STAGEHANDLEIDING VOOR MENTOREN SPECIFIEKE LERARENOPLEIDING (SLO) ACADEMIEJAAR 2014-2015
INHOUDSTAFEL Vooraf... 3 1. De specifieke lerarenopleiding (SLO)... 4 2. De praktijkcomponent: opbouw... 5 3. Begeleiding: taken en verantwoordelijkheden per stage-onderdeel... 6 3.1. Opdrachtenstages... 6 3.2. Oefenstages... 6 3.2.1. Begeleiding van de begeleide en zelfstandige : de mentor... 7 3.2.2. Begeleiding van de begeleide en zelfstandige : vakstagebegeleider en vakdidacticus... 7 3.2.3. Begeleiding van de verbredende : mentor en VOS-stagebegeleider... 8 3.3. Reflecterend en onderzoekend handelen... 8 4. Organisatorische afspraken... 9 4.1. Stageperiodes... 9 4.2. Planning van de begeleide en zelfstandige... 9 4.3. Stageovereenkomst... 10 MEER INFO?... 10
Vooraf U begeleidt één van onze studenten bij zijn/haar stage. Als mentor binnen de stageschool bent u een erg belangrijke partner in het stagegebeuren. Uw ervaring, knowhow en deskundige ondersteuning maken dat voor vele van onze studenten de praktijkschok veel minder groot zal zijn. Hierdoor zullen hun eerste stappen in het werkveld vlotter verlopen. Deze stagehandleiding bundelt kort waarvoor de specifieke lerarenopleiding staat en geeft meer praktische informatie (richtlijnen, afspraken, vragen en antwoorden) over uw taken als (vak)mentor. Meer gedetailleerde informatie vindt u terug op onze website http://www.vub.ac.be/idlo. Om onze waardering en appreciatie voor uw inzet te tonen organiseren wij jaarlijks een moment waarop onze mentoren op de Vrije Universiteit Brussel verwelkomd worden. Op woensdag 11 maart 2015 wordt de vijfde editie van de studie- en ontmoetingsdag Samen werken aan de leraar van morgen georganiseerd. Wij nodigen u hiervoor alvast van harte uit. Heeft u na het doornemen van deze handleiding nog vragen of opmerkingen? Aarzel niet om ons te contacteren. U vindt achteraan deze bundel of op onze website de nodige contactgegevens. In naam van al onze stagebegeleiders en vakdidactici dank ik u alvast voor uw geapprecieerde inzet en deskundige begeleiding van onze studenten. Prof. dr. Evert Zinzen Voorzitter Interfacultair Departement LerarenOpleiding (IDLO)
1. De specifieke lerarenopleiding (SLO) Aan de Vrije Universiteit Brussel volgen studenten de specifieke lerarenopleiding (SLO) binnen het Interfacultair Departement LerarenOpleiding (IDLO). Ze kunnen deze opleiding volgen: - Als deel van hun masteropleiding - Gelijktijdig met hun masteropleiding - Na hun masteropleiding De opleiding kan voltooid worden in één jaar of gespreid worden over meerdere jaren. De SLO bereidt de student voor op een baan als leraar in het secundair onderwijs (ASO, KSO, TSO en BSO). Bij afstuderen behalen zij het diploma van leraar. De student kan het diploma van leraar slechts behalen indien hij/zij houder is van een masterdiploma. Het opleidingsprogramma is opgebouwd rond samenhangende gehelen van (vak)didactische, pedagogische, onderwijstechnische en organisatorische vaardigheden, waarbij de student telkens door ervaringen en reflectie inzichten verwerft, die toetst aan het lesgeven in het eigen vak en oefent. De SLO omvat een theoretische component (30 SP) en een praktijkcomponent (30 SP). Hierin zijn zowel gemeenschappelijke als richtingspecifieke opleidingsonderdelen opgenomen. Per stroom (5) worden specifieke opleidingsprogramma s (8) voorzien: 1) Cultuur- en Maatschappijwetenschappen: - SLO Economische Wetenschappen - SLO Cultuur- en Maatschappijwetenschappen 2) Gedrags- en Educatiewetenschappen: - SLO Psychologie en Pedagogische Wetenschappen - SLO Agogische Wetenschappen 3) Talen: - SLO Taal- en Letterkunde 4) Welzijns- en Bewegingswetenschappen: - SLO Biomedische, Gezondheids- en Revalidatiewetenschappen - SLO Lichamelijke Opvoeding en Bewegingswetenschappen 5) Wetenschappen en Ingenieurswetenschappen: - SLO Wetenschappen en Ingenieurswetenschappen De specifieke opleidingsprogramma s per stroom kunnen teruggevonden worden op de website van IDLO http://www.vub.ac.be/idlo onder de rubriek onderwijs - specifieke opleidingsprogramma s.
