Atelierbeleid in Purmerend Gemeente Purmerend Vastgesteld in december 2007
1. Inleiding Als cultuur wil gaan leven in de stad dan is er behalve een goed voorzieningenniveau aan de basis, ook een cultureel klimaat nodig. Een cultureel klimaat is iets van organische aard, het beweegt, het prikkelt en verrast. Actie en reactie. Het laat mensen bewust zijn van hun naaste omgeving door bijvoorbeeld kunst in de openbare ruimte en incidentele kunstuitingen op verrassende locaties. Ook het mogelijk maken van ateliers voor kunstenaars maakt dat de stad cultureel in beweging blijft. Dat geeft binding met elkaar en met de stad. En uiteindelijk draagt dat bij aan het karakter en de identiteit van de stad.' Oftewel het stimuleren van een cultureel klimaat: Reuring het hele jaar door. Dit is één van de doelstellingen uit de Cultuurnota, die op 26 april 2007 is vastgesteld door de gemeenteraad. Hierin spreekt de gemeenteraad zich uit voor een maatschappelijke benadering in de ontwikkeling van cultuurbeleid en laat daarbij ook nadrukkelijk ruimte voor het experiment over. Concreet wordt het creëren van nieuwe ruimten voor ateliers van de voormalige Saturnusschool en het streven naar meer ateliermogelijkheden en expositieruimte in tijdelijk leegstaande ruimten genoemd. Ook moeten kunstenaars meer betrokken worden bij het leven in Purmerend en daar middels incidentele kunstprojecten een rol in krijgen Er moeten (tijdelijke) ateliers komen waar kunstenaars van alle disciplines de ruimte krijgen om te experimenteren en zich te ontwikkelen, met de deur open naar belangstellende bewoners. Met het gemeentelijk atelierbeleid willen wij een werkbaar en stimulerend klimaat creëren voor gevestigde en startende kunstenaars. Door het faciliteren van de huisvesting, waarbij verschillende ateliers in elkaars nabijheid zijn gelegen, wordt de samenwerking, uitwisseling van kennis, experimenten en nieuwe initiatieven bevorderd. De Cultuurnota bevat de culturele kaders voor de komende jaren. In de cultuurnota is 40.000 per jaar opgenomen voor het stimuleren van ateliermogelijkheden (voor 2007 20.000). In deze deelnotitie zullen de uitgangpunten geformuleerd worden voor het atelierbeleid in Purmerend. 2. Huidige situatie Aantal Kunstenaars Het is niet bekend hoeveel professionele kunstenaars in Purmerend wonen. Museum Waterland houdt een eigen overzicht bij. Hierop staan 16 kunstenaars. Niet alle kunstenaars staan op deze lijst. Naar verwachting is dit aantal dus iets hoger. Als een vergelijking wordt gemaakt met een gemeente als Hoorn (waar de schatting ligt op 35 50 professionele kunstenaars) of Schiedam (waar de schatting ligt op circa 54 professionele kunstenaars) wordt ingeschat dat er beduidend minder professionele kunstenaars in Purmerend wonen. Wachtlijst Er is geen wachtlijst voor kunstenaars die op zoek zijn naar atelierruimte in Purmerend. De gemeente wordt wel benaderd door kunstenaars die op zoek zijn naar ruimte. Hoe groot de vraag echter is, weten we dus niet. 2
Ateliers De gemeente verhuurt drie ruimten in de voormalige school aan de Wilhelminalaan 1, zeven ateliers in de voormalige Saturnusschool en tijdelijk een leegstaande ruimte aan de Houttuinen 11-13. Met de huisvesting van kunstenaars die hun atelier elders in Purmerend hebben, heeft de gemeente geen bemoeienis. Bij de Wilhelminalaan zijn de ruimten resp. 20 m², 40 m² en 41 m². De twee grootste ruimten worden gedeeld, de kleinste ruimte dient als opslagruimte. In totaal werken hier vier kunstenaars. De huurprijzen variëren van 1.868 tot 3.843 per jaar. De huurbedragen zijn inclusief nutsvoorzieningen, beveiliging, gemeentelijke lasten, onderhoud buitenkant gebouw, schoonmaak centrale hal en onderhoud lift. Dit is omgerekend 95,83 per m² (netto). De indexering van de huurprijzen is gekoppeld aan het prijsindexcijfer voor de gezinsconsumptie en ligt rond de 2% per jaar. De huurprijzen