. Inleiding Karakterisering Een goede tekst begint niet direct, maar heeft een inleiding. Bij korte teksten hoeft de inleiding niet meer te omvatten dan de openingszin, maar in langere teksten kan de inleiding uitgroeien tot een apart (inleidend) hoofdstuk van de tekst. De inleiding heeft drie functies, die al in de klassieke retorica nadrukkelijk werden onderscheiden. In de inleiding trekt de schrijver de aandacht van de lezer (in het Latijn: attentum parare ). De schrijver motiveert de lezer om juist deze tekst te gaan lezen ( benevolum parare ). De schrijver bereidt de lezer voor op wat komen gaat door de structuur vast aan te kondigen ( docilem parare ). In boeken en rapporten is het gewenst om hoofdstukken en eventueel zelfs paragrafen van inleidingen te voorzien. Bij die inleidingen is de structurerende functie vaak het belangrijkst. Inhoud en structuur Een goede inleiding bevat een opening, een doelaanduiding en een vooruitblik. Opening De opening heeft vooral een motiverende functie en bepaalt in hoge mate of een lezer de tekst met belangstelling begint te lezen. U kunt gebruikmaken van de volgende veelgebruikte en vaak succesvolle openingsstrategieën. Actuele opening. U haakt aan bij de actualiteit van het moment en trekt zo de aandacht van de lezer. Omdat de meeste onderwerpen niet lang actueel blijven, is deze strategie riskant bij een tekst die langer mee moet. Anekdotische opening. U gebruikt een (al of niet waar gebeurde) gebeurtenis om het onderwerp te introduceren. Lezers stellen een anekdote bijna altijd op prijs, zeker als ze een van de hoofdpersonen kennen. Het is wel belangrijk een goed bruggetje te slaan van de anekdote naar het onderwerp van de tekst. Vraag-opening. De schrijver legt de lezer in de vorm van een vraag een probleem voor waardoor die zich uitgedaagd voelt om mee te gaan denken. De vraag moet niet te moeilijk zijn, maar ook niet te gemakkelijk: de lezer of luisteraar moet een serieuze kans krijgen om echt mee te doen. De vraag moet 367
ook daadwerkelijk (en geloofwaardig) worden beantwoord direct al in de opening, of juist pas helemaal aan het einde van de tekst. Inbeddingopening. U beschrijft het kader waarin de tekst past: In het licht van de besluitvorming over de kweek van kokkels in de Waddenzee, is het de moeite waard om stil te staan bij.... Vooral in inleidingen van afzonderlijke hoofdstukken is deze strategie erg handig: In het vorige hoofdstuk is een aantal maatregelen geschetst, maar wat betekenen die nu in de praktijk? Doelaanduiding Geef aan wat het doel van de tekst is. Er zijn verschillende manieren om dat te doen. Geef aan om wat voor type tekst het gaat; de lezer weet meestal wel wat voor doel daarbij hoort: In deze haalbaarheidsstudie.... Geef aan wat de lezer met de inhoud van de tekst moet doen: Dit rapport is bedoeld als handvat bij de komende discussie over.... Kies bij voorkeur het perspectief van de lezer, niet dat van uzelf. Schrijf dus niet Ik wil mijn standpunt duidelijk maken over..., maar Dit rapport is bedoeld als handvat bij de komende discussie over.... Vermijd in elk geval al te opdringerige doelstellingen: Ik wil u ervan overtuigen dat.... Zulke doelomschrijvingen roepen weerstand op, omdat de lezer zich in dan het nauw gedrongen voelt. Vooruitblik De vooruitblik is een passage waarin u duidelijk maakt hoe de tekst (of het tekstdeel dat u inleidt) in elkaar zit. Geef aan welke onderwerpen aan de orde komen. Geef alvast enkele hoofdlijnen of conclusies die de lezer nieuwsgierig maken naar verdere details. Maak duidelijk wat de logica van de gekozen structuur is: wat is het verband tussen de onderdelen? Presentatieadviezen Kies voor een vlotte, aantrekkelijke stijl. Zeker de opening, maar ook de andere onderdelen van de inleiding moeten de lezer stimuleren om verder te lezen. Neem voldoende ruimte voor een inleiding, maar overdrijf niet. De lezer wil ook wel eens aan de eigenlijke tekst beginnen. 