2. De praktijkcomponent: opbouw De praktijkcomponent bestaat uit 3 grote onderdelen: de opdrachtenstages (1), de s (2) en Reflecterend en onderzoekend handelen (3). (1) In het begin van de lerarenopleiding doen de studenten hun opdrachtenstages, die uit verschillende observatie-, toepassings- en doeopdrachten bestaan die plaats vinden in de stageschool. (2) Later in de opleiding, na het volgen van de vakdidactiek, geven de studenten hun stagelessen en partciperen ze in vakoverschrijdende projecten tijdens de s. Deze stages bestaan uit meerdere delen: - - De begeleide en zelfstandige : de student krijgt de kans om te groeien van stagiair- leraar in de begeleide (in een context waar oefenen onder begeleiding van de mentor centraal staat) tot volwaardig beginnende leraar in de zelfstandige stage (zonder permanente aanwezigheid van de mentor in de klas). In de verbredende krijgt de student de kans om kennis te maken met een diversiteit aan onderwijssettings (zoals bijv. het beroepsonderwijs, het buitengewoon onderwijs, de mehtodescholen, ) via opdrachten die het vakgerichte overstijgen. (3) Tijdens Reflecterend en onderzoekend handelen werkt de student tijdens zijn praktijkervaringen op een systematische manier aan de ontwikkeling van een reflectieve en onderzoekende houding in kader van het groeiproces tot professionele leerkracht. Het stageconcept gaat dus uit van een duidelijke leerlijn gaande van observeren, over sterk begeleid lesgeven naar zelfstandig lesgeven in de klas en participeren in vakoverschrijdende projecten. Tegelijkertijd wordt er ook gereflecteerd op de praktijk. In de persoonlijke competentiematrix stage kan de leerlijn in detail teruggevonden worden (zie BIJLAGE 01). Stageconcept opdrachten- stages ROH (begeleide) (zelfstandige) (verbredende) ROH Praktijk in de schoolcontext Reflectie op de praktijk ROH: Reflecterend en Onderzoekend Handelen
soort stage begeleiding opdrachten timing Opdrachtenstages (Vak)stagebegeleider (VUB) Mentor (stageschool) Observatie-, toepassings- en doeopdrachten 1 ste semester Begeleide en zelfstandige Vakstagebegeleider (VUB) Mentor (stageschool) Stagelessen (vakgericht) en stagedossier 2 de semester of 1 ste semester 1 Verbredende VOS- stagebegeleider (VUB) Mentor (stageschool) Vakoverschrijdende opdrachten (projectmatig en in team), dossier en presentatie 2 de semester of 1 ste semester 2 Reflecterend en onderzoekend handelen Leerbegeleider (VUB) Supervisiesessies, map met reflectieverslagen, handelingsonderzoek Gelijktijdig met begeleide en zelfstandige Overzicht van de stage- onderdelen 3. Begeleiding: taken en verantwoordelijkheden per stage- onderdeel Tijdens de stages wordt de student professioneel begeleid door verschillende personen: de mentor, de vakstagebegeleider, de VOS- stagebegeleider en de leerbegeleider. 3.1. Opdrachtenstages De studenten voeren de opdrachten zoveel mogelijk zelfstandig uit, maar zullen wel beroep doen op de expertise of medewerking van de mentor in de stageschool in het kader van een specifieke opdracht. De actieve rol die de mentor hierin speelt is eerder beperkt: de mentor vervult voornamelijk de rol als gastheer/gastvrouw en als gids. De opdrachtenstages hebben tot doel de studenten enerzijds inzicht te laten verwerven in de taakinvulling van de leraar als begeleider van leer- en ontwikkelingsprocessen, opvoeder en organisator en anderzijds in contact te komen met de specifieke school- en lescontext van de stageschool. Dit gebeurt o.a. door gesprekken met de mentor, lesobservaties, analyse van accommodatie, studiemateriaal, jaarplannen, bijwonen van een vakgroepraad, klassenraad of oudercontact, 3.2. Oefenstages De mentor is bij uitstek de contactpersoon voor de stagiair in de school, ontvangt de stagiair bij het begin van de stageperiode, bespreekt het schoolreglement, geeft de stagiair een rondleiding in de school (wegwijs maken), brengt de stagiair op de hoogte van de gewoonten van de school en brengt de stagiair in contact met de directie en het lerarenkorps. 1 De student die zijn lerarenopleiding in één jaar doet, vangt met zijn begeleide en zelfstandige aan in het 2 de semester (na het volgen van vakdidactiek en de opdrachtenstages). Studenten die hun programma spreiden kunnen deze stage aanvatten in het 1 ste semester (nadat vakdidactiek en de opdrachtenstages gevolgd zijn). 2 De verbredende wordt ieder semester ingericht. De student kan deze stage aanvangen na het volgen van vakdidactiek en de opdrachtenstages.
