Vrijwilligers doen er toe Humanitas Vrijwilligersbeleid 2009 September 2009 Vrijwilligersbeleid 2009
Inhoudsopgave Pag. Voorwoord hoofdbestuur 4 Hoofdstuk 1. Kernzaken Humanitas vrijwilligersbeleid 5 1.1 Humanitaswerk is vrijwilligerswerk 5 1.2 Uitgangspunt en doelen 5 1.3 Vrijwilligerswerk staat voorop 6 1.4 Niet alles kan met vrijwilligers 7 1.5 Toegenomen druk op vrijwilligerswerk: maatschappelijke ontwikkelingen 8 Hoofdstuk 2. Soorten vrijwilligerswerk: taken op hoofdlijnen 10 2.1 Vier typen vrijwilligerswerk 10 2.2 Uitvoerende vrijwilligers 10 2.3 Coördinerende vrijwilligers 11 2.4 Bestuurlijke vrijwilligers 11 2.5 Bestuurlijke vertegenwoordigers 12 2.6 Diversiteit 13 Hoofdstuk 3. Wat vraagt Humanitas van haar vrijwilligers? 14 3.1 Kwalitatief vrijwilligerswerk vraagt gekwalificeerde vrijwilligers 14 3.2 Binnenhalen van vrijwilligers: werving 14 3.3 Passend vrijwilligerswerk: selectie en matching 15 3.4 Verklaring Omtrent het Gedrag 15 3.5 Entree nieuwe vrijwilligers 16 3.6 (Vermoedens van) misstanden 17 Hoofdstuk 4. Wat biedt Humanitas haar vrijwilligers? 18 4.1 Wie veel verwacht moet veel bieden 18 4.2 Goede introductie essentieel 18 4.3 Werkbegeleiding 19 4.4 Scholing en opleiding: deskundigheidsbevordering 20 4.5 Scholing en opleiding: de professionalisering 21 4.6 Medezeggenschap 22 4.7 Waardering 22 Hoofdstuk 5. Randvoorwaarden en faciliteiten 24 5.1 Voorwaardelijke zaken 24 5.2 Onkostenvergoedingen 24 5.3 Verzekeringen 25 5.4 Veiligheid 27 5.5 Nazorg 28 5.6 Klachtenreglement 29 5.7 Gedragscode Voorkoming en bestrijding ongewenst gedrag 29 5.8 (Her)kenbaarheid als Humanitas vrijwilliger 30 Colofon 31 Vrijwilligersbeleid 2009 2
Bijlagen 32 1. Tips bij werving van vrijwilligers 34 2. Tips bij introductie van nieuwe (bestuurlijke) vrijwilligers 37 3. Voorbeeld bestuursprofiel afdelingsbestuur 39 4. Profiel en taken vrijwillige coördinatoren 41 5. Welkomstbrief vrijwilligers 43 6. Model Vrijwilligersovereenkomst: 45 afspraken tussen vrijwilliger en Humanitas 7. Protocol leeftijdsgrenzen vrijwilligerswerk 46 8. Protocol werving, selectie, voorbereiding en begeleiding vrijwilligers 47 die met minderjarigen werken 9. Gedragscode Vereniging Humanitas: 49 Voorkoming en bestrijding van ongewenst gedrag 10. Gedragscode Vrijwilligers die met minderjarigen werken 54 11. Gedragscode Omgaan met vragen over vrijwillige euthanasie 56 12. Meldprotocol Seksueel Misbruik 58 13. Protocol Signalering Kindermishandeling 70 14. Klachtenreglement Humanitas 88 15. Bezwaar/beroepsprocedure bestuurlijke besluiten voor vrijwilligers 94 16. Schema Organisatieopbouw Vereniging Humanitas 99 Inhoud CD Rom: Tekst Vrijwilligersbeleid 2009 Bijlagen bij het Vrijwilligersbeleid Statuten Humanitas, versie 16-12-2008 Huishoudelijke reglementen Humanitas, 2003 Brochure Wat vindt Humanitas belangrijk? Boekje Waarden in Beeld Checklist Vrijwillige of betaalde coördinatie?, 2008 Handreiking Opzetten nieuwe Humanitas afdeling Humanitas Meerjarenbeleid 2009-2011 Folder Onkostenvergoeding Humanitas Folder Verzekeringen Vrijwilligersbeleid 2009 3
Voorwoord hoofdbestuur Voor u ligt de vierde editie van het Humanitas Vrijwilligersbeleid. In november 2008 stelde de Algemene Vergadering van Afgevaardigden (AVA) een nieuw meerjarenbeleidsplan vast voor de jaren 2009 tot en met 2011. In dit plan wordt met nadruk aangegeven dat het werk van Humanitas vooral steunt op de vrijwillige inzet van leden en sympathisanten. Een goede reden om het vrijwilligersbeleid van de vereniging te actualiseren. Bovendien past ons werk zich voortdurend aan aan veranderende maatschappelijke omstandigheden: we zijn nu met activiteiten bezig die enkele jaren geleden nog niet in ons pakket zaten. Veel van onze activiteiten zijn pittig en uitdagend te noemen, ze vragen veel van de kennis, vaardigheden en (levens)houding van de vrijwilligers. De nu voorliggende editie benadrukt dat onze vrijwilligers bij het realiseren van de verenigingsdoelen van doorslaggevende betekenis zijn. Zonder vrijwilligers zouden we onze beoogde activiteiten op het terrein van de maatschappelijke dienstverlening en de samenlevingsopbouw nooit kunnen realiseren. We hebben dan ook direct belang bij veel actieve vrijwilligers en bij duidelijke afspraken met degenen die bij ons vrijwilligerswerk willen doen. Maar er is ook een direct belang voor vrijwilligers zelf. Zonder Humanitas zouden veel mensen die vrijwilligerswerk op zich willen nemen de werkplaats missen waar ze met anderen, vanuit een gedeelde visie op mens en samenleving, kunnen samenwerken en hun capaciteiten kunnen inzetten en ontwikkelen. Het is goed en belangrijk om te weten hoe onze vereniging het vrijwilligerswerk ziet, te weten wat er van vrijwilligers wordt verwacht en wat de vereniging vrijwilligers daarbij te bieden heeft. Onze hoofdtaak is de ondersteuning en dienstverlening aan mensen die persoonlijk of maatschappelijke in de knel zijn geraakt. Ons middel is de inzet van vele, goed opgeleide en toegeruste vrijwilligers. Het eerder aangehaalde meerjarenbeleidskader stelt de vrijwilliger centraler dan ooit, met name vanwege de waarde die hij vertegenwoordigt in het intermenselijke verkeer, de solidariteit die daar uit spreekt. Deze laagdrempelige ondersteuning is waardevol in zichzelf. Het is een maatschappelijk bindmiddel bij uitstek. Aangezien Humanitasactiviteiten met vrijwilligers vooral lokaal worden georganiseerd en uitgevoerd krijgt het vrijwilligersbeleid met name daar gestalte. De navolgende hoofdstukken bieden lokale besturen en werkgroepen daarbij duidelijke vertrekpunten en handreikingen. Dat komt ook tegemoet aan het gemaakte voornemen om in de komende jaren de activiteiten over het land meer herkenbaar Humanitas te maken, de bijbehorende werkwijzen meer te harmoniseren en de kwaliteit ervan op een hoog niveau te houden. De opleiding van vrijwilligers (en van beroepskrachten) krijgt daartoe de komende tijd nog meer aandacht dan het al kreeg. We doen dat onder de vlag van de Humanitas Academie, die tot doel heeft een samenhangend geheel te bieden van overal in het land verzorgde cursussen en trainingen voor met name onze vrijwilligers. Zodat zij goed voorbereid aan hun werk kunnen beginnen. Rest mij te melden dat deze vierde editie van het Humanitas vrijwilligersbeleid mede tot stand kwam via een constructief kritische inbreng van een uit de vereniging samengestelde meeleesgroep. Onze hartelijke dank daarvoor. September 2009 Laura Bouwmeester Voorzitter Humanitas Vrijwilligersbeleid 2009 4
