informatieblad voor jongeren KINDERRECHTEN VRIJHEID VAN MENINGSUITING Voor wie? Dit informatieblad is bedoeld voor jongeren van de tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs die meer willen weten over het onderwerp vrijheid van meningsuiting. Bijvoorbeeld om er een presentatie over te houden of werkstuk over te maken. Of om - alleen of met een groepje - iets te doen voor kinderen en jongeren die hun mening niet zomaar kunnen uiten. Kun je je voorstellen? De vrijheid van meningsuiting is een groot goed. In sommige landen lopen mensen, jongeren en kinderen serieus gevaar voor hun leven als zij openlijk uitkomen voor hun mening. In die landen worden kranten soms gesloten en journalisten opgepakt. Kun je je dat voorstellen? In het Verdrag voor de Rechten van het Kind staat in een aantal artikelen dat alle kinderen een mening mogen hebben en het recht hebben deze te uiten. Ook in de grondwet van Nederland staat dat iedereen recht heeft op vrijheid van meningsuiting. Toch laait de discussie over dit recht ook op in ons land. Hoe dat komt? En wat je zelf kunt doen? Dat lees je in dit informatieblad. Verdrag voor de Rechten van het Kind Artikel 12: de mening van een kind Artikel 13: vrijheid van meningsuiting Artikel 14: vrijheid van gedachten en godsdienst Artikel 17: het recht op informatie Als kind mag je een mening hebben over onderwerpen die op jou betrekking hebben. Je mag niet alleen een mening hebben, je hebt ook het recht om deze mening te vertellen. Het is natuurlijk niet de bedoeling dat je zomaar iemand gaat uitschelden. Je moet altijd respect hebben voor iemand anders. Je mag je eigen gedachten en godsdienst hebben. Je ouders zijn natuurlijk wel verantwoordelijk voor je. De overheid moet ervoor zorgen dat alle kinderen informatie krijgen. Informatie over alles wat voor jou belangrijk is.
Wat is vrijheid van meningsuiting? Betekent vrijheid van meningsuiting dat je alles mag zeggen wat je wilt? Of zijn er grenzen? Is de vrijheid van meningsuiting voor iedereen hetzelfde, of hebben sommige mensen meer recht hun mening te laten horen dan anderen? Het recht om te zeggen wat je wilt is onlosmakelijk verbonden met een democratische samenleving. Het uitgangspunt van democratie is openheid voor diverse meningen. Geen van die meningen zijn absoluut waar. Misschien wel voor degene die de mening verkondigt, maar vaak niet voor een ander. Vandaar dat het belangrijk is om tolerant te zijn: toelaten dat mensen hun mening uiten terwijl je het er zelf niet mee eens bent of zelfs bezwaar tegen die mening hebt. Recht op informatie Het recht op vrijheid van meningsuiting is sterk verbonden met het recht op informatie. Het is natuurlijk pas mogelijk om je mening ergens over te geven als je ook iets weet over het onderwerp waar je je mening over wilt vormen. In het Verdrag voor de Rechten van het Kind is vastgelegd dat kinderen en jongeren geïnformeerd moeten worden (door hun ouders, door de regering) over alles wat voor hen belangrijk is. Bijvoorbeeld als je ouders gaan scheiden en een omgangsregeling over jou willen afspreken. Dan is het belangrijk dat zij jou vertellen wat ze van plan zijn, zodat jij zelf kunt bedenken of jij dat ook wilt en hen je mening kunt geven. Kinderen hebben het recht hun mening te uiten Elsemieke (13 jaar) uit Den Haag over kinderen en hun vrijheid van meningsuiting: Ik vind het heel belangrijk dat kinderen ook hun mening mogen uiten, want kinderen hebben ook rechten! Kinderen in sommige Afrikaanse landen kunnen niks vertellen en mogen niets zeggen anders worden ze gemarteld of in de gevangenis gezet. Stel je eens voor dat dit jou zou gebeuren, je mocht geen mening uiten anders kreeg je straf. Ook vind ik het erg dat er mensen gediscrimineerd worden. Ik vind dat iedereen elkaar op vriendelijkheid of zo moet beoordelen en niet op bijvoorbeeld hun ras.
