Drie opties voor de toekomst van de Nederlandse Rijn-Scheldedelta Alexander Belderok Partner Roland Berger Strategy Consultants
Het petrochemische cluster in de Nederlandse Rijn-Schelde delta heeft een sterke basis maar staat voor grote uitdagingen STERKTES ZWAKTES Goede ligging Aanwezige feedstock stromen Goede infrastructuur Grote verwevenheid industrieën Ondervertegenwoordigde positie in eindproducten Beperkte investeringen in nieuwe segmenten en innovatie door bestaande assets en infrastructuur!! Groei binnen Europa in niches Opkomende Bio-based economy KANSEN WAAR LIGT DE TOEKOMST VAN DE RIJN-SCHELDE 1) DELTA? Verschuiving van raffinage, basis en bulk chemie naar feedstock regio's en Azië Toenemende investeringen in eindproducten in Azië Opkomende R&D centra in Azië BEDREIGINGEN!!! 1) Rijn-Schelde delta is gedefinieerd als de (petro-)chemie Zuid-Holland en Zeeland 3
Door de unieke locatiefactoren heeft de Nederlandse Rijn-Schelde delta een sterke concurrentiepositie Locatiefactoren en concurrentiepositie petrochemisch cluster Rijn-Schelde delta Goede ligging en infrastructuur Toegevoegde waarde cluster [EUR mld, 2007] Ruim aanbod feedstock 4,5 3,0 6,9 Uitgebreid netwerk van pijpleidingen en energietoevoer Sterke clusterwerking door o.a. co-siting 2,4 2,3 0,1 Olie-industrie 1,6 Chemie Zuid-Holland Totaal Zeeland Bron: CBS; Roland Berger 4
De onderlinge verwevenheid tussen bedrijven op verschillende plekken in de waardeketen leidt tot sterke en unieke clusterwerking Uitwisseling producten in (petro-)chemisch cluster Niet uitputtend FEEDSTOCK RAFFINAGE BASISCHEMIE: BUILDING BLOCKS BULKCHEMIE: INTERMEDIAIRE PRODUCTEN EIND- PRODUCTEN Aardolie Nafta Olefins Ethyleenoxide Poly-ethylene Aardgas Ethaan, propaan, butanen Aromaten Propyleenoxide PET Zout Chloor Ethyleen- Dichloride PVC Bron: Dow Chemical; Havenbedrijf Rotterdam; Ministerie van Economie, Landbouw en Innovatie; Roland Berger 5 5
In vergelijking met clusters als Antwerpen en Singapore is de positie van de Rijn-Schelde delta in eindproducten relatief zwak Vergelijking havengerelateerde petrochemische clusters RIJN SCHELDE DELTA # 2 van Europa In top 10 wereldwijd +/- SINGAPORE In top 10 wereldwijd ANTWERPEN # 1 van Europa # 2 wereldwijd 6
De huidige asset footprint is gericht op raffinage en basischemie Waardetoevoeging later in de keten vindt elders plaats Petrochemisch cluster als hub tussen feedstock en eindproducenten Feedstock Hub Eindproducenten Eindproducenten Hubfunctie tussen feedstock productie en eindmarkten voor chemische producten Zware asset footprint in raffinage en basischemie: focus op intermediaire producten Productie in latere fases van de waardeketen vinden op andere locaties plaats (o.a. Antwerpen; Limburg; Duitsland) 7
Door de bestaande asset footprint en infrastructuur worden er beperkte investeringen in nieuwe segmenten en innovatie gedaan Oorzaken van beperkte investeringen in Rijn-Schelde delta Bestaande asset footprint kent lange afschrijvingsperiode en moet volume draaien voor optimale 'return on investment' Huidige infrastructuur is optimaal ingericht voor bestaande hubfunctie: Verreweg grootste oliehaven van Europa Nafta en ethyleen/propyleen pijpleidingen naar eindproducenten Combinatie zorgt voor risico op 'lock-in' en een 'remmende voorsprong' Beperkte investeringen in nieuwe segmenten en innovatie 8
De verschuiving van raffinage, basis- en bulkchemie naar het Midden-Oosten en Azië is nu ook voor eindproducten aan de gang Bedreigingen voor Rijn-Schelde delta RAFFINAGE BASISCHEMIE: BUILDING BLOCKS BULKCHEMIE: INTERMEDIAIRE PRODUCTEN EINDPRODUCTEN!!!! AZIË Verschuiving naar Midden-Oosten en Azië Capaciteitsgroei Midden-Oosten (feedstock regio's) en Azië (toenemende vraag) Investeringen nemen toe Naast productie steeds vaker ook R&D centra EUROPA Sluitingen van raffinaderijen Consolidatie Groei in hoogwaardige niches 9
Naast bedreigingen zijn er ook kansen Studies (bv. innovatieplatform) hebben de waarde van een Bio-based economy uitgelicht Potentieel van Bio-based Economy voor Nederlandse economie NL sterktes Economisch potentieel Raakvlakken petrochemie (PETRO-) CHEMISCH INFRA LOGISTIEK INFRA GAS NETWERK BIO- BRANDSTOF & GAS GEO- GRAFISCHE POSITIE SPILL-OVER LAAG CONTRIBUTIE HOOG E-MOBILITY ZON WARMTE GEOTHERMIE LED ONSHORE WIND WATER BIOMASSA MICRO-WKK ZON POWER ISOLATIE (OFF-SHORE) WIND BIO-BASED FEEDSTOCK BIO-BASED PRODUCTEN BIOTECHNOLOGIE - PRODUCTIEMETHODEN < 0,5 mrd EUR DIRECTE BIJDRAGE AAN ECONOMIE > 2 mrd EUR Bron: Innovatieplatform; Roland Berger 10