Hoofdstuk 1. Kernzaken Humanitas vrijwilligersbeleid 1.1 Humanitaswerk is vrijwilligerswerk Humanitas is een ideële organisatie. Dat is onmiddellijk af te lezen uit de opdracht die de vereniging voor zichzelf heeft geformuleerd: Humanitas komt op voor een samenleving waarin mensen actief vorm geven aan hun eigen leven en verantwoordelijkheid nemen voor het samenleven met elkaar. Het samen actief vanuit eigen- en medeverantwoordelijkheid is een belangrijke richtingwijzer. Al vanaf de oprichting van Humanitas in mei 1945, is het werken aan de opdracht van de vereniging een zaak van vrijwilligers. Van leden die zich hiervoor vrijwillig inzetten en van niet-leden vrijwilligers die zich aan de vereniging of specifieke werkonderdelen van de vereniging verbinden. Humanitas begon haar bestaan met het bieden van ondersteuning en bijstand aan medeburgers op basis van gelijkwaardigheid. De eerste voorzitter van Humanitas, Mr. Joris in het Veld, zei het in de taal van die tijd: Geen hulp vanuit de hoogte, maar geboden uit een besef van saamhorigheid, van verantwoordelijkheid, ook voor het lot van de naaste, die in nood verkeert Die te bieden hulp werd mogelijk door de oprichting van plaatselijke afdelingen, de feitelijke werkplaatsen van waaruit onze vrijwilligers aan de slag gingen. Humanitaswerk begon als honderd procent vrijwilligerswerk. Nadien is zij ook gaan werken met beroepskrachten die het vrijwilligerswerk ondersteunen en soms coördineren, maar het accent bij organisatie en uitvoering bleef altijd op vrijwilligers liggen. Vrijwillige inzet van leden en sympathisanten werd en wordt als onontbeerlijk en van speciale waarde gezien. Het zou een verarming zijn als de hulp van particulieren als vrijwilligers zou worden uitgeschakeld, zei onze eerste verenigingssecretaris, de heer Faber, ooit. Voor Humanitas hebben vrijwilligers, ondersteund door beroepskrachten, een eigen waarde en betekenis. Zij zijn de verpersoonlijking van het medeverantwoordelijkheid nemen voor het reilen en zeilen van de samenleving. En dan met name voor het reilen en zeilen van medemensen die achter blijven en (tijdelijk) ondersteuning nodig hebben. Organiseren door en werken met vrijwilligers was en is voor Humanitas dus een onmisbaar element bij het bereiken van haar doelen. De Humanitasgedachte dat mensen in de eerste plaats geholpen moeten worden door gewone medeburgers en niet door speciaal opgeleide deskundigen, was een belangrijk motief om Humanitas te starten. Tot op de dag van vandaag heeft dit motief haar geldigheid behouden. 1.2 Uitgangspunten en doelen Zoals aangegeven kiest Humanitas bij het realiseren van haar doelen bewust voor werken met vrijwilligers. Bij deze keus spelen de volgende overwegingen een belangrijke rol: Humanitas verenigt verantwoordelijke burgers die zich voor maatschappelijke doelen willen inzetten en biedt daarmee een organisatorisch kader waarbinnen mensen als vrijwilliger aan de slag kunnen; Werken met vrijwilligers zorgt voor een speciale dimensie aan de kwaliteit van het geleverde werk. Het draagt bij aan: Vrijwilligersbeleid 2009 5
o vergroting van de toegankelijkheid van geboden diensten en voorzieningen (drempelverlaging); o meer oog voor de persoonlijke behoeften van hulpvragers; o verkleining van de afstand tussen hulpontvanger en hulpgever (mensen zoals jij en ik); o Inspringen op geconstateerde behoeftes onder de lokale bevolking; o het versterken van de sociale cohesie in de lokale samenleving; o meer tijd en andere aandacht dan door instanties met louter beroepskrachten geboden kan worden. De opdracht of missie die Humanitas zich stelt is als volgt onder woorden gebracht: Humanitas komt op voor een samenleving waarin mensen actief vorm geven aan hun eigen leven en verantwoordelijkheid nemen voor het leven van elkaar. Deze humanistische uitgangspunten vertaalt Humanitas in diensten van-mens-tot-mens op de gebieden van welzijn, wonen en zorg. De werkzaamheden van Humanitas zijn gebaseerd op een aantal humanistische waarden en beginselen. Aandacht voor de medemens, menselijke waardigheid en het respecteren van ieders persoonlijkheid zijn leidraad. Voor Humanitas is aandacht voor menselijke waardigheid verbonden aan zelfrespect, medemenselijkheid en het (willen) dragen van verantwoordelijkheid voor anderen in onze samenleving. De vereniging brengt deze visie tot uitdrukking in vier Humanitas-waarden, die idealiter moeten worden teruggevonden in al haar activiteiten en die het uitgangspunt vormen voor ons vrijwilligerswerk. Humanitas staat voor: Een samenleving waarin gelijkwaardigheid voorop staat en waar plaats is voor iedereen; Het nemen van verantwoordelijkheid voor jezelf en voor het samenleven met anderen; Herstel van regie over het eigen leven voor mensen die dat tijdelijk zijn kwijtgeraakt; Een betrokken, vraaggericht en vernieuwend aanbod op de gebieden wonen, zorg en welzijn. 1.3 Vrijwilligerswerk staat voorop De jaarplannen van de plaatselijke afdelingen geven aan welke activiteiten de vereniging wil organiseren en uitvoeren. Bij het voorbereiden ervan is het kunnen organiseren en uitvoeren met vrijwilligers een zeer belangrijke overweging om voorgenomen activiteiten wel of niet op het programma te zetten. In ieder geval staat altijd uitvoering door vrijwilligers voorop. Als dit niet mogelijk wordt geacht moet van uitvoering worden afgezien. Dit ligt genuanceerder als het gaat om het organiseren en coördineren van een activiteit. Humanitas kiest ook daarbij in principe voor vrijwillige coördinatoren. Alleen vanwege zwaarwegende inhoudelijke redenen kan van dit principe worden afgestapt. Als het nut en de noodzaak van een voorgenomen activiteit onbetwist zijn, is het van belang na te gaan of de organisatie en coördinatie gedaan kan worden door vrijwilligers. Om deze weging van vrijwillige of betaalde coördinatie te vergemakkelijken is een checklist ontwikkeld (zie bijgaande CD). Deze checklist presenteert vier samenhangende wegingsfactoren, te weten: 1) zorgzwaarte 2) organisatorische taken 3) tijdsinvestering 4) takenpakket Aangegeven wordt hoe deze wegingsfactoren gehanteerd kunnen worden. De belangrijkste wegingsfactor is de zorgzwaarte van een voorgenomen activiteit. Zwaarder of intensiever Vrijwilligersbeleid 2009 6