Universele verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) Wereldwijd hebben alle landen die lid zijn van de Verenigde Naties de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens uit 1948 ondertekend. Daar staat in artikel negentien: Een ieder heeft recht op vrijheid van mening en meningsuiting. Dit recht omvat de vrijheid om zonder inmenging een mening te koesteren en om door alle middelen en ongeacht grenzen inlichtingen en denkbeelden op te sporen, te ontvangen en door te geven. Vrijheid van meningsuiting in Nederland In Nederland heeft iedereen het recht om zijn of haar mening te uiten. Maar ook het recht om niet gediscrimineerd te worden, het recht op privacy, het recht om te geloven wat je wilt. Dat is vastgelegd in de Nederlandse Grondwet. Daar staat al sinds 1814 in artikel zeven dat iedereen in Nederland het recht heeft om te zeggen en schrijven wat hij of zij wil. In officiële woorden staat er letterlijk: Voor het openbaren van gedachten of gevoelens heeft niemand verlof nodig vanwege de inhoud daarvan. Kinderen en jongeren mogen zeggen wat ze willen zolang ze anderen niet discrimineren Rechten kunnen soms botsen: als de één zijn mening uit kan de ander zich gediscrimineerd voelen. In Nederland is niet in de wet vastgelegd welk recht zwaarder weegt. Als het tot een rechtszaak komt dan bepaalt de rechter op grond van de feiten en omstandigheden die speciaal zijn voor het conflict welk grondrecht in dat geval zwaarder weegt. Maar omdat discriminatie verboden is, zitten er dus wel degelijk wettelijke grenzen aan de vrijheid van meningsuiting. Veel Nederlanders zijn van mening dat er ook fatsoensgrenzen aan de vrijheid van meningsuiting zitten. Zij vinden dat je goed moet nadenken over de mogelijke (maatschappelijke) gevolgen van het uiten van je mening. En dat je altijd met respect voor elkaars mening een dialoog moet voeren. Op 2 november 2004 wordt filmmaker, columnist en regisseur Theo van Gogh op straat dood geschoten. Van Gogh heeft eerder dat jaar samen met VVD-Tweede Kamer lid Hirsi Ali de korte film Submission (part 1) gemaakt, waar de behandeling van vrouwen in de Islam kritisch belicht wordt. De verdachte, een extremistische moslim met de Nederlandse en Marokkaanse nationaliteit, wordt opgepakt. Meteen laait in Nederland in de media, op straat en op scholen, een heftige discussie op over de vrijheid van meningsuiting.
