Training Observeren en signaleren
Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Marian Bakker, Marianne Oosterwegel, Riet Verhoogt Inhoudelijke redactie: Bapke Westhoek Titel: Observeren en signaleren ISBN: 978 90 3724 030 6 Edu Actief b.v. 2016 Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h Auteurswet dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (www.reprorecht.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in compilatiewerken op grond van artikel 16 Auteurswet kan men zich wenden tot de Stichting PRO (www.stichting-pro.nl). De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden. Door het gebruik van deze uitgave verklaart u kennis te hebben genomen van en akkoord te gaan met de specifieke productvoorwaarden en algemene voorwaarden van Edu Actief, te vinden op www.edu-actief.nl.
Inhoudsopgave Over deze training 4 Oriëntatie 6 Observeren en signaleren 7 Observeren van somatische aspecten 12 Het gebruik van meetinstrumenten bij de observatie van lichaamsfuncties 20 Observeren van psychosociale aspecten 32 Reflectie 35 Theoriebron Inleiding observeren en signaleren 36 Theoriebron Observaties algemene indruk 38 Theoriebron Observaties voeding en vocht 40 Theoriebron Observaties mictie 42 Theoriebron Observaties defecatie 44 Theoriebron Observaties zintuiglijke functies 45 Theoriebron Observaties huid 47 Theoriebron Het observeren en meten van de lichaamstemperatuur 49 Theoriebron Observaties mobiliteit 51 Theoriebron Het observeren en tellen van de hartslag 53 Theoriebron Het meten van de bloeddruk 55 Theoriebron Pijn en pijnmeting 57 Theoriebron Lichaamsgewicht en voedingstoestand meten 60 Theoriebron Observeren van psychosociale aspecten 63 3
Over deze training Over deze training Inleiding Kijken, luisteren, ruiken, voelen, proeven zijn dingen die we dagelijks doen. We nemen waar met onze zintuigen. Dit zijn onder andere je ogen, oren, neus, huid en mond. Iedereen ervaart of beleeft zijn waarnemingen op een andere manier. Deze training gaat over waarnemen, observeren, signaleren en interpreteren. Het toepassen van deze begrippen in de praktijk vergt oefening, kennis en ervaring. Als hulpverlener ga je zo veel mogelijk af op feiten zonder je eigen gevoel of gedachten daarbij te betrekken. Je eigen mening tijdens het waarnemen, het observeren en signaleren kan je soms misleiden. Tijdens deze training ga je leren om waar te nemen met een professionele bril op. Ook ga je oefenen met bewust waarnemen, namelijk het observeren van cliënten in verschillende hulpverleningssituaties. Leerdoelen Je kent de betekenis van diverse begrippen, zoals waarnemen, observeren, signaleren en interpreteren. Je kunt de meetinstrumenten benoemen die je gebruikt bij het observeren van lichaamsfuncties en er uitleg over geven. Je kunt het wat, hoe en waarom uitleggen van het observeren van somatische aspecten. Je kunt het wat, hoe en waarom uitleggen van het observeren van psychosociale aspecten. Je kunt een observatieplan opstellen. Je kunt verschillende lichaamsfuncties meten met verschillende soorten meetinstrumenten en uitkomsten interpreteren en rapporteren. Je kunt verschillende somatische aspecten observeren en uitkomsten interpreteren en rapporteren. Je kunt gedrag observeren en uitkomsten die betrekking hebben op mentaal welbevinden en participatie interpreteren en rapporteren. Beoordeling Je wordt op verschillende punten beoordeeld. Deze punten kun je in de beoordelingsformulieren terugvinden. De volgende punten zijn belangrijk bij de beoordeling: Je doet actief mee aan de lessen. Je voldoet aan de voorwaarden bij de oefeningen en bij de demonstratie: correcte kleding, goede persoonlijke verzorging, geen sieraden. Je voert de demonstratie uit volgens de afspraken uit de werkmodellen. Planning Planningsformulier Aan het eind van de training moet je een demonstratie uitvoeren. Plan deze demonstratie tijdig in. Lees eerst de demonstratie goed door en vul daarna het planningsformulier in. Neem ook de andere oefeningen van deze training op in je totale planning. Zo voorkom je dat je in tijdnood komt. 4