vrijwilligerswerk doet als regel ook een zwaarder beroep op coördinatie van werkzaamheden. De rechtvaardiging om als afdelingsbestuur de aanstelling van een betaalde coördinator voor te stellen aan haar districtsbestuur moet in ieder geval altijd samenhangen met de inhoudelijke zwaarte van het te organiseren vrijwilligerswerk en de daaraan verbonden taaklast. 1.4 Niet alles kan met vrijwilligers Het kunnen organiseren en uitvoeren van activiteiten met vrijwilligers is bepalend om als lokale afdeling een activiteit wel of niet op het programma te zetten. Ook vrijwilligerswerk kent uiteraard grenzen die niet overschreden moeten worden. Bekend is dat juist mensen die zich vrijwillig voor een zaak willen inzetten soms grenzeloos kunnen zijn in de tijd die zij bereid zijn te investeren. Daarom wil Humanitas per activiteit zo duidelijk mogelijk aangeven wat er van haar vrijwilligers wordt gevraagd. Dit wordt beschreven in de Handreikingen die voor de meest voorkomende activiteiten ontwikkeld zijn. Deze worden regelmatig getoetst op bruikbaarheid. Dat is noodzakelijk omdat er in de samenleving een tendens is om de grenzen van het vrijwilligerswerk geleidelijk verder op te schuiven. Zo leven er verwachtingen om vrijwilligers te kunnen inzetten op terreinen die tot nu toe voorbehouden zijn voor beroepskrachten. De per 2007 ingevoerde Wet op de Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en de in 2008 in gang gezette wijziging van de AWBZ-financiering voor ondersteunende begeleiding legt meer verantwoordelijkheid voor zorg en welzijn bij de samenleving. In die context wordt er niet alleen een sterker beroep gedaan op mantelzorg en vrijwilligerswerk, maar worden er ook steeds hogere eisen gesteld aan de kwaliteit en leveringszekerheid van vrijwilligerswerk. Dit stuurt het vrijwilligerswerk steeds meer in de richting van vereisten die voorheen alleen het beroepswerk in zorg en welzijn betroffen. Humanitas is van mening dat zij als vereniging zelf bepaalt wat haar vrijwilligerswerk kan en wil bieden. De leest waarop ons vrijwilligerswerk geschoeid is, wordt dus door Humanitas vastgesteld en door niemand anders. Maar uiteraard niet zonder rekening te houden met de behoeften, noden en wensen van degenen die een beroep op ons doen. De grenzen van het vrijwilligerswerk in het algemeen en de grenzen ervan per activiteit komen vanzelfsprekend aan de orde tijdens de cursussen en trainingen die we voor onze vrijwilligers organiseren. Deelname daaraan is voorgeschreven en maken een vast onderdeel uit van het kwaliteitsbeleid. Humanitas vrijwilligerswerk moet, met volledig behoud van het specifieke karakter van dat werk, staan voor een goede uitvoering. Van werk dat er toe doet en dat van betekenis is voor de gebruikers van onze diensten, voor de samenleving als geheel en dat ook als waardevol wordt ervaren door de vrijwilligers die het organiseren en uitvoeren. Bij het bepalen van de grenzen van het vrijwilligerswerk spelen ten minste de volgende zaken een rol: per activiteit wordt scherp aangegeven wat klanten en gebruikers van de vrijwilligers mogen verwachten (instroomgrenzen); de capaciteiten van de vrijwilligers worden daarbij zo optimaal mogelijk ingezet; gestreefd wordt naar passende koppelingen tussen hulpvragers en vrijwilligers; hulpvragen die buiten het bereik ons vrijwilligerswerk liggen of komen te liggen worden altijd doorverwezen; verwijzingen worden zo persoonlijk mogelijk afgehandeld; Vrijwilligersbeleid 2009 7
Humanitas vrijwilligers zijn geen hulpverleners maar handelen van mens tot mens, er is met andere woorden geen therapeutische opdracht; ons vrijwilligerswerk heeft altijd een tijdelijk karakter (beperkte duur) en richt zich op een zo snel mogelijk herstel van de eigen regie; er is geen rapportage over deelnemers aan derden, behalve als er gegronde redenen zijn te vermoeden dat de veiligheid van kinderen in het geding is (zie Protocol Signalering Kindermishandeling, bijlage 13); er wordt altijd scherp aangegeven wanneer en onder welke voorwaarden Humanitas vrijwilligerswerk wordt beëindigd. Bij dit alles blijft aandacht voor het bijzondere karakter van het vrijwilligerswerk vanzelfsprekend. Humanitas noteerde hierover in het verenigingswerkplan van 1998: "Wezenlijk omdat wij waarde hechten aan mensen die iets willen betekenen voor anderen. Bovendien voegt de inzet van vrijwilligers een belangrijke kwaliteit aan onze activiteiten toe. Het maakt het namelijk mogelijk om die activiteiten laagdrempelig en dichtbij de leefsituatie van mensen die zorg en hulp vragen te organiseren. En wat ons inziens het meest van betekenis is, het biedt tijd voor contact en 'gewone' ervaringsdeskundigheid". 1.5 Toegenomen druk op vrijwilligerswerk; maatschappelijke ontwikkelingen De afgelopen jaren is er geleidelijk meer erkenning en waardering gekomen voor het vrijwilligerswerk. Natuurlijk weten wij al lang dat vrijwilligerswerk er toe doet maar dit besef is inmiddels ook doorgedrongen tot bestuurlijke en politieke kringen. Onderkend wordt dat een belangrijk deel van de samenleving op vrijwilligerswerk draait. Niet voor niets wordt vrijwillige inzet bij herhaling dan ook het cement van de samenleving genoemd. Dit is een goede ontwikkeling, maar kent ook een schaduwzijde: vrijwilligerswerk wordt al snel als Haarlemmerolie gezien. Als middel om allerhande problemen mee op te lossen. Zie de ontwikkelingen die we hiervoor schetsten inzake de WMO en de afslanking van de AWBZ, waarbij meer verantwoordelijkheid voor zorg en welzijn bij de samenleving wordt gelegd en een groter beroep wordt voorzien op vrijwilligerswerk. Met tegelijk hogere eisen aan de kwaliteit en leveringszekerheid. Vrijwilligerswerk krijgt daardoor te maken met vereisten die eerder alleen voor beroepswerk golden. Verder zien we ontwikkelingen waardoor de grenzen van wat wij vrijwilligerswerk noemen dreigen op te schuiven. Onze vereniging hanteert de officiële en ook volmondig onderschreven definitie die stelt dat vrijwilligerswerk staat voor werk dat in enig georganiseerd verband onverplicht en onbetaald wordt verricht ten behoeve van anderen of de samenleving Het onverplicht en onbetaald roept de laatste jaren echter nogal eens discussie op. Voor Humanitas is en blijft vrijwilligerswerk onbetaald werk. Maar vanzelfsprekend is er ook oog voor het feit dat anderen de grens tussen betaald en vrijwilligerswerk niet altijd scherp willen trekken. Zo duikt daarbij regelmatig de term betaling van vrijwilligerswerk op en krijgen we in verband daarmee te maken met concurrentie bij het aantrekken van nieuwe vrijwilligers. Sinds de komst van de zogenoemde persoonsgebonden budgetten (PGB s) in de zorg en dienstverlening hebben individuele zorgbehoevenden het recht om zorg naar eigen keuze in te kopen. Soms worden bij deze inkoop Humanitas-vrijwilligers aangesproken. Als zij hierop ingaan, houden zij op met hun werk als Humanitas-vrijwilliger. Vrijwilligersbeleid 2009 8