Vrijheid van meningsuiting in andere landen In veel landen kun je maar beter je mond houden als je het ergens niet mee eens bent. Het risico om opgepakt of gemarteld te worden, is daar serieus aanwezig. In Colombia, in Latijns-Amerika bijvoorbeeld, waar al meer dan vijftig jaar een burgeroorlog heerst. De guerrillabewegingen en paramilitairen die er strijden, vochten ooit met elkaar om hun ideeën. In de loop van de tijd is de strijd veranderd: het gaat nu vooral om drugs en geld. Mensen die openlijk kritiek hebben op deze gewapende groepen of zich inzetten voor vrede, lopen groot risico te worden bedreigd. Toch zijn er ook in landen als Colombia jongeren die weigeren om hun mond te houden. Discriminatie Discriminatie is wettelijk verboden in Nederland. Alle mensen in Nederland moeten gelijk behandeld worden, ongeacht hun huidskleur, geslacht, afkomst, geloof, leeftijd of seksuele geaardheid. Mensen verschillend waarderen en behandelen op basis van kenmerken die helemaal niet belangrijk zijn, bijvoorbeeld omdat ze homo of Chinees zijn, is dus discriminatie. Vaak komt discriminatie voort uit vooroordelen over (een groep) mensen die gebaseerd zijn op angst of onwetendheid. Toen de burgemeester van het gewelddadige Aguachica in Colombia in 1995 een vredesreferendum (een stemming over vrede) organiseerde, voerde de toen dertienjarige Juan Elias Uribe actie om ook kinderen te motiveren te gaan stemmen. Kort daarna werd Juans vader, een tandarts die zich had ingezet voor betere gezondheidsvoorzieningen, vermoord. De moordenaars werden gepakt en hoewel in Colombia de meeste zoons hun vaders willen wreken, ging Juan Elias door met zijn vredesmissie. Mijn vader wilde graag dat ik werkte aan vrede. Door zijn dood ben ik extra gemotiveerd om door te gaan. Ik wil voorkomen dat andere kinderen net zoiets als ik meemaken. Vanwege zijn werk voor de Kinderbeweging voor Vrede wordt Juan Elias keer op keer bedreigd met de dood. Daarom verhuist hij met zijn familie steeds naar een andere plaats. Hoewel de bedreigingen blijven doorgaan, blijft Juan Elias uitkomen voor zijn mening en doorgaan met zijn vredeswerk. Juan Elias (18) uit Colombia met een foto van zijn vader Foto: Unicef/Donna DeCesare
Religie Religie en de vrijheid van meningsuiting zijn nauw met elkaar verbonden. Voor veel mensen bepaalt hun geloof hun identiteit (wie zij zijn). Mensen die hun mening uiten op basis van hun religieuze overtuiging, lopen in veel landen ernstig gevaar. Ook kunnen religieuze opvattingen leiden tot discriminatie en vervolging van mensen met een andere geloofsovertuiging, van vrouwen en van homoseksuelen. Media Media (kranten, radio en televisie) zijn het belangrijkste middel waarmee opvattingen geuit en verspreid kunnen worden. Maar ook journalisten hebben te maken met de grondwet: zij mogen schrijven of in beeld brengen wat ze willen, als het maar niet in strijd is met artikelen uit de grondwet. Voor journalisten is er nog een andere belangrijke factor die van invloed is op wat de media mogen doen: de overheid. Als de overheid zich gaat bemoeien met informatie die bestemd is voor de maatschappij dan noemen we dit censuur. De overheid controleert dan vooraf wat een journalist wil publiceren. Soms leidt dit ertoe dat de journalist zijn teksten aan moet passen en soms zal de overheid een stuk zelfs verbieden. In Nederland komt dit nauwelijks voor en heeft de media veel vrijheid, maar er zijn veel landen waar dit anders gaat. In een land als China bemoeit de overheid zich in grote mate met de media. Mensen in China krijgen dus niet altijd te horen wat er werkelijk gaande is in hun land en in de wereld. Internet In Nederland is wel sprake van een Kijkwijzer. Dat is geen bemoeienis met de media, maar een advies over programma s. Met Kijkwijzer kunnen ouders en opvoeders in één oogopslag zien of een televisieprogramma, bioscoopfilm of video schadelijk