3.2.1. Begeleiding van de begeleide en zelfstandige : de mentor De mentor biedt de directe werkbegeleiding en ondersteuning aan de stagiair met betrekking tot situatiegebonden, vakinhoudelijke en onderwijskundige beroepsvaardigheden in het kader van de begeleide. Heel concreet betekent dit dat de mentor o.a. volgende taken heeft: o de stagiair informatie verschaffen over de beginsituatie van de leerlingen en de voorhanden zijnde leermiddelen; o inhoud van de stagelessen in samenspraak met de student vastleggen, rekening houden met de jaarplanning en spreiding van de stageperiode (zie later); o o o de lesvoorbereiding vóór de les nakijken en feedback geven aan de stagiair; de lessen observeren en een schriftelijke neerslag verzorgen van de weerhouden aandachtspunten uit de geobserveerde les (de mentor kan hiervoor gebruik maken van het lesbegeleidingsformulier, te vinden op www.vub.ac.be/idlo). een begeleidingsgesprek voeren na iedere de les en de aandachtspunten voor de volgende oefenles(sen) vastleggen in het lesbegeleidingsformulier, te vinden op www.vub.ac.be/idlo belangrijke documenten Ook het informeren van de vakstagebegeleiders van de universiteit over de vorderingen doorheen de begeleide van de stagiair behoort tot de taken van de mentor. Hiervoor kan gebruik gemaakt worden van het vooraf ter beschikking gestelde eindevaluatieformulier (te vinden op www.vub.ac.be/idlo). De mentor begeleidt de stagiair vanuit de praktijk in het kader van de zelfstandige : hij/zij neemt de indirecte werkbegeleiding of begeleiding op afstand op zich en geeft ondersteuning met betrekking tot situatiegebonden en onderwijskundige beroepsvaardigheden. De mentor kan hiertoe de lesvoorbereidingen vóór de les nakijken en na de lessen gesprekken hebben met de student over zijn/haar ervaringen tijdens de zelfstandige. Aan het einde van de zelfstandige voert de mentor een gesprek met de vakstagebegeleider ter evaluatie. De mentor treedt adviserend op. De eindverantwoordelijkheid van de evaluatie van de begeleide en zelfstandige ligt bij de vakstagebegeleider en vakdidactus verbonden aan het opleidingsinstituut. Belangrijk: Bij ontoelaatbare tekortkomingen tijdens de begeleide en zelfstandige neemt de mentor meteen contact op met de vakstagebegeleider van de Vrije Universiteit Brussel. De lerarenopleiding gebruikt instellingseigen documenten. U vindt ze hier in bijlage terug of op onze website www.vub.ac.be/idlo stagedocumenten voor mentoren. 3.2.2. Begeleiding van de begeleide en zelfstandige : vakstagebegeleider en vakdidacticus Tijdens de krijgt de student, naast de ondersteuning van de mentor, ook nog ondersteuning van een vakstagebegeleider en een vakdidacticus. De vakstagebegeleider begeleidt de student op procedureel en didactisch vlak, terwijl de vakdidacticus de toepassing van de wetenschappelijke, pedagogische en vakdidactische inzichten bewaakt. De vakstagebegeleider coördineert in eerste instantie de stages en zorgt ervoor dat elke student een geschikte stageschool krijgt. Verder ondersteunt en begeleidt hij/zij de student vanuit de visie van de opleiding. Centraal hierbij staat de vraag of de student de transfer van theorie naar praktijk maakt. Om dit te kunnen evalueren, komt de vakstagebegeleider