Ook wordt Humanitas geconfronteerd met het gegeven dat gemeenten in het kader van sociale activering mensen met een bijstandsuitkering verplichtend richting vrijwilligerswerk leiden. Ons standpunt is in deze duidelijk: mensen kiezen zelf vrijwillig dus onverplicht voor Humanitas vrijwilligerswerk. Overigens is een duwtje in de rug richting vrijwilligerswerk op zich geen verkeerde zaak. In die zin is de vereniging ook alleszins bereid om bijvoorbeeld jonge mensen kennis te laten maken met het vrijwilligerswerk. Iets doen met het fenomeen Maatschappelijke Stages is dus evident. Waar mogelijk wil Humanitas er actief mee aan de slag en jonge mensen de gelegenheid bieden kennis te maken met vrijwilligerswerk. Ook het feit dat bedrijven, in het kader van maatschappelijk betrokken en/of verantwoord ondernemen, vaker werknemers in de gelegenheid stellen om vrijwilligerswerk te doen, het zogenoemde werknemersvrijwilligerswerk oftewel vrijwilligerswerk in de baas z n tijd geldt voor de vereniging als kans om nieuwe mensen te betrekken bij Humanitas-vrijwilligerswerk. Hoewel hier vraagtekens kunnen worden geplaatst bij het onbetaalde, staat het onverplichte voorop. Vrijwilligersbeleid 2009 9
Hoofdstuk 2. Soorten vrijwilligerswerk 2.1 Vier typen vrijwilligerswerk Humanitas kent vier categorieën vrijwilligers: uitvoerende vrijwilligers coördinerende vrijwilligers bestuurlijke vrijwilligers bestuurlijke vertegenwoordigers Deze soorten vrijwilligerswerk onderscheiden zich op grond van de feitelijke rol die vrijwilligers bij het plannen, organiseren en uitvoeren van vrijwilligerswerk spelen. Daarnaast kent de vereniging een bijzondere vrijwilligerscategorie: bestuurlijke vertegenwoordigers. Humanitas organiseert haar activiteiten overwegend via lokale besturen, de afdelingsbesturen. Dit vraagt mensen die bereid zijn om vooral bestuurlijk werk te doen, dat wil zeggen die bereid zijn plannen te maken en op hoofdlijnen leiding willen geven aan de uitvoering van die plannen. De organisatie van de uitvoering zelf is vervolgens bijna altijd in handen van coördinerend vrijwilligers: vrijwilligers die de werkzaamheden organiseren, zaken op elkaar afstemmen, de eerste contacten onderhouden met mogelijke deelnemers en die ook de vrijwilligers begeleiden die het werk uitvoeren. Het uitvoerend werk in de vorm van de deelnemersbegeleiding is bij alle afdelingen in handen van speciaal voor dat doel aangetrokken en opgeleide vrijwilligers. Alle vrijwilligers van Humanitas mogen bij de uitvoering van hun werk rekenen op hulp en ondersteuning vanuit een klein beroepsapparaat. De medewerkers hiervan zijn werkzaam vanuit vijf districtsbureaus en het landelijk bureau en zorgen voor technische en inhoudelijke ondersteuning. 2.2 Uitvoerende vrijwilligers Veruit de grootste groep vrijwilligers binnen Humanitas wordt gevormd door degenen die zorgen voor de uitvoering van de activiteiten. Velen van hen zijn geen lid van Humanitas, maar om mee te werken aan de uitvoering van het vrijwilligerswerk is het lidmaatschap van de vereniging geen vereiste. Wel wordt een grote betrokkenheid verwacht bij de waarden van de organisatie en de zorg en aandacht die aan deelnemers wordt geboden. Inmiddels zijn bij de uitvoering van het vrijwilligerswerk veel meer niet-leden dan leden betrokken. Zij zijn, evenals de coördinerende vrijwilligers, te beschouwen als sympathisanten en uitdragers (ambassadeurs) van die humanistische waarden die ten grondslag liggen aan alle activiteiten van de vereniging. Onze uitvoerende vrijwilligers hebben het meest direct contact met de deelnemers van Humanitas en zijn daarmee te beschouwen als onze essentiële uitvoerders. Zij vormen de basis van ons vrijwilligerswerk. De meeste uitvoerende vrijwilligers zijn actief met afdelingsactiviteiten en werken dus op afdelingsniveau. Maar de vereniging kent ook een aantal districtsactiviteiten waarbij uitvoerend vrijwilligers betrokken zijn. Zo zijn onze kindervakantieweken meestal op districtsniveau georganiseerd. Vrijwilligersbeleid 2009 10
Onze leden-vrijwilligers hebben, gezien hun lidmaatschap van de vereniging, vanzelfsprekend inspraak in het te voeren lokale en landelijke beleid en zijn als lid uiteraard ook verkiesbaar als bestuurder binnen de vereniging. De niet-leden vrijwilligers hebben geen formele invloed op het beleid, maar ook zij kunnen hun inbreng leveren bij de afdelingsbesturen via de vrijwillige coördinatoren of rechtstreeks. Zij worden daartoe ook uitdrukkelijk uitgenodigd. Verder kunnen zijn altijd meedoen aan binnen de vereniging georganiseerde advies- en/of projectgroepen. De ervaring van de laatste jaren heeft geleerd dat onze niet-leden-vrijwilligers weinig of geen behoefte hebben om betrokken te raken bij het algemene verenigingsbeleid. Toch wil Humanitas ook hen zoveel mogelijk betrekken bij het vrijwilligersbeleid van Humanitas. De vereniging zoekt naar 'lichte' mogelijkheden om dat te realiseren, bijvoorbeeld door vrijwilligerspanels via internet in het leven te roepen. In deze lijn past de voorgenomen herhaling van een vrijwilligerstevredenheidsonderzoek, zie verder ook 4.6. pag. 22 medezeggenschap 2.3 Coördinerende vrijwilligers Vrijwilligers met een organiserende en coördinerende taak vormen de schakel tussen een afdelingsbestuur en de uitvoerende vrijwilligers die onder de verantwoordelijkheid van een afdeling vallen. Vrijwillige coördinatoren werken in opdracht van een plaatselijk afdelingsbestuur aan de organisatie en uitvoering van voorgenomen verenigingsactiviteiten. Het vraagt afstemming en goed overleg, rapportage en verantwoording. De specifieke deskundigheden die van vrijwillige coördinatoren worden verwacht liggen op het gebied van organisatie, kennis van de sociale kaart, het kennen en verbinden van vraag en aanbod en het begeleiden van uitvoerende vrijwilligers. Ook het begeleiden van terugkom activiteiten van de werkgroep behoort tot hun taak. Vrijwillige coördinatoren zijn daarmee de spil van afdelingsactiviteiten in organisatorische maar ook inhoudelijke zin. Zie voor uitgebreidere informatie over de algemene taken en verantwoordelijkheden van de vrijwilliger coördinatoren bijlage 4. Over de aan afzonderlijke activiteiten verbonden benodigde kennis, houding en vaardigheden, staat het nodige in de Handreikingen die Humanitas heeft uitgegeven. Vanzelfsprekend mogen vrijwillige coördinatoren in hun werk rekenen op een goede ondersteuning door het afdelingsbestuur en vanuit de districtsbureaus. In ieder geval kan er altijd worden teruggevallen op de (specialisten van) MA-teams en op de afdeling Ontwikkeling en Ondersteuning (O&O) van het landelijk bureau. Voor vrijwillige coördinatoren is een basistraining beschikbaar die bestaat uit een drietal 'verplichte' en een facultatief te volgen onderdeel. 2.4 Bestuurlijke vrijwilligers De vereniging werkt met drie bestuurslagen waarbinnen bestuurlijk vrijwilligers een rol spelen. Er zijn afdelingsbesturen, districtsbesturen en er is een landelijk bestuur (hoofdbestuur). De positie van al deze bestuurlijke vrijwilligers is formeel duidelijk aangegeven in de statuten en in de huishoudelijk reglementen van de vereniging. Deze geven de precieze spelregels aan waarbinnen besturen optreden, met hun Vrijwilligersbeleid 2009 11