Over deze training Demonstratie 1: Het gedrag observeren van een cliënt aan de hand van het observatieplan Werkmodel Observatieplan Beoordelingsformulier Demonstratie 1 Lees de volgende casus goed door en bereid je voor op de demonstratie Het gedrag observeren van een cliënt aan de hand van het observatieplan. De demonstratie wordt beoordeeld aan de hand van het Werkmodel Observatieplan en het beoordelingsformulier. Henk is een verstandelijk beperkte cliënt. Hij kan niet aangeven hoe hij zich voelt. Hij kan ook niet praten, maar wel aanwijzen. Het is opgevallen dat Henk in de stress schiet als de groep aan tafel gaat om warm te eten. Dit is meestal rond 17.30 uur. Zijn gedrag bestaat uit bonken met zijn hoofd en springen en schreeuwen. De reden van dit gedrag is op dit moment (nog) niet te verklaren. Noteer je bevindingen in je observatieplan. Denk aan je argumenten, met andere woorden: schrijf op waarom je bepaalde keuzes maakt. Plan een datum voor je demonstratie. Vul dit in op je planningsformulier. Demonstratie 2: Observatie temperatuur en gewicht Werkmodel Temperatuur meten Werkmodel Lichaamsgewicht wegen Beoordelingsformulier Demonstratie 2 Lees de volgende casus goed door en bereid je voor op de demonstratie Observatie temperatuur en gewicht. De demonstratie wordt beoordeeld aan de hand van het Werkmodel Temperatuur meten, het Werkmodel Gewicht vaststellen en het beoordelingsformulier. Mevrouw Van der Heijden komt drie keer per week naar de dagopvang voor dementerende cliënten. Zij is een jong dementerende vrouw van 62 jaar en het leeftijdsverschil met de overige bezoekers is bijna twintig jaar. Biologisch gezien is dit best veel. Het valt jou op dat zij de laatste weken behoorlijk is afgevallen. Het gedrag van mevrouw is meer verward en geagiteerd (snel boos/kort lontje) dan anders. Ook valt het jou op dat zij klaagt over moeheid. Noteer je bevindingen in je observatieplan. Denk aan je argumenten, met andere woorden: schrijf op waarom je bepaalde keuzes maakt. Plan een datum voor je demonstratie. Vul dit in op je planningsformulier. 5
Oriëntatie Oriëntatie Oefening 1 Kennis-estafette Jullie worden ingedeeld in groepjes. Ieder groepje krijgt een vel A4-papier met daarop een woord dat te maken heeft met het onderwerp van de les: observeren en signaleren. Je hebt drie minuten de tijd om om de beurt een woord/feit over het onderwerp op te schrijven (scheldwoorden/schuttingtaal mogen niet). Na de drie minuten worden de resultaten van iedere groep naast elkaar gelegd en vergeleken. Een groepje krijgt een punt als er een onderwerp op hun blaadje staat dat niet voorkomt bij de andere groepen en wel te maken heeft met het onderwerp. Het groepje met de meeste punten hoeft vandaag niet op te ruimen. a. Wist je al veel van het onderwerp af? b. Welke nieuwe dingen heb je erbij geleerd? Oefening 2 Als ik aan dit onderwerp denk, dan wil ik Vul de volgende kolommen in over observeren en signaleren. Observeren en signaleren Dit weet ik al Dit wil ik leren Oefening 3 Ik denk dat ik dit moet leren omdat... Vul de volgende zin aan. Ik denk dat ik moet leren over observeren en signaleren, omdat 6