kan zijn voor kinderen. Kijkwijzer geeft advies voor welke leeftijd de film of het programma mogelijke schadelijke effecten kan hebben (Alle Leeftijden, zes jaar, twaalf jaar en zestien jaar). Ook wordt met pictogrammen zoals je hier ziet duidelijk gemaakt waarom een programma niet zo geschikt is voor kinderen en/of jongeren. Er zijn zes verschillende pictogrammen. Zij geven aan dat er veel geweld, seks, angst, discriminatie, drugs en alcoholmisbruik en grof taalgebruik in het programma of de film voorkomt. Kijk voor meer informatie op www.kijkwijzer.nl Via het Internet kunnen ook mensen in landen waar dat niet zomaar kan, hun mening uiten en verspreiden. Voor jongeren in de Verenigde Staten is vrijheid van meningsuiting op Internet niet vangeweld discriminatie
zelfsprekend. Veel scholen en bibliotheken verbieden jongeren bepaalde websites te bezoeken. Zij hebben dan programma s op de computers waardoor die websites geblokkeerd zijn. Het gaat niet alleen om sites met seks of geweld, maar ook om informatie over homoseksualiteit en voorbehoedsmiddelen (de regering van president Bush vindt dat kinderen en jongeren geen seks moeten hebben voor het huwelijk en dus geen (informatie over) condooms nodig hebben). Ook in Nederland hebben scholen filters op hun computers zitten. Een aantal streng christelijke scholen heeft websites over homoseksualiteit geblokkeerd voor hun leerlingen. Internet biedt ook mensen met racistische opvattingen de mogelijkheid zich te uiten. Omdat discriminatie in Nederland verboden is, is het Meldpunt Discriminatie Internet (MDI) opgericht ter bestrijding van deze opvattingen op Internet. De mensen van het MDI krijgen dagelijks meldingen die zij controleren. Als zij constateren dat het om een strafbare uiting gaat, sturen ze degene die het bericht heeft geplaatst, verspreid of beheert een verzoek de tekst te verwijderen. Bij moeilijkheden kan het MDI ook aangifte doen. In 2004 stond in de krant het volgende bericht: Scholen weigeren homojongerenmagazine Expreszo. Tientallen middelbare scholen in Nederland hebben homojongerenmagazine Expreszo geweigerd uit angst voor negatieve reacties van leerlingen en ouders. Het magazine gaat over tolerantie op school en probeert homoseksualiteit op een toegankelijke manier bespreekbaar te maken. Het blad bevat onder meer interviews met (hetero) soapsterren Joey van de Velden en Lieke van Lexmond over hoe zij tegen homoseksualiteit aankijken, een fotoreportage over zoenende stelletjes en een tolerantietest. Scholen weigerden het magazine uit angst voor negatieve reacties van leerlingen en ouders. De hoofdredacteur van het blad zegt: Het blijkt maar weer dat er nog veel scholen zijn waar je als leerling maar beter niet kunt vertellen dat je homo bent. Ik ben ervan geschrokken dat er in 2004 nog zo veel schoolleidingen zijn die een discussie over homoseksualiteit moedwillig uit de weg gaan. Wat is er makkelijker dan een leuk magazine in de kantine te leggen? Wat vind jij hiervan? Heeft Expreszo voorlichting over homo s op de juiste manier aangepakt? Als jij het anders zou doen: hoe dan? Beargumenteer je antwoord. Voor meer informatie over het Meldpunt Discriminatie Internet kijk op www.meldpunt.nl. Om melding te doen van discriminatie op Internet, stuur je een e-mail naar meldpunt@meldpunt.nl