verantwoordelijkheden, hun rechten en plichten. Nieuwe bestuursleden mogen ter voorbereiding op hun taken en functie altijd rekenen op een bestuurderscursus. Om vrijwilliger te zijn bij Humanitas hoeft men geen lid van de vereniging te zijn. Gewenst is het natuurlijk wel, maar het is géén verplichting. Dit ligt anders bij de bestuurlijke vrijwilligers. Bestuursleden van Humanitas zijn verplicht lid. Het is statutair voorgeschreven en ook volkomen logisch (statuten art. 22lid 1, art. 34, lid 1 en 38c en art. 10, lid 1 van het Huishoudelijk Reglement Afdelingen. Het lidmaatschap is van belang voor wie over het beleid en dus de toekomst van de vereniging wil meebeslissen. De praktijk van het werk heeft geleerd dat er tussen onze bestuurlijke vrijwilligers grote verschillen kunnen bestaan in de mate waarin en wijze waarop men zich inzet. Veelal heeft dit te maken met de ontwikkelingsfase, de omvang van het werkgebied van een afdeling en de hoeveelheid werkzaamheden die zich aandient. Zo komen we afdelingsbesturen tegen die bijna geheel uit doeners bestaan (meestal beginnende, nieuwe en/of kleine afdelingen waarbinnen de rollen van bestuurlijke, coördinerende en uitvoerende vrijwilligers vaak worden gecombineerd) en besturen waarbij de meeste bestuurders functioneren als bestuurders op afstand (meestal bij grote afdelingen en/of afdelingen met veel verschillende activiteiten). Bijlage 3 biedt een overzicht van de taken en verantwoordelijkheden van een afdelingsbestuur. Humanitas heeft zichzelf de ruimte gegeven te experimenteren met nieuwe organisatie- en bestuursvormen op lokaal niveau. De verplichting om eerst een lokaal bestuur te moeten vormen voordat er een activiteit kan worden begonnen, belemmert soms de snelle opstart van een noodzakelijk geachte activiteit. Het op gang brengen van plaatselijke activiteiten door vrijwilligers zonder dat er sprake is van een afdelingsbestuur, is mogelijk maar niet zonder overleg met en betrokkenheid van het betreffende districtsbestuur. Sowieso heeft de vereniging zich voorgenomen om te zoeken naar efficiëntere vormen voor het organiseren van plaatselijke activiteiten. 2.5 Bestuurlijke vertegenwoordigers Er is tenslotte nog een bijzondere vrijwilligersactiviteit die op verzoek van een Humanitasbestuur alleen door leden vrijwilligers van Humanitas gedaan kan worden, die van bestuurlijke vertegenwoordiger. Op diverse plaatsen heeft Humanitas als vereniging een vertegenwoordiging in besturen van andere organisaties. Bijvoorbeeld in besturen van algemene lokale welzijnsstichtingen, van zorgcentra voor ouderen of van besturen van lokale Humanitas-werkstichtingen. Daartoe aangezochte 'bestuurlijke vertegenwoordigers' representeren Humanitas. Om dit te kunnen doen is het lidmaatschap van de vereniging een vereiste. Van bestuurlijke vertegenwoordigers wordt gevraagd: periodiek contact te onderhouden met het Humanitas-bestuursorgaan dat hen voordroeg; te overleggen met hetzelfde orgaan wanneer er cruciale standpuntbepalingen worden verwacht. Om hun werk goed te kunnen uitvoeren kunnen bestuurlijke vertegenwoordigers van Humanitas altijd rekenen op verenigingsondersteuning in de vorm van duidelijke instructie, consultatiemogelijkheden en facilitaire dienstverlening. Vrijwilligersbeleid 2009 12
2.6 Diversiteit In de afgelopen jaren heeft Humanitas in haar meerjarenbeleid met nadruk aandacht gegeven aan het omgaan met de toenemende diversiteit binnen onze samenleving. Als organisatie voor maatschappelijke dienstverlening en samenlevingsopbouw is er immers welbewust oog voor maatschappelijke problemen onder mensen van velerlei pluimage en voor nieuwe groepen die wellicht zouden willen deelnemen aan ons vrijwilligerswerk. Het leidend beginsel is daarbij steeds geweest de wens om als organisatie zoveel mogelijk een afspiegeling te zijn van de samenleving, zowel wat betreft de deelnemers aan de activiteiten als wat betreft de samenstelling van ons uitvoerende, coördinerende en bestuurlijke vrijwilligersbestand. Bij de uitvoering van het beleid kwam hierbij direct de vraag aan de orde of de vereniging voldoende openstaat voor zowel nieuwe deelnemersgroepen als voor nieuwe vrijwilligers. De bereidheid om als vereniging open te staan lijkt voldoende aanwezig, maar dat leidt niet automatisch tot een groeiende deelname van nieuwe groepen als deelnemer, vrijwilliger of bestuurlijk vrijwilliger. Ook is gebleken dat een specifiek beleid, weergegeven in een afzonderlijke programmalijn Apart en Erbij niet alleen beperkt effect sorteerde maar uiteindelijk ook niet in overeenstemming werd gevonden met de gelijkwaardigheidfilosofie van de vereniging. In het nieuwe meerjarenbeleid 2009 2011 is er voor gekozen om aandacht voor diversiteit als flankerend beleid mee te nemen binnen de activiteiten van de vijf programmalijnen waarin het vrijwilligerswerk van Humanitas is ingedeeld. Hierbij blijft gelden dat bij het aantrekken van nieuwe bestuurlijke, coördinerende en uitvoerende vrijwilligers er extra aandacht nodig is om meer recht te doen aan de toegenomen diversiteit binnen onze samenleving. Hier is het ook zaak om steeds opnieuw kritisch stil te staan bij zaken die de openheid van Humanitas als vereniging mogelijk belemmeren en ook meer publieke aandacht te geven aan duidelijke voorlichting over de doelen en filosofie van de vereniging. Vrijwilligersbeleid 2009 13
