Samenvatting Najaarsconferentie Greenport Holland van Syntens, Bruni Hofman/Tom Bakker wanneer 1 november 2012 contactpersoon Jacky Djaidoen afdeling telefoon 088-444 0 108 e-mail jacky.djaidoen@syntens.nl datum 12 november 2012 Op 17 september vond de Kick-off Cross-over Estafette plaats, een initiatief opgepakt vanuit de Creatieve Industrie, waarbij met name de topsector Tuinbouw&Uitgangsmaterialen nadrukkelijk aangesloten is. De Cross-over Estafette komt voort uit de ambitie om gezamenlijke problemen op te pakken die leven bij verschillende topsectoren. Hoe kunnen we gezamenlijk innoveren? [zie verslag Kick-off: http://syntens.nl/nieuwsberichten/nieuws/kick-off-cross-over-estafette-.aspx] Vanuit Tuinbouw&Uitgangsmaterialen werd het stokje opgepakt en stond de najaarsconferentie van Greenport Holland van 1 november in het teken van het tweede Cross-over Event! Kernpunten Per saldo extra middelen voor onderzoek en innovatie in de topsector Tuinbouw& Uitgangsmaterialen in het nieuwe regeerakkoord; Alleen door creativiteit kunnen we de huidige marktpositie behouden en uitbouwen; Creatieve industrie goed in het inspelen op consumentenvoorkeuren en trends; de consument vraagt steeds meer informatie over de herkomst van hun voedsel; Steeds vaker voegt de creatieve industrie waarde toe vanaf het begin van het innovatieproces, niet alleen meer op het eind; Cross-overs kunnen concreter worden door substantiële één-op-één samenwerkingsverbanden aan te gaan, waarin wordt gezocht naar gemeenschappelijke doelen. Opening Loek Hermans, voorzitter Greenport Holland In het zojuist verschenen regeerakkoord blijft het topsectorenbeleid gehandhaafd en zijn er een aantal nieuwe maatregelen aangekondigd. Wat dat betekent voor de sector Tuinbouw &Uitgangsmaterialen? De sector ontvangt een extra bedrag van 150 miljoen euro voor fundamenteel onderzoek. Als we uitgaan van een multiplyer van vier, dankzij Europese gelden in Horizon 2020, dan
gaat het om een totaalbedrag van circa 600 miljoen euro. Ook stelt de overheid extra middelen beschikbaar voor de topconsortia Kennis en Innovatie (TKI): in totaal ca. 15-16 miljoen euro. Echter, er zijn ook ombuigingen aangekondigd: zo verdwijnen of worden aanpassingen aangebracht in enkele subsidies: de innovatiebox en de WBSO (Wet Bevordering Speur- en Ontwikkelingswerk). Ook de productschappen zullen definitief verdwijnen. Terug naar het onderwerp van vandaag. Wat hebben de creatieve industrie en Tuinbouw& Uitgangsmaterialen elkaar te bieden? Belangrijk is dat we vanuit onze sectoren over grenzen durven te kijken. Hierdoor ontstaan wederzijds grote kansen. We moeten elkaar ontmoeten en leren de juiste taal te spreken; elkaar weten te vinden. Wanneer we dat vandaag bereiken, ben ik heel tevreden, aldus Hermans. Creatieve Industrie Marleen Stikker, directeur Waag Society Wat heeft de creatieve industrie andere sectoren te bieden? Wij kunnen.verleiden, verassen, verbinden, producten aantrekkelijker maken, de zachte kant van de mens raken, verhalen vertellen, gedrag regisseren, complexe zaken aantrekkelijk maken, techniek een menselijk gezicht geven (zie iphone, ipad) en onorthodoxe oplossingen bedenken. Denk bij dit alles bijvoorbeeld aan de signing op Schiphol, wat de standaard heeft gezet voor de bewegwijzering op vliegvelden over de hele wereld: een mooi voorbeeld van een exportproduct van de Nederlandse creatieve industrie. Maar er zijn er meer. Samengevat is de creatieve industrie goed in het creëren van toegevoegde waarde. Steeds vaker niet alleen op het eind, maar al aan het begin van het proces. [Voor enkele voorbeelden van bestaande cross-overs tussen creatief en agrofood - zie bijlage] Technologie herkomst product Consumenten vragen tegenwoordig naar informatie over hun voedsel, zeker wanneer er sprake is van ziekten. Men wil op de producten kunnen zien waar het vandaan komt, bijvoorbeeld via apps met info