zijn inclusief het gebruik van de hal, trappenhuis, gang en toiletruimte. Deze m² zijn naar rato doorberekend aan de gebruikers. Met de huurders is een huurovereenkomst afgesloten. In de voormalige Saturnusschool aan de Saturnustraat zijn zeven kunstenaars gehuisvest. De lokalen zijn ca 56 m². Voor het gebouw wordt een huur berekend van 3.403,35 (omgerekend is dit een bedrag van 40,00 per kunstenaar per maand). Daarnaast zijn er nog de gebruikskosten, zoals de nutsvoorzieningen en het onderhoud. De kunstenaars betalen in totaal circa 170,00 per persoon per maand. Het gebouw wordt rond 2010 gesloopt in het kader van de herstructurering van de wijk Wheermolen-West. Het gebouw is erg slecht en er is sprake van lekkage. Daarom is herhuisvesting op korte termijn gewenst. De groep wil graag bij elkaar blijven, het liefst met een extra atelier voor exposities en het verzorgen van lessen. Een permanente oplossing is op hele korte termijn niet voorhanden. Daarom wordt ingezet om eerst te komen tot een tijdelijke oplossing als overbrugging naar permanente huisvesting. Dit kan zijn het verhuizen naar een locatie op een industrieterrein waar de kustenaars voor een periode van twee tot drie jaar hun atelier kunnen hebben of het 'lekkage vrij maken' van het gebouw voor deze overbruggingsperiode. Eind 2005 heeft de Montessori Peuterwerkplaats het middengedeelte van Houttuinen 11-13 verlaten en stond dit deel van het pand leeg. Het voornemen is het pand in 2008 af te stoten. Deze ruimte wordt tijdelijk verhuurd als atelier. Voor het gebruik wordt een maandelijkse vergoeding gerekend van 375,00. 3. Atelierbeleid in andere gemeenten Doelgroep Voorheen lag het accent voornamelijk op de in de gemeente woonachtige professionele beeldende kunstenaars. Door de opkomst van de nieuwe media en digitale technieken vervaagt de strikte grens tussen autonome en toegepaste kunst (mode, vormgeving, fotografie, etc.) en is er een verschuiving te bespeuren in de doelgroep die onder het gemeentelijk atelierbeleid valt. Aantal ateliers In Atelierbeleid in Nederland 1 wordt afgeleid dat de gemeenten die een actief atelierbeleid hebben (of willen realiseren) tenminste structurele ruimte voor 1/5 van het aantal in de 1 W. Süto, Atelierbeleid in Nederland: Door Samenwerking Sterk 1999. 3
gemeente werkzame kunstenaars hebben. Sommige gemeenten hanteren zelfs 1/3 (Haarlem) of zelfs 1/2 (Rotterdam) van het aantal kunstenaars als de stad zich wil profileren met het atelierbeleid 2. Permanente en tijdelijke ateliers Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen permanente ateliers (waarvoor de kunstenaars een huurcontract hebben voor onbepaalde tijd) en tijdelijke ateliers (waarvoor een huurcontract wordt afgesloten voor beperkte tijd). Permanente ateliers zijn van belang om kunstenaars een vaste plek te geven. Met permanente ateliers kan de gemeente kunstenaars aan de stad binden. Veel aandacht is er voor de startende kunstenaars. Na de opleiding is het van belang dat deze groep de gelegenheid krijgt om een eigen beroepspraktijk te kunnen ontwikkelen. Hiervoor zijn soms enkele jaren nodig. Het kunnen beschikken over betaalbare werkruimte is dan een belangrijke voorwaarde. Ateliercommissie Voor de toewijzing van de gemeentelijke ateliers kunnen gemeenten met een toewijzings- of adviescommissie werken. Het voordeel hiervan is dat op een onafhankelijke en deskundige wijze een beoordeling gemaakt kan worden van de professionaliteit van de kunstenaar en de waarde die de kunstenaar kan hebben voor het cultureel klimaat in de gemeente. Dit als waarborg voor het bedrijfsmatige, professionele gebruik van het atelier. Zeker omdat (betaalbare) ateliers een schaars goed zijn. Wachtlijst Om een beeld te hebben van de behoefte aan ateliers en een goede afweging te kunnen maken bij het vrijkomen van atelierruimten worden wachtlijsten gehanteerd. Een probleem is het