Hoofdstuk 3. Wat vraagt Humanitas van haar vrijwilligers? 3.1 Kwalitatief vrijwilligerswerk vraagt gekwalificeerde vrijwilligers Zoals in de eerste hoofdstukken aangegeven zijn vrijwilligers bij het organiseren en uitvoeren van het werk onmisbaar bij het bereiken van de doelen van de vereniging. Juist vanwege dit vitale belang is het van grote betekenis om er niet alleen voor te zorgen dat veel mensen in staat worden gesteld om via Humanitas hun bijdrage aan de samenleving te leveren, maar er ook voor te zorgen dat het werk gedaan wordt door geschikte vrijwilligers. In die zin wordt er door Humanitas bewust gezocht naar mensen die goed in staat zijn om op grond van hun ervaring, kennis en kunde bepaalde werkzaamheden op zich te nemen én naar mensen die bereid zijn om hun nog beperkte ervaring, kennis en kunde ter zake te vergroten. Deze insteek biedt de beste garantie voor kwalitatief goed Humanitas-vrijwilligerswerk Het leveren van kwalitatief goed vrijwilligerswerk moet er voor zorgen dat de door Humanitasvrijwilligers geboden hulp en ondersteuning deelnemers daadwerkelijk op weg helpen om weer zelfstandig verder kunnen. Dit uitgangspunt heeft direct gevolgen voor het werven, selecteren, voorbereiden, scholen en begeleiden van vrijwilligers. Wat vrijwilligers bij Humanitas moeten kennen en kunnen wordt afgeleid uit wat de vereniging haar deelnemers aan zorg en ondersteuning wil bieden, zonder het vraaggericht werken daarbij uit het oog te verliezen. Welke concrete activiteit wordt ondernomen en wat vraagt het om deze met vrijwilligers uit te voeren? Hierbij staat centraal dat kwaliteit gebaseerd is op het jezelf en met elkaar steeds opnieuw afvragen of je de goede dingen doet en of je dat ook op een goede manier aanpakt en uitvoert. 3.2 Binnenhalen van vrijwilligers: werving Het binnen halen van nieuwe vrijwilligers en hen op de voor hen meest geschikte plaats krijgen is zo belangrijk dat dit goed moet worden voorbereid en systematisch moet worden aangepakt. Gezien de altijd aanwezige doorstroming van vrijwilligers vraagt dit continue aandacht. Het Humanitas vrijwilligersbeleid is er op gericht hierin planmatig te werk te gaan. Bij het aantrekken van nieuwe vrijwilligers zal men altijd eerst goed moeten nagaan voor welke taken en werkzaamheden mensen worden gezocht. De activiteiten die men van nieuwe vrijwilligers vraagt en de verwachting die men van hen heeft moeten zo concreet mogelijk worden aangegeven (aantal mensen, taken, bekwaamheden, tijdbeslag). Als dat helder is kan er een daarop gericht wervingsplan worden gemaakt waarin wordt aangegeven hoe de werving van nieuwe vrijwilligers concreet zal worden aangepakt. In zo n wervingsplan worden opgenomen: een afspraak over wie eindverantwoordelijk is voor de werving en selectie; een afspraak over de manier waarop vrijwilligers worden geworven en geselecteerd (criteria); een afspraak over de opvang en introductie van nieuw geworven vrijwilliger; een afspraak over de tijd die er in wervingsactiviteiten kan worden gestoken; een afspraak over de financiële middelen die kunnen worden ingezet; Vrijwilligersbeleid 2009 14
3.3. Passend vrijwilligerswerk: selectie en matching Bij het aantrekken van nieuwe vrijwilligers onderkent Humanitas risico s. Want niet zelden melden zich tijdens een wervingscampagne mensen die gewoon graag aan 'iets' meedoen en daarbij niet altijd goed letten op wat er precies van hen wordt gevraagd en verwacht. Pure bereidwilligheid om iets te doen staat niet altijd garant voor geschiktheid voor het aangeboden vrijwilligerswerk. En 'afgewezen worden' brengt teleurstelling en soms ook boosheid met zich mee. Juist daarom zorgt Humanitas in haar wervingscampagnes voor optimale duidelijkheid naar het publiek over hetgeen zij vraagt en verwacht van vrijwilligers. Niet voor niets noteert Humanitas in haar uitgave Waarden in beeld : Vrijwilligers weten wat zij kunnen verwachten van Humanitas en hebben een taakomschrijving. Het koppelen van een mogelijke vrijwilliger aan een passende activiteit vraagt om een bewuste selectie: werven en selecteren gaan hand in hand. Natuurlijk begint een goede selectie met de zorg voor 'grote duidelijkheid' in een wervingscampagne. Maar hoe duidelijk wij zaken ook voorstellen, het is altijd mogelijk dat de ontvanger van de boodschap deze anders leest of interpreteert dan de zender bedoelt. Het is daarom verstandig bij nieuw geworven vrijwilligers steeds na te gaan of de wederzijdse verwachtingen helder zijn en bij elkaar aansluiten. Het aan elkaar koppelen van vrijwilligers en beschikbare activiteiten blijft maatwerk. Om dit zo goed mogelijk in te vullen worden in ieder geval de volgende zaken zwaarwegend in een afweging betrokken: het onderschrijven van de verenigingsdoelstelling en de gehanteerde uitgangspunten bij het werk van Humanitas; beschikken over de gezochte kwaliteiten en vaardigheden; ten minste de minimumleeftijd hebben (alleen bij bepaalde activiteiten), zie ook 3.5 pag.16; de bereidheid hebben een 'gevraagde' minimale hoeveelheid tijd en energie te investeren; de bereidheid hebben tot deelname aan werkoverleg; de bereidheid hebben tot scholing en bijscholing; de bereidheid hebben lid te worden van Humanitas (bij bestuurders); in staat en bereid zijn een verklaring omtrent het gedrag te overleggen bij een aantal specifieke activiteiten (zie hieronder 3.4.). Uiteindelijk zal in de praktijk van het werk pas goed blijken of de wensen en verwachtingen aan beide kanten overeenstemmen. Hierbij speelt bijna altijd het elkaar goed verstaan een belangrijke rol. Het inpassen in een al aanwezige werkcultuur en het vinden van een goede aansluiting bij een bestaande groep vrijwilligers zijn veelal beslissend voor een bestendige goede samenwerking. 3.4. Verklaring Omtrent het Gedrag: VOG Voor een aantal specifieke vrijwilligersactiviteiten is het noodzakelijk dat de toekomstige vrijwilliger een zogeheten Verklaring Omtrent het Gedrag kan overleggen. Deze verklaring werd voorheen een 'verklaring van goed gedrag' genoemd. Deze verklaring wordt afgegeven door het Ministerie van Justitie als er geen redenen bekend zin waarom iemand niet geschikt wordt geacht voor het opgegeven soort (vrijwilligers)werk. Vrijwilligersbeleid 2009 15
Humanitas heeft enkele activiteiten aangewezen waarvoor een dergelijke verklaring noodzakelijk wordt geacht, gelet op de kwetsbaarheid van de groep waarmee gewerkt wordt. Het betreft vrijwilligerswerk ten behoeve van: Kinder- en jeugdvakanties; Opvoedingsondersteuning (Steun aan ouders, Home-Start, Doorstart); Projecten Begeleide OmgangsRegeling; Kindergroepen na echtscheiding; Thuisadministratie; Maatjes verstandelijk gehandicapten; Maatjes psychiatrische patiënten. Maatjes jongeren Gezin in Balans Als vrijwilligers na twee jaar nog voor Humanitas in deze activiteit actief zijn, kan worden volstaan met de ondertekening van een verklaring dát men een VOG kan overleggen De kosten van de Verklaring komen voor rekening van Humanitas. 