De publieke en private sectoren hebben reeds serieuze interesse getoond in het economisch potentieel van de Bio-based economy Toenemende interesse in Bio-based Economy KABINET De overheid voorziet optimale waardecreatie van biomassa door coproductie, bioraffinage en biotechnologie SER De SER roept het kabinet op te investeren in de Bio-based Economy Bio-based Economy VNCI De Nederlandse industrie is bezig de mogelijkheden van elementen uit de Bio-based economy te verkennen VNO/NCW "Nederland kan toegroeien naar een misschien wel volledige Bio-based economy" Topsectoren Groot thema als crossover tussen de negen topsectoren Bron: Websites en documenten van instanties 11
Het petrochemisch cluster heeft derhalve drie hoofdopties: Door als hub, focus op eindproducten of een Bio-based centrum Opties voor toekomst Rijn-Schelde delta Doorontwikkelen als hub Focus op eindproducten Bio-based centrum Benutten huidige assetfootprint Groeien naar de Europese hub voor break-bulk in petro- en bulkchemie Aansluiten op Bio-based feedstock stromen Ontwikkelen activiteiten in nieuwe markten in downstream segmenten Benutten bestaande sterktes in veranderende productstromen Inzetten op innovatie in toepassingen Bio-based feedstock en biotechnologie productie methoden 12
Een Bio-based centrum heeft het meeste potentieel vanwege de groei, de mogelijke waardecreatie en competitief voordeel Afweging opties toekomst Rijn-Schelde delta Optie Attractiviteit Groeimarkt Waardecreatie Competitief voordeel A HUB-FUNCTIE B FOCUS OP EINDPRODUCTEN C BIO-BASED CENTRUM 13
Echter innovatie en ontwikkeling van een hele nieuwe geïntegreerde bioraffinage keten is zeer lastig Knelpunten bij ontwikkelen van een geïntegreerde bioraffinage keten IMPORT & AGRICULTUUR LOGISTIEK PETRO- CHEMISCH & LIFESCIENCE ENERGIE CHEMIE, PHARMA & VOEDSEL KNELPUNTEN 1 MARKT is niet (of nauwelijks) aanwezig Gewas Transport Bioraffinage Biochemicals 2 PARTIJEN zijn nog niet vertrouwd, interesses en doelen nog niet afgestemd Opslag Upgrading Biobrandstof 3 KOSTEN per stap in waardeketen zijn niet bekend en innovatie behoeftes verschillen GEÏNTEGREERDE BIORAFFINAGE KETEN Stroom & warmte 4 Keten levert pas volledig RENDEMENT indien volledig geïmplementeerd Bron: Innovatieplatform, LNV, Roland Berger 14
De Bio-based economy vereist een verandering van "keten-denken" naar "netwerk-denken" Nieuwe keten voor bioraffinage Huidige waardeketens AGRI PETRO CHEM ENERGIE "Originele lineaire" waardeketens Uitbreiding relaties TUSSEN KETENS De bioraffinage keten omvat partijen van diverse ketens die voorheen niets met elkaar te maken hadden BINNEN KETENS Om het potentieel van de bioraffinage keten maximaal te benutten moeten de voorwaarden en mogelijkheden van andere partijen binnen het netwerk duidelijk zijn Toekomstige waardeketen "Netwerk" waardeketen 15
Bij "netwerk-denken" moeten nieuwe punten worden geadresseerd om succesvol te zijn Niet-limitatief overzicht mogelijke oorzaken van conflicten OORZAKEN MOGELIJKE CONFLICTEN ELEMENTEN Gevestigde belangen Start up Gevestigd > Gevestigde bedrijven prefereren uitnutten van reeds gedane investeringen Schaal van bedrijven (Lokale) MKB's (Internationale) corporates > Balans van zeggenschap en lange termijn stabiliteit relatie > Verschillende timing van uitstap Strategische focus Offensief Defensief > Kostenbeheersing > Mate van ketenintegratie Samenwerking Open Gesloten > Open vs. gesloten innovatie cultuur mbt informatie delen > Eigendom van IP Partnership doelen Gezamenlijke uitvoering Gezamenlijke opzet > Impliciete exit momenten > Timing voor shift van precompettieve samenwerking naar competitieve positionering Bron: Roland Berger 16
Alle partijen in de Rijn-Schelde delta moeten een eenduidige keuze maken en intensief willen samenwerken SAMENWERKENDE PARTIJEN Bestaande petchem spelers Kennisinstellingen Havenbedrijf en opslagbedrijven Toekomst van Rijn-Schelde delta Start-ups en bedrijven in nieuwe activiteiten Overheid: lokaal, nationaal en internationaal BIO-BASED CENTRUM Intensieve samenwerking kennisinstellingen en bedrijfsleven noodzakelijk voor verdere ontwikkeling technologie Consequent overheidsbeleid noodzakelijk voor positieve business case Nieuwe partijen binnen het netwerk 17
De antwoorden op cruciale vragen bepalen de Bio-based toekomst van de Nederlandse Rijn-Schelde delta 1 Ligt de toekomst van het Nederlandse Rijn-Schelde delta in het worden van een Bio-based centrum? 2 Hoe Hoe kan de kloof worden gedicht tussen uitnutten van bestaande assets versus investeren in een nieuw op te zetten netwerk-keten? 3 Is een open innovatie structuur noodzakelijk voor succes? 4 Kan een nieuwe waardeketen worden opgezet zonder dat er een overkoepelende vorm van samenwerking komt? 18