over het product. Drie sprekers gaan in op de technologie gericht op de herkomst van het product: Tracking & Tracing, isotopenanalyse en rassenonderzoek. Tracking & Tracing Siebe van de Geijn, directeur en mede oprichter Sitrac B.V. Tracking & Tracing (TT), oftewel het volgen van producten (en ingrediënten) door de gehele keten, is een belangrijk thema voor de agrofoodsector. Voor de verbetering van bedrijfsprocessen en voedselveiligheid (intern) en ook voor een gevoel van authenticiteit en kwaliteit bij de consument (extern). TT kan dienen om het verhaal van een product te ondersteunen met feiten. In de tuinbouw wordt ca. 25% van de omzet besteed aan onderzoek en innovatie (t.o.v. van 15% in de sector farma) en dus is het belang voor de pagina 2
sector groot om haar innovaties te beschermen. Ketentransparantie is echter alleen te organiseren als de hele keten is betrokken. [Twee voorbeelden waarin de mogelijkheden van TT mooi worden weergegeven zijn schol en mozzarella zie bijlage] Isotopenanalyse Chris de Koster, hoogleraar aan de UvA Tracing & Tracing zoals Siebe van de Geijn besprak, zou volgens Chris de Koster, hoogleraar aan de UvA, mogelijk gemaakt kunnen worden door isotopenanalyse: een beproefde herkomstmethode afkomstig uit forensische toepassingen. Isotopen komen ook in wisselende samenstellingen voor in planten en doordat de isotopensamenstelling overal ter wereld anders is, kunnen we de herkomst van een plant bepalen. Om het toepasbaar te maken voor tuinbouw- en uitgangsmaterialensector dient extra onderzoek plaats te vinden omdat de isotopen voldoende in kaart gebracht moeten worden. Rassenonderzoek Michel Ebskamp, manager R&D Naktuinbouw Naktuinbouw is een stichting zonder winstoogmerk dat onder toezicht staat van het ministerie van EL&I, en taken namens dit ministerie uitvoert. De vraag die bij Naktuinbouw centraal staat bij innovaties, is in hoeverre nieuwe technieken het rassenonderzoek kunnen ondersteunen. Er zijn drie instrumenten ontwikkeld, die met behulp van green forensics de herkomst van materiaal kunnen vaststellen teneinde inbreuk op kwekersrecht of uitbraken van plantenziektes te bepalen: de Variety, de Pathogen en de Origin Tracer. [Informatie over de Variety, de Pathogen en de Origin Tracer zie bijlage] Afsluitende discussie Dagvoorzitter Klaas Drupsteen sloot de conferentie af met een gesprek tussen Valerie Frissen van het topteam Creatieve Industrie, Rob Huisman van de Federatie Dutch Creative Industries en Loek Hermans. Wat belangrijk is, is dat we veel events met elkaar organiseren en ontdekken hoe kruisbestuiving tot stand komt. De meerwaarde van cross-overs zijn o.a. de herkomstanalyse maar ook aan de consumentenkant. De creatieve industrie zit dicht op de gebruikers-/consumentenervaring en -beleving en kan daarmee op negatieve hypes (bv. rondom voedselveiligheid) een belangrijke rol spelen. Samenwerking hoeft overigens niet alleen gericht te zijn op het oplossen van problemen, maar ook op het verzilveren van kansen, aldus Frissen. Consumenten vragen tegenwoordig naar informatie over hun voedsel, zeker wanneer er sprake is van ziekten. Men wil op de producten zien waar het vandaan komt, bv. via apps met info over het product. Het is ook belangrijk om de consument te verleiden aangezien pagina 3
de slag om de consument intensiever wordt; niet alleen door middel van prijs de consument verleiden, maar ook door inspiratie meerwaarde te bieden Huisman: voor een deel kan de samenwerking tussen tuinbouw en creatieve industrie concreter worden door samen de diepte in te gaan. In samenwerking met Syntens zijn we als creatieve industrie bijvoorbeeld nu bezig met verpakkingsconcepten in de tuinbouw. Dergelijke samenwerking gebeurt nog weinig. Beide partijen moeten het initiatief nemen. Wat mij betreft is de bijeenkomst van vandaag een succes. Wellicht heb je tien dingen al eens eerder gehoord, maar de elfde is nieuw en wellicht wil je daar iets mee. Wat ons betreft worden aan de twee thema s van de volgende Floriade [2022 in Almere], naast sport en wonen, nog een thema toegevoegd: de creatieve industrie, besluit Hermans. pagina 4