3.5 Entree nieuwe vrijwilligers In principe kan iedereen boven de 16 jaar, zoals aangegeven in art. 6, lid 1 van de verenigingsstatuten, lid worden van Humanitas en vrijwilligerswerk bij Humanitas doen. De vereniging heeft echter voor bepaalde verenigingsactiviteiten de minimumleeftijd voor deelname hoger gesteld. Als duidelijk is dat een nieuwe aangemelde vrijwilliger bij het aangeboden vrijwilligerswerk past dan wel bereid is om zijn of haar geschiktheid daartoe te ontwikkelen, zijn de volgende stappen aan de orde: Nieuwe vrijwilligers ontvangen een verwelkomingsbrief waarin de vereniging (afdeling of district) waardering uitspreekt voor de bereidheid zich voor het werk van Humanitas in te zetten. In de brief wordt verder aangegeven wat de vrijwilliger van Humanitas mag en kan verwachten. Het gaat daarbij om zaken als scholing, begeleiding, informatievoorziening, inspraak, rechtspositie en verzekeringen. Ook wordt aangegeven wat Humanitas verwacht van zijn vrijwilligers. Hierbij gaat het om zaken als bejegening van deelnemers, omgang met deelnemersinformatie, bereikbaarheid, deelname aan werkoverleg en scholing en de opzegtermijn. Specifieke en meer gedetailleerde afspraken worden apart op schrift gesteld en aan de introductiebrief toegevoegd (Zie bijlage 5, pag. 43) standaard welkomstbrief plus afsprakenlijst). Nieuwe vrijwilligers die met minderjarigen zullen gaan werken krijgen ter ondertekening een gedragscode voorgelegd. Deze code maakt onderdeel uit van de met hen te sluiten vrijwilligersovereenkomst en dient onderschreven te worden alvorens men concreet aan de slag gaat. De code is opgesteld om de kwaliteit van de activiteiten met kinderen te maximaliseren en de daarbij optredende risico s zo klein mogelijk te maken. Belangrijk in de gedragscode: het verstrekken van referentieadressen en het kunnen leveren van de Verklaring Omtrent het Gedrag (zie 3.4. en bijlage 9, pag. 49). Ook nieuwe vrijwilligers die zullen gaan werken met deelnemers rond hulp bij thuisadministratie krijgen ter ondertekening standaard een gedragsprotocol voorgelegd. Ook bij hen maakt dit onderdeel uit van de met hen te sluiten vrijwilligersovereenkomst en dient onderschreven te worden alvorens men concreet aan de slag gaat (zie bijlage 6, pag. 45). Vrijwilligersbeleid 2009 16
Nieuwe vrijwilligers of mensen die erover denken dat te worden, worden uitgenodigd deel te nemen aan een algemene introductiecursus waarin kennis wordt gemaakt met de missie, de doelen en de waarden van de organisatie en waarin een overzicht wordt gegeven van de activiteiten en praktijken van Humanitas. Op grond daarvan kan men een afgewogen keuze maken of men zich wil verbinden aan Humanitas en zo ja, aan welke soort activiteit. Deze introductiebijeenkomsten worden zowel per district als landelijk georganiseerd. Deelname hieraan is verplicht. 3.6. (Vermoedens van) misstanden Het gebeurt gelukkig niet vaak, maar vrijwilligers kunnen in hun werk worden geconfronteerd met ernstige misstanden, of vermoedens daarvan. Het kan gaan om zaken die wijzen in de richting van bijvoorbeeld verwaarlozing, mishandeling of misbruik. Humanitas rapporteert niet aan derden als het gaat om de contacten met deelnemers. Er kunnen zich echter situaties voordoen waarin de veiligheid van met name minderjarigen in het geding is. Van vrijwilligers wordt dan gevraagd bij het vermoeden van dergelijke zaken contact op te nemen met de coördinator van de activiteit. Deze zal proberen meer helderheid te verwerven en zal, als daar aanleiding toe is, zonodig in overleg gaan met het afdelingsbestuur over eventueel te nemen stappen. Zie hiervoor ook de bijlagen 8, 9, 10, 12 en 13. Vrijwilligersbeleid 2009 17
Hoofdstuk 4. Wat Humanitas haar vrijwilligers biedt 4.1 Wie veel verwacht, moet veel bieden In hoofdstuk 3 wordt duidelijk dat Humanitas het nodige van haar vrijwilligers verwacht. Daar staat dan ook het nodige tegenover. Humanitas hecht veel waarde aan goede begeleiding en deskundigheidsbevordering van haar vrijwilligers en wil daarom investeren in de kwaliteit van het vrijwilligerswerk. Het maatschappelijk rendement, het effect van het werk van de vereniging hangt immers in belangrijke mate af van de kunde en vaardigheden van de organiserende en uitvoerende vrijwilligers. Goed geschoolde en begeleide vrijwilligers bieden het meeste uitzicht op goede eindresultaten. Bovendien valt van hen ook meer ondernemingszin en bereidheid tot veranderingen en vernieuwingen in het werk te verwachten. Daarom geldt dat alle vrijwilligers die bij Humanitas werkzaam zijn in principe recht hebben op facilitaire en inhoudelijke ondersteuning. Hoever dit in de praktijk kan worden ingevuld is vanzelfsprekend afhankelijk van de financiële reikwijdte en organisatorische beschikbaarheid. Ter ondersteuning bij het organiseren en uitvoeren van werkzaamheden wordt door de vereniging gezorgd voor deskundige vrijwillige en/of beroepsmatige begeleiding. Tevens wordt speciaal georganiseerde deskundigheidsbevordering aangeboden (zie 4.3). 4.2 Goede introductie essentieel Humanitas vindt een goede introductie van nieuwe vrijwilligers zeer belangrijk. Inmiddels heeft de ervaring binnen Humanitas geleerd dat een goede introductie dikwijls bepalend is voor een goed lopende verhouding tussen de vereniging en haar vrijwilligers. Een goede samenwerking veronderstelt dat betrokkenen weten waar zij met elkaar aan toe zijn. Voor Humanitas betekent een goede introductie dat gezorgd wordt voor bondige en duidelijke informatie over de volgende zaken: de geschiedenis van Humanitas (de bestaansgrond); waar Humanitas voor staat (de opdracht of missie); de organisatieopzet (vereniging en werkorganisatie); de besluitvorming (wie beslist waarover); de medewerkers (vrijwillige en betaalde); de programmalijnen (werkvelden en activiteiten). Deze onderwerpen worden aangestipt in de algemene introductiecursus waarvoor alle nieuwe vrijwilligers worden uitgenodigd. Deze introductie kan de vorm krijgen van een afzonderlijke korte cursus (als men nog geen keuze heeft gemaakt) of in de vorm van de eerste bijeenkomsten van een basiscursus voor een specifieke activiteit (als men al wel een keuze heeft gemaakt). Deelname hieraan is verplicht. Aansluitend op deze introductiefase vinden vervolgens specifieke, op de uitvoering van bepaalde activiteiten gerichte basiscursussen plaats die net als de algemene introductiecursus zoveel mogelijk in de districten of afdelingen worden uitgevoerd. Een belangrijk doel van de introductie is het zicht krijgen op de breedte van het werk van Humanitas als landelijke vereniging met haar diversiteit aan activiteiten. Daarom komen alle nieuwkomers bij de vereniging in aanmerking voor toezending van het ledenblad Van Mens Tot Mens. Het blad biedt haar lezers een helder beeld van de vele activiteiten en Vrijwilligersbeleid 2009 18