Participatie van kinderen en jongeren Kinderen en jongeren hebben volgens het Verdrag voor de Rechten van het Kind, artikel 12, het recht om hun stem te laten horen over zaken die hen aangaan. Maar dan moeten ze die stem natuurlijk wel gebruiken. Kinderen en jongeren kunnen participeren (actief deelnemen) in discussies over onder andere onderwijs, politiek, milieu, ontwikkelingssamenwerking en cultuur. Dat kan in de gemeente waar je woont, maar ook op nationaal of zelfs internationaal niveau. Wil je ook graag je mening laten horen en je actief inzetten voor zaken die jou aangaan? Dat kan! Bijvoorbeeld via de Nationale Jeugdraad of Move Your World. Zij organiseren allerlei leuke en interessante activiteiten met en voor jongeren. Kijk eens op www.jeugdraad.nl of www.moveyourworld.nl Tips om in actie te komen Wat kun jij zelf doen? Als jij zelf graag voor je mening uitkomt en het leuk vindt om te discussiëren meld je dan aan voor het Nationaal Jeugddebat via www.jeugddebat.nl Als iemand dingen over (groepen) mensen zegt die kwetsend of discriminerend zijn, zeg er dan wat van. Je kunt die persoon ook vragen hoe hij of zij daarbij komt en of hij of zij het zelf heeft meegemaakt. Vaak worden verhalen als ze een paar keer doorverteld zijn, steeds erger. Als je niks durft te zeggen, kun je bijvoorbeeld ook opstaan en weglopen. Speel het spel zestien miljoen rechters op de website van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en ervaar zelf hoe sommige rechten in Nederland botsen: www.zestienmiljoenrechters.nl. Doe eens cultureel en kijk op de website van het Landelijke Bureau Rassendiscriminatie waar theatervoorstellingen en tentoonstellingen voor jongeren over discriminatie plaatsvinden: www.lbr.nl. Als je in actie wilt komen voor kinderen en jongeren in andere landen die niet voor hun mening uit kunnen komen; Meld je dan aan bij een Jongeren Actienetwerk of sms-netwerk van Amnesty International via www.amnesty.nl. Amnesty organiseert schrijfacties gericht op het vrijlaten van (jonge) mensen wereldwijd die vastzitten alleen vanwege hun mening of overtuiging.
Je kunt dit informatieblad ook vinden op www.kinderrechten.nl Opdrachten Organiseer een debat (discussiebijeenkomst) over de vrijheid van meningsuiting. Een mogelijke stelling is: controle op de verspreiding van racistische teksten op Internet is een bedreiging voor de vrijheid van meningsuiting. De Haagse rapgroep Den Haag Connection (DHC) maakte in 2004 een nummer, de Hirsi Ali Diss, waarin zij allerlei racistische en seksistische uitingen aan het adres van VVD-Tweede Kamerlid Hirsi Ali zongen. Volgens de rappers staan hun teksten echter bol van overdrijvingen en moeten ze niet al te letterlijk worden genomen. Ook andere beoefenaars van rap zeggen dat 'dissen' - beledigen en bedreigen - nu eenmaal hoort bij de rapcultuur. Wat vind jij hiervan? Kun je je in liedjes wel discriminerend uitlaten? Wat voor de één beledigende opmerkingen kunnen zijn, is dat voor de ander niet. Dat is deels ook cultureel bepaald. Kun je bedenken welke opmerkingen dat kunnen zijn? Stel dat er iemand opstaat in Nederland die een nieuwe politieke partij opricht en als één van de punten in zijn partijprogramma het verbod op de vrijheid van meningsuiting heeft staan. Hij vindt dat daar alleen maar ellende van komt omdat dit recht veel onduidelijkheid met zich meebrengt: door wat één persoon ziet als het uiten van zijn of haar mening kan een ander zich gediscrimineerd voelen. Veel Nederlanders delen na de moord op Theo van Gogh misschien het gevoel van deze politieke figuur. Als deze partij door democratische verkiezingen aan de macht komt doet zij wat de kiezers beloofd is: de grondwet aanpassen en het recht op vrijheid van meningsuiting afschaffen. Wat vind jij daarvan? Mag deze partij zoiets fundamenteels afschaffen als ze op democratische wijze en in openheid over haar ideeën gekozen is? Beargumenteer je antwoord. Dit is een uitgave van het Kinderrechtencollectief. Het Kinderrechtencollectief is een coalitie ter bevordering van rechten van kinderen en bestaat uit Defence for Children International (DCI), Unicef Nederland, de Landelijke Vereniging van Kinder- en Jongerenrechtswinkels, Jantje Beton, de Nationale Jeugdraad, Plan Nederland en Save the Children Nederland. Het NIZW jeugd is betrokken als adviseur. Tekst: Mijntje van Kemenade Illustraties: Olivier Heiligers Druk: Stenco Deze uitgave is financieel mogelijk gemaakt door de Nederlandse overheid.