Bijlage samenvatting najaarsconferentie Greenport Holland Marleen Stikker, directeur Waag Society Een aantal willekeurige en diversiteit aan voorbeelden van bestaande cross-overs tussen creatief en agrofood: 1. Carl Kleiner: laat ons op een andere manier naar voedsel kijken, door het op een gestructureerde manier te visualiseren (zie afbeeldingen hierboven). Deze wijze van food design benadrukt de oorspronkelijke vorm en ingrediënten van het voedsel. 2. Philips: is ook actief met food design processen. De bereiding en consumptie van voedsel moet niet te simpel zijn, maar ook niet te eng. Sluit aan bij de experience economy, waarin consumenten meer betalen voor een belevenis of een product met een verhaal. Zo betalen wij voor een ei zonder verhaal minder dan 10 cent, maar een ei van een eigen kip meer dan 5 euro. Kortom, voedsel met een verhaal genereert toegevoegde waarde. 3. Hogeschool HAS Den Bosch: ontwikkelt samen met bedrijven en studenten gezonde snoep, gemaakt van groente. Door de vorm van presenteren wordt het voor kinderen aantrekkelijk gemaakt om meer groente te consumeren. 4. Botanicalls: maakt het met behulp van technologie mogelijk om met planten te communiceren. Zo belt een plant wanneer het water nodig heeft. 5. Bioreal: een bedrijf dat biofuel maakt uit algen, hetgeen een relatief schone en duurzame wijze van brandstofproductie is. 6. 3D Food Printing: crossover van food en design, hetgeen steeds goedkoper wordt. Een paar jaar gelden nog onbereikbaar voor de consument, wordt het nu een betaalbare technologie. 7. Moleculair printing: een manier om thuis biotechnologie toe te passen, om zo eten te produceren; zogenaamde do-it-yourself biotechnology. Uiteraard kleven hier allerlei ethische vragen aan. 8. Wildplukwijzer: social media begint ook in de foodsector steeds een belangrijkere rol te spelen. Het verwachtingspatroon van consumenten veranderd: consumenten verwachten dat producenten inspelen op deze trend. 9. Groenten uit Amsterdam: voedselproductie in de stad. In een crisis willen we ons voedsel van dichtbij komt. Ook zijn we benieuwd naar de herkomst van ons voedsel, waar komt het vandaan? Vandaar dit initiatief om leegstaande kantoorpanden te transformeren tot kassen waarin gewassen geteeld kunnen worden. 10. Vertical gardens: innovatieve concepten die de omgeving binnen aangenamer maken door een groene omgeving te creëren. 11. Greencube Waste Disposal: groepen burgers die zorgen dat groen afval op een meer duurzame wijze wordt verwerkt. Voorbeeld van peer-to-peer networks in de foodsector. 12. Toekomst zaaien: biologisch-dynamische boeren nodigen burgers uit om handmatig akkers in te zaaien met gentech-vrije zaden. 13. Farmville: een videogame dat het runnen van een boerderij simuleert. pagina 5
14. Gamification: inzetten van speltechnieken in alledaagse situaties. Consumenten worden uitgedaagd om met eigen zaad, eigen tomaten te kweken. 15. FLEX: ontwikkeling van slimme verpakkingen, onder meer voor de foodsector. Vergroten de toegevoegde waarde van een product. 16. Lely Astronaut: een esthetisch vormgegeven melkmachine. Ontworpen met de koe als vertrekpunt, om een natuurlijke manier van melken te bewerkstelligen. 