aandachtspunten van de vereniging. De toezending ervan is gegarandeerd bij het lidmaatschap van Humanitas. Vrijwilligers die geen lid zijn krijgen het alleen als zij op het landelijk secretariaat van Humanitas zijn aangemeld door het afdelings- of het districtsbestuur waarvoor zij actief zijn. 4.3 Werkbegeleiding Om er voor te zorgen dat de werkzaamheden zo goed en efficiënt mogelijk worden uitgevoerd moeten zowel uitvoerders als organisatoren van vrijwilligerswerk kunnen rekenen op aanwezige werkbegeleiding. De begeleiding van organiserende en coördinerende vrijwilligers komt als regel van afdelingsbestuurders en van de consulenten die de vereniging in dienst heeft. De begeleiding van uitvoerende vrijwilligers is toevertrouwd aan de organiserende en coördinerende vrijwilligers. Voor specifieke activiteiten zoals Home Start wordt deze echter verzorgd door beroepskrachten. Deze begeleiding kent twee accenten: aandacht geven aan taakgerichte en aan persoonsgerichte zaken. Taakgerichte werkbegeleiding: De aandacht gaat hierbij uit naar het bieden van hulp en ondersteuning bij de uitvoering van het opgedragen werk. Voor zover nodig worden daarbij voor de uitvoering van het werk vereiste vaardigheden aangeleerd. Persoonsgerichte werkbegeleiding: De aandacht ligt hierbij op iemands persoonlijke capaciteiten. Het gaat om het goed laten aansluiten van iemands persoonlijke capaciteiten op de gevraagde taken. Werkbegeleiding wordt individueel gegeven, maar ook in groepsverband of als een combinatie van beide. De opdracht tot werkbegeleiding van uitvoerende vrijwilligers komt van afdelingsbesturen. Het afdelingsbestuur zorgt zelf voor de werkbegeleiding of deze wordt opgedragen aan vrijwillige of in voorkomende gevallen betaalde coördinatoren. Bij afdelingsoverstijgende activiteiten kan de begeleidingsopdracht ook van een districtsbestuur komen. Wie uiteindelijk de begeleiding op zich neemt of krijgt toegedeeld, hangt in de praktijk af van drie factoren: (1) de beschikbaarheid van personen met voldoende kennis en kunde; (2) van de feitelijke behoefte aan begeleiding en (3) van het soort werk dat onder handen genomen wordt. Maar wie het ook uitvoert en in welke vorm de begeleiding daadwerkelijk wordt gegeven, er wordt altijd vooraf een afspraak gemaakt over de aard en de frequentie van de begeleiding. Om elk misverstand hierover te voorkomen worden deze afspraken op papier gezet en naar alle direct betrokkenen gecommuniceerd. Juist werkbegeleiding kan zichtbaar maken of de uitvoering van iemands vrijwilligerswerk verloopt zoals dit was bedoeld. Nu is aandacht voor niet goed functioneren bijna altijd een heikel punt. Iets dat vaak wordt uitgesteld omdat het er over beginnen als ongemakkelijk wordt ervaren. Vooral als de oorzaak van niet goed functioneren gezocht moet worden in het niet (meer) aankunnen van opgedragen werkzaamheden. Humanitas vindt het haar verantwoordelijkheid om functioneringsproblemen binnen het vrijwilligerswerk niet uit de weg te gaan. Waar deze zich voordoen zullen werkbegeleiders en afdelingsbesturen hun verantwoordelijkheid moeten nemen door dergelijke problemen actief aan te pakken. Vrijwilligersbeleid 2009 19
Uitgangspunt hierbij is dat er steeds gezocht zal worden naar oplossingen die zowel voor een betrokken vrijwilliger als voor Humanitas passend zijn. Niet goed functioneren kan er bijvoorbeeld toe leiden dat er extra werkbegeleiding wordt afgesproken of dat er actief wordt gezocht naar ander en beter passend vrijwilligerswerk. Hoewel veel Humanitas vrijwilligers zich dikwijls meerdere jaren inzetten komt er voor iedere vrijwilliger een moment waarop hij/zij zijn/haar vrijwilligerswerk voor Humanitas of de betrokkenheid bij Humanitas in het algemeen beëindigt. Werkbegeleiders zorgen dan voor een afscheids(exit)gesprek. Deze gesprekken gebeuren vanuit een aantal intenties. Humanitas wil graag weten hoe vertrekkende vrijwilligers hun werk bij de vereniging hebben ervaren en of zij suggesties hebben om zaken beter of anders te organiseren. Ook wil de vereniging mensen die vertrekken graag betrokken houden bij Humanitas, want als een karwei afloopt wil dit niet zeggen dat er niets meer te doen is. Neem bijvoorbeeld het vertrek van bestuurlijke vrijwilligers. Het statutair aflopen van een bestuurslidmaatschap na twee zittingsperioden van vier jaar wil geenszins zeggen dat men niet in een andere functie (bijv. als coördinerend of uitvoerend vrijwilliger) aan de slag kan, of mee kan doen aan werk- of adviesgroepen. Het laten doorstromen van vrijwilligers van de ene naar de andere functie of activiteit geldt als aandachtspunt voor alle besturen. Vrijwilligers die hun werkzaamheden bij Humanitas willen beëindigen kunnen verzoeken om een getuigschrift. 4.4 Scholing en opleiding: deskundigheidsbevordering Kwalitatief hoogwaardig vrijwilligerswerk vraagt goed geïnstrueerde en opgeleide vrijwilligers. Vanaf 2009 krijgt dit meer nog dan in het verleden volop aandacht via de activiteiten van de Humanitas Academie. Het begrip Humanitas Academie staat voor een samenhangend programma van deskundigheidsbevordering dat op plaatselijk, regionaal en landelijk niveau wordt aangeboden en uitgevoerd. Kwalitatief hoogwaardig vrijwilligerswerk begint bij het duidelijk aangeven van wat er nodig is om de ondersteuning van deelnemers zo optimaal mogelijk te laten plaatsvinden. Concrete informatie hierover is te vinden in de Handreikingen die de vereniging voor een aantal veel voorkomende activiteiten heeft uitgegeven. Er komt in naar voren aan welke vooraf gestelde criteria de dienstverlening moet voldoen. Ook bij geheel nieuwe verenigingsactiviteiten zullen steeds dit soort criteria worden gesteld. Hieruit kan doorgaans rechtstreeks worden afgeleid welke kennis, kunde, vaardigheden en houding de organiserende en uitvoerende vrijwilligers in huis moeten hebben om met succes aan de slag te kunnen. Niet alleen het belang van de deelnemers speelt daarbij een rol: er is ook sprake van een eigenstandig vrijwilligersbelang. Ook voor vrijwilligers zelf is kwalitatief hoogwaardig werk leveren van grote betekenis. Het draagt bij aan het geloof in eigen kunnen en aan beroepstrots onder vrijwilligers. Humanitas vindt dat 'kwalitatief hoogwaardig werk' vrijwilligers met recht trots maakt op wat zij verrichten. De deskundigheidsbevordering voor vrijwilligers die onder de paraplu van de Humanitas Academie worden georganiseerd in een scholings en opleidingsaanbod, is afgestemd op de activiteiten binnen de volgende vijf programmalijnen: Elk Kind Telt: activiteiten gericht op kinderen, jongeren en hun opvoeders; Vallen en Opstaan: activiteiten gericht op mensen die tijdelijk de regie over hun leven kwijt zijn; Alleen en Samen: activiteiten gericht op het doorbreken van isolement; Oud en Redzaam: activiteiten gericht op de participatie van ouderen; Verwerken en Verder: activiteiten ter ondersteuning bij het verwerken van verliezen. Vrijwilligersbeleid 2009 20