actueel houden van deze lijst. De prijzen per vierkante meter In onderstaand overzicht wordt een beeld gegegeven van de gemiddelde huur die gemeenten rekenen per vierkante meter 3. Amsterdam 57 Arnhem 35-40 Utrecht 55 60 Haarlem 35 Tilburg 42 Groningen 34 Den Haag 40 45 Delft 34 Dordrecht 38 Tilburg 33 Utrecht 38 Nijmegen 30 Den Bosch 36 Maastricht 29 Rotterdam 36 Breda 28 Leiden 35 Enschede 15-21 Dit zijn netto bedragen, dus exclusief gas, water, elektriciteit, etc.. Er zijn grote verschillen tussen de verschillende gemeenten. De huurprijs ligt dus zo tussen de 35 en 40 per vierkante meter per jaar. 2 Discussienotitie Atelierbeleid gemeente Hoorn, januari 2007 3 Concept notitie Atelierbeleid gemeente Schiedam, april 2007 4
Het beheer van de ateliers In Atelierbeleid in Nederland wordt de voorkeur uitgesproken voor een onafhankelijke beheersstichting. Een aantal grotere gemeenten, waar het om een groot aantal ateliers en (atelierzoekende) kunstenaars gaat, werkt met een onafhankelijke stichting 4. 4. Uitgangspunten voor het atelierbeleid voor de komende jaren Doelgroep De doelgroep van het atelierbeleid in Purmerend bestaat enerzijds uit gevestigde professionele kunstenaars, anderzijds uit startende professionele kunstenaars die voor hun beroepsuitoefening een atelier nodig hebben. Door het vervagen van de strikte grens tussen autonome en toegepaste kunst is de doelgroep dus breder dan alleen de beeldend kunstenaars. Permanente en tijdelijke ateliers De cultuurnota gaat uit van het creëren van nieuwe ateliers voor de kunstenaars van de voormalige Saturnusschool en het realiseren van tijdelijke ateliermogelijkheden voor startende kunstenaars. Permanente ateliers zijn noodzakelijk om de continuïteit in werken van gevestigde kunstenaars mogelijk te maken. Voor startende kunstenaars is het gebruik van leegstaande gebouwen genoemd. Dit blijkt in de praktijk door de eisen die aan de gebruiksvergunning worden gesteld, moeilijk te realiseren. Daarom is het streven om permanente atelierruimte te realiseren die voor een beperkte periode (bijvoorbeeld 4 jaar) aan startende kunstenaars wordt verhuurd. Het doel hiervan is dat in die periode de kunstenaar een beroepspraktijk heeft kunnen ontwikkelen en zich elders (in de gemeente) kan vestigen. Daarmee wordt ruimte gemaakt voor andere startende kunstenaars. Het streven hierbij is dat uiteindelijk meer kunstenaars zich vestigen in Purmerend. In het kader van de kunsteducatie vinden wij het belangrijk dat leerlingen/ cursisten het wordingsproces van een kunstwerk van nabij kunnen volgen. Daarom zal bij de ontwikkeling van het nieuwe Centrum voor de Kunsten - waar Muziekschool Waterland en Kunstencentrum Wherelant onderdeel van uit gaan maken - bekeken worden of er een kunstlab gerealiseerd kan worden. Hierin kunnen kunstenaars op projectbasis hun atelier hebben. Uitgaande van ca 20 kunstenaars in Purmerend, betekent dit dat er tussen de vier en tien permanente ateliers nodig zijn om te komen aan de norm van 1/5 tot1/2 van het aantal in Purmerend woonachtige kunstenaars. In de Wilhelminalaan zijn twee ateliers. Voorgesteld wordt om daarom nog minimaal zeven tot acht permanente ateliers te realiseren. Zeker als meegenomen wordt dat Purmerend op dit moment relatief weinig kunstenaars heeft en er al herhuisvesting gezocht wordt voor de zeven kunstenaars die hun atelier hebben bij de Saturnusstraat. Daarnaast wordt gestreefd naar het realiseren van minimaal vier ateliers voor startende kunstenaars. De bouw van atelierwoningen kan ook in een behoefte voorzien. De bouw van deze woningen zou bijvoorbeeld meegenomen kunnen worden in de plannen voor de Kop van West of op andere locaties. Atelierwoningen hebben een uitstraling naar buiten toe en kunnen bijdragen aan de groei van het aantal kunstenaars in Purmerend. Bezien zal worden welke 4 (zoals SKAR Rotterdam, SLAK Arnhem en DAK Nijmegen). 5