17. Open Source Ecology: een netwerk van boeren en fabrikanten, met als doen om landbouwmachines voor landbouw voor iedereen beschikbaar te maken. Dit door blueprints en prototypes van de technologie te delen. Siebe van de Geijn, directeur en mede oprichter Sitrac B.V. Twee voorbeelden waarin de mogelijkheden van Tracking & Tracing mooi worden weergegeven zijn bijvoorbeeld schol en mozzarella Schol: er is veel gaande in de sector. Zo neemt het imago van de Noordzee-visserij af en staan de prijzen onder druk. Hier wordt de hele keten van visser tot vishandel het slachtoffer van. Vandaar het initiatief om de Noordzee schol te promoten met de hele keten via het North Sea Fish Center. Doel is om via ketensamenwerking tot een imagoverbetering van de sector te komen. Door middel van TT kan de sector aantonen waar het product vandaan komt en zo authenticiteit in de promotie van de schol verwerken. Mozzarella: onderzoek heeft aangetoond dat er in Italië recentelijk meer mozzarella beschikbaar was dan er werd geproduceerd. Echte mozzarella wordt gemaakt van buffelmelk, dus blijkbaar is een hoop namaak op de markt verschenen. TT kan helpen bij de opsporing en het verminderen van namaakproducten in de keten, door een oorsprongsanalyse te verrichten. Michel Ebskamp, manager R&D Naktuinbouw Er zijn drie instrumenten ontwikkeld die met behulp van green forensics de herkomst van materiaal kunnen vaststellen teneinde inbreuk op kwekersrecht of uitbraken van plantenziektes te bepalen: de Variety, de Pathogen en de Origin Tracer. De Variety Tracer, ontwikkeld als genetische analyse; ook wel het Sherlock Holmesconcept genoemd. Om de werking van de Variety Tracer te illustreren spreek ik een praktijkvoorbeeld, dat enkele jaren geleden speelde. Het praktijkvoorbeeld betreft een conflict tussen twee Freesia-kwekers. Ras A was reeds in 1991 op de markt gebracht en beschikte over dezelfde raseigenschappen als ras B. Om vast te kunnen stellen of hier sprake was van inbreuk op het kwekersrecht, hebben wij een genetische analyse uitgevoerd. Bij vergelijk van de monsters bleek dat er genetisch geen verschillen waren tussen de planten de DNA profielen waren identiek. De uitspraak luidde dan ook dat de eigenaar van ras A recht heeft op een vergoeding van ras B, aangezien het pagina 6
gaat om een identieke, dan wel een afgeleide plan. De Variaty Tracer is ook een mooi voorbeeld van een spin-off, van een innovatie die niet bedoeld is voor de tuinbouw, maar wel relevant blijkt. De Pathogen Tracer, een andere techniek dat samen met de UvA is ontwikkeld. Deze techniek past methoden uit het forensisch onderzoek toe en maakt tracking & tracing mogelijk, hetgeen belangrijk is in het geval van uitbraak van plantziekten. Waar komt de uitbraak vandaan? Op deze manier kunnen we uitbraken detecteren en de consequenties beperken. De vraag is hoe we de Pathagon Tracer praktisch toepasbaar kunnen maken. Hiervoor hebben we contact opgenomen met de UvA en de Economic Board Amsterdam. Ook studenten van de Master Forensic Science hebben meegeholpen aan het traject. Uiteindelijk heeft het project geresulteerd in een methode waarmee we aan de hand van isotopenanalyse de herkomst van een product kunnen bepalen. De Origin Tracer tot slot, waarmee we naar de herkomst van materiaal kunnen kijken. Vanuit het keuringswerk werd de vraag gesteld: kunnen we aantonen waar uitgangsmateriaal vandaan komt? Ter illustratie van de Origin Tracer bespreek ik de case paprika. In deze case twijfelt een supermarkt waar de paprika s die zij inkoopt vandaan komen. Uit Israel/Egypte of toch uit Spanje? De leverancier van de paprika s wilde een onafhankelijke herkomstbepaling laten uitvoeren om het wantrouwen bij supermarkt weg te nemen. Dit was een perfecte case voor de Origin Tracer, aangezien deze tool exact kon bepalen waar de paprika s vandaan kwamen. De Origin Tracer kan de volgende aspecten bepalen: 1. Locatie: waar komt het uitgangsmateriaal vandaan? 2. Uniform: is het uitgangsmateriaal uniform of wordt er bijgemengd? 3. Preventie: is er bewijs te leveren? Levert bijdrage aan betrouwbare ketens 4. Betrouwbare informatie aan consument Green Forensics Variety Tracer Genetische analyses bij inbreuk op kwekersrecht DNA Forensisch onderzoek naar herkomst van materiaal Isotopen DNA Forensisch onderzoek bij uitbraken van plantenziektes Origin Tracer Pathogen Tracer pagina 7