tijdens de begeleide minstens tweemaal op stagebezoek. Tijdens de zelfstandige komt hij/zij minstens 1 maal op bezoek in de stageles van de student. Na elk stagebezoek volgt een begeleidingsgesprek waarbij de vakstagebegeleider feedback geeft over de progressie van de student. Ook wijst hij/zij sterke punten en op mogelijke leer- en aandachtspunten. Deze worden dan tijdens een eventueel volgend stagebezoek opnieuw onder de loep genomen en besproken. Voorts heeft de vakstagebegeleider de taak de student te begeleiden bij problemen en hiervoor met de vakdidacticus oplossingen te formuleren en eventuele remediërende didactische oefeningen intra muros te voorzien. Tot slot dient de vakstagebegeleider een gesprek te hebben met mentor over de evaluatie van de begeleide en van de zelfstandige stage (hij/zij maakt zelf de afspraken voor deze gesprekken met de mentoren in kwestie) en dient hiervan verslag uit te brengen bij de vakdidacticus. Hij/zij zal eveneens het stagedossier evalueren in
overleg met de vakdidacticus. De vakstagebegeleider gaat na of de student er in slaagt de transfer van theorie naar praktijk te maken en in hoeverre de student geëvolueerd is in zijn/haar onderwijsleerproces. Er wordt dus niet alleen productmatig, maar ook procesmatig geëvalueerd. De vakdidacticus heeft de globale leiding over de stage. Hij/zij onderhoudt nauw contact met de stagebegeleider, bewaakt de evaluatie van de stage en evalueert in overleg met de stagebegeleider het stagedossier van de student. 3.2.3. Begeleiding van de verbredende : mentor en VOS- stagebegeleider In de verbredende (VOS) krijgt de student de kans om kennis te maken met een diversiteit aan onderwijscontexten en situaties via opdrachten die het vakgerichte overstijgen. Projectmatig en in groep gaat de student naar oplossingen binnen een opdracht die hij/zij kiest. In team samenwerken is tevens een einddoelstelling van deze stage. De stagebegeleider van de verbredende (Evelyne Desmet emdesmet@vub.ac.be) voorziet opdrachten en daaraan gekoppelde stageplaatsen voor de verbredende. Zij begeleidt de stagiairs bij de opdrachten voor de verbredende en legt hiervoor stagebezoek(en) af. De mentor biedt directe werkbegeleiding op de stageplaats zelf. Aan het einde van de verbredende komt de VOS- stagebegeleider bij de mentor langs voor een evaluatiegesprek. 3.3. Reflecterend en onderzoekend handelen In het opleidingsonderdeel Reflecterend en onderzoekend handelen werkt de student tijdens zijn/haar praktijkervaringen in de onderwijscontext op een systematische manier aan de ontwikkeling van een reflectieve en onderzoekende houding in kader van het groeiproces tot professionele leerkracht. Dit opleidingsonderdeel wordt dan ook gelijktijdig met de Begeleide en Zelfstandige Oefenstage gevolgd. Tijdens supervisiesessies aan de Vrije Universiteit Brussel leert de student, in het bijzijn van medestudenten, onder begeleiding van de leerbegeleider kritisch en systematisch reflecteren. Daarnaast wordt ook een kleinschalig handelingsonderzoek rond ervaren problemen of dilemma s opgezet en uitgevoerd. Bij de beoordeling staan de ontwikkeling van reflectie- en onderzoeksvaardigheden centraal waaraan een proces- en productevaluatie is gekoppeld.