mogelijkheden er zijn om hier nadere afspraken over te maken met bijvoorbeeld de woningcorporaties. Bijdrage aan het stimulerend cultureel klimaat Een meerwaarde van het verhuren van werkruimtes aan kunstenaars is de deelname van deze kunstenaars aan culturele evenementen in de stad. Jaarlijks wordt bijvoorbeeld de atelierroute georganiseerd. De vestiging van kunstenaars in Purmerend is ook van belang voor het onderwijs. Zowel voor de lessen die door kunstenaars op Kunstencentrum Wherelant worden gegeven als bij het Cultuurtraject in het voortgezet onderwijs. In overleg met de kunstenaars zullen afspraken worden gemaakt hoe verder invulling gegeven kan worden aan de doelstelling uit de cultuurnota dat de stad cultureel in beweging blijft en de bijdrage die zij hieraan kunnen leveren. Huurprijs Landelijk ligt de gemiddelde huurprijs zo tussen de 35 en 40/m² (prijspeil 2007: BVO). Afhankelijk van de locatie en de kwaliteit van de ateliers/het gebouw zal worden bepaald wat een redelijke huurprijs is per m². Deze prijs zal dan jaarlijks geïndiceerd worden met het prijsindexcijfer van het CPB. De gemeenschappelijke vierkante meters zullen naar rato (in alle redelijkheid) worden toegerekend aan de ateliers. Voor startende kunstenaars zal gezien het feit dat zij nog een beroepspraktijk op moeten bouwen, bezien worden of het wenselijk en mogelijk is om een lager bedrag te hanteren. De gebruikskosten, zoals die voor nutsvoorzieningen, schoonmaak, belasting, e.d. zijn voor rekening van de kunstenaars. De overige kosten worden betaald uit het beschikbare budget. Kunstenaarsregistratie Om een goed beeld te hebben van de in Purmerend woonachtige kunstenaars en de behoefte aan atelierruimte, zal een registratiesysteem worden ingevoerd van alle in Purmerend woonachtige kunstenaars. Wachtlijst Hieraan gekoppeld zal een wachtlijst worden bijgehouden van professionele (startende) kunstenaars die graag in Purmerend een atelier willen huren en hier al gevestigd zijn of zich willen vestigen. De registratie van de professionele kunstenaars en het beheer van de wachtlijst zal bij de afdeling Maatschappelijke Ontwikkeling plaatsvinden. Toewijzing ateliers Voor de toekenning van de ateliers wordt een ateliercommissie ingesteld, die kunstenaars kan beoordelen op hun professionaliteit. Deze commissie adviseert de gemeente en bestaat uit drie deskundigen met expertise op het gebied van (beeldende) kunst. Omdat de ateliers als broedplaats moeten dienen, waar de kunstenaars dus ook open staan voor onderlinge samenwerking en uitwisseling van ideeën, is het van belang dat de kunstenaar aansluiting kan vinden bij de groep. Daarom zal in de commissie minimaal 1 kunstenaar uit de Saturnusstraat/Primulastraat zitting hebben. Als het om een discipline gaat waarvan geen of onvoldoende kennis voorhanden is, kan hiervoor advies worden ingewonnen of kan een deskundige worden gevraagd om tijdelijk zitting te nemen in de commissie. De beleidsmedewerker Cultuur van de gemeente verzorgt het secretariaat. De toetsingscriteria voor permanente ateliers, die in onderlinge samenhang worden gewogen, zijn: 6
ingeschreven in het bevolkingsregister van Purmerend. In uitzonderingsgevallen is inschrijving in een gemeente uit de regio mogelijk; een erkende kunstzinnige beroepsopleiding en/of aangesloten zijn bij een erkende beroepsorganisatie; een aantoonbare beroepspraktijk te hebben met daarbij markgerichte en publieksgerichte kunstactiviteiten; aantoonbaar afhankelijk te zijn van atelierruimte voor de uitoefening van het werk. Bij het verdelen van de schaarse beschikbare werkruimten worden de volgende factoren meegewogen: urgentie; belang van de kunstenaar voor het cultureel klimaat in Purmerend; inschrijvingstermijn; Voor de tijdelijke ateliers gelden dezelfde toetsingscriteria met uitzondering van het criterium over de aantoonbare beroepspraktijk. Iedere twee jaar zal worden