kan sneller met andere ondernemingen worden samengewerkt. Informatie uit verschillende bronnen kan worden gecombineerd en nieuwe markten kunnen worden aangeboord. 4.2 Verantwoordelijk met vrijheid omgaan Hoewel de voordelen overduidelijk zijn, vormt de inzet van open standaarden en open source software natuurlijk geen absolute garantie voor succes. Het doel is duurzame resultaten te bereiken, zodat de organisatie ook in de toekomst alle opties kan openhouden. Niemand wil dat de innovaties van vandaag, de nieuwe belemmeringen van morgen zijn. Met vrijheid komt daarom ook een zekere verantwoordelijkheid. Bij de selectie en implementatie van open standaarden en open source software hoort een gepaste kritische houding. Iedere IT-manager die zijn vakliteratuur bijhoudt, weet dat er in het debat over open standaarden en open source software tegengestelde geluiden te horen zijn. Zowel succesverhalen als de grootste ITnachtmerries; alles komt in de pers uitgebreid aan bod. De trend van open standaarden en open source software vraagt daarom om een proactieve houding van organisaties. IT-managers zullen zelf het initiatief moeten nemen om te onderzoeken welke ontwikkelingen voor hen relevant zijn. Want terwijl gesloten software vaak aan de man wordt gebracht met geoliede marketingmachines, blijven de kansen die ontstaan met open source software vaak sterk onderbelicht. 16
4.3 De wereld aan uw voeten Voor organisaties zal het niet altijd even eenvoudig zijn om aan de slag te gaan met de inzichten die we hier hebben gepresenteerd. Het is natuurlijk allemaal makkelijker gezegd dan gedaan. Maar de organisaties die het lukt om goed op de ontwikkelingen in te spelen, nemen een voorsprong op hun concurrentie. Bedenk daarbij dat uw organisatie niet altijd zelf het wiel hoeft uit te vinden. Er is enorm veel kennis en ervaring beschikbaar: in de markt, maar ook het internet is een vrijwel onuitputtelijke bron van informatie. Het missen van de trend van open standaarden en open source software is dus onnodig. U zult zien: met een actieve houding, een kritische blik en een open mind ligt de wereld aan uw voeten. 17
Over de auteurs Levente Bokor is Senior Consultant bij Capgemini en vervult de rol van Alliance manager SpringSource. Hij heeft ruim tien jaar ervaring met het ontwikkelen van enterprise applicaties. De laatste jaren heeft hij zich bezig gehouden met Enterprise Java architectuur voor de publieke sector. Leo Cardinaals is Managing Consultant bij Capgemini en verantwoordelijk voor het Open Source Business Intelligence domein. Hij heeft meer dan 22 jaar ervaring in IT, waarvan meer dan 11 jaar in data warehousing en business intelligence. Drs. Jeroen van Disseldorp is Open Source Alliance manager bij Capgemini en verantwoordelijk voor het onderhouden en uitbouwen van Capgemini's open source partnernetwerk. Hij heeft meer dan tien jaar ervaring als IT-consultant in zowel de publieke als private sector. Roy Froma is systeemanalist en JBoss Alliance manager bij Capgemini. Hij heeft meer dan tien jaar ervaring in de IT en heeft in verschillende rollen expertise ontwikkeld op het gebied van open source en beveiliging, zowel in de private als in de publieke sector. Ing. Ernest Neijenhuis is infrastructuurarchitect bij Capgemini. Met bijna tien jaar Linux-ervaring en zijn uitgebreide kennis van gerelateerde producten is Ernest een expert in open source infrastructuurtechnologie. 18