368 Valkuilen Verwarring tussen voorwoord en inleiding. Persoonlijke achtergronden, de voorgeschiedenis van de publicatie en dankbetuigingen horen niet in de inleiding thuis, maar in het voorwoord of in een begeleidende brief bij een rapport. Ontsporing van de opening. Het streven naar een creatieve en boeiende opening loopt soms uit de hand: de anekdote groeit uit tot een vertelling of de inbeddingopening groeit uit tot een historisch overzicht. Ook bestaat het risico dat het verband tussen de opening en de rest van de tekst minder duidelijk is (schrijvers zien dat verband meestal scherper dan hun lezers). Zelfkritiek en
de mening van een proeflezer zijn belangrijk om u voor deze valkuil te behoeden. Overdreven structurering. Al te groot enthousiasme voor de inleiding als structuurmiddel kan leiden tot een te nadrukkelijk en te overvloedig gebruik. Lezers stellen het niet op prijs als iedere paragraaf, hoe kort ook, wordt voorafgegaan door een aankondiging van de inhoud, zeker als dat elke keer ook gecombineerd wordt met een afsluiting waarin de belangrijkste punten nog eens op een rijtje worden gezet. Voorbeelden Anekdotische en inbeddingopening, doelaanduiding en vooruitblik De volgende inleiding begint met een anekdote waarna het rapport wordt ingebed in een lopende discussie. Het doel van het rapport wordt terloops en vaag aangeduid ( gegevens verschaffen die meegenomen kunnen worden in de besluitvorming ), waarna een vooruitblik wordt gegeven. Mevrouw Willemse-Louhanepessi uit Middelburg is sinds tien jaar weduwe. Ze is nu 74 jaar, en ze voelt zich kerngezond. Een echte Zeeuwse uit Ambon, zo noemt ze zichzelf altijd. Maar mevrouw Willemse beseft heel goed dat er een tijd komt dat haar gezondheid minder wordt, en dat ze niet meer zo goed voor zichzelf kan zorgen als ze dat nu doet. Het liefst wil ze zo lang mogelijk zelfstandig blijven wonen, maar stel dat dat niet meer kan, welke alternatieven zijn er dan? Moet ze zich al ergens voor in gaan schrijven? Zijn er ook voorzieningen voor mensen met een Ambonese achtergrond? Kun je je daar ook al voor inschrijven als je nog niets mankeert? Waar moet dat dan gebeuren? Welke mogelijkheden biedt het landelijke en provinciale ouderenbeleid voor mensen als mevrouw Willemse, nu en in de nabije toekomst? Duidelijk is dat een goede voorlichting aan ouderen over gezondheid en voorzieningen van groot belang is. Om zo goed mogelijk zelfstandig te kunnen blijven functioneren en ook daarna goed verzorgd te kunnen worden, moeten ouderen weten welke voorzieningen er zoal zijn (bijvoorbeeld op het gebied van huisvesting, gezondheidszorg, financiën) en hoe ze gebruik kunnen maken van deze voorzieningen. Hulpverleners ervaren echter dat ouderen dikwijls geen inzicht hebben in de vele soorten voorzieningen. Ook blijkt dat lang niet alle ouderen goed op de hoogte zijn van instanties waar men terechtkan voor informatie of advies over gezondheid. Voor een belangrijk deel is dit te wijten aan een gebrekkige voorlichting en een verbetering van het informatieaanbod zou dan ook wenselijk zijn (Van Broekhoven, 15). De indruk bestaat dat ook in de provincie Zeeland ouderen vaak niet op de hoogte zijn van de verschillende voorzieningen en dat veel voorlichting ouderen niet bereikt. Om hierin enige verandering te brengen is in april 18 het project Voorlichting aan ouderen in Zeeland gestart. Doel van dit project is de voorlichting aan ouderen te verbeteren, waaronder verstaan wordt: meer samenhang en samenwerking creëren tussen de verschillende instellingen en organisaties die zich bezighouden met voorlichting aan ouderen; 36