4. Organisatorische afspraken 4.1. Stageperiodes soort stage timing periode spreiding Opdrachtenstages 1 ste semester Oktober - november Afhankelijk van opdrachten Begeleide en zelfstandige 1ste of 2de semester 3 Instapmomenten: in het eerste semester ten laatste op 27 september 2013 in het tweede semester: ten laatste op 14 februari 2014 Minimum 8 lesweken Verbredende 1ste of 2de semester 4 Afhankelijk van opdracht Afhankelijk van opdracht Reflecterend en onderzoekend handelen Gelijktijdig met begeleide en zelfstandige Gelijktijdig met begeleide en zelfstandige Gelijktijdig met begeleide en zelfstandige 4.2. Planning van de begeleide en zelfstandige De stageperiode van de begeleide en zelfstandige dient over minimum 8 lesweken gespreid te worden, waarvan 4 à 5 lesweken aan de module begeleide worden besteed. De reeks begeleide stagelessen (gemiddeld 20 5 ) wordt gespreid over een periode van 4 à 5 weken en dit om het leerproces van de student te bevorderen. De student kan zijn/haar begeleide aanvatten in het tweede semester (ten laatste op 13 februari 2015) aanvatten. De student dient echter voor het aanvatten van de begeleide de vakdidactische opleidingsonderdelen gevolgd te hebben, aangezien hij/zij in de lessen vakdidactiek immers leert hoe lesvoorbereidingen opgesteld moeten worden, welke didactische werkvormen hij/zij kan aanwenden binnen het vakgebied, Enkel studenten die hun lerarenopleiding spreiden over verschillende jaren kunnen hun stage bijgevolg aanvatten in het eerste semester (ten laatste op 26 september 2014). De zelfstandige stagelessen (20) starten ten laatste 2 lesweken na het afronden van de begeleide en worden gespreid over minimum 3 weken. De zelfstandige kan pas worden aangevat indien de titularis van de begeleide, in samenspraak met de vakstagebegeleider en de mentor(en), de stagiair geschikt acht voor het aanvatten van de zelfstandige. Om de stage in goede banen te leiden, dient de student voor de aanvang van de stage een stageplanning op te stellen. De stageplanning is hét instrument om alle stageactiviteiten vlot te laten verlopen. Het bevat enerzijds een inlichtingenfiche met nuttige informatie over de stageschool, de mentor(en), de vakstagebeleider en over de student zelf. Anderzijds staan op de planning ook de data en uren van de stagelessen, de lesonderwerpen die de student zal behandelen, het vak dat de student zal geven, De stageplanning wordt ten laatste 1 week voor het aanvangen van de eerste stageles aan de vakstagebegeleider overgemaakt. 3 De student die zijn lerarenopleiding in één jaar doet, vangt met zijn/haar begeleide en zelfstandige aan in het 2 de semester (na het volgen van vakdidactiek en de opdrachtenstages). Studenten die hun programma spreiden kunnen deze stage aanvatten in het 1 ste semester (nadat vakdidactiek en de opdrachtenstages gevolgd zijn). 4 De verbredende wordt ieder semester ingericht. De student kan deze stage aanvangen na het volgen van vakdidactiek en de opdrachtenstages. 5 Deze stage beslaat een vork van 18 tot 24 stagelessen. Het exact aantal uit te voeren stagelessen binnen de begeleide is afhankelijk van het door de student bereikte competentieniveau. De titularis van de begeleide kan, op advies van de stagebegeleider en de mentor, de student adviseren het aantal stagelessen in de begeleide uit te breiden tot 24, indien het competentieniveau ontoereikend wordt geacht om de zelfstandige aan te vatten.
4.3. Stageovereenkomst Vóór aanvang van de stages dient tussen de Vrije Universiteit Brussel, de directeur van de stageschool en de stagiair een stageovereenkomst opgemaakt te worden. De student mag de stages pas aanvatten indien deze stageovereenkomst, met risicoanalyse en desgevallend werkpostfiche uiterlijk 1 week voor de aanvang van de stages op het secretariaat van het departement lerarenopleiding werd ingediend (te vinden op www.vub.ac.be/idlo). Het correct invullen van de stageovereenkomst behoort tot de opdracht van de student. MEER INFO? - Spreek de VAKSTAGEBEGELEIDER aan voor specifieke en inhoudelijke vragen over de begeleide en zelfstandige van een student [naam stagebegeleider(s) + contactgegevens] - Spreek de VOS- STAGEBEGELEIDER aan voor specifieke en inhoudelijke vragen over de verbredende Evelyne De Smet emdesmet@vub.ac.be - Spreek de STAGECOÖRDINATOR aan voor administratieve en beleidsmatige aangelegenheden m.b.t. de stages. Zij treedt ook op als contactpersoon bij vragen en problemen van studenten, mentoren, stagebegeleiders, directeurs, Dr. Eva Van Moer Vrije Universiteit Brussel IDLO Pleinlaan 2 1050 Brussel [T]: 02 629 20 63 [F]: 02 629 36 36 [E]: eva.van.moer@vub.ac.be - Meer info over de opleiding, stages en documenten: SURF NAAR http://www.vub.ac.be/idlo