bepaald of de kunstenaars nog aan de gestelde criteria voldoen. Locatie ateliers Gezocht is naar een locatie in of aan de rand van een woonwijk, zodat de ateliers ook uitstraling naar de buurt hebben. De locatie die hier aan voldoet, is Het Plankier aan de Primulastraat. Dit schoolgebouw komt in het kader van de operatie Sneeuwbal in 2009 beschikbaar. De locatie ligt aan de rand van de wijk, dicht bij het station en vlakbij de andere ateliers aan de Wilhelminalaan. Voorgesteld wordt om deze locatie in principe te bestemmen voor de gewenste ateliers. Afhankelijk van de kosten kan dan voor aanpassing van het huidige schoolgebouw gekozen worden of voor nieuwbouw. Naar verwachting kunnen hier 12 tot 16 ateliers gerealiseerd worden. Een deel hiervan kan dan worden bestemd voor permanente huisvesting (8 tot 12) en een deel voor tijdelijke huisvesting (4 tot 6). De precieze aantallen zijn afhankelijk van de daadwerkelijk behoefte en (financiële en bouwkundige) mogelijkheden. Dit zal in de komende periode dus nog nader worden onderzocht. Hierna kan dan besluitvorming plaatsvinden over verbouw of nieuwbouw en het aantal ateliers. Een andere optie is een koppeling van de ateliers aan de plannen voor de Kop van West. Omdat realisatie naar verwachting niet voor 2015 plaatsvindt, wordt voorgesteld om nu te kiezen voor de Primulastraat. Zonodig kan dit als tijdelijke huisvesting dienen voor de kunstenaars. In de tussentijd kunnen de plannen voor de Kop van West verder worden ontwikkeld en kan besluitvorming plaatsvinden over de wenselijkheid en (financiële) haalbaarheid van deze optie. Wellicht vestigen zich op het industrieterrein Baanstee-Noord nog twee of meer creatieve productiebedrijven. Dit kan een stimulerend klimaat opleveren voor startende kunstenaars, waarvan de disciplines aansluiten bij de bedrijven en omgekeerd. Dit kan ook een uitstraling naar Purmerend krijgen. Overwogen kan dan worden om hier enkele units voor startende kunstenaars aan te koppelen. Zodra hier meer duidelijkheid over is, kan een afweging gemaakt worden tussen tijdelijke ateliers bij de Primulastraat of op Baanstee-Noord. Als voor deze laatste optie wordt gekozen, zal ook in overleg met deze kunstenaars afspraken worden gemaakt hoe verder invulling gegeven kan worden aan de doelstelling uit de cultuurnota dat de stad cultureel in beweging blijft en de bijdrage die zij hieraan kunnen leveren. 7
Tijdelijke huisvesting kunstenaars Saturnusstraat Gestreefd wordt om op zo kort mogelijke termijn een alternatief/een oplossing te vinden voor de kunstenaars aan de Saturnusstraat, ter overbrugging van de periode totdat permanente huisvesting aan de Primulastraat is gerealiseerd. De huurprijs zal dan afhankelijk zijn van de oplossing die wordt gevonden. Beheer Het gaat om een beperkt aantal ateliers, die geclusterd zijn op twee tot drie locaties. De ateliercommissie adviseert over de toewijzing van ateliers. Er is daarom geen noodzaak om het beheer onder te brengen bij een aparte beheersstichting. Voorgesteld wordt om dit (vooralsnog) in eigen beheer te houden, waarbij aansluiting gezocht kan worden bij de uitkomsten van de discussie die nu wordt gevoerd over het beheer van de gemeentelijke (welzijns)accommodaties. 5. Financiën Op basis van de cultuurnota is er met ingang van 2008 40.000 per jaar beschikbaar voor het atelierbeleid. Dit bedrag wordt ingezet voor de dekking van het tekort dat ontstaat door het verschil tussen de huisvestingskosten en de (niet kosten dekkende) huur die betaald gaat worden door de kunstenaars. Dit is het kaderstellende bedrag dat bij de uitwerking van de plannen zal worden gehanteerd. Voor 2007 is er een bedrag van 20.000 beschikbaar. De oplossing voor de huisvesting van de kunstenaars in de Saturnusschool en het uitwerkingsvoorstel voor de Primulastraat en eventueel Baanstee-Noord zullen (eveneens) uit deze budgetten bekostigd worden. 8