het bereik van de voorlichting vergroten; de voorlichting afstemmen op de wensen en behoeften van ouderen, zowel naar inhoud als naar methode en organisatie. Om deze doelen te realiseren, is onder andere door middel van mondelinge enquêtes onderzocht welke wensen en behoeften ouderen hebben ten aanzien van voorlichting over gezondheid en voorzieningen. In dit rapport wordt verslag gedaan van dit onderzoek. De uitkomsten van het onderzoek kunnen worden meegenomen in de besluitvorming over het voorlichtingsbeleid ten aanzien van ouderen in Zeeland. De opbouw van het rapport is als volgt. In hoofdstuk 2 wordt besproken hoe ik tot mijn hoofdvraag gekomen ben. In hoofdstuk 3 komt aan de orde volgens welke methode de behoefte van ouderen aan voorlichting is onderzocht. De resultaten zelf vindt u in hoofdstuk 4, waarna in hoofdstuk 5 enkele conclusies worden getrokken. In hoofdstuk 6 worden tot slot enkele aanbevelingen gedaan. Actuele opening Met stijgende verbazing ondergingen miljoenen televisiekijkers in mei 2003 de diverse bijdragen aan het Eurovisiesongfestival. Van de Turkse buikdansende winnaressen via de Oostenrijkse antiheld op sokken tot de namaaklesbiennes uit de voormalige Sovjet-Unie: met een beetje welluidend zingen had het allemaal bitter weinig te maken. Verloedering en genrevervaging van de lichte muziek, andere kwalificaties zijn er niet voor te geven. Daarover, en meer in het algemeen over de normen- en waardenproblematiek van de postmoderne samenleving gaat de volgende bijdrage aan deze bundel. Vraag-opening Toen PvdA-partijvoorzitter Marijke van Hees enkele jaren geleden gedwongen werd tot aftreden, was een van de verwijten vanuit de kamerfractie dat ze het H-woord had laten vallen. Ze was begonnen over een mogelijke afschaf van de hypotheekrenteaftrek een enorm taboe in de Nederlandse sociaaldemocratie aan het eind van de twintigste eeuw. De meeste lezers zal bekend zijn wat het H-woord was. Maar wie kent er het K-woord? Het K-woord in de Nederlandse politiek is de kinderbijslag. Wie er in Nederland voor pleit dat de kinderbijslag zo snel mogelijk moet verdwijnen, pleegt zo ongeveer politieke zelfmoord. Toch valt er heel veel voor zo n maatregel te zeggen. In deze bijdrage zal ik laten zien dat het heel wijs is om een eind te maken aan de kinderbijslag, of die op z n minst inkomensafhankelijk te maken. [...] Kale en aangeklede vooruitblik De volgende vooruitblik is tamelijk kaal en niet veel meer dan een inhoudsopgave in proza. In hoofdstuk 1 wordt een historisch overzicht gegeven van de ontwikkeling van de getijdenboeken in de 12e tot de 16e eeuw. Daarna volgt in hoofdstuk 2 370
een beschrijving van het fabricageproces van getijdenboeken. In hoofdstuk 3 gaan we nader in op de onderdelen van het getijdenboek en in hoofdstuk 4 besteden we aandacht aan de betekenis van het getijdenboek voor de rijke burgers in de 15e en 16e eeuw. De volgende vooruitblik is wat uitvoeriger en geeft meer samenhang tussen de hoofdstukken. De eerste middeleeuwse getijdenboeken ontstonden in de 12e eeuw uit de brevieren van de monniken. In de loop van de daaropvolgende eeuwen, zo laten we in hoofdstuk 1 zien, ontwikkelde het getijdenboek zich tot een vorm van toegepaste kunst die bijzonder geliefd was bij de gegoede burgerij. In de 15e eeuw was een industrie ontstaan waar aan de lopende band volgens een standaardrecept getijdenboeken werden geproduceerd. Hoe dat proces verliep, beschrijven we in hoofdstuk 2. Bij dat lopendebandwerk hoort ook een vaste inhoud en indeling van de getijdenboeken. In hoofdstuk 3 behandelen we die en laten we zien hoe die is ontstaan. Ten slotte beschrijven we in hoofdstuk 4 de rol die de getijdenboeken speelden in het leven van rijke burgers in de 15e en 16e eeuw. Verwijzing Module 